EHIVI1DEf1-mEmi/5
NIEUWE CD's
l!
Oarlagstijd (3)
NIEUWS
Belofte raadslid
Van Houwelingen
niet ongeldig
uit de kerken
Wat hangt U
boven het hoofd?
Het psalterium in Europa
van de Middeleeuwen
tot heden
Fa. B. van Eek Zn.
Lezing met dia's
en muziekvoorbeelden
Nelly van Ree Bernard
Geïllustreerd met dia's en muziek
voorbeelden zal Nelly van Ree Ber
nard op zaterdag 7 juli a.s., in de
Toren van Goedereede, vertellen
over geschiedenis, bouw en toepas
sing van het snaarinstrument: PSAL
TERIUM, dat in de loop der eeuwen
in verschillende vormen heeft be
staan en speciaal tijdens de Midde
leeuwen een grote bloei beleefde. Na
die periode zijn een aantal soorten in
onbruik geraakt, andere echter heb
ben zich tot op heden verder ont
wikkeld.
Hopelijk is met het antwoord van de
staatssecretaris van Binnenlandse
Zaken, mevr. De Graaff-Nauta het
laatste woord gesproken over de
afwijkende formulering waarmee
het Dirkslandse raadslid Van Hou
welingen z'n afgelegde belofte be
krachtigde. Mevr. De Graaff heeft
dezer dagen geantwoord op de vra
gen die de kamerleden v.d. Berg
(SGP) en v.d. Burg (CDA) haar over
dit gebeuren hadden gesteld.
Baby Broderie Boetiekjes
T.V.-WISSEUN6
KANKStt-tNFOHMATtE
PAAROeMPOKTeH
OLA-LA
6RieKS VUUR
3e Blad
VRIJDAG 6 JULI 1990
No. 5914
De Rotterdamse firma Lindenberg Boe
ken Muziek bracht onlangs weer twee
nieuwe compact discs op de markt.
Als LBCD15 verscheen 8 juni j.l. een
produktie onder de titel „Arp Snitger in
Groningen - Het orgel in de Der Aa-
kerk te Groningen". Musici op deze
orgel-cd zijn de organisten Stef Tuinstra
en Bernard Winsemius, beiden bekend
als experts op het gebied van de uitvoe
ringspraktijk van met name oude
muziek.
De orgelgeschiedenis van de Der Aa-
kerk te Groningen is een enigszins
gecompliceerde. Het orgel dat Arp Snit
ger in de jaren 1694-1697 voor deze kerk
bouwde was niet het eerste. In 1671 ging
het vorige orgel door blikseminslag ver
loren. Het Schnitgerorgel moet een zeer
fraai instrument zijn geweest, het groot
ste dat hij in Nederland heeft geplaatst.
Het telde veertig stemmen. Helaas ging
door instorting van de toren ook dit
orgel verloren (1710). Pogingen om tot
de bouw van een nieuw orgel te komen
(1717,1781) mislukten. Als gevolg van de
gelijkschakeling van de religies stelde in
1814 Koning Willem I het orgel van de
Academie-kerk beschikbaar voor de
Der Aa-kerk. Het betreft hier wederom
een fraai Schnitger-orgel (1702), met 32
stemmen. Helaas kwam dit orgel (zoals
zovele historische orgels) niet zonder
wijzigingen door de tijd heen. Vergrotin
gen, ombouw, ze kenmerken de geschie
denis van dit instrument (1830, 1857 en
oiok in de 20e eeuw).
De orgelmakers Gebr. Reil voerden in
1989-1990 een hermontage van het
instrument uit, nadat het in 1977 was
gedemonteerd. Deze hermontage is ze
ker geen restauratie of reconstructie te
noemen, maar slechts herstel van de his
torisch gegroeide situatie. Een eventuele
restauratie zal vooreerst niet plaatsvin
den. De besluitvorming hiertoe moet
immers zo zorgvuldig mogelijk geno
men worden.
Als gevolg hiervan hoort u op deze cd
zeker niet een pur. Schnitger-orgel of het
resultaat van een opzienbarende restau
ratie (zoals bijv. in de zeer nabij gelegen
Marinikerk!), maar een orgel met pijp
werk uit vier eeuwen. Toch is een duide
lijke kern oud pijpwerk aanwezig (m.n.
rugwerk en pedaal).
Alleen al vanwege het orgelbouwkun-
dige aspekt is deze cd mijns inziens zeer
belangrijk. Beide organisten presente
ren het orgel in muziek van Tunder,
Lübeck, Hanff, Pachelbel, Bach en de
onlangs overleden organist Klaas Bolt,
die als adviseur bij de hermontage
betrokken was. Beide musici geven een
waardevol, representatief beeld van dit,
uit historisch oogpunt, zeer belangwek
kend instrument.
Voor de lezers van het RD: zie muziek-
pagina, editie 29 juni j.l.
N.a.v. „Arp Schnitger in Groningëli
- Het orgel in de Der Aa-kerk te
Groningen". Lindenberg Boeken
Muziek. Prijs 42,50.
In Nederland leven miljoenen mensen
letterlijk 'onder de pannen'. De Romei
nen bakten reeds rond het begin van
onze jaartelling de eerste dakpannen.
Na 1300 kwam deze vorm van dakbe
dekking opnieuw in de belangstelling en
tegenwoordig li'ggen er dakpannen op
60 procent van de circa 4 miljoen wonin
gen die ons land telt. Ongeveer 50 pro
cent hiervan zijn gebakken 'keramische'
pannen en juist hiervoor hebben een
aantal mensen in ons land een grote his
torische belangstelling.
Sinds 19 mei van dit jaar zijn wij ver
enigd in de Studiegroep 'historisch onder
zoek grof keramische industrie'. De ver
schillende leden van deze studiegroep
beschikken reeds over honderden kera
mische dakpannen en hulpstukken in
alle kmogelijke soorten en kleuren en
uit alle delen van het land en daar bui
ten. Ook beschikken zij over veel docu
mentatiemateriaal, foto's, tekeningen en
aktes maar ook mallen en zelfs machi
nes. Het uiteindelijke doel van de studie
groep is om veel van deze historische
gegevens en materialen in bijvoorbeeld
een oude steen- of pannenfabriek onder
te brengen en ze zo voor het nageslacht
te bewaren.
Omdat er echter nog veel ontbreek of
onbekend is zouden zij het bijzonder op
prijs stellen wanneer u hen gegevens
stuurt van vroegere of huidige steen- en
dakpannenfabrieken en van oude pan
den waarop bijvoorbeeld speciale dak
pannen zijn verwerkt. Het gaat hierbij
vooral om de nog voorokmende oude
pannensoorten zoals de 'Oegstgeester-
pan', de 'Friese pannen', de 'Lucas IJs-
brandszpan' en de 'Hamerpan', waarbij
vooral hulpstukken van deze pannen de
bijzondere aandacht hebben. Het is de
bedoeling om deze oude panden in een
'pannendatabank' onder te brengen
omdat veel zeldzaam materiaal nu nog
bij sloop of renovatie verloren gaat.
Een geheel andere cd is LBCD14:
„Johann Th. Lemckert aan de drie
orgels van de Grote of St. Laurenskerk
Rotterdam." Op 30 april j.l. (Koningin
nedag) werd het eerste exemplaar van
deze cd tijdens een officiële bijeenkomst
in de Laurenskerk overhandigd aan
minister-president Lubbers.
De Laurensorganist voert op deze cd
een programma uit, dat velen zal aan
spreken. Uit het programma blijkt dui
delijk een wat meer populaire oriënatie
dan de Der Aa-kerk cd, wat onverlet laat
dat hier sprake is van een hoog niveau
van musiceren.
Het programma is opgenomen rond alle
drie de orgels die zich in de Laurenskerk
bevinden. Organist Lemckert voert op
het 8-stems koororgel (Marcussen, 1962)
de Fantasie in d van Mozart en de varia
ties uit het slotdeel van Sonate V van
Carl Philipp Emanuel Bach uit. Fraai
(wellicht iets te?) beheerst uitgevoerd op
een heel mooi neo-barok orgeltje dat
m.i. nèt die flexibiliteit in de klank mist
die voor met name de muziek uit de
tweede helft van de 18e eeuw nodig is.
Op het transeptorgel horen we de zes
zogenaamde „Schübler"-koralen van
Johann Sebastian Bach, evenals het
ConcertodelSignorVivaldi van Johann
Gottfried Walther. Het transeptorgel
(Marcussen, 1959) is één der meest toon
aangevende instrumenten geweest voor
de orgelbouw van met name de zestiger
jaren. Voor de vertolking van deze
muziek bezit het veel fraaie combinatie
mogelijkheden. Zowel de Bachkoralen
als het feestelijke Concerto worden op
fraaie wijze vertolkt. Persoonlijk heb ik
wel detailkritiek op m.n. registraties (b.v.
de vreemde combinatie met Quist 1 1/3
in het derde Bachkoraal), maar er zijn
overigens zeer fraaie vertolkingen te
horen, al had het voor mij alles iets
„spielfreudiger" gekund.
Heel duidelijk blijkt op deze cd dat
Lemckert gespecialiseerd is in het ver
tolken van het romantische en moderne
repertoire. Bezonken en intensief wordt
Sonate VI (de bekende variaties over het
„Gebed des Heeren", plus fuga en
finale) van Mendelssohn vertolkt op het
majestueuze hoofdorgel (Marcussen,
1973). Voor de vertolking van deze
muziek is dit orgel m.i. optimaal ge
schikt. Imponerend is het gebruik van
de unieke Bazuin 32' aan het slot Van de
laatste koraalvariatie. Eerlijkheidshalve
moet ik zeggen dat ik het gebmik van de
kwartcymbel (bovenwerk) in dezelfde
variatie uitermate storend vind. De zeer
hoge dissonantie, bovendien gekoppeld
op het pedaal, lijkt mij voor dit genre
niet passend. Overigens een zeer fraaie
vertolking!
De cd sluit af met het galante allegro
cantabile uit de vijfde Symfonie van
Widor, zeer fraai en karaktervol uitge
voerd, en de bekende Litanies van Jehan
AJain. Voor laatstgenoemd werk wordt
het chamadewerk (horizontale trompe-
tregisters in Spaans barokke trant) uit de
kast gehaald. Het effekt dat hiervan uit
gaat is overweldigend en m.i. zeer in
overeenstemming met het indringend
karakter van het recitatief
Al met al: een zeer interessante, aantrek
kelijke cd voor een groot publiek. Mijn
detailkritiek wil niet anders dan als mar
ginale aanmerking zijn.
Beide besproken cd's zijn kwalitatief
hoogstaande produkties, opnametech-
nisch zeer goed, vergezeld van een fraai
verzorgd en zeer uitvoerig booklet met
werkelijke alle relevante informatie
(beschrijvingen van gebouwen en or
gels, van de uitgevoerde werken, de
gebruikte registraties en curricula vitae
van de executanten).
N.a.v. „Johann Th. Lemckert aan
de drie orgels van de Grote of Sint
Laurenskerk Rotterdam". Linden
berg Boeken Muziek.
Prijs 42,50.
Middeihamis
Paul Kieviet
-^sss^^ Westdijk 33-56
Middeihamis
Vel. 01870-3035-2060
/Fietsen, brommers,
reparatie
Bewoners van een woning, bedekt met
oude en speciale pannen worden ver
zocht het adres van dit pand waarvan u
denkt dat er 'iets bijzonders' op ligt
eventueel met een foto van het dak en
een beschrijving van de dakpannen te
sturen naar het secretariaat van de
groep.
Het is natuurlijk ook mogelijk dat men
persoonlijk geïnteresseerd is in het werk
van de studiegroep. Ook dan wordt men
verzoéht ,om kontakt op te nemen
met:
Het secretariaat van de Studiegroep 'his
torisch onderzoek grof keramische indus
trie'. Postbus 20, 4284 ZG Rijswijk
(N-Br.).
Na 18.00 uur ook telefonisch bereikbaar
op: (01833) 19 06.
Zaterdag 7 juli 1990, aanvang 20.00 uur
Toren Goedereede
Nelly van Ree Bernard - die in 1945 in
Barcelona haar pianodiploma behaal
de, in 1949 in Amsterdam haar studie
binnenhuisarchitectuur afsloot en later
clavecimbel studeerde bij Jaap Spigt in
Amsterdam en Hondoestaanse muziek
aan de Banaras Hindu University in
India - is zich vanaf 1975 speciaal gaan
toeleggen op de reconstructie van oude
verloren gegane instrumenten en hun
bespeling. Zij ging toen de in de binnen
huisarchitectuur toegepaste ontwerp- en
tekentechnieken combineren met de
muziek en zo ontstonden geleidelijk aan
- in 10 jaar tijd - met behulp van oude
afbeeldingen en teksten, de 'reconstruc
ties' van zowel heel vroege clavicliordjes
als van de vandaag te behandelenpsa/te-
ria. welke zij in de afgelopen jaren, al
dan niet gecombineerd met tentoonstel
lingen, in diverse europese en buiteneu-
ropese landen demonstreerde. De ver
schillende gegevens rondom deze
instrumenten, alsook de gerecon
strueerde speelmanieren legde zij vast in
publicaties en geluidsopnames.
Tijdens de lezing, die om 20.00 uur
begint, zal men via afbeeldingen kennis
kunnen maken met deze serie 'herbo
ren' psalteria en via opnames de ver
schillende klankkleuren kunnen be
luisteren.
Als slotdeel van deze presentatie zal
Nelly van Ree Bernard de citara 'life'
bespelen, een psalterium gerecon
strueerd naar een miniatuur uit de 13e
eeuwse bundel der Cantigas de Santa
Maria (Marialiederen) van de Spaanse
koning Alfonso X de Wijze.
De staatssecretaris laat weten dat de
door dhr. Van Houwelingen gebezigde
toevoeging aan de belofte de gedane
bevestiging niet ongeldig heeft gemaakt;
anders zou dat zijn wanneer moest wor
den getwijfeld aan de oprechtheid van
de betrokkene. Mevr. De Graaff beves
tigt dat afwijking van het voorgeschre
ven formulier voor de eed, de belofte of
de vestiging in strijd is met de Wet
„Vorm van de eed", tenzij de betrokkene
die afwijking aan zijn godsdienstige
gezindheid ontleent. Dhr. Van Houwe
lingen heeft verklaard vanuit zijn ge
loofsovertuiging te hebben gehandeld.
Die overtuiging belette hem de eed af te
leggen, maar wel hechtte dhr. Van Hou
welingen aan de bede om hulp en sprak
de daartoe strekkende formulering „Zo
waarlijk helpe mij God Almachtig" ook
uit. Die toevoeging heeft naar de beoor
deling van de staatssecretaris niet tot
ongeldigheid van de gedane belofte
geleid.
Was 't ver na middernacht geworden,
dan hoorde men weer zwaar geronk,
dat deze keer niet uit het oosten,
maar nu vanuit het westen klonk.
Dat waren zij, die wederkeerden.
Aanmerk'lijk minder in getal.
Want luchtafweer en de Royal Air Force,
die brachten veel van hen ten val.
Dat was in d' eerste oorlogsjaren.
Maar daarna keerde snel de kans.
Was eerst de Luftwajf in de wolken....
die werd nu snel meer minder mans!
Werd Londen wel zeer zwaar getroffen,
veel steden daar „gecoventrierd"...
en vloeide daar het bloed in stromen....
de R.A.F. had toch gezegevierd.
Op 't platteland ging 't leven verder,
alsof er hier geen oorlog was.
Te zeggen dat w' er niets van merkten,
dat is voorwaar wel al te kras.
De Tommy's werden nu brutaler;
dan ging de Flak geducht tekeer.
Er viel zo nu en dan een vliegtuig,
soms vielen er ook scherven neer.
De levensmiddelen steeds schraler;
de massa werd geëxporteerd.
Restanten die er achterbleven,
die werden gedistribueerd.
En „schraalhans" werd nu keukenmeester.
De riem moest strakker aangehaald.
Want peterolie, vet en boter.
ze werden meer en meer verschraald.
Al spoedig volgden grutterswaren,
en ook het vlees ging op de bon.
Met thee en koffie, veel gedronken,
wat nu maar mondjesmaat meer kon.
Het „Herrenvolk" dronk onze koffie.
Wij kregen spoedig surrogaat.
De thee was echter niet te drinken,
de koffie smaakte lang niet kwaad.
Men ging de melk distribueren.
Gas en elektrisch op rantsoen.
Elektrisch was voor ons bezwarend,
maar gas, dat kenden wij niet, toen!
Het was hier nog wel vol te houden,
want velen op het platteland,
(al waren dat vanzelf niet allen)
hadden wel wat achter de hand.
Er was nog kool en maanzaadolie;
een visje kregen we uit 't stal;
en uit de Grevelingen, mossels,
en krukels lagen langs de wal.
Haast iedereen had wel een tuintje,
en velen zelfs een „lapje" land.
De aardappels en groente hadden
de meesten zomaar bij de hand.
Men greep nog niet naar mensenlevens...
hoewel, het was slechts een begin....
De duitse herders immers zetten,
al gauw de jacht op Joden in!
Arjaon van Herken
NED. HERV. KERK
Beroepen
te Renswoude P. Molenaar te Zalk en
Veecaten; te Capelle aan den IJssel
(toez.) P. Koeman te Woudenberg (part
time); te Heemse H. van Meerveld te
Rockanje; te Sellingen J.L. Ravesloot te
Westerhaar; te Amstelveen-Buitenvel-
dert (nieuwe pred.plaats) J. Maas te
Zette-Andelst.
Aangenomen
naar Zuid-Beijerland J. van Popering te
Windesheim, die bedankte voor Ooste
lijk Flevoland.
Bedankt
voor Kockengen A. Langerak te Oude-
water; voor Langerak H. Russcher,
kand. te Urk; voor Wageningen (toez.)
drs. A. de Reuver te Delft; voor Wezep H.
Harkema te Onstwedde.
Toegelaten tot de evangeliebediening
R. Brouwer, van Herwijnenplantsoen
152, 3431 VM Nieuwegein, tel. 03402-
41762.
Beroepbaar
C.K. Rog-Pronk, Gevert Deynootstraat
102, 2586 HW 's-Gravenhage, tel. 070-
3522623.
Toegelaten tot de evangeliebediening en
beroepbaar
M. van Duin, Bosplein 41,2224 GC Kat
wijk aan den Rijn, tel. 01718-71258;
H. de Jong, Wijdauplantsoen 5,4337 VJ
Middelburg, tel. 01180-14101.
GEREF. KERKEN
Beroepen
te Bergum T.A. Huttenga te Zwaag-
westeinde.
Aangenomen
naar Velsen M. de Kievit te Hardegarijp;
naar Bovensmilde (beiden part-time)
drs. P. Wattel en drs. W.C. Wattel-de
Heer, kand. te Amsterdam.
GEREF. KERKEN VRIJGEMAAKT
Beroepen
te Heemse M.J.C. Blok te Apeldoorn; te
Enschede-Noord voor de miss, dienst te
Irian Jaya J.R. Visser te Urk; te Frane-
ker-Sexbierum i.s.m. Arum J. Schoema-
ker, kand. te Kampen.
Bedankt
voor Zuidlaren (tweede pred.plaats) Jt.
Janssen te Almelo (verbeterd bericht);
voor Hoogkerk (Gr.) J.W. van der Jagt
te Emmeloord.
Beroepbaarstelling
drs. A. Buursema, Sylvenne 25, 9951 JJ
Winsum, tel. 05951-3644.
CHR. GEREF KERKEN
Bedankt
voor Harderwijk-Zeewolde P.D.J. Buijs
te Zwaagwesteinde.
GEREF GEMEENTEN
Beroepen
te Hilversum P. Blok te Kootwijker-
broek; te Woerden P. Honkoop te Kam
pen; te Wolphaartsdijk A Bac te Bode
graven; te Aagtekerke J.J. van Eckeveld
te Zeist; te Aalst R. Boogaard te Leider
dorp; te Boskoop C. Harinck te Oostka-
pelle; te Scherpenzeel J. Koster te
Dirksland.
Bedankt
voor Alblasserdam E. Venema te
Elspeet; voor Drachten, Middeihamis
en Sint Catharines G. Mouw te Gene
muiden; voor Sint Annaland M. Mon-
dria te Waardenburg; voor Ouddorp
i.c.m. Melissant en Leerdam P. Blok te
Kootwijkerbroek.
GEREF GEMEENTEN IN NED.
Beroepen
te Rhenen J. Roos te Chiüiwack (Can.).
voor kleding, kussens en kado's
Oranjestraat 8, Sommclsdijk
Tel. (01870) 52 71
'■/.'^■r?'-
Deze vraag- en antwoord-rubriek staat
geheel ten dienste van de lezer die er
kosteloos gebruik van kan maken. Uw
vragen op velerlei gebied kunt u sturen
aan: Redactie Eilanden-Nieuws, Post
bus 8, Middeihamis, met in de linker
bovenhoek „Vragen-rubriek" vermeld.
De vragen worden door deskundigen
beantwoord en zullen binnen enkele
weken na de inzending compleet met
antwoord in deze rubriek worden ge
publiceerd.
Met het oog op de inschrijving voor be
paalde cursussen wil ik even zeker weten,
hoe onze omroepen hun uitzendavonden
nu hebben verdeeld. Laatst kwam er weer
een wijziging in hun plannen, geloof ik.
Antwoord: Op maandag 1 oktober be
gint het nieuwe zendschema met de
NCRV op Nederiand 2. De AVRO blijft
op Nederland 1. Op dinsdag verschijnt
de VARA op Ned. 1 en Veronica op Ned.
2. Op woensdag ziet u de KRO op 1 en de
TROS op 2. Op donderdag is de beurt
aan de E.O. op Ned. 1 en Veronica op
Ned. 2. Vrijdag is de NCRV op 1 en de
TROS op 2. Zaterdag de VARA op 1 en
de AVRO op 2 en zondag komt de KRO
op 1, maar blijft de VPRO op 2. Neder
land 3 krijgt een nieuw rooster van NOS
en kleine zendgemachtigden.
Er moet een telefoonlijn bestaan, waar je
allerlei vragen over kanker kunt stellen.
Welk nummer moet ik dan draaien?
Antwoord: Dat is een gratis nummer
van Ned. Kankerbestrijding en Konin
gin Wilhelminafonds voor hulp en
informatie: (06) 022 66 22.
Bestaat er een medisch handboek voor
paarden bezitters?
Antwoord: Ja, het 'Handboek Paarden-
verzorging' van Chris May bevat een uit
voerige medische vraagbaak met ad
viezen. Het is een uitgave van Zomer
Keuning uit 1988, ISBN 9021009781, ver
krijgbaar bij de boekhandel.
Ik kreeg een stapel girobiljetten met het ver
zoek om elke maand 'één OLA in te zen
den Wat is nou weer een 'OLA
Antwoord: O.L.A. betekent: optisch lees
baar acceptgirobiljet. Een laser-straal
leest bedrag, naam en nummers als u
hiermee betaalt. Leg daarna de rest van
het stapeltje maar gauw terug in de
OLA-la.
In een oud boek las ik over 'een zee vol
vlammenwaarmee de Byzantijnse keizers
van 700 na Chr tot in de Middeleeuwen de
aanvallen van Perzen en Turken afsloegen,
en over 'Grieks vuur' dat aan hun schepen
bleef kleven tijdens de strijd. Wat was dat
voor drijvend vuur?
Antwoord: Het juiste recept is nooit
teruggevonden, maar verhalen in Ro
meinse en Griekse geschriften wijzen er
op, dat men in Byzantium (het Oostro-
meinse Rijk) al vele eeuwen aardolie
kende en er zelfs badhuizen mee ver
warmd werden. Alexander de Grote zag
in 330 al in Perzië, hoe met een vet
mengsel van olie, pek en zwavel brand
kon worden gesticht. Er was ook sprake
van een bruikbare lampolie. Omstreeks
het jaar 680 kregen de Byzantijnen de
beschikking over een veel effektiever
destillaat van aardolie, dat waarschijn
lijk salpeter bevatte, zodat het vuur niet
meer door afsluiting van de lucht kon
worden gedoofd. Verder kan een hars
soort ertoe hebben bijgedragen, dat het
op zee drijvende brandende mengsel
aan de scheepsrompen van de vijand
bleef vastkleven. Als uitvinder van dit
Griekse vuur wordt wel een Kallinikos
genoemd, die uit Syrië naar Byzantium
vluchtte en de keizer ermee 'uit de
brand' hielp, toen de hoofdstad Con-
stantinopel (nu Instanboel) tegen de
herhaalde Islamietische aanvallen van
uit Azië verdedigd moest worden. Er
zijn toen speciale schepen uitgerust met
handpompen van brons, die waren ver
sierd met koppen van leeuwen en tijgers
met wijd opengesperde kaken, waaruit
de brandende vloeistof spoot. Het By
zantijnse,Rijk is er tot in de Middeleeu
wen mee verdedigd, want terugkerende
kruisvaarders vertelden dat het 'Grieks
vuur' te land en ter zee gebruikt werd.
Helaas hebben deze ridders uit west-
Europa na de verovering van Constanti-
nopel op 12 april 1204 en de installatie
van een graaf van Vlaanderen als keizer
aldaar, het recept niet van de Byzan
tijnse christenen cadeau gekregen, met
als gevolg dat de stad op 29 mei 1453
bezweek onder een nieuwe Turkse storm
loop, die daarna de gehele Balkan over
spoelde. De Britse admiraliteit kende
deze verhalen ook. Toen in de tweede
wereldoorlog een Duitse invasie dreig
de, werd langs een deel van de Engelse
kust een verdedigingssysteem gebouwd,
dat brandende olie uit buizen op zee
kon spuiten. Dat 'Britse vuur' bleef
ongebruikt.
