EIÜVriDEII-tllEUWS
Uit de Historie
Goedereede
Met een geschreven gids,
historische wandeüng door Stadje Goedereede
De Friese afkomst
l^^^van de
„3ir.«-- Goereese blazers
E.H.B.O.-cursus
Hervatting repetitie
Plaats met een rijke historie
No. 6031
(2e serie, nr. 2)
Goedereede
„Blauw van de sigarenrook zag het
in de kamer wanneer vader aan de
ene kant en een stel Ouddorpers of
vissers uit Goedereede aan de an
dere kant van de tafel zaten te praten
over een nieuw te bouwen schip.
Altijd moest het een blazer zijn,
nooit een aak zoals de Wieringers of
enkele Texelaars. Maar die mannen
van de Zuid waren vooral de kopers
van gebruikte schepen. Een enkeling
kwam later dan nog wel eens aan de
verf maar doorgaans zagen we die
schepen niet meer".
Op 14 september zal voor de
vijfde maal de aandacht worden
gevestigd op de monumenten in
de gemeente Goedereede. Dan
is het hamelijk weer de lande
lijke Open Monumentendag.
Het bijzondere van dit jaar is
dat, behalve in hét stadje Goe
dereede, nu ook de woonkernen
Stellendam en Ouddorp er
nadrukkelijk bij betrokken zul
len worden, waarvan een uit
voerig programma in een later
nummer van onze krant.
- 8 -
2e Blad
VRIJDAG 6 SEPTEMBER 1991
Goedereede is een plaats met een rijke
historie. Al is hetjuiste jaar van de stich
ting niet vast te stellen; zeker is dat de
stad reeds voor het jaar 1080 beroemd
was door de scheepvaart. Hugo de
Groot maakte in 1640 melding in een
brief, dat voor 500 jaren, dus in 1140
schepen van Goedereede naar Brittania
voeren. Van de hoge ouderdom getuigen
ook bijzondere stadskeuren uit de jaren
1312, 1330 en 1331; in laatstgenoemd
jaar begiftigde Gerard, Heer van Voor-
ne de stad met een wekelijkse marktdag,
waar de boeren hun vee en landbouw-
produkten konden verhandelen en waar
door de stad tot meerdere welvaart
kwam. Tot de bronnen van welvaart
behoorde toen reeds de visserij; in 1415
begon men haringbuizen te bouwen, ter
vervanging van de kleinere z.g. 'slab
bers' en in 1493 bouwde men 'vishoe-
kers' die nog groter waren, waarmee
men langere reizen kon maken. Om
streeks 1503 voeren er van Goedereede
meerdere koopvaardijschepen, die han
del dreven op Engeland, Frankrijk, de
Oostzee, Noorwegen enz., zodat het op
het einde van de 15e eeuw een volkrijke
en bloeiende stad was.
Lang vóór de tijd van het jaar 1000 moet
Westvoorne, zo was toen de naam van
de kop van het eiland, - dat vanzelfspre
kend nog niet bedijkt was - óók be
woond zijn geweest. Meerdere historie
schrijvers beweren dat de Batavieren,
door inlandse beroerten (uit Hessen)
verdreven 'eilandjes tussen verschillende
gorzingen, van voren aangespoeld door de
Noordzee' (hebben bezet en bewoond.
Zekere Tacitus, die omtrent een eeuw na
Christus geboorte leefde, moet in dit een
handvest hebben vastgelegd. De hoog
gelegen gedeelten waren des zomers
droog en vormden goede weilanden
voor het vee; des winters werd het
overstroomd.
Zoals bekend zijn er dit jaar door de
Rijksdienst Oudheidkundig Bodemon
derzoek onder Goedereede opgravingen
gedaan, waardoor is komen vast te staan
dat er in de tweede eeuw van onze jaar
telling nederzettingen geweest zijn.
Deze opgravingen kunnen over de oude
geschiedenis van Westvoorne, nog veel
aan het licht brengen. (E.N.)
Een droom van een stadje. De huizen-
wand rondom de haven en de grote
imponerende toren op de achtergrond
vormen een uniek beeld van steden-
schoon. Tekenaars, schilders en fotogra
fen vinden er vele schilderachtige
hoekjes.
Zeer oriënterend is de gids waarover in
maart 1985 in E.N. het volgende stond:
In de gids o.m. een plattegrond waarop de
meest markante plaatsen staan genummerd.
De nieuwe Jjrug over de haven geldt als
vertrekpunt. Daar moet in vroeger eeu
wen de haven van Goedereede in de zee
zijn uitgemond. Het was eigenlijk meer
een goed beschutte baai, een prima lig
plaats en derhalve een goede reede. Het
stadje Goedereede heeft sinds 1312
stadsrechten en een bloeiend verleden
als koopmansstad. Bij Bekaf stonden
ooit twee stenen torens met een groot
houten valhek tussenin waarmee de
haven kon worden afgesloten. De route
beschrijving geeft prachtige details uit
de geschiedenis weer, want wat te den
ken van het op drift raken buiten de
poorten, van een molenas. Dat gebeurde
tijdens een hoge vloed. De as beukte
hele stukken van de stadsmuur weg!
Beuken konden de Goereeërs overigens
zelf ook. De vrouwen hielden zich eens
het kwaadaardig scheepsvolk van 26
zwaarbewapende schepen van 't lijf en
buiten de stad door ze met kokend pek te
overgieten. De belegeraars dropen af en
hebben hun woede op de Ouddorpse
gewassen en enkele boerderijen be
koeld. Over de aanwezigheid van schu
ren in de dorpskern heeft dhr. Louis ook
een verklaring. Eerder moeten daar
mooie koopmanshuizen hebben ge
staan maar naarmate na 1500 een verval
intrad doordat de handel niet meer zo
floreerde vervielen ook de huizen en
kwamen er gaten in de bebouwing die
door de bouw van schuren werden opge
vuld. Goeree richtte zich duidelijk meer
op een agrarische toekomst. De schuren
werden veelal gebouwd van hout dat
van gestrande schepen afkomstig was.
Die oude scheepsonderdelen zijn in
sommige van de schuren nog goed te
herkennen.
verhaald wordt over de grote kiezelste
nen op het gazon voor het gemeentehuis
waarbij de - onbijbelse - veronderstel
ling wordt gemaakt dat ze miljoenen
jaren oud zouden zijn, de stoepstenen
worden besproken, de historische huis
jes van Pad en Toepad, de brug met het
sluiswerk en de Markt met het hotel 'de
Gouden Leeuw" waarin de Pausenka
mer al wordt het niet zo waarschijnlijk
geacht dat die ooit als zodanig gefunk-
tioneerd zal hebben. Aan de hand van
de routebeschrijving dwaalt men door
de Pieterstraat, langs de kerk en de
prachtig gerestaureerde dom. Er is zo
veel moois en historisch te bewonderen
en er is zoveel om aandacht te geven dat
degenen die dat allemaal betracht zelfs
voor zijn 'vasthoudendheid' kan wor
den gecomplimenteerd, varidaar de bon
achterin het boekje voor een gratis con
sumptie! De uitgifte van de geschreven
gids boordevol historische achtergron
den is een prachtig initiatief van voor
noemde Stichting Stad Goedereede, die
zich dinsdagavond nader heeft gepre
senteerd op een in 'Oostdam' belegde
avond.
De Stichting werd in 1973 opgericht
nadat er ook in de jaren daarvoor al
aktiviteiten waren geweest in de begelei
ding van restauratie van enkele panden.
De Stichting bleek daarin heel stimule
rend te kunnen werken en de wandel-
gids geeft enkele mooie voorbeelden
daarvan. Zelfs ontzag de Stichting het
niet zélf panden aan te kopen, ze te laten
restaureren om. ze vervolgens weer in
bewoonbare staat te verkopen. Van
meerdere panden is dat de redding
Aldus de midden-zeventiger jaren over
leden scheepsbouwer Evert Zwolsman
te Workum die in een serie levendige
gesprekken herinneringen ophaalde
aan de tijd dat zijn vader, de bekende
blazerbouwer Ulbe Zwolsman, nog nieu
we houten aken en blazers bouwde. Dat
was in de jaren kort voor de eerste
wereldoorlog en alhoewel scheepstim-
merwerf 'De Hoop" van Zwolsman in
eerste instantie zijn klanten op de eilan
den Texel en Wieringen had, waren de
vissers van Goeree-Overflakkee ook
goede bekenden. Ulbe Zwolsman was
een echte blazerbouwer en die reputatie
had hij van zijn vader Willem over
genomen.
Willem Zwolsman had een werf in het
Friese Makkum en hij bouwde flinke
aantallen blazers, een betrekkelijk nieuw
scheepstype in die tijd dat verwant was
aan enerzijds de botter en anderzijds de
schokker. De blazer was het meest
gebruikte vissersschip op de Noord-
Friese kust waar vanuit plaatsjes als
Wierum en vooral Paesens-Moddergat
Het stadje Goedereede moge qua opper
vlakte niet groot zijn, wel heeft het bin
nen die beperking zoveel historische
bezienswaardigheden dat de Stichting
Stad Goedereede die heeft verzameld in
een 'korte historische wandeling'. Toe
risten en ieder die van wandelen in een
zo aansprekende omgeving houdt kan
de ingebonden en ge'illustreerde gids a
2,50 kopen, met achterin, ter 'verster
king' na de wandeling een bon voor één
gratis consumptie in 'de Gouden Leeuw',
of twee andere horeca-gelegenheden in
het stadje.
De uitgave van de wandelroute is een
aktiviteit die uitstekend past in de opzet
van de Stichting Stad Goedereede. Ze
restaureert monumenten zonder winst
gevend doel en bevordert de belangstel
ling voor de geschiedenis van Goede
reede. Die boeiende geschiedenis wordt
dan ook verhaald bij de bezienswaar
digheden die in de beschrijving met een
cijfer zijn gemarkeerd, 25 in totaal,
beginnend bij het 'Bek-af en eindigend
in het hart van het stadje, de Markt. De
kosten van de uitgave worden gedragen
door de plaatselijke middenstanders en
de Bank, de samenstelling en de tekst is
van dhr. R. Louis, de secretaris van
het Stichtingsbestuur.
^^,^^.>^^^.l^^.^.^.l^l^l^l^^.^.lf.^.^.^.^.^.l^4.l^l^^.4.^.4.4.^.lf^.l^^.4■*^■*>^4■4■4■*^■**^■*4■'^^■'^*'^■**'t■***
geweest omdat particulieren daar veel
minder gemakkelijk toe gekomen zou
den zijn. Heel moeilijk was het soms een
pand in handen te krijgen, zoals dat met
een totaal verkrot pandje op het Bek-af
het geval was. Maar liefst 96 erfgena
men moesten benaderd worden, tot zelfs
in Amerika toe, vooraleer het kon wor
den aangekocht!
Aangenomen mag worden dat ook de
restauratie van Goerees" Dom, in de
jaren 1974-1978 een stimulans heeft
betekend om met restauratie ernst te
maken. In de jaren daarvoor heerste de
mentaliteit dat iets dat niet meer bruik
baar was maar beter gesloopt kon wor
den, zoals dat in "t begin van deze eeuw
de Hoofdpoort is vergaan. Stichting en
gemeente hebben de restauratie van
panden door particulieren geaktiveerd.
De gemeente kon de helpende hand toe
steken, ook d.m.v. het beschikbaar stel
len van een subsidie, doordat ze jaar
lijks uit het Gemeentefonds een toelage
krijgt voor de extra kosten die het hand
haven van het beschermde Stadsgezicht
met zich meebrengt, maar die toelage is
met zo"n tweehonderdduizend per jaar
de helft geworden van wat het in betere
tijden is geweest en derhalve ontoerei
kend om te doen wat de hand vindt om
te doen. De realisering van de restaura
tieplannen moet worden uitgesmeerd
over een langere termijn. „We kunnen
niet meer zo royaal met subsidies strooi
en en we moeten als gemeente ook voor
zichtiger zijn met het verlenen van
voorfinanciering"", zo betreert burg. Van
Velzen van Goedereede. (wordt vervolgd)
J. L. Struik
De blazer GO 5 'Op Hoop van Zegenkwam in 1934 door een ontploffing aan boord aan haar einde.
Het .schip voer vanaf 1911 van Goedereede. eerst als 'De Vrouw Jannetje' van G. Tanis
en later als de 'Op Hoop van Zegenvan P. Kastelein.
in de zeegaten en boven de Waddenei
landen werd gevist.
Het einde van die kustvisserij werd dra
matisch ingezet in 1883 toen in een
beruchte storm een groot deel van de
blazervloot van Paesens-Moddergat ver
ging. Alhoewel de visserij zich in de
jaren daarop enigszins herstelde werd
het begin deze eeuw een kwijnende
bedrijfstak. De Friese vissers zochten
werk op de loggers van Maassluis en
Vlaardingen en veel blazers kwamen te
koop. Vanaf dat moment verscheen dit
noordelijk scheepstype om 'de Zuid' en
de grootste aantallen kwamen terecht in
Ouddorp en Goedereede. Een enkeling
werd ankerkuilvisser in Moerdijk of
kwam in Zeeuwse handen.
Getuige de herinnering van Evert Zwols
man werden ook nieuwbouwopdrach
ten vanuit Goeree óf Ouddorp in Fries
land geplaatst. De blazer bewees een
weerbaar schip voor de zeegaten te zijn
en dat was precies wat nodig was.
Zwolsman verhuisde in de negentiger
jaren van de vorige eeuw van Makkum
naar het zuidelijker gelegen Workum
waar zoon Ulbe de werf voortzette.
De blazers die rond de eeuwwisseling
gebouwd werden hadden doorgaans
nog de klassieke tweemasttuigage die bij
de vissers van Paesens-Moddergat po
pulair was. Later verdween de- kleine
bezaan- of druilmast en de blazers die
door Ulbe Zwolsman in Workukm wer
den gebouwd waren bijna allemaal
eenmasters.
De blazers hebben het tot de tweede
wereldoorlog uitgehouden onder Goe
rees, Stellendams of Ouddorps nummer.
Weliswaar verbouwd tot zeil-motor-
schip en later tot 'volledig' motorschip
bleven de houten scheepjes als garna-
lenvisser of'minitrawler' aktief totdat ze
door stalen motorbotters of kotters wer
den opgevolgd.
Het Visserijmuseum te Vlaardingen
toont op 14 september a.s. ter gelegen
heid van Open Monumentendag een
kleine maar gespecialiseerde expositie
in het Mr. Snijder College (Visserij-
school) aan de haven te Stellendam.
Schitterende oude foto's van het verle
den van de Stellendamse, Goereese en
Ouddorpse visserij vormende kern er
van. Als specialiteit die dag zal het
museummodel van een Tweemastblazer
geëxposeerd worden. Voor een ieder die
iets met de visserij te maken heeft of
gehad heeft, absoluut een AANRADER.
F. Loomeijer
Meer informatie over het Visserijmusemn:
Westhavenkade 53-54
3131 AG VLAARDINGEN
Telefoon (010) 4 34 87 22
SOMMELSDIJK
Bij voldoende deelname, hoopt de Kon.
Ned. Ver. E.H.B.O. afd. Sommelsdijk
EPU begin oktober van start te gaan met
een opleidingscursus voor het eenheids-
diploma E.H.B.O.
Voor opgave en inl. kunt u zich wenden
tot L. Schellevis, tel. (01870) 47 69 of A.
Groenendijk, tel. (01870) 25 14 na
18.00 uur.
MIDDELHARNIS
Op donderdag 5 september is de Herv.
zangvereniging 'Jeduthun' weer gestart.
Hierbij nodigen wij ook nieuwe leden
uit. Wij repeteren in het Herv. vereni
gingsgebouw 'De Hoeksteen' van 19.45
tot 21.45 uur onder leiding van de diri
gent Mar van der Veer.
Wij hopen op uw aanwezigheid.
Het bestuur
bDe zaken staan nu eenmaal zo, en ik
heb Adriaan niet kunnen dwingen. Ik
hoop dat je het me niet kwalijk neemt,
dat ik het eerlijk zeg hoe ik er op het
ogenblik over denk".
De boer kijkt het meisje vragend aan.
Neel bloost. Zij weet zich eigenlijk geen
houding te geven en heeft niet verwacht, dat de
boer zo openhartig tegen haar zou spreken.
„Ach", zegt ze. „ik vond het altijd een heel pijn
lijke zaak om naar jullie tekomen. Ik wist ok niet
of ik nog welkom zou zijn. Ik weet het niet, maar
op zoeven terug te komen, ik heb besloten, alhoe
wel ik niet meer zo jong ben, om in een ziekenhuis
te gaan werken en ga voor verpleegster leren. Dan
heeft mijn leven toch nog een doel. Voor het geld
hoeft ik het niet te doen. Maar wat heb je er aan
als je leven hol en leeg is"'.
Neel zwijgt en staart voor zich uit. Ergens is zij
blij, dat er eens iemand gekomen is met wie ze
haar problemen kan bespreken en die haar
ook begrijpt.
„Zo, zo"", zegt de boer peinzend, „ja Neel, ik sta er
versteld van, maar ik geloof, en dat meen ik eer
lijk, datje er goed aan doet. Verpleegsters kunnen
ze altijd gebruiken heb ik wel eens gehoord, maar
het mooiste van de zaak is, datje je zieke mede
mensen mag helpen. Je zei, dan heeft mijn leven
toch nog een doel, en dat is waar".
„Daarom ga ik hier ook weg", zegt Neel op
besliste toon, „ik houd het hier trouwens niet
meer uit. Ik gun Adriaan dat meisje van Stam.
Van een huwelijk uit berekening komt toch niets
terecht, dat heb ik ook altijd tegen vader gezegd.
Voor mij is geloof ik een huwelijk niet weg
gelegd"'.
„Dat weetje nooit Neel", zegt Van der Zande, „de
toekomst is altijd verborgen en ik meen het, ik
hoop, dat we het later nog eens zullen horen, dat
je gelukkig getrouwd bent. Op het ogenblik is dit
echter nog niet aan de orde. Maar wat ik je raden
mag, probeer in het christelijk ziekenhuis te
komen, je zult er geen spijt van krijgen, ook al is
het daar niet alles. Het voornaamste is dat je er
met Gods Woord in aanraking komt. Want
meisje, denk er toch aan,je zult toch eenmaal ook
verantwoording van je daden moeten afleggen. Je
moet goed begripjen Neel, dat ik hier geen preek
wil laten horen. Ik ben zelf oud geworden en weet
uit eigen ervaring wat het leven heeft gebracht.
Als ik achteruit kijk, dan is mijn leven voorbijge-
vlogen, een damp, die voorbij gaat. Stel je vertrou
wen toch nooit op je vermogen en je toekomst,
want er komt een tijd, vroeg of laat, dat je van al
die dingen afscheid zult moeten nemen. Ik gevoel
het als mijn plicht je te waarschuwen, zoek toch
straks als je in de stad woont de dingen van de
wereld niet. En je zult misschien denken, waar
praat Van der Zande over, maar ik moet je een
bekentenis doen Neel. Toen je vader mij voor
stelde, dat mijn Adriaan met jou zou trouwen, heb
ik dit met beide handen aangegrepen. Ik had het
kapitaal op het oog, dat jij mee zou krijgen. Wat
een plannen heb ik toen gemaakt. De boerderij
moest nóg groter worden, ja al de andere uit heel
de omtrek overtreffen. O, wat was ik een dwaas,
want ik had niet met God gerekend, begrijp je. Ik
heb moeten leren, dat de mens wikt, maar God
beschikt. Het is heel anders gelopen dan ik ooit
had kunnen denken. Dit was geen gemakkelijke
les voor me geweest en uit mezelf was ik, de trotse
boer, nooit op de plaats gekomen, waar God me
wilde hebben.
Adriaan ging er dwars tegenin. Hij wilde hierin
volkomen vrij zijn en je mag het eerlijk weten, we
hebben heel wat ruzie over de zaak gehad, soms
was het zo erg, dat Adriaan kwaad wegliep.
Nooit zou ik buigen, dat bestond niet, want mijn
wil was op de hofstee wet. en ik had hem de
omgang met Tonia Stam totaal verboden. In mijn
woede had ik altijd gezegd, die meid van Stam
komt nooit als boerin op de hofstee, daar zal ik
persoonlijk voor zorgen. Zo iets was bij de Van
der Zande's nog nooit voorgekomen. Het was
vanzelfsprekend, dat zij met boerendochters of
dat de dochters met boerenzoons trouwden. Het
zat me behoorlijk dwars, dat wil ik je wel vertel
len, en ook al was jij niet uit de boerenstand
afkomstig, het kapitaal was er en dat was het voor
naamste. Voel je de dwaasheid van een mens
Neel?""
„In wilde driff'vervolgt de boer, „heb ik Tonia's
vader, die bij mij werkte als vaste arbeider op een
dag ontslagen. Alles liep tegen en op een gegeven
moment was mijn zuster Marie van de hofstee
vertrokken, zonder dat zij er iets van gezegd had.
Zij had niet eens de moeite genomen om een
adres achter te laten. Eerlijkheidshalve moet ik er
tot mijn schaamte bij vermelden, dat de v'erhou-
ding tussen ons beiden de laatste tijd nogal wat te
wensen overliet en ook dat was mijn eigen schuld.
Toen stond ik alleen, helemaal alleen, en ik wilde
het niet opgeven, dat grote kapitaal moest en zou
op mijn hofstee komen. Dat stond mij alleen voor
ogen. Maar wat gebeurde er".
De boer zwijgt even en haalt diep adem. Dan ver
volgt hij; „Ik werd plotseling ziek, ik zat op de
bank in de tuin, vlakbij de sloot. Je zult wel
gehoord hebben, hoe het allemaal gegaan is.
Maar om kort te gaan, ik mocht van mijn ziekte
herstellen. Toen, in die tijd heeft de Heere me
doen zien wat ik eigenlijk najaagde en dat was
niets anders dan de gouden zeepbel en de droe
sem van de wereld. Als ik eens de waardeloosheid
van de wereldse dingen gezien heb, dan- was het
toen. Daarom, omdat ik er zo achtergebracht ben,
wil ikjeeriets van vertellen. Neel, geloof me, er is
geen vrede te vinden in de wereld, maar zoek de
ware vrede, Christus, zo lang je leeft. Kijk eens
naar je overleden vader, de man is weg en zijn
aardse bezittingen heeft hij moeten achterlaten.
Je bent er niet in opgevoed, dat is waar. maar dat is
geen beletsel voor God. Wanneer je straks zult
vertrekken uit de oude vertrouwde omgeving,
denk dan nog eens aan de woorden van die
oude man"".
Neel zwijgt en met starende ogen kijkt zij naar
buiten, zo heeft zij boer Van der Zande nog nooit
horen praten. Zij weet wel, dat hij ouderling van
de kerk is, maar tijdens de spaarzame bezoeken
die hij vroeger aan haar vader bracht, werd over
deze dingen nooit gesproken en was het gesprek
alleen zakelijk.
Zij is er van overtuigd, dat de boer het goed met
haar meent. Hij heeft misschien wel gelijk.
maar...
Van der Zande heeft met vuur gesproken. Hij
hijgt er zelfs een beetje van. Hij is blij dat hij het
heeft gezegd. Neel gaat niet ongewaarschuwd
weg.
Plotseling schiet er iets in zijn gedachten. Ja, dat
doet hij. Hij zal haar een nieuw Bijbeltje geven,
bij haar afscheid van het dorp. Hij zal straks een
knoop in zijn zakdoek leggen, anders vergeet hij
het vast en dat zou jammer zijn.
Dat is waar ook. nu zou hij door al dat praten
bijna zijn boodschap vergeten en daar komt hij
toch eigenlijk voor.
„Ja Neel, zie je"", begint de boer opnieuw, „ik had
eigenlijk nog een vraag, ik hoop datje het mij niet
kwalijk neemt. (wordt vervolgd)
