de Jong b.v
kievit warmte
Uit de Historie
Sommelsdijk
Klink
Jaap Verhage
Loodgietersbedrijf
wensen u prettige Kerstdagen
en een gelukkig 1991
Garage
mevr. J. van Eck-Kooie
van Lint autoschade bv
Prettige Kerstdagen
voorspoedig 1991
G. Meiaard
C. Melaard-
I L. van der Baan
Bouwbedrijf P. vsn den Boogert f
Maatschappelijk leven (d
VAN DER BOOM - BOEKENVERKOOP
Bijbel-Kuyper
Bladz. 2
„EILANDEN NIEUWS"
VRIJDAG 21 DECEMBER 1990
Z
Kortewegje 18, Sommelsdijk,
(01870) 21 06
wenst clientèle,
vrienden en bekenden
Prettige Kerstdagen
en een
Voorspoedig 1991
Wij wensen u prettige feestdagen
en een bloemrijk 1991
£8&
sil
9U
tuinaanleg en -onderhoud
tuincentrum
met personeel
Gaarne zullen we In het nieuwe jaar weer
voor u klaar staan.
Oostdijk 45-49, Sommelsdijk
Telefoon (01870) 26 09 Fax 51 48
(17)
Landbouw en veeteelt
In de Maas- en Scheldebode, 30-10 en 6-
11-18%, opgenomen in E.N. 7-ll-'86,
stond:
Uit deze gemeente werden reeds 7 mil
joen kg. suikerpeen vervoerd naar de
fabrieken, terwijl de hoeveelheid die nog
moet worden aangebracht groot is.
Op de najaarsmarkt alhier werden aan
de lijn gebracht 253 stuks vee 7 biggen en
5 honden. De prijzen varieerden van
180,- - 200,- voor vette koeien, 120,-
- 160,- voor ossen, 20,- - 40,- voor
kalvers, ƒ60,- - ƒ90,- voor IV2 jarige
vaarzen, ƒ90,- - ƒ140,- voor 2 jarige
vaarzen, ƒ110,ƒ189 voor kalfdra-
gende koeien, 50,- - 120,- voor oude
melkkoeien, 160,- - 180,- voor vare
koeien, ƒ6.- - 9,- voor biggen, 2,- -
3,- voor honden. De handel was leven
dig, bijna alles werd verkocht.
In het boek: Het Lied van den Arbeid,
geeft Rudolf van Reest een ontroerend
verhaal, getiteld: „Die uwe landen ge
maaid hebben".
Voor de Landarbeiderswet heeft zich
ingezet: Jan Knape.
Zijn boek: De Landarbeiderswet legt
daarvan getuigenis af..
De Landarbeiders in de eerste helft der
19e eeuw: maakten toen lange werkda
gen; het zomerloon was maximum 75
cent per dag, wat neerkwam op 4,50 per
week. 's Winters - als er al werk was -
liep dit terug tot hoogstens 15 et, per dag!
Het was toen wel armoe troef, ook al kon
men toen voor een gulden heel wat
kopen. Sociale voorzieningen waren er
niet. Geen wonder dat men 's winters op
rooftocht ging om 'aerpelpitten' te plun
deren!
In de arbeidershuisjes werd heel wat
armoe gesleten. Men had slechts één
kamer om in te wonen, te eten, kleren te
drogen en te slapen. (Boekbespreking:
Sommelsdijk II door J. L. Braber in
E.N.).
In E.N. schreef dhr. Braber:
Het landwerk begon in de zomer al
om 4 uur 's morgens en duurde tot 's
namiddags 5 uur. Men nam voor de hele
dag brood mee en zette koffie in een
ketel, hangend aan een driepoot, boven
een vuurtje. Men stookte vaak zo'n vuur
tje in een gegraven sleuf, zodat het tegen
de wind beschermd was. Over de sleuf
legde men een stang waaraan men een
aardappelketel hing om eten te kun
nen koken.
In de oogsttijd hielpen vrouwen en kin
deren ook mee, de laatsten van hun
twaalfde jaar af of nog wel eerder.
Tussen 1800 en 1870 steeg het levenson
derhoud met 50%, terwijl de lonen nau
welijks hoger werden. Vaste arbeiders
genoten emolumenten, zoals steenko
len, aardappelen, tarwe, een groente
tuintje en goedkoop wonen. Een dank
bare aanvulling op het inkomen waren
het 'lezen' van tarwe-aren en het 'om den
derden' telen van uien.
In 1886 waren de daglonen gestegen tot
ƒ1,-a 1,25.
In de winter werden de vaste arbeiders
niet werkloos. Ze werkten dan in de
landbouwschuren, ze verzorgden het
vee of dorsten het graan. Het koren werd
op de dorsvloer met een vlegel (op de
maat, afhankelijk van het aantal perso
nen, in twee- of drieslag) of op een gesel-
paard gedorst en daarna gezift.
De seizoenwerkloosheid werd voor een
aantal werkkrachten opgevangen door
het verwerken van meekrap in de aan de
Langeweg staande meestoof. Deze stoof
stond nabij de tegenwoordige Stoof-
hoek, die er zijn naam aan ontleent.
Woontoestanden
De arbeidershuisjes waren overwegend
éénkamerwoningen. Hierin woonde dus
het gehele gezin. Er werd gekookt, de
was gedroogd en men sliep er in bed
steden.
In een wat groter huis was er een spinne
(provisiekast) tussen twee bedsteden.
Aan het voeteneind van de bedstede
waarin het echtpaar sliep, bevond zich
een kribbe, waarin de jongste telg uit het
veelal kinderrijke gezin zijn slaapplaats
had. Bij een groot gezin sliepen de
oudere kinderen op de open zolder,
waarvan het dak onbeschoten was.
De vloer van de woning bestond uit pla
vuizen. In de wintermaanden diende 'de
pit', een open haardvuur voor verwar
ming. Boven het vuur hingen waterketel
of hengselpot aan een verstelbare ket
ting (ketelhaak of schoorsteenhaal).
De maaltijden waren eenvoudig. De
'stikken' (boterhammen) werden veelal
met stroopvet besmeerd. Naar het werk
nam men ze mee in de 'stikzak'.
De warme maaltijd bestond, vooral na
de slacht, vaak uit 'sop over de schuttel'.
Op de ronde tafel stond een grote schaal
met aardappelen, peren of rapen en 'sop'
(kooknat van varkensvlees), waaruit
gemeenschappelijk werd gegeten. Om
de saus lang te kunnen gebruiken werd
deze met 'traswaeter' steeds verdund,
wat men 'langnat' noemde. Het vetge
halte van de jus werd zodoende steeds
lager, zodat 'strukkele' niet gauw
plaats vond.
In één van de vele kleine winkeltjes
haalde men ook wel voor een paar cent
mosterd om de aardappelen smakelijker
te maken. Deze 'sopte' men dan in een
kloddertje op de rand van het bord.
Opmerkingen
1. Dit 'kofjekoken' zag ik m'n vader
1920 precies zo doen.
2. Het slapen in de kribbe is nog lang in
zwang geweest. Ik sliep er in ieder
geval in 1909 nog in.
Visserij en scheepvaart
In de 14e en 15e eeuw moesten de
schepen tol betalen; de inkomsten
waren voor de Graaf Gravin Jacoba
van Beyeren gaf in 1430 (volgens de
beschrijving v. d. Waal en Vervoorn)
vrijstelling aan de vaartuigen van
Sommelsdijk om tolvrij te varen. Er
waren dus 530 jaar geleden reeds vis
sers; in 1431 werd door Filips van
Bourgondië de vrijheid van alle tol
len bevestigd.
(E.N. eind december 1963)
Er waren ook schippers. J. L. Braber
schrijft:
Sedert 1486 waren Sommelsdijkse
schippers vrijgesteld van het betalen
van tolgeld. Mede daardoor was de
scheepvaart altijd van groot belang.
Zo woonde hier in 1473 schipper Coen
Dirkszoon, varend op Antwerpen en in
1493 Wouter Dirkszoon, die ook verre
scheepsreizen maakte.
De eeuwen door woonden er veel schip
pers en scheepsgezellen te Sommelsdijk.
In 1717 waren er 5 markt- of beurtschip-
pers, waarvan de zogenaamde Dordts-
man wekelijks op Dordrecht voer en de
vier anderen op Rotterdam.
Het waren Pieter de Bruyn, Sijmon Kat-
testaart, Marinus Janse Breeman, Leen-
dert Lokwell en Ary Pijll.
De beurtschippers vervoerden met hun
Koornlust 41,
wenst familie, vrienden en bekenden prettige
Kerstdagen en een voorspoedig 1991 toe.
Oudelandsedijk 30 3245 LH Sommelsdijk
Gezegende kerstdagen en Gods onmisbare zegen
ii toegewenst voor 1991.
't Veurlioad 26, 3245 XW SOMMELSDIJK
zeilschip ook passagiers. Het was voor
de reizigers niet altijd een pleziertochtje,
want mist, storm of windstilte waren
bepalend voor de duur van de reis.
Ter illustratie van het aantal schippers
dat zijn domicilie te Sommelsdijk had
een opsomming van de in 1717 daar
wonenden. Het waren de schippers:
Jacob Thijsz. Veerman, Jasper de Bruyn,
Hubregt Jacobsz., Cornells Jacobsz.
Veerman, Gerrit Eliasz. Danser, Salo
mon Jansz. Pouwer, Cornells Jansz. van
Eeuwen, Hubregt Breeman, Abraham
Hobus, Ary Comelisz. van Gempe en
Jan Maartensz. Goudeman.
Er woonden verder veel schippers-
knechten, die destijds scheepsgezellen
genoemd werden. Het waren: Jacob
Jansz. van Zwigt, Isaacq Kattestaart.
Leendert Maartensz. Kervell, Corstiaan
Pauksz. Knape, Hendrik Versteegh, Pie
ter Pauksz. Kanpe. Jan van den Bosch,
Hendrik van Schelle, Pieter Cornelisz.
Moy, Willem Jansz. Hotting, Gerrit
Maartensz. Kervel, Claas Laurusz. Dub-
beldenturf Pieter Danielsz. de Zaij, Jan
Benjaminsz. van Heyligendorp en Aren
Pauksz. Knape.
Zoals u ziet zijn vele familienamen
thans niet meer bekend te Sommels
dijk.
Gezondheidszorg
Heerste er cholera in de omgeving, dan
was dat een reden om de kermis af te
gelasten als voorzorgsmaatregel.
In 1816 ontstond er te Sommelsdijk toch
cholera. Het gevolg daarvan was, dat in
dat jaar 5% van de bevolking kwam te
overlijden aan deze ziekte.
Reeds in 1816 had men 'Choleradrank'
aangeschaft wat het ontsmettingsmid
del creosootolie bleek te zijn.
Maatregelen werden getroffen om uit
breiding van de cholera tegen te gaan.
In 1832 richtte men dan ook te Som
melsdijk een ziekenhuisje op aan de
overzijde van de haven, op de zoge
naamde mestkaai. Dit was aanvankelijk
alleen bedoeld voor quarantaine, maar
al spoedig vond ook oppneming van zie
ken plaats. Leed men aan cholera, dan
werd zelfs opneming verplicht. (Dhr. J.
L. Braber in: 'Middelhamis toen en
nu').
Opmerking:
Of de cholera, die in 1849 te Melissant
heerste, ook in Sommelsdijk slachtof
fers maakte weet ik niet. De 'klera' kwam
de vorige eeuw veel voor.
De Goede Ree
Het bejaardentehuis (stichting Her
vormd Diaconaal Rusthuis) te Som
melsdijk is voor heel Goeree-Overflak-
kee zeer belangrijk. Men is er jaren over
bezig geweest en op 6 september 1951
kon de eerste steen worden gelegd door
dominee A. H. Sonnenberg, hervormd
predikant te Ooltgensplaat en oud-
voorzitter van de stichting (Th. de W.).
Het werd in 1953 geopend.
Hoewel uitgaande van de gezamenlijke
Hervormde Diakonieën van Goeree en
Overflakkee kan ieder er terecht.
Het culturele leven
Het culturele leven stond in die tijd
maar op een laag pitje; de vrije-tijds
besteding werd gesleten op de 'zieng-
schole', of men ging om een boek bij 't
wenst clientèle en vrienden
en een
Familie, vrienden en cliënten
wensen wij een gezegend Kerstfeest
en een voorspoedig nieuwjaar.
Binnenweg 22, Sommelsdijk
Tel. (01870) 26 14
a Familie, vrienden en belienden gezegende
Kerstdagen en een gelukliig 1991 toegewenst.
3245 XV Sommelsdijk
5 Wij wensen relaties, vrienden en bekenden
I Prettige Kerstdagen
f en een Gelukkig en Gezond 1991 toe
Gewasbescliermingsmiddelen SOMMELSDIJK f
Enkele Ring 15 SOMMELSDIJK f
wenst u
prettige Kerstdagen
en een voorspoedig 1991
Prettige Kerstdagen
en een voorspoedig 1991
Gods Zegen op het Kerstfeest
en in het nieuwe jaar,
Sommelsdijk
Nut. Men ging ook wel eens "n aevendje
stoppe', dat was oergezellig, of men
hield een 'poterbal'. En dan was er ook
nog de kermis - later afgeschaft - waar
nogal eens om de meisjes werd gevoch
ten. Tussen Meneerse en de Sommerdie-
kers boterde het niet altijd. Soms had er
ook wel eens een volksgericht plaats.
(E.N. Boekbespreking: Sommelsdijk II,
J. L. Braber).
Na de ontbinding der schutterij bleef De
Doele tot in de twintigste jaren van deze
eeuw als sociëteitsgebouw in gebruik.
Elke zaterdagavond vergaderde de so
ciëteit. Er werd rond 1900 door de leden
gebiljart gewhist en later veel bridge
gespeeld. Ook de polder vergaderde er,
terwijl het leesgezelschap 'Onderlinge
Vriendschap' (opgericht 1825) er eind
vorige eeuw maandelijks bijeenkomsten
hield (J. L. Braber E.N.)
Uitgeverij en Boekhandel:
Aan heeren Inteekenaars op den Bijbel
onder Redactie van de Heeren Dr. Kuy-
per, Rutgers en Bavinck, bericht onder-
geteekende dat hij dezelve zeer sterk
inbindt in leder met zware gedraaide slo
ten en hoeken voor slechts 8,50, zonder
sloten en hoeken 5,-
Sommelsdijk W. Boekhoven
(1895 M en S)
Deze bijbel werd wel bij de Flakkeese
drukkerij te Middelhamis uitgegeven,
maar W. Boekhoven wilde de afleverin
gen inbinden.
Bij Boekhoven verschenen kleine werk-
Haveneind 13 f Jaap, Elly en (fh euzenkinderen
jes. Zie deze advertenties uit de M. en
S.
Is verschenen, en bij W. BOEKHOVEN
voorradig:
Levensweg
welke God gehouden heeft met Gerrit
Tiggelman Bz. geboren 13 November
1788 en overleden 10 December 1873, in
dichtmaat, franco p. post 40 cent, als
mede verkrijgbaar bij de HeerC. Bresijn
onder Den Bommel.
Binnen enkele dagen verschijnt:
De Visschersvrouw
Gedicht vervaardigd op het overboord
slaan van de bij den jongsten stsorm ver
dronken A. Springvloed, matroos aan
boord der vischsloep 'Pionnier' van
Middelhamis. De opbrengst is geheel
ten voordeele van de weduwe. (1 en 8
december 1893). Prijs 10 cent.
Sommelsdijk, W. BOEKHOVEN.
Maar ook het grote boek: Beschrijving
van het eiland Goedereede en Overflak
kee, zijne wording en zijn voortbestaan
tot op heden, door J. v. d. Waal en F. O.
Vervoom (Met kaarten en platen).
Sommelsdijk, W. BOEKHOVEN 1895
Verder: 'De Maas en Scheldebode'. 2x
per week verschijnend streekblad. We
kunnen steeds genieten van fotocopieën
van enige rubrieken in E.N.
De Maas- en Scheldebode onder de zin
spreuk: 'In Hoe Signo Vinces' of 'In dit
teeken zult gij overwinnen'.
Eerst heette het Christelijk Weekblad,
daarna: Antirevolutionair Orgaan.
De Maas- en Scheldebode werd in 1886
opgericht. De heer M. H. Mulder,
(hoofd-)onderwijzer te Ouddorp mocht
slechts enkel het eerste nummer redige
ren want hij stierf reeds in het voorjaar
van 1886. (Gedenkboekje Chr. School
te Ouddorp).
Aantekeningen:
1. Er werd gesproken van: Stoom-
dmkkerij van W. Boekhoven.
Iemand schreef: „Wat dit met
'stoom' te maken had, weten we
niet. Alles wat vroeger machi
naal gedreven werd, betitelde
men met 'stoom', vandaar ook
het woord 'stoomfiets' (E.N.).
2. In de fotocopie M. en S. van 8 en
15 april 1898 stond onder de vele
gedichtjes over het DRUK
WERK van Boekhoven dit:
Door drukken wordt haast iedereen
Reeds dadelijk verlicht,
Uit het kantschrift is meteen
Kortom, de oplossing gedicht,
W. Boekhoven echter is de man
Elk zal het reeds weten,
Ruime keuze overal van
Komt wil men niet vergeten.
Opmerking:
J. v. d. Waal en Vervoom vertellen op
pag. 300: In 1886 werd bij dhr. Harnack
uitgegeven het Weekblad: 'Onze Eilan
den (wordt vervolgd)
J. L. Struik
^0mmflsöttk
00 (O Jfi
VNI lid
ar*flwti<!wsjr9«!!*«»fl«*«*%«^ :-!?
,«»Ssrt«t»a»!*«»!iirtS!*fl»*<»«^
Nieuwlandsedijk 3, 3245 LB Sommelsdijk, Tel. (01870) 22 92
Industrieweg 14, 4301 RS Zierikzee, Tel. (01110) 1 47 94
14K9i(«eKi( fieKijiceK^iAK^jictis^ ocaji tn^ <ii/iSi9^is^.'^vf.A9>^k^^!9>^V!^<
;4tK%4BKijr(JKij(a>!%«eKis^i»^aK^^
dat wensen we alle leden van S.C.
van harte toe.
Middelhamis k. de Koning
