Utrecht:
de stad en haar kerken
Wf^:,
Expositie kW\k J. Salverda in Goedereede
-grafiel(, schilderijen, tekeningen-
Tolk gewenst
Orgelconcert Sander van Marion
Nieuwe Kerl( Middelburg
r%i,£»J^,.
Biz. 2
„EILANDEN NIEUWS
DINSDAG 1 AUGUSTUS 1989
In „klein loogement", N.Z.Haven in
Goedereede is de gehele maand augus
tus werk te zien van de Groningse kun
stenaar Aldrik J. Salverda.
Aldrik Salverda houdt zich met vele ter
reinen van de kunst bezig: hij maakt
tekeningen, schilderijen, litho's, zeef
drukken, objekten, omgevingsprojekten
en foto's.
Hij geeft les aan een kreativiteitscen-
trum in grafische technieken.
Hij maakt zeefdrukken in opdracht van
kollega kunstenaars als Jan van der Zee,
Martien Klompien, Jan Loman en
andere (Noord)nederlandse kunste
naars. Bij het kunstenaarskollectief
Forma Aktua in Groningen organiseert
hij samen met anderen regelmatig ten
toonstellingen en manifestaties.
In zijn werk valt een aantal zaken op:
1 Het telkens weerkerend motief - DE
DRIEHOEK - in vele vormen en
samenstellingen, soms alleen, soms
met twee- of drietallen, soms heel
strak, soms heel los geschilderd.
2 De voortdurend felle, warme rode
kleuren, die met veel structuur trans
parant over elkaar zijn gezet, zodat
de onderliggende het beeld mee blij
ven bepalen; afgewisseld met kleine
blauwe toetsen en (warm) gele vlak
ken.
3 De randen van de schilderijen zijn
vaak anders van kleur, als om de strakke
kaders van de opgespannen doeken te
doorbreken.
In zijn tekeningen en grafiek is eveneens
sprake van kwast- en potloodstrukturen,
die transparant over elkaar zijn gezet.
Salverda werkte mee aan een lange
reeks exposities, waarvan hier enige
genoemd:
„tekening als eindprodukt",
Groningen 1982
„twee Groningers"
Nieuw Rotterdams Peil, R'dam 1985
„Forma Aktua op de kunst en design
beurs", Z. Laren
Het eerstvolgende orgelconcert van de
zomeravondserie die in de Nieuwe Kerk
te Middelburg wordt gegeven, zal plaats
vinden op dinsdag 8 augustus. Dan zal de
bekende Haagse organist Sander van
Marion het fraaie orgel in deze kerk
bespelen.
Van Marion is organist van de Bethel-
kerk te Scheveningen, alwaar hij over
een hoofd- en een koororgel beschikt.
Hij is tevens dirigent van enkele orato
riumverenigingen en mannenkoren.
Karakteristiek is zijn registerkeuze,
boeiend door steeds wisselende klank
kleuren, en zijn improvisatie-talent,
waarbij gevoel en sfeer een belangrijke
rol spelen.
Zijn programma, „klanken uit de ro
mantiek" luidt: Introduction et Allegro
uit Sonate I, Alex. Guilmant; van de
zelfde componist Cantilene Pastorale
en Pastorale en Final uit Sonate I;
Caprice in g, Henry Crackel; Evening
Song, Marco E. Bossi; 2 koraalvoorspe-
len: „Wie schön leuchtet der Morgen
stern" en „Nun danket alle Gott", Sigfrid
Karg-Elert.
Van de concertgever 2 koralen en tot
besluit een Improvisatie.
Aanvang 20.00 uur.
Veiling Sint-Annaland
begint met Ideinverpakking
van aardappelen
Eén dezer dagen begint de veiling Sint-
Annaland en omstreken met het op de
markt brengen van aardappelen in
kleinverpakkingen van IVi en 5 kilo
gram. Om een groter afzetgebied te heb
ben, gebeurt dat in samenwerking met
de veiling Breda. Voorzitter A.C. Wessels
kondigde dit aan tijdens de 59ste jaar
vergadering in het Dorpshuis „De Wel-
levaete". ,Alleen met het veilen van
aardappelen zoals we thans doen, kan
de veiling Sint-Annaland rendabel blij
ven draaien. „Er zijn momenteel minder
uien te sorteren. Ook minder bloemza-
den en gladiolen. Tijdens contacten met
zijn collega van de veiling Breda, vatte
Wessels het plan op om met kleinver-
pakking van aardappelen te beginnen.
Op Tholen groeit een prima tafelaard-
appel en voor een kwaliteitsproduct is er
een markt. Kleinverpakking is voor de
Sint-Annalandse veiling mogelijk om
dat er een inpakmachine gehuurd kan
worden. ,Als het eventueel niet zou luk
ken zitten er geen financiële gevolgen
aan. Slaat het aan, dan gaan we de klein
verpakking ook met uien proberen. We
moeten aardappelen en uien een meer
waarde zien te geven. De inpakmachine
heeft een capaciteit van drie ton per uur.
Ere-voorzitter A.L.C. Brooijmans vond
dit plan beslist het proberen waard,
maar hij zette er wel een vraagteken bij
of samenwerking met de veiling Breda
wel de juiste keuze was. „Ze hebben daar
de naam van zandaardappelen en
daarom zal het wel even tijd nodig heb
ben". De heer J.F.M. Brooijmans was
benieuwd naar de kosten van het gehele
project. Voorzitter Wessels noemde een
dubbeltje per kilogram van een IVi kg-
verpakking en acht cent per kilogram
voor een 5 kg-verpakking.
„Teleac-grafiek",
rondreizende tentoonstelling
„Vulkaan van Handen"
Villa Baranke, Amsterdam 1987
„tekeningen, schilderijen, grafiek"
Museum Rijswijk 1988
Naast de vele exposities zijn er tiental
len publikaties, recensies en catalogie
verschenen rond het werk van deze kun
stenaar, o.a. in het Deventer Dagblad
het artikel „aan grafisch werk even hoge
eisen stellen als aan schilderkunst" van
Arno Kramer. Een opmerkelijke uitgave
in eigen beheer is „het zeefdrukboek
A"
Prijzen o.a. de Forum Aktua kopper-
prent 1986, Henri de Wolf-jazzprijs
1987.
In verband met het soms monumentale
karakter van het werk is - in de tweede
helft van de maand - een deel geëxpo
seerd in het historische woonhuis van
René Mijnders aan de Catherinastraat.
De expositie wordt getoond tussen
strakke frans antieke meubelen en een
bijzonderheid is een 19e eeuwse engelse
piano uit de collectie van Arie Keijzer.
„Klein loogement" is geopend:
woensdag en zaterdag13.00-17.00
donderdag10.30-17.00
na afspraak tel. 01879-3125
Boekbespreking
SINT-ANNALAND
- Aardappelveiling van vrijdag 28 juli
1989 - Doré blok 1: 0,74 -ƒ0,80. Doré
blok 2: 0,73. Doré gewone apart: 0,67
-ƒ0,77. Doré bonken: 0,22. Doré drie-
lingen: 0,22. Doré kriel: 1,20. Premiè
re gewone: 0,22 - 0,35. Première bon
ken: 0,54. Première drielingen: 0,22.
Première kriel: 1,22 - 1,31. Gloria ge
wone: ƒ0,22 - ƒ0,35. Gloria bonken:
ƒ0,56 -ƒ0,62. Gloria driefingen: 0,22.
Gloria kriel: 1,27 - 1,37. Prior gewo
ne: 0,31Bintjes gewone: 0,28 - 0,34.
Eigenheimers gewone: ƒ0,45 - ƒ0,58.
Bildstar gewone: ƒ0,47. Aardappelprijs
per kilogram. Aanvoer: twee honderd en
veertig ton.
De Duitser H. O. Eichhorst, voorzitter
en woordvoerder van de Duitse eige
naars van recreatiebungalows in het
recreatie-centrum Aquadelta te Brui-
nisse zal in het vervolg een tolk mee
moeten nemen naar de vergadering van
het bestuur van het Recreatiepark. Hij
werd veroordeeld in de kosten van het
proces.
Burgemeester T. C. Hekman van Brui-
nisse ontnam Eichhorst op een bestuurs
vergadering van het recreatieschap het
woord, toen deze in de Duitse taal, een
uitvoerige philipica hield, doorspeel met
veel technische termen, omdat niet alle
aanwezigen de Duitse taal machtig
waren en het uitvoerige betoog niet kon
den volgen.
Tegen dit feit en de eis van Hekman om
in het vervolg zich te bedienen van een
tolk spande Eichhom een kort geding
aan. Mr. G. A. André de la Porte, presi
dent van de Middelburgse Rechtbank,
stelde uiteindelijk Hekman in het
gelijk.
Het Duitse bestuurslid had eerst een
meerderheidsuitspraak van het bestuur
moeten vragen en nadat dit alsnog was
gebeurd, en de meerderheid van het
bestuur zich achter Hekman stelde,
meende de Rechtbankpresident zich
aan dit bestuursbesluit te moeten con
formeren, omdat de Duitser wat al te
vlug naar het middel van een kort
geding had gegrepen.
Prins Charles van Engeland staat
bekend om zijn gedurfde uitspraken.
Zo liet hij zich onlangs in felle kritiek
uit toen hij hedendaagse architecten,
stedebouwers en stadsbestuurders
verweet dat zij in de afgelopen vijftien
jaar hebben vernietigd wat in de voor
afgaande 300 jaar werd opgebouwd.
Hij hekelde vooral het gebrek aan
menselijke schaal en het gebrek aan
respect voor het bestaande karakter
van de stad, in dit geval Londen. Het
waardevolle stadsgezicht dat in een
gestage historische ontwikkeling tot
stand was gekomen, is in enkele jaren
volledig doorbroken met op compu
ters lijkende schaalloze hoogbouw-
blokken, die alleen maar macht en
arrogantie uitstralen, aldus H.R.H.
The Prince of Wales.
Een dergelijk verwijt behoeft niet tot
Engeland beperkt te blijven. Ook een
stad als Utrecht - en er zijn meer voor
beelden - met zijn schitterende midde
leeuwse kerken die vele eeuwen het
karakterisktieke stadssilhouet bepaal
den, ligt er nu totaal gehavend bij.
Utrecht heeft zich in de laatste decennia
willen ontwikkelen tot een stad van
grote alure. Het brak daartoe zijn bin
nenstad open en vestigde er een groot
aantal kantoorgiganten, een kolos van
een winkelcentrum en een zich uitdij
end Jaarbeurscomplex. Om de toene
mende verkeersstroom te kunnen op
vangen, moest ook een deel van het oude
stratenplan worden gewijzigd, werden
oude bolwerken gesloopt en grachten
gedempt. De kleinschaligheid werd op
vele punten opgeheven. Al met al - bood
de traditionele stad zijn burgers gebor
genheid en beschutting - de moderne
metropool is in principe mensvijandig
en werkt mee aan zijn vervreemding.
Restauratieproject
Toch is er over Utrecht meer te vertellen
dan een verhaal over indrukwekkende
zakenpanden en schreeuwige winkel
centra. De middeleeuwse kerken name
lijk die hiervoor ter sprake kwamen,
staan er grotendeels nog. Ze hebben
zich niet allemaal van hun plaats laten
verdringen. Tegenover een wereld vol
onrust en verandering spreken deze
gebouwen onverstoorbaar van rust en
continuïteit. Zij getuigen van duur
zaamheid tegenover wat aan snelle slij
tage en modieuze opvattingen onder
hevig is. In weerwil van afbraak en ont
kenning, van arrogantie en machtsdrift,
in contrast tot de waan van de dag ook,
maakt „alleen al zo'n gebouw iets zicht
baar van inkeer en houvast, van eeuwig
heid die blijft weigeren de tijdspro
blemen ernstiger te nemen dan ze zijn"
(dr. S. Gerssen).
Wat er in dit verband vooral te vertellen
is, is dat vorig jaar het restauratieproject
van de vijf Utrechtse middeleeuwse ker
ken is voltooid. De grootste ooit in
Nederland uitgevoerde restauratie-aan
pak is klaar gekomen. Na twintig jaar
plannen maken en uitvoeren zijn de
oude kerken in nieuwe luister te voor
schijn gekomen. De Jacobikerk die in
gebruik is bij de Gereformeerde Bond,
de Nicolaïkerk met zijn bekende Mar-
cussenorgel, de Janskerk waarvan het
schip romaans, het koor gothisch en de
gevel barok is, de Buurkerk die inmid
dels als museum in gebruik genomen is
en als laatste de grote Domkerk dat -
helaas - door een zware storm in 1674
het hele schipdefinitief heeft verloren.
Alle vijf kerkgebouwen zijn nu gerestau
reerd waarvan er vier een kerkelijke
bestemming behielden.
Dit heuglijke gebeuren is aan Utrecht
niet ongemerkt voorbijgegaan. Naast
gehouden exposities, concerten en sym
posia is ook een aantal fraaie boekwer
ken over Utrecht, de stad en haar kerken
uitgekomen. Enkele daarvan ontving
uw 'redactie ter aankondiging in Ei-
landen-Nieuws.
Kerken in Utrecht
Bij uitgeverij de Walburg Pers te Zut-
phen (een begrip voor liefhebbers van
fraaie boekwerken!) kwam een drietal
nieuwe delen uit als de nummers V, VI
en Vil van de zogenoemde Clavis-reeks,
een serie schitterend geïllustreerde
boekwerken in groot formaat, gewijd
aan kerkhistorie en middeleeuwse
kunst. De fitel van deel V luidt „Midde
leeuwse kerken in Utrecht". Het boek is
samengesteld door Flip Delamarre
Speelmansplaten worden
recreatieterrein.
Veilig zwemmen in
het zoommeer.
SINT-ANNALAND - Een bad- en surf-
strand, parkeerstroken, een groengor
del, een toiletvoorziening en in een later
stadium strandtentjes moeten van de
momentele kale Speelmansplaten een
volwassen recratieterrein maken. Als
aannemer Coppens uit Bergen op Zoom
rond 1 april klaar is met het karwei, kun
nen dagjesmensen, die nu nog vertoeven
aan en in de Oosterschelde, probleem
loos en veilig zwemmen in het Zoom
meerwater. Een grinddam van dertig
centimeter boven N.A.P. bij het bad-
strand geeft een gedeelte van het Zoom
meer het uiterlijk van een natuur
zwembad.
De voorgenomen plannen van rijkswa
terstaat, directie Flevoland, passen pri
ma in het drie jaar geleden gepubliceer
de inrichtings- en beheersplan Zoom
meer. Door de afsluiting van de Schel-
de-Rijn verbinding door de Oesterdam
en de Philipsdam, ontstond een getij-
loos Krammer-Volkerak met in het
zuiden het Zoommeer. Het vaste water
peil biedt dan ook uitstekende rustplaat
sen voor diverse vogels. Zeldzame plan
tensoorten schieten als paddestoelen uit
de grond. Met de compartimentering
van de scheepvaartroute is tevens een
einde gekomen aan de ongereguleerde
dagrecratie.
Om aan de verlangens van natuurbe
schermers en -beheersers tegemoet te
komen, is in het Krammer-Volkerak ge
kozen voor de nodige rust voor de flora
en de fauna. Voor de recreatie is een aan
tal nieuwe terreinen ontwikkeld en zijn
andere uitgebreid. Het dagrecreatiepro-
ject Speelmansplaten voldoet volledig
aan het draaiboek van de Stuurgroep
Oosterschelde en het projectgroep
Zoommeer. De lokale bevolking con
centreert zich aan het Zoommeer, opdat
de Oosterschelde gevrijwaard blijft van
zwemmende recreanten. Een visie die
ook het gemeentebestuur vna Tholen
heeft onderschreven door dertig mille
uit te trekken voor het beheer van de
Speelmansplaten.
(foto's), drs. Ada van Deijk (teksten) en
ir. Pieter van Traa (plattegronden). Ach
tereenvolgens komen aan de orde de al
vijf genoemde kerken en daarnaast de
Pieterskerk, de Geertekerk, de Catharij-
nekerk en de Agnietenkapel. Stuk voor
stuk juwelen van middeleeuwse en
latere bouwkunst. De tekst gaat kort op
de bouwgeschiedenis in. De waarde van
dit boek maken vooral uit de bijzonder
fraaie kleuren- en zwart-witfoto's, die
samen een uitstekend beeld van dit ker-
kenbezit bieden. Impliciet een uitnodi
ging er een heen te gaan.
Deel VI van de Clavisreeks draagt de
opvallende titel „Utrecht - een hemel op
aarde". Dat lijkt een profanatie. ware het
niet dat de middeleeuwse religieuze
mens een dergelijk beeld van Utrecht
had. Immers, Utrecht was in de Midde
leeuwen de grootste stad in de Noordelijke
Nederlanden: keizerlijk steunpunt en bis
schopszetel. In de Dom was het hart begra
ven van keizer Koenraad. En in de elfde
eeuw ontwierp bisschop Bemold het ker
kenkruis rondom de Dom. In een latere
eeuw werd het ook gerealiseerd: vier kerken
in de onmiddelijke omgeving van de Dom
kerk: Salvator-, Pieters-, Jans- en Maria-
kerk. Samen bedoelden ze van de stad een
soort aardse afschaduwing van het hemelse
Jeruzalem te maken, een oord van licht en
vrede waarin de geestelijkheid als het ware
de engelenlofzang vertegenwoordigde. Een
sprekend voorbeeld: de bezoekers van de
Sint Baafskerk te Gent zullen daar zeker
wel het schilderstuk van de gebroeders Van
Eyck uit 1430 hebben bewonderd: De aan
bidding van het Lam Gods. En welke toren
is daarop te zien? Precies - de Domtoren van
Utrecht!
Drs. Marieke van Vlierden geeft heel
wat informatie over de middeleeuwse
verbeelding van Utrecht. Een aparte bij
drage is gewijd aan Augustinus en zijn
„De stad Gods". Ook dit boek is weer
heel mooi geïllustreerd.
Tot slot de bundel „Utrecht - kruispunt
van de Middeleeuwse kerk", uitgegeven
als deel Vil van de Clavis-reeks. Het
bevat een aantal voordrachten die alle
rond dit thema cirkelen. De referaten
zijn geleverd door kenners van de mid
deleeuwen van de Utrechtse faculteit der
letteren. Eén van de bijdragen gaat
nader in op de betekenis en de symbo
liek van het al genoemde kerkenkruis
van Utrecht. Heel interessant ook is de
slotbijdrage, een vergelijkende studie
over het Domkoor. Hoe dan ook - elk
vr
Gretig hapt de combine in de goudgele, volle aren.
Door de warme zomer is de oogst dit jaar erg vroeg.
We schoten dit plaatje op 28 juli tussen Oude en Nieuwe Tonge.
Ongetwijfeld zal deze ouderwetse zomer nog veel stof doen opwaaien.
Bosjes
Aannemer Coppens uit Bergen op
Zoom legt op dit moment de laatste
hand aan het zevenhonderd meter lange
surfstrand, het vierhonderd meter lange
badstrand en het uitbaggeren van het
water. Het bad krijgt een lengte van 169
meter en een diepte van 1,25 meter. Tus
sen het surf- en het badstrand komt een
duidelijke scheiding. „Omdat de sur
fers", legt projecdeider ingenieur J. Vis
ser van de rijkswaterstaat uit, „vaak vrij
veel vaart hebben als ze naar de kant toe
komen". Een asfaltweg doorsnijdt het
terrein. Aan weerskanten komen par
keerstroken, voldoende voor niet min
der dan zevenhonderd personenauto's.
Bosjes aan de rand van de Speelmans
platen - hoog genoeg om de weg over de
Oesterdam onzichtbaar te maken - ma
ken het recreatieproject af!
Om de groei van het struweel te waar
borgen, wordt zand weggehaald en komt
er klei voor in de plaats terug. Die klei
komt uit een perceel aan de Veerweg in
Tholen, waar provinciale waterstaat na
tuurbouw pleegt in de vorm van karakte
ristieke karrevelden. Met het zand zal
een aangrenzende hoogwatervlucht-
plaats voor de steltlopers uit de Ooster
schelde worden opgehoogd. De Speel
mansplaten krijgen een opvangcapaci
teit van vijftienhonderd dagrecreanten.
Totale kosten van het project: ruim één
miljoen gulden, volledig betaald door
het rijk. Om ongeremde recreatie tegen
te gaan, overdenkt provinciale water
staat de plaatsing van gaas. Een strook
gras voor schapen moet een natuurlijke
barière gaan vormen voor de surfers.
Het gemeentebestuur van Tholen is nog
Demonstratie 'Houtsnijden'
en 'Borduren met Kralen'
Tijdens de laatste braderiedag in Mid-
delhamis, vrijdag 4 augustus a.s., wor
den er bij fa. Van der KAMP aan de
Westdijk een tweetal demonstraties ge
geven. Dhr. en mevr. Bekker uit Rozen
burg demonstreren de hobby's waar zij
al jarenlang plezier aan beleven.
Dhr. Bekker is een paar jaar geleden
begonnen met houtsnijden en is zich
later toe gaan letten op het gutsen. Mevr.
Bekker borduurt al jaren en heeft een
paar jaar geleden het borduren met
kraaltjes ontdekt.
Dol enthousiast als ze is over deze tech
niek wil ze dit ook graag aan andere
mensen laten zien en leren. Dit is een
techniek voor jong en oud en werkelijk
door iedereen te leren; het resultaat is
„schitterend".
Vrijdag 4 augustus a.s. vanaf 13.00 uur
zitten dhr. en mevr. Bekker in de winkel
bij „van der Kamp", Westdijk 8 te
Middelharnis.
in onderhandeling met een groep plaat
selijke campinghouders over het afge
ven van vergunningen voor standplaat
sen van strandtentjes. Permanente
voorzieningen zijn te duur, omdat de
nutsvoorzieningen eindigen bij de enke
le meters verder gelegen Bergsediep-
sluis. De gemeent denkt aan een con
structie, waarbij eventuele standhou
ders of betalen voor de vergunning of
diensten afleveren, zoals het schoon
houden van het terrein, de bosjes en
een toiletgebouw.
Gezicht op de Jacobikerk te Utrecht (1744).
van deze drie boeken is de moeite van
het lezen en kijken waard. Ze kosten
genaaid gebrocheerd 25,- per stuk.
De ideale stad
Niet zozeer de kerken van Utrecht maar
de stad zelf en haar toekomst, althans in
het brein van vroegere en hedendaagse
stedebouwkundigen, staan centraal in
het boek dat een al even utopische titel
draagt als één van de hiervoor ge
noemde boeken: „De ideale stad".
Het laat zich denken dat de ideale stad
nooit gebouwd is. Wel talloze malen
bedacht en in vele varianten op papier
gezet. In het bijzonder voor Utrecht zijn
fraaie ideaalplannen ontworpen. Door
de eeuwen heen. Deze plannen zijn het
onderwerp voor het kloeke en kleurige
boek dat werd uitgegeven door het Cen
traal Museum Utrecht en wel ter gele
genheid van het 150-jarig bestaan van
dat museum. De tentoonstelling hieraan
gewijd is al achter de rug, maar dit boek
is voor geïnteresseerden toch zeker nog
bestudering waard.
In een vijftal hoofdstukken komen de
ideaalplannen aan de orde. Te beginnen
met die uit de 17e eeuw „Utrecht op sijn
schoonst en sterrikst". Laat ik ook nog
de titels van de twee volgende hoofstuk
ken noemen: „Het treurig aanzien tot
nieuwe luister" (het plan uit 1827) en
„De ordening van een gezonde groei"
(de plannen uit de jaren 1870-1910). En
nog is Utrecht niet uitgebouwd. Het ide
aal is nog niet verwezenlijkt. „Stads
beeld 2000" houdt nu de geesten be
zig....
N.a.v. Middeleeuwse kerken in Utrecht,
Clavis-reeks deel V. Utrecht, een
hemel op aarde, Clavis-reeks deel
VI. Utrecht, kruispunt van de Mid
deleeuwse kerk, Clavis-reeks deel
VII.
Uitgeverij De Walburg Pers te
Zutphen.
Geïllustreerd.
122 resp. 93 resp. 126 pag.
Prijs 25,- per stuk
De ideale stad. Ideaalplannen voor
de stad Utrecht. 1664 - 1988.
Uitgeverij Centraal Museum
Utrecht.
Geïllustreerd. 170 pag.
Prijs 42,50.
J.K
-.jir
