Fa. B. van Eek Zn.
Regionale zendingsavond GZB
Bladz. 2
De teelt van verscheidene soorten
zaad is op ons eiland altijd belang
rijk geweest. Heden ten dage betreft
het meer de teelt van bloemzaden
zoals viooltjes, nemesia's, leeuw
bekjes, ageratum, phlox, dahlia's
enz. Zaadteelt is zeer arbeidsinten
sief, zodat daarbij veel mensenhan
den nodig zijn. De teelt van land-
bouwzaden is echter op Flakkee
enorm teruggelopen.
Uienzaad
Uien zetten
Het groeiseizoen
Uienzaadbollen snijden
Naar de droogschuur
Beliandeling
Met de hekel
TAMMC KASTANJES
yEW SOPPEN
MIDDSNUIFPIJN
Kwaliteit
Tegenwoordig
EXPLOSIE VOORKOMEN
YUCCA WASSEN
POMPLOOS POMPEN
SINT JAN
yiTHAGEKEVEttS
„EILANDEN NIEUWS"
VRIJDAG 14 SEPTEMBER 19%
Koolzaadsoorten en blauw maanzaad
ziet men nog sporadisch op de Flak-
keese akkers en zelfs de teelt van uien-
zaad is volledig op de achtergrond
geraakt.
Dat is moeilijk voor te stellen; als men
bedenkt dat lange tijd van het Neder
landse areaal aan uien, 1/3 deel op Goe-
ree en Overflakkee werd verbouwd!
Er waren in het seizoen voor de handel
op Flakkee wel 80 commissionairs op
weg, om bij de telers partijen uien aan te
kopen voor hun respektievelijke expor
teurs.
Vooral in beide wereldoorlogen was de
teelt van uienzaad bijzonder belangrijk
te noemen, maar ooïc in vredestijd zag
men hier in de polders flinke stukken
land beteeld met uienzaad.
Peenzaad wordt buiten beschouwing
gelaten, hoewel dat gewas eveneens veel
betekenis had. De telers van zaad kre
gen op de duur bij de bevolking en bij de
zaadhandelaren een steeds groter wor
dende bekendheid.
In Middelhamis waren het Gouds
waard, Koert en v. d. Meide; in Nieuwe
Tonge was dat van Zielst; in Ooltgens-
plaat waren dat Hobbel, Okker en van
Rossum; in Dirksland waren dat Polder
en Vroegindeweij en in Sommelsdijk
waren dat v. d. Doel, Groenendijk,
Hoogzand, van Nimwegen en Vroegin
deweij, om er een aantal te noemen.
De grootste concentratie voor de teelt
van uienzaad trof men aan bij Ooltgens-
plaat en Sommelsdijk. Teun Vroeginde
weij Dzn. uit Middelhamis weet er alles
van, laat hij maar eens vertellen.
Zijn grootvader Jan Vroegindeweij
hield zich al bezig met de teelt van land-
bouwzaden. In 1919 werd te Sommels
dijk aan het Wegje (zoals het in de
volksmond heette) op de plaats waar
thans het landhuis van Zwanenburg
staat, een z.g.n. droogschuur gebouwd.
Daarin heeft de familie Vroegindeweij
in de loop der jaren een niet te schatten
hoeveelheid zaad gedroogd, gedorsen
en schoon gemaakt.
Het is jammer dat deze droogschuur,
evenals zovele andere op ons eiland, is
afgebroken. Door haun eigen 'tekening'
gaven deze droogschuren een apart
karakter aan de omgeving waarin zij
stonden. Beeldbepalend heet dat tegen
woordig. Maar er zijn nog enkele droog
schuren overgebleven. Aan de oostkant
van de Molenweg staat, verscholen tus
sen het groen, een droogschuur van van
Nimwegen en aan de westkant, meer in
het zicht, van Hoogzand. Beide schuren
dateren van 1917.
Vroeg in het voorjaar, als de toestand
van de grond het toeliet, werd reeds
begonnen met het poten (zetten) van de
uien. Deze uien waren speciaal uitge
zocht uit de oogst van het jaar er voor.
Een manier van selekteren, want men
bewaarde uiteraard de beste en mooi
glanzende uien voor de teelt van zaad.
Er bestaat echter geen ras van de ui, wel
een plant-type.
Het Rijnsburger-type was verreweg het
belangrijkste produkt, maar ook het
Oranje-type van ir. J. B. Mijs, genoot een
zekere bekendheid.
De uien werden in zakken met een
gewicht van 60 kg naar het land ver
voerd, alwaar de uien uit de zakken, over
de reeds getrokken geulen, op de akker
werden uitgespreid. Met een kleine
spade (suikerbietenspade) werd in de
bodem van het geul een opening ge
maakt, waarin de ui met een handige
beweging werd gedrukt.
Derhalve bevond zich de ui net onder
het grondoppervlak. Het zetten in zijn
geheel gaf een bedrijvig aanzicht. Soms
zaten wel dertig mannen in een schuin
aflopende lijn naast elkaar, uien te zet
ten. Echter, wanneer de sneeuwvlokken
of hagelkorrels nog uit de nawinterse
buien vielen, dan was er aan het zetten
weinig plezier te beleven. Maar geluk
kig, het was ook vaak mooi weer en dan
ging het jasje uit.
Uien beginnen vroeg uit te lopen (schie
ten). Dikwijls waren de jonge scheuten
al ferm uit de bol gelopen, nog voordat
ze in de grond werden gestopt.
Elk gewas moet worden gewied, maar
het ene of het andere gewas, maakt wel
enig verschil. Erwten kon als landbouw
gewas moeilijk worden schoon gehou
den (onkruidvrij) maar bij de teelt van
uienzaad was wieden nog moeilijker. In
de eerste plaats heeft uienzaad een erg
lang groeiseizoen nodig, zodat de pe
riode om steeds maar weer te moeten
wieden, navenant is. lp de tweede plaats
geeft uienzaad als gewas een open aan-
bhk waardoor er geen kiemplantjes van
onkruiden door gebrek aan lichttoetre-
ding kunnen verstikken en in de derde
plaats moest men voorzichtig zijn met
het wieden van uienzaad teneinde de 60-
80 cm hoog opgroeiende, broze, dikbui-
kige, holle stengels niet te breken!
Zaaduien snijden hij T. Vroegindeweij Dan.
begonnen. Dat gaf een hele drukte. In de
dorpen op ons eiland ging het dan van
mond tot mond, dat men bij de zaadte
lers bollen kon gaan snijden. Dan kon
er een extra centje worden verdiend. Het
viel zo'n beetje in de vakantietijd.
Bovendien kon men op school in aan
merking komen voor landbouwverlof
en er waren erbij die gewoon thuis
bleven...
Vrouwen (er was nog geen sprake van
emancipatie) en kinderen bevolkten de
akkers. Men moest alleen een emmer en
een mesje meenemen.
In verband met de dauw kon men echter
met het snijden niet zo vroeg op de dag
beginnen. Bij Vroegindeweij begonnen
ze om 9 uur in de morgen. Met alle
Detailfoto, jonge vrouw aan hel werk.
Kwajongens pakten wel eens steentjes
van de weg en keilden de uienzaadsten-
gels moedwillig om, maar dat gebeurde
uiteraard wanneer niemand in de omge
ving te zien was.
Tijdens de bloei stonden er bij de zaad
percelen op de wendakkers enige bijen-
kasten. Dat was uiteraard voor de
bloembestuiving. De honing die afkom
stig was van de uienbloesem smaakte er
wel naar, maar de imker liet dat soort
honing enige tijd staan, waardoor de bij
smaak grotendeels kon uitlogen.
Voor en in de oorlog werden de percelen
zaaduien met zinkpreparaten bespoten
om schimmelaantasting door valse meel
dauw of honingsdauw in het gewas te
voorkomen.
Wanneer het gewas voldoende gerijpt
was, meestal begin september, kon met
de oogst van de zaadbollen worden
drukte die dit snijden van de zaadbollen
verschafte, was het op het land een
gezellige boel onder mekaar. Er waren
toen nog geen transistors of portables,
men had aan geluid niets anders dan de
klank van emmers die telkens moesten
worden verplaatst en vanzelfsprekend
de algemeen voorkomende natuurgelui
den waarop in feite het menselijk ge
hoor is afgestemd.
Al pratende en zelfs zingende, toog men
aan het werk.
De zaadbollen welke overeind waren
blijven staan, sneed men het eerst af
Daarna kwamen de zaadbollen aan de
beurt die door de wind nog net niet tegen
de grond waren geslagen. Tenslotte kwa
men de laatste bollen aan de beurt die
geheel en al op de grond waren terecht
gekomen. In sterk vervuilde percelen
moest men de stengel maar volgen om
op het eind daarvan de bol te kunnen
vinden.
Droogschuur van Gehr Hoogzand aan de Molenweg, Sommelsdijk.
Bukwerk, zoals u zult begrijpen, maar
de rappe handen sneden spoedig de
emmer vol, die dan geledigd diende te
worden in een zak. Een man hield die
zakken open en plaatste deze, wanneer
die vol waren, op een vrij rechte lijn, wat
het laden op de wagen later op de dag
vergemakkelijkte.
Vroegindeweij had altijd verband bij
zich, want men sneed zich letterlijk wel
eens in de vingers. Wanneer het een fikse
snee betrof ging er niet alleen verband
om, maar ook nog een beschermkampje
waarvoor het Flakkeese woord SLUUVE
werd gebruikt. Na werktijd gingen de
vrouwen en kinderen naar huis. Men
had, afhankelijk van de prestaties, 1,50
tot 2- per dag verdiend.
Na het avondeten begon het werk voor
de mannen opnieuw. Dan moesten op
het land de met zaadbollen gevulde zak
ken worden geladen en in de droog
schuur worden leeggestort. De droog
schuur van Vroegindeweij was 21 m.
lang. De vloer was van beton waarop in
het midden palen waren geplaatst, waar
in op afstand openingen waren aange
bracht. In die openingen pasten bakjes
(z.g.n. ribben) waarover rietmatten kon
den worden gespannen. Sommige telers
deden dit met gaas, maar rietmatten was
beter vanwege het vochtaantrekkend
vermogen van het riet. Zo bouwde men
van onder af 8 zolders boven elkaar
waarop de zaadbollen te drogen werden
gelegd. Een opbrengst van ±5 ha kon in
deze droogschuur. Wanneer de zaadbol
len welke die dag waren afgesneden,
gestort waren, was er tijd voor een
pilsje.
Bezweet en vermoeid gingen daarna ook
de mannen naar huis. Begrijpelijkerwijs
stonken de kleren naar de sterke geur
van uien, maar daar tilde men niet zo
zwaar aan!
Het gebeurde ook wel dat men zaadbol
len te drogen legde op grote zeilen. Dat
was erg bewerkelijk, 's Avonds moesten
de zeilen worden gesloten en 's morgens
uiteraard weer geopend. Met mist of
regenachtig weer moesten de zeilen
gesloten blijven. Kon men na de regen
de zeilen weer openen, dan steeg een
ware damp uit de zaadbollen naar
boven en dat vocht zal de kwaliteit van
het zaad geen goed hebben gedaan. De
zaadbollen in de droogschuren moesten
telkens met een roerstok worden losge-
woeld om broei te voorkomen. De lui
ken die aan de beide lange zijden van de
droogschuur waren aangebracht, bleven
nacht en dag open. Alleen met mist wer
den ze neergelaten.
Ten langen leste waren de zaadbollen
geheel droog; de laatste plantesappen
waren tengevolge van de sapstroom. het
zaad toch nog ten goede gekomen. Er
kon gedorst worden.
Als het vriezend weer was, begon men
met het dorsen, dan was immers het kli
maat droog. De hekel werd voor de dag
gehaald. Men zou de hekel als een soort
dorsmachine kunnen beschouwen. Het
door de hekel halen van de zaadbollen
was een zwaar karwei.
Drie man moesten, ieder aan een wiel,
het mechanisme in werking brengen.
Het zaad viel daardoor uit de kafjes. Het
ongeschoonde zaad werd in zakken
opgevangen. Daarna begon het zaad
schudden. Met grote, ronde zeven werd
het zaad ontdaan van de z.g.n. neuzen
(neuzen zijn de ingedroogde restanten
van de zaadbol).
Het nu verkregen zaad werd verder met
een windmolen behandeld. Door de
luchtverplaatsing in de geheel van hout
opgetrokken windmolen, werd het zaad
gezuiverd van kaf en kafdeeltjes. Met
een draaiende en tegelijkertijd schud
dende beweging, werd het zaad vervol
gens in een kleinere zeef geklust. Dat
klussen moest zorgvuldig gebeuren
want het eindprodukt, het schone zaad,
naderde nu snel.
Uienzaad is zwart van kleur, het lijkt
heel veel op het zaad van Juffertjes-in-t-
groen. Men ziet er alles in, denk maar
aan zwarte kledij.
Deze vraag- en antwoord-rubriek staat
geheel ten dienste van de lezer die er
kosteloos gebruik van kan maken. Uw
vragen op velerlei gebied kunt u sturen
aan: Redactie Eilanden-Nieuws, Post
bus 8, Middelhamis, met in de linker
bovenhoek „Vragen-rubriek" vermeld.
De vragen worden door deskundigen
beantwoord en zullen binnen enkele
weken na de inzending compleet met
antwoord in deze rubriek worden ge
publiceerd.
Als wij tamme kastanjes uit eigen tuin
geplukt hebben, is het moeilijk ze te bewa
ren, tot wij ze bij de open haard kunnen pof
fen. De kastanjes beschimmelen, of ze
verdrogen en verschrompelen.
Antwoord: U mag ze natuurlijk niet te
vroeg plukken, of uit de boom slaan
zoals kinderen doen als er paardekas-
tanjes vallen, want de tamme zijn pas
later rijp. Raap ze pas als ze er vanzelf
uit vallen. Op de zachte tuingrond zul
len de groene bolsters niet zo snel open
barsten. Leg die komplete vruchten
naast elkaar in een onverwarmde en
goed geluchte kamer (dus niet stapelen)
en haal de zaden pas in de loop van
november of december uit hun stekelige
jasje. Kastanjes zónder bolster kunt u
langer goed houden in een schuur of dgl.
waarin licht èn lucht vrije toegang heb
ben. Huizen met centrale verwarming
zijn daar veel te droog voor en in don
kere, vochtige kelders beschimmelen ze.
Het zijn ook geen bewaarvruchten. Wilt
u ze lang goed houden, steek de zaden
dan in een bak zand. Overigens kunt u
hard geworden of gedroogde tamme
kastanjes nog wel poffen indien u ze
eerst in lauw water weekt, dan kort kookt
en daarna in een pan olie poft.
Nadat hij een nieuw balkonhek geschilderd
had, zei de schilder dat wij het geregeld
moesten afsoppen. Wat kan hij daarmee
bedoelen?
Antwoord: Maandelijks afsoppen van
het verfwerk buiten voorkomt aantas
ting van de verf en daarna van het hout,
door de luchtvervuiling en de zure
regen. Neem dus leidingwater in plaats
van regenwater voor dat sopje.
Na krampen in de borst, die ik voor een
hartaanval hield, kreeg ik te horen dat het
mijn middenrif was. Toch laten de dokters
mij lopen met louter de boodschap: niet
bukken, niet roken, niet drinken en het
hoofdeinde van het bed Wem hoger dan het
voeteneind. Helpt dat wel?
Antwoord: Uw borstspieren werden ge
ïrriteerd doordat een stukje van uw slok
darm in 't nauw is gekomen in de
opening van het middenrif dat de schei
ding vormt tussen borst en buikholte en
dat de ademhaling helpt regelen. Dat
kan gebeuren bij mensen die te veel
eten, maar ook bij zwangerschap, en
bijv. door ouderdom. Bij voorover buk
ken of plat liggen kan dan maagzuur
teruggestuwd worden. Vaak wordt de
voortgang van het voedsel belemmerd.
Een betere doorstroming wordt bevor
derd door het hoofdeinde van uw bed
wat hoger te stellen en om de 2 a 3 uur
een kleine portie voedsel te nemen i.p.v.
enkele grote maaltijden. Roken vergroot
de produktie van maagsap en alcohol
verergert de symptomen, vandaar het
verbod. Blijft u last houden van terugko
mend maagzuur, drink dan tussentijds
wat lauwe melk.
Het zaad werd aan de zaadhandelaar
afgegeven. Grotendeels was het zaad op
contractbasis geteeld. Vroegindeweij
heeft geteeld voor de Zeeuw in Baren-
drecht, voor van Damen in Dordrecht
en voor Sluijs en Groot in Enkhuizen.
Natuurlijk ging het dan hoofdzakelijk
om de kwaliteit van het zaad.
De kiemkracht kon men zelf bepalen
door een honderdtal zaadjes in een
kiembakje te leggen. Als het zaad goed
was, 80-90%! Eenmaal ontving Vroegin
deweij 3% boven de contractprijs bij een
hogere kiemkracht dan die bewuste
90%.
Nu we praktisch geen verbouw van
uienzaad op Flakkee meer aantreffen,
rijst de vraag waar het benodigde zaad
dan wel wordt geteeld?
De teelt heeft zich verplaatst naar Zuid-
Frankrijk en Noord-Italië. De famiHe
Hoogzand te Oudenhoorn heeft de teelt
van uienzaad echter voortgezet. Zij ver
bouwen een eigen selektie, die uit het
bolronde type van de Rijnsburger ui is
voortgekomen. In Frankrijk en Italië
wordt naast het Rijnsburger type ook
nog Sturtgarter en Zietauer geteeld.
Flakkee heeft dus wat dat betreft „zijn
tijd gehad".
Met veel dank aan de heerT. Vroeginde
weij en aan de Stichting Ned. Uienfede-
ratie (J. Koert) voor het beschikbaar
stellen van archief-foto's.
D. Hoogzand
Omdat een kind van kennissen elders
gewond werd, toen een fles frisdrank in een
winkel explodeerde, wil ik wel eens weten
hoe je zo'n ongeluk daar of onden^eg
kunt voorkomen.
Antwoord: Heel eenvoudig, door éérst
de dop even los te draaien zodat er een
beetje van het in de fles opgehoopte
koolzuurgas ontsnapt, vóór u die fris
drank van de plank of uit de krat haalt.
Als u de dop dan gelijk weer dicht draait,
blijft de inhoud toch voldoende bruisen.
Maar de grootste spanning, die wel eens
te hoog kan oplopen, is er af zodat het
gevaar voor het springen van het glas
is geweken.
Waarmee kan ik de bladeren van een yucca
van stof ontdoen?
Antwoord: Met wat melk in water, of
met het spoelwater waarmee u een pas
gebruikte melkpan of -fles omspoelt,
want die kringen op de bladeren zijn
ontstaan doordat u hard leidingwater
voor een wasbeurt gebruikte.
Is het mogelijk een klein tuinwatervalletje te
maken zonder pomp te gebruiken, dus
zoals je water uit een aquarium kan laten
stromen door even een slang aan te zuigen?
En kan dan steeds weer het zelfde water
worden gebruikt?
Antwoord: Bij het overhevelen van wa
ter uit een aquarium, of van benzine uit
de ene tank in een andere met behulp
van een slang, zal de vloeistof uit het
'vat' waaruit wordt getapt, altijd hoger
moeten staan dan de vloeistofhoogte in
bak of tank waar ze naar toe stroomt.
Aan deze voorwaarde moet voldaan
zijn, anders lukt de 'truc' niet. Met dat
aanzuigen wordt alleen de aanwezige
lucht uit de slang weggezogen en de stro
ming op gang gebracht, maar u kunt het
water niet op die manier uit de vijver
naar een hoger gelegen waterval leiden.
Daar is heus een pompje voor nodig. En
een filter natuurlijk, om al het vuil tegen
te houden.
Op welke datum vah Sint Jan?
Antwoord: Sint Jan valt op 24 juni en is
de naamdag (niet de geboortedag) van
Johannes de Doper. Op die dag viel het
heidense zomerzonnewendefeest. Een
oud boerengezegde verkondigde: „Met
Sint Jan slaat de eerste maaier an", maar
dat geldt niet meer, want na de komst
van de kunstmest kon er veel eerder met
maaien worden begonnen.
Al enkele maanden zien wij in de vitrage
van de studeerkamer bijgaande kleine
kevertjes. We spuiten regelmatig, maar tel
kens komen er andere. Na drie weken afwe
zigheid werden we door zo'n 50 stuks
verwelkomd. Wat zijn dit voor insekten en
hoe komen wij er af?
Antwoord: Deze kleine bruine beestjes
zijn broodkevertjes die naar buiten wil
len. Ze hebben een uitgebreide menu
kaart, waar tal van droge levensmid
delen op prijken, zoals bakmeel, be
schuit, macaroni, puddingpoeder, rijst
enz. Daarin leggen de vrouwtjes per keer
zo'n 50 eitjes en de larven, die daaruit
kruipen, smullen van het voedsel om
zich heen. Na een halfjaar zijn ze vol
wassen en vliegen de kevertjes uit om
buiten te paren. Kijk al uw levensmidde
len na en doe aangetaste pakken gelijk
weg. Nieuwe voorraden kunt u 't beste in
goed afsluitbare glazen potten of meta
len bussen bewaren. Spuit niet met
insecticiden in de buurt van etenswaren!
Maak keuken en provisiekast schoon
met een heet sopje van gele zeep en
enkele druppels spiritus. Daarna goed
drogen, want vocht trekt weer andere
insekten aan. Dit af en toe herhalen,
omdat in hoekjes en kieren wel eens
eitjes achterblijven.
Westdijk 33-56
Middelhamis
i|\Tel. 01870-3035-2060
f/Fietsen, brommers.
reparatie
Alle zendingsvrienden van ons eiland
worden hierbij hartelijk uitgenodigd op
de zendingsavond, die D.V. op donder
dag 27 september a.s. gehouden zal wor
den in de Ned. Herv. Kerk te Som
melsdijk.
Aanvang 19.45 uur.
Medewerkenden: ds. A. Beens te Lunte-
ren, ds. A. de Lange. Sommelsdijk en ds.
K. Groenendijk, Sommelsdijk.
Naast samenzang zal het koor van dhr.
Zoon enkele liederen zingen en dhr. P.
Kieviet op het orgel spelen.
Uiteraard is er een koUekte voor het
werk van de GZB en zal er zo mogelijk
een boekentafel aanwezig zijn.
Komt allen!
