EIIAIIDEII-niEUWS
Een oorlogsverhaal,
4e Blad
VRIJDAG 22 DECEMBER 1989
No. 5862
Om vier uur in de ochtend van de tiende mei 1940 werd
Nederland, zonder enige waarschuwing, door Nazi-Duits
land aangevallen. Vliegtuigen zouden in deze oorlog een
belangrijke rol gaan spelen. Ook op ons eiland waren de
gevolgen daarvan indrukwekkend en onvergetelijk.
Onderget. zal zich beperken tot de gevallen van neergescho
ten vliegtuigen op het grondgebied van Middelhamis en
Sommelsdijk. Van de toenmalige gemeenten Nieuwe Tonge
en Stad aan 't Haringvliet zijn gelukkig geen voorbeelden
van neergestorte vliegtuigen bekend.
Luchtgevecht
Op die eerste oorlogsdag was het in Sommelsdijk meteen al
raak. Tussen twaalf en één uur, het was etenstijd, klonk plot
seling het geronk van meerdere vliegtuigen. Wat nu eigenlijk
niet moest gebeuren, gebeurde juist wel!
Volkomen onbekend met het 'moderne oorlogsgevaar' van
die tijd, rende bijna iedereen de straat op. Uit veiligheids
overwegingen kan men dat tijdens luchtgevechten beter
niet doen....
Op geringe hoogte vlogen enige Duitse jagers rondom een
enkel toestel van de Nederlandse luchtmacht. Hoewel de
lucht zeer heiig was, waren de vliegtuigen met het blote oog
goed te volgen. De vliegtuigen vlogen met angstaanjagend
gehuil langs elkaar heen en de boordwapens ratelden met
oorverdovend lawaai.
Het Nederlandse vliegtuig werd neergehaald en kwam op
een perceel bouwland van Marinus v. d. Broek, in gebruik
zijnde door zijn broer, de oude Leen v. d. Broek, gelegen aan
de Proostweg te Sommelsdijk, terecht. Overigens werd deze
weg altijd de Davidsweg genoemd.
In de naaste omgeving stond (en staat nog) de boerderij
genaamd Kleyburg, destijds bewoond door Leen de Graaff.
Piet Kattestaart uit Middelhamis werkte op die boerderij en
weet zich het volgende te herinneren: met zijn collega Bram
den Boer uit Sommelsdijk (de andere collega's zijn inmid
dels overleden) gingen ze op de fiets meteen naar de plek
waar het vliegtuig was neergestreken. Ze werden niet harte
lijk ontvangen. De piloot, die in een ommezien in een grep
pel beschutting had gezocht, vloekte en riep „maak dat je
weg komt!"
De Duitse jagers cirkelden nog enige malen om het gelande
vliegtuig heen en vertrokken toen oostwaarts. „Ik ga een
andere 'kist' halen", zei de piloot onverschrokken en begaf
zich op weg.
Nieuwsgierig
Het mag een wonder heten dat er onder de burger-bevolking
van Sommelsdijk op die tiende mei geen slachtoffers zijn
gevallen. Want wat was het geval? Honderden mensen, jong
en oud, spoedden zich lopend of met de fiets, naar de plaats
des onheils. De Dorpsweg en de Staverseweg tot aan de
Proostweg waren zeer druk bevolkt. De Duitse oorlogsvlie-
gers hadden het vuur op die mensenmassa kunnen richten....
in oorlogssituaties gelden immers geen humanitaire overwe
gingen, men staat dan als vijand tegenover elkaar. Het liep
dus, Gode zij dank, goed af
Angstig
Naarmate de oorlog voortduurde, ging er haast geen dag
voorbij of er kwamen talloze vliegetuigen, meestal bommen
werpers, vliegend in formaties, over onze dorpen en boerde
rijen heen.
Goeree en Overflakkee lag op een door de Geallieerde
Luchtmacht veel gekozen route.
Vooral wanneer het donker was, veroorzaakte dat bij de
bevolking veel angst. Overdag stond ik ze als schooljongen
vaak te tellen en getallen boven de 1000 vliegtuigen per
vlucht was geen zeldzaamheid. Deze bombardementsvluch-
ten veroorzaakten bij de mensen van wie familieleden in
Duitsland te werk waren gesteld, nog meer angst. Want waar
vlogen ze met hun bommenlast heen? Door de radio
(distributie-radio wel te verstaan) werden via de Duitse
berichtendienst de vluchten wel aangekondigd en ook de
richting waarin gevlogen werd, gaf men aan.
Neergestort
Op maandagavond 20 december 1943 werd er weer druk
gevlogen, zoals dat werd genoemd. Rond zeven uur was een
vliegtuig in moeilijkheden geraakt. Aan het geluid was goed
te horen dat het toestel een storing in een of meer motoren
had. Het vliegtuig cirkelde enkele malen boven Middelhar-
nis en terwijl er vanuit de lucht geschoten werd, stortte het na
een hevige slag neer. Dit bleek naast de boerderij, genaamd
Torenstee, van de familie Zeedijk te zijn, gelegen aan de Pot
terweg in het Oudeland van Middelhamis.
Het vliegtuig was precies in de 'vaete' terechtgekomen. Een
'vaete' was een uitgegraven kuil die als drinkplaats voor het
vee dienst deed.
Chaos
De opperwachtmeesters der Marechaussee W. J. Hane-
maaijer en G. Deegens van respektievelijk de gemeenten
Middelhamis en Sommelsdijk, troffen bij hun aankomst op
de boerderij reeds vele burgers aan, die, een begin hadden
gemaakt met reddingswerkzaamheden.
Boerenzoons uit de omgeving en familieleden waren snel ter
plaatse en begonnen in allerijl het vee te redden door de die
ren, in de in brand geraakte stallen los te snijden. Helaas kon
niet worden voorkomen dat er veertien stuks vee, waaronder
een paard, in de vlammen omkwamen.
Ook werden twee landbouwwagens en veel hooi en stro door
het vuur verteerd. Aangezien er geen brandspuit ter plaatse
verscheen en er gevaar dreigde dat het woonhuis hetwelk
tegen de schuur was gebouwd, eveneens in brand zou raken,
werd door de aanwezige burgers met emmers water het dak
en de muren van het woonhuis nat gehouden. Daardoor is
het huis gespaard gebleven, zo neem ik verkort over uit een
bewaard gebleven rapport der Marechaussee Gewest Rotter
dam. Later was de brandweer van Middelhamis wel
degelijk aanwezig.
De slachtoffers
Veel en veel erger was natuurlijk het verlies van de nog zeer
jonge, verongelukte vliegeniers. In de onmiddellijke nabij
heid van het vliegtuigwrak werden zes lichamen van de
bemanning aangetroffen. Deze lichamen waren echter
zodanig verminkt en verbrand dat de identiteit niet kon wor
den vastgesteld.
Op donderdag 23 december 1943 zijn de stoffelijke resten op
de Algemene Begraafplaats aan de Hoflaan te Middelhar-
nis, ter aarde besteld.
Pas op dinsdag 28 december 1943 werd door landbouwer
Dirk Zeedijk, die met vier zusters op de boerderij woonach
tig was, aan de politie gemeld dat er tussen de wrakstukken
nog een lijk van een vliegenier lag. Landbouwknecht Jan
Cornells Troost (Keesje) uit Sommelsdijk had het ontzielde
lichaam daar aangetroffen.
Met behulp van enige gemeentewerklieden, werd het zwaar
verminkte lichaam van tussen de wrakstukken gehaald en in
een lijkkist gelegd. Ook van deze vliegenier kon de identiteit
niet worden vastgesteld, aangezien vrijwel alle kledingstuk
ken waren verbrand. Onder toezicht van wachtmeester v. d.
Poel is het stoffelijk overschot naar dezelfde begraafplaats
van Middelhamis overgebracht en bij het graf van zijn
vrienden aan de schoot der aarde toevertrouwd. Hiermee
kwam het aantal der omgekomen vliegeniers op zeven.
Een bordje met het opschrift Commonwealth War Graves
op het toegangshek aan de Hoflaan geeft aan, dat zij daar
begraven liggen. Wel zijn de namen van de slachtoffers
bekend geworden. Hun namen zijn:
1. D. Bemard (Can.) jaar.
2. L. A. Henson (Eng.) 21 jaar.
3. K. B. Renelt (Eng.) 21 jaar.
4. J. W. Thompson (Eng.) jaar.
5. E. C. Toms (Eng.) jaar.
6. J. F. Moore (Aust.) 20 jaar.
7. A. B. Sheddan (N.Z.) 27 jaar.
Pinkster 1944
In de nacht van zaterdag 27 op zondag 28 mei 1944 vlogen
vele formaties bommenwerpers van Engeland over ons
eiland richting Duitsland.
Een Britse Lancaster met het keutelen LM 459 was boven het
luchtruim van Sommelsdijk in grote moeilijkheden geraakt.
Het viermotorige vliegtuig werd door nachtjagers achter
volgd en beschoten. Nadat het vliegtuig enkele malen boven
de gemeente Sommelsdijk gecirkeld had, stortte het plotse
ling neer.
Het kwam terecht in de achtertuin van het schilderachtige
boerderijtje van weduwe v. d. Meide, gelegen in de hoek
Molenweg-Oudelandsedijk (thans Scaldis).
De gevolgen waren desastreus. De geweldige dreun waarmee
het vliegtuig op de aarde neerplofte was nog niets in vergelij
king met de enorme knal die enige minuten later volgde, toen
een bom die kennelijk nog in het vliegtuig was gelegen,
ontplofte.
De brandweer van Sommelsdijk, die spoedig ter plaatse was,
heeft het brandende vliegtuig alsmede een in brand geraakte
klamp stro geblust. In de onmiddellijke omgeving van het
vliegtuig werden de lichamen aangetroffen van vier inzitten
den, gedeeltelijk verbrand en zwaar verminkt, terwijl in de
verdere omgeving nog verschillende delen van menselijke
lichamen werden gevonden.
Dit valt op te maken uit het rapport van opperwachtmeester
der Marechaussee W. J. Hanemaaijer wat door toedoen van
de gemeentesecretaris van Sommelsdijk, Iz. Geelhoed,
bewaard is gebleven.
Beneden aan
de Oudelandsedijk
te Sommelsdijk
Willem Troost (inmiddels overleden) raakte ernstig gewond
aan één zijner ogen door wegspringend glas op het moment
van de bomexplosie. Troost is voor behandeling naar het
Oogziekenhuis te Rotterdam overgebracht.
Het gezin Roetman, bestaande uit vijf personen, vond
onderdak bij de familie Vis in de Oost Indische Hoek. Drie
weken later konden ze naar hun woning op de Oudelandse
dijk terugkeren. De heer H. de Krijger uit Middelhamis heeft
over dit geval in uw blad in 1979 geschreven.
De brandweer
In het verslag betreffende 1944 van de brandweervereniging
'Sommelsdijk' staat te lezen dat doorblussingswerkzaamhe-
den het woonhuis van wed. v. d. Meide gespaard is gebleven.
De schuur kon echter niet behouden blijven.
Er werd geblust door Abraham Peekstok met een motorspuit
van de Luchtbeschermingsdienst. De eigen brandspuit was
door de bezetter gevorderd en werd aan het strand van Oud-
dorp gebraikt om gaten te spuiten voor het plaatsen van
palen waarop mijnen werden bevestigd.
De palen werden zodanig geplaatst dat ze met de laagste
stand van het water nog onder bleven staan teneinde een
eventuele invasie vanuit zee te voorkomen. Voor het verrich
ten van die gedwongen werkzaamheden waren A. Peekstok
en Izak v. d. Nieuwendijk ook gevorderd. Het brandweerma
teriaal was na het gebruik door het zoute zeewater onbruik
baar geworden.
Duitse jager
Half tien in de morgen van 1 januari 1945 werden dt bewo
ners van Middelhamis en Sommelsdijk opgeschrikt door
afweergeschut en vliegtuiggeronk.
Vanaf een Duits marineschip, aangemeerd langs het Stoom
bootplein (tegenover Hotel de Parel der Delta) te Middelhar-
nis werd die ochtend het vuur geopend op een aantal
overvliegende jachtvliegtuigen.
Eén er van werd snel geraakt en het toestel stortte neer naast
de z.g.n. ka (aangelegd vanwege de inundatie febr. 1944)
langs de trambaan in de buurt van de Achterweg te
Sommelsdijk.
Het bleek een toestel van de Duitse Luftwaffe te zijn. De
piloot stelde zich met een parachute in veiHgheid en daalde
op een stukje hofland neer, gelegen achter de Hofstraat.
Bram Kattestaart zag hem vanuit zijn woning geruisloos uit
de lucht neerdalen. Duitse en Armeense militairen, in die
tijd in de Huishoudschool aan de Molenlaan gedetacheerd,
kwamen rap op hem af
geschreven door dhr. D. Hoogzand
Jammerlijk
Niet minder macaber en zeker zo dramatisch was het afzon
derlijke geval van de neergevallen oorlogsvliegenier, die wel
licht in een vertwijfelde poging zijn leven heeft willen
redden, door uit het brandende vliegtuig te springen. Dit
slachtoffer werd door Joh. Groenendijk recht voor zijn
woning Dijkstraat 22, in die verschrikkelijke nacht, leven
loos in het gras aangetroffen.
Samen met zijn buurman Job Troost Jzn. hebben zij het
zwaar verminkte lichaam op een ladder gelegd en de schuur
binnengedragen. Groenendijk weet niet beter, dan dat het
om een Canadese jongen ging....
De omgekomenen
Op last van de Duitse weermacht werd de omgekomen
bemanning van de Britse bommenwerper overgebracht naar
de Aula (toen nog koetshuis) van de Algemene Begraafplaats
aan de Molenweg te Sommelsdijk.
De stoffelijke resten zijn op 30 mei 1944 op diezelfde
begraafplaats ter aarde besteld. Hemelsbreed nog geen 400
meter van de plaats waar hun toestel was neergestort.
Zij waren: 1. T. A. Allen (Eng.) 21 jaar.
2. J. E. Benson (Eng.) 23 jaar.
3. R. J. Evans (Eng.) 23 jaar.
4. R. J. Newens (Eng.) 21 jaar.
5. K. J. Power (Eng.) 22 jaar.
6. G. Reid (Eng.) 20 jaar.
7. J. Friedt (Can.) 20 jaar.
8. J. O. Harris (Aust.) 19 jaar.
Zij liggen naast elkaar begraven. Voor elk bemanningslid is
een grafsteen aangebracht waarop hun personalia staan ver
meld. Een vleugelpunt van de neergeschorte machine is bij
de ingang van de begraafplaats als aandenken geplaatst.
Verdere schade
Benj, Roetman destijds wonende aan de Oudelandsedijk op
zo'n twintig meter van het gebeurde aan het woord: Toen we
allen enigszins bekomen waren van de schrik stonden we
temidden van een ontstellende chaos. De voordeur lag in de
achterkamer, de meeste dakpannen waren vemield, de dak
constructie was onveilig, miten lagen aan diggelen.
In de tuin naast de woning werden niet te beschrijven ont
dekkingen gedaan.
Ook bij de buren was enorm veel schade aan de woningen
toegebracht. Onder de burgerbevolking was één gewonde.
Kattestaart weet zich nog goed te herinneren dat ze op elkaar
begonnen te schelden en te foeteren. Dat is heel begrijpelijk
want wie schiet er nu een 'eigen' toestel neer?
Er is die Nieuwjaarsdag in Sommelsdijk smakelijk gela
chen! Nadere gegevens hierover zijn niet beschikbaar.
Spitfire
Op woensdag 17 januari 1945, 's middags om een uur of drie,
kwam een Engels vliegtuig uit noordelijke richting gevlogen.
Het toestel was echter aangeschoten en de piloot slaagde er
in een noodlanding te maken op een perceel bouwland van
ir. J. B. Mijs, gelegen langs de Kruisweg op de Hollandse
grond in de Kraayesteinse polder te Sommelsdijk.
Dick Mijs was daar met de paarden aan het ploegen en keek
wel verbouwereerd toen de piloot in zijn uitrusting plots voor
hem stond! Ook de piloot keek vreemd op zijn neus toen hij
oog in oog kwam te staan met een Hollandse boier en een
drietal dampende paarden.
Onderwachtmeester der Staatspolitie J. J. V. heeft daarover
het volgende gerapporteerd. „Ik begaf mij onmiddellijk (na
kennis genomen te hebben van de landing) in de aangegeven
richting en kwam op de Nieuwlandsedijk te Sommelsdijk
een Engelse vlieger tegen. Deze persoon is door mij aange
houden en tijdelijk overgebracht naar de boerderij, ge
naamd Veelust, van Wout v. d. Velde aan de Nieuwlandse
dijk". Vanaf deze plaats is de piloot, die als enige in het
gelande toestel had gezeten, door Duitse militairen afge
haald en weggevoerd.
Een en ander is door de gemeentesecretaris van Sommels
dijk, Iz. Geelhoed, bewaard gebleven.
Mijs heeft na de oorlog nog kontakt gehad met de Engelse
vliegenier. Hij was de oorlog goed doorgekomen en heeft de
bevrijding letterlijk meegemaakt.
Bijna over
Een verschrikkelijk oorlogsdrama heeft zich op donderdag 5
april 1945 in Sommelsdijk voorgedaan. Precies een maand
voor de bevrijding. Omstreeks half twee 's middags vlogen er
enkele vliegtuigen op zeer geringe hoogte van oost naar
west.
Er was slecht zicht; een laaghangende bewolking was daar
de oorzaak van.
De vliegtuigen werden beschoten door afweergeschut af
komstig van Duitse marineboten die in de buitenhaven van
Middelhamis hun ligplaats hadden. Een van deze vliegtui
gen werd geraakt. Het stortte in een minimum van tijd neer
en viel in grote stukken uiteen. Dit was op een perceel bouw
land van Klaas Vroegindeweij (klein Klaasje), gelegen in de
polder Westplaat te Sommelsdijk. Evenals zovele burgers,
heeft onderget. het reusachtige toestel zien neerstorten.
Aangrijpend
Volgens een ongedateerd rapport der Marechaussee betrof
het een zogenaamd Vliegend Fort van de Amerikaanse
Luchtmacht, genummerd 338131. De negen inzittenden
vonden vrijwel op slag de dood en waren uit het vliegtuig
geslingerd.
Cornells Hoogzand woonde met zijn gezin in een uienloods
op de Kaai van Sommelsdijk, enige honderden meters van
de plaats waar het Amerikaanse vhegtuig was gevallen. Als
één der eerste ooggetuigen ter plaatse herinnert hij zich, dat
er acht dode lichamen uit de wrakstukken konden worden
gehaald. Idendficatie van de lichamen was niet onmogelijk
in tegenstleling tot het negende slachtoffer dat niet ver van de
wrakstukken brandend werd aangetroffen.
Intussen waren leden van het Rode Kxuis, afdeling Middel-
hamis-Sommelsdijk gearriveerd en deze begonnen, onder
toezicht van de Duitse Veldgendarmerie, met het bergen van
de lijken.
Poolshoogte
Uit westelijke richting kwam pardoes één der andere Ameri
kaanse toestellen aangevlogen. Hieruit kan geen andere con
clusie worden getrokken, dan dat de bemanning van dit
luchttoestel even poolshoogte kwam nemen, hoe het met
hun collega's zou zijn afgelopen. Werd dit opnieuw een
prooi voor het luchtafweergeschut op het Havenhoofd? Dat
begon wel te vuren en de hulpkrachten sprongen her en der,
om beschutting te zoeken tegen neervallende granaten. Het
vliegtuig kon ontkomen en zwenkte terug naar het westen,
naar Engeland! Er vielen geen andere slachtoffers.
Inmiddels waren Jacob Vroegindeweij en Jacob Buth door
de bezetter gevorderd om met paard en wagen de omgeko
men vliegeniers te vervoeren naar het lijkenhuis op de Alge
mene Begraafplaats te Sommelsdijk.
Restanten
Jaap Vroegindeweij moest daarna met paard en wagen
terugkeren naar de plaats waar het onheil was geschied.
Daar heeft hij tot diep in de avond moeten wachten op de
afgemonteerde koepel van het Vliegend Fort en nog grote
hoeveelheden boordammunitie, dat werd overgebracht naar
de Ambachtschool te Middelhamis.
Jaap kreeg nog van de militairen enige stukjes chocola dat
uit de smeulende resten tevoorschijn was gehaald, een pro-
dukt dat in Holland toen allang niet meer te koop was.
Een bom, welke in de nabijheid van het vliegtuig lag, is op
zaterdag 7 april 1945 door leden van de Duitse Weermacht
tot springen gebracht.
De slachtoffers
Eveneens op 7 april 1945 zijn de negen slachtoffers op de
Algemene Begraafplaats ter aarde besteld. Zij hadden allen
de Amerikaanse nationaliteit. Hun namen zijn:
1. D. F. Reufs
2. W. E. Barnard
3. D. C. Grant
4. J. L. Emmons
5. L. D. Jr. Pickens
6. W. J. B. Plein
7. P. O. Hartkoff
8. W. E. Watson
9. B. W. Koutz
Deze Amerikanen zijn op 20 maart 1946 overgebracht naar
en U.S. Militaire begraafplaats in Neuville-en-Condrez in
België.
Geheimzinnig
Middelhamis kent nog een geval van het neerstorten vaneen
viermotorig vliegtuig der geallieerden. Dat was in het najaar
van 1944 en stortte recht naar beneden het Haringvliet in, ter
hoogte van het Havenhoofd. Daar is ontzettend weinig van
bekend. Ik zal me echter in verbinding stellen met de Studie
groep luchtoorlog 1939-1945 te Leiden en hoop daar later in
uw krant op terug te komen.
Verlangen
Laten we goed beseffen dat het niet altijd „Vrede op Aarde" is
geweest en laten we ook beseffen dat de omgekomen mili
taire oorlogsvliegers te midden van die ellendige tijd, juist
naar Vrede hebben verlangd, want denkt u zich eens in, om
als boordschutter van amper twintig jaar, vHegend in het
donkere hemelruim boven vijandelijk gebied, liggend in een
nauwelijks passende ruimte, met slechts een parachute op de
rug gebonden voor het geval
Met dank aan de Redaktie voor de geboden plaatsruimte en
aan allen die hebben meegewerkt aan de totstandkoming
van dit bittere, maar waar gebeurde verhaal.
Eventuele reacties (liefst schriftelijk) zijn zeer welkom.
Hoogachtend,
D. Hoogzand
Hyacinthenstraat 8, 3245 CN
Sommelsdijk
Neergeschoten vliegtuigen
