OOLTGENSPLAAT de roerige jaren 1570 - 1600 in Sint Adolfsland Dialectavond Pasfoto's u. in „Oudilorps Raad- en Polderhuis" Het eerste arbeidskontrakt over het Schoolampt >v Uitslagen damvereniging ,,Denk en Zet" R.V. „Oostmoerse Ruiters" Hisschemöller Gemeenteraad Oostflakkee vergadert over begroting 1988 VIP '82 Bladz. 2 „EILANDEN-NIEUWS" VRUDAG 27 NOVEMBER 1987 Ter toelichting: de „mite" was de kleinste munt. Het was 1/3 van een penning ofwel 1/48 van een stuiver. Voor de rekenaars onder jullie een aardig staatje. Maar we zien tegelijkertijd dat de verhoudingen niet helemaal kloppen. In elk geval weten we nu waar de uitdrukkingen vandaan ko- Tussen al het wel en wee, wat ik jullie vertelde in de reeks van „Ooltgensplaattoen!" wil ik nu weer eens de aandacht vragen voor een paar verhalen uit de geschiedenis van ons dorp. Jullie moeten weten, dat ik nog steeds op zoek ben naar één of andere beschrijving van de dorpsbrand, die Ooltgensplaat getroffen heeft in 1585 of 1586 (daar zijn de geleerden het niet over eens). Maar bij het zoeken naar het ene, kom je het andere tegen. Dingen, die eveneens de moeite van het vertellen waard zijn. Helemaal begrijpen zullen we het nooit, laat staan dat ik het precies zou kunnen vertellen maar met enige inspanning en.... geduld kunnen wij ons toch wel een beetje een beeld vormen, hoe het allemaal funktioneerde. Om te beginnen moeten we vaststellen, dat Ooltgensplaat in die laatste tientallen jaern van de 16e eeuw „frontgebied" was en een paar jaartallen, hoe vervelend misschien ook, hebben wij voor ons ver haal zeker nodig. Ik begin dan maar een eindje van huis op een ander eiland. Zeker ook omdat de meeste eilanden in de Delta bij die hele oorlogssituatie betrokken waren. De oud ste voorvader, die ik van mijn kant heb kunnen vinden, probeerde in die tijd zijn brood te verdienen op een stuk „haay- manland"; een soort van vroonland in de duinen van de Westerenban van Westen- Schouwen onder Haamstede. Cornells Adriaen Maartense woonde tus sen Jannetjeswekken en Dirkjeswekken, op de haaijman zijnde 5 gemeten en honderd roeden vroon, zijnde een blok van Jonkheer Jeronimus van Serooskerke. Dit is een gegeven, maar wat ons nieuws gierig maakte is: „Hoe leefden deze men sen?" Hij was een „kleine boer". Een pachtboer, we weten het niet. Wat we wel weten is dat één van zijn kleinzonen, rond 1630 Schepen-weesmeester was van Haemstede. Misschien had opa nog meer land of is er door huwelijk en eventuele vererving een en ander bijgekomen? Ik ben daar nog niet uit. We gaan nu terug naar Ooltgensplaat, want daar waren gelijkwaardige situaties. Een bevolking van arbeiders en arbeid sters in dienst van hereboeren of pacht boeren op gronden, die eigendom waren van grootgrondbezitters zoals ook de kerk, maar de kerk was dan ook vrijwel de enige bezitter die ter plaatse aanwezig was. Anderen komen wij in verschillende ver banden tegen. Ik noem er maar een paar in een willekeurige opsomming: Jean van Bourgogne, als vertegenwoordiger van de Markiezin van Bergen op Zoom, Zacha- rias Nobelaer, Johan van Wijle en an deren, zoals de toenmalige Ambachtsheer de Heer van Molenbais. Dan waren er voor zo'n kleine plaats tamelijk veel ambtenaren, zoals belastinggaarders en verschillende administratieve funkties; sommigen in dienst van de overheid, anderen in dienst van de heren. De meeste funkties hadden één ding gemeen, de baantjes moesten gepacht worden, tot zelfs de funktie van Schout. Dan hadden we de predikant, de school meester, de vroedvrouw, een chirurgijn en een nachtwaker en nog enkele personen, waar men beslist niet buiten kon. Keur meesters voor de meekrap, waagmeesters eneen veel te zware militaire bezet ting. Alles op kosten van zo'n 700 a 800 inwoners. 1568 wordt in onze Vaderlandse Geschie denis aangeduid als het begin van de Tachtigjarige oorlog. Men dateert dat begin met de slag bij Heiligerlee. Wij leerden het zo op school en het zal nog wel hier en daar voortlevenWat wij er niet bij vernamen was, dat er nogal één en ander aan voorafging. Ik wil er alleen maar op ingaan, door te wijzen op de labiele toestand in heel West- Europa en in de Lage Landen in het bijzonder. De kerk was oppermachtig en buitte de mense uit. De rij van Hervormers is lang, maai Luther nagelde zijn stellingen aan de kerkdeur en er volgde meer; Zwingli, Melanchton en Calvijn. En het was de leer van de laatste die niet het minst heeft bijgedragen tot de grote volksopstand. De eerlijke bedoelingen van de zich in oor sprong verzettende beweging binnen ,,de kerk" ging maar al te dikwijls gepaard met uitwassen, die dan weer in bloed en tranen gesmoord werden. Tegenvallende oogsten teisterden vooral de zestiger j aren van de 16e eeuwHet j aar Anno Domini 1566 is de geschiedenis ingegaan als het „hongerjaar". Er was een allesomvattend ongenoegen om de voortdurende Habsburger oorlo gen, waar de Nederlanders geen enkel belang bij hadden en alleen maar geld kostten. Er kwam vanzelfsprekend een teruglo pende invloed van kerk en adel, wat zich weer uitte in de beruchte beeldenstorm. Bij alles, wat een en ander misschien nog een beetje rechtvaardigde, was dit tege lijkertijd de vernietiging van een groot stuk cultuurgoed. Kortom: het broeide reeds jaren en de datering in 1568 is volkomen fictief Hiervan uitgaande moeten we terug naar het kleine groepje mensen in een uithoek van de wereld; terug naar Ooltgensplaat. Men had daar in 1571 reeds kennisge maakt met de „heren" Watergeuzen. En dat waren echt niet allemaal aanhangers van de nieuwe leer. Over het algemeen was het een „stelletje ongeregeld" van, inderdaad, aanhangers van de reformatie, maar even zo goed waren het weggelopen Rooms-Katholieken, leken en priesters, een groep tot armoede vervallen edelen of weggejaagde kooplieden, er waren zelfs boeren bij, wier hofsteden geplunderd en gebrandshat waren en zich daarna bij de troep aangesloten hadden. Eén ding hadden allen gemeen; hun abso luut onmedogenloos verzet tegen de be staande strukturen. Want ook bij hen, die het voor het zeggen hadden, waren de lijnen niet strak getrokken. Wat hier wel kon, was elders niet toegestaan en waar men elders de hand mee lichtte werd op andere plaatsen weer streng gestraft. En een ongeletterde bevolking snapte er maar weinig van. Het enige wat overal heel duidelijk was: alles moest en zou gewoon doorgaan. Belastingen moesten worden betaald! He rendiensten waren verplicht! Handel en wandel was plaatselijk zo veel mogelijk gereglementeerd. Aan storende elementen ging men zoveel mogelijk voorbij en wanneer het even kon stond winstmaken boven aan de lijst. Hoe de armen en ouden van dagen eraf kwamen was een andere zorg en wordt slechts hier en daar geïllustreerd met een kleine kanttekening. Zoiets van de „kleine lettertjes" nu, of de kleine weggestoken berichtjes in de krant. Ik vond zo'n kanttekening: „Op huijden den 7e meij anno 1598 heeft Lieven Arentss. outh 97 jaer met sijn huisvrou Jannetgen Theens Pieter ten outh 98 jaeren ofte elx daer ontrent, den behoirlijcken eedt gedaen van gesworen tonster en ton- sterste volgens deze resolutie, acten bij Comelis IJmants van Heel, schouth, Pieter Gabriel Gabrielse en Ghijsbert Jans Coopman, schepe- nen. Tonsters waren zij, die de hoeveelheid turf in tonnen van vastgestelde maten moesten doen. (Zie een Tocht door de Plaat anno 1600. E.N.) geen f.35.. maar nu x'»'» ^'%s^ \,f' rr^ o. SOMMELSDIJK/MIDDELHARNIS d.d. 23 november 1987 C. Zoon - I. Koese0-2 S. Hoogzand - J. Lodder1-1 M. v. Lente - C. Polder1-1 M. Klink - W. Vroegindeweij1-1 A. Knape - J. A. v. Hoorn1-1 F. Noordijk - A. Krijgsman0-2 H. Noordijk - H. Schellevis2-0 C. v.d. Groef - N. Kievit1-1 Afdeling IV: G. Zaaijer - J. K. de Rooij2-0 J. HoUeman - J. de Bruin1-1 J. Gebuis - P. v. Groningen2-0 J. Groenendijk - L. Taaie0-2 L. V. Erkel - R. Jacobsafgebr. 4. Jolanda Lever, Mefhisto119 pnt. Maijoke Huisman, Vivaldi N119 pnt. 6. Daisy Kruik, Be-Fair104 pnt. B7 5. Korriev.d. Sluis, Winston 101 pnt. Coimy de Ruiter, Al Capone101 pnt. M14 3. Silvia Bout, Zico100 M17 PREDIKBEURTEN ZEELAND Zondag 29 november 1987 (Eerste Adventszondag) SINT ANNALAND - Herv. Gem. 10.00 en 18.00 uur ds. A. van Herk, v.m. bediening Heilige Doop - Ger. Gem. 9.30, 14.00 en 18.00 uur lees- dienst - Ger. Gem. in Ned. 9.45, 14.15 en 18.15 uur leesdienst. Dam- en Schaakver. „Dirksland" Uitslagen van maandag 23-11-1987 Dammen; afdeling 1: M. van'tGeloof-K. deMunck1-1 H. Koppelman - P. v. d. Groef 2 - O K. de Jong - C. van Welie1-1 Afdeling 2: A. Stolk - H. Grootenboer0-2 H. de Munck - Sj. Koppelman0-2 A. vanRossum-C. v. d. Kroon2-0 Stand t/m 16 november 1987: Afdeling 1: 4. H. de Munck7 - 8 8. W. Nieuwland8 - 3 9. C. V. d. Kroon7 - 2 Schaken; 2e bekerronde: J. Bom - D. Wolfert0-1 Competitie: W. van Veen - J. van 't Geloof1 - O D. Nooteboom - B. Doornhein O -1 W. de Ridder-A. v. d. LindenVi-li J. C. de Jong - A. Lugtenburg1-0 F. V. d. Linden - H. Bal0-1 Stand t/m 16 november 1987: Afdeling 1: 2. W. van Veen8-5 6. H. Bal8-3 8. A. Lugtenburg8-0 OOLTGENSPLAAT Afgelopen vrij dagavond vond in de sporthal „de Boa- gerd" het open volleybaltournooi van VIP-'82 plaats. Er werd door zes, op spontane wijze samengestselde, teams een spaimende competities gespeeld waar bij de volleybalvereniging VIP-'82 als „gastvrouw" optrad. Oogmerk van het toumooi was enerzijds het publiek in kontakt te brengen met het recreatie volleybal terwijl anderzijds het verstevi gen van de kontakten met lokale vereni gingen en instanties werd beoogd. In een gezellige, doch bovenal sportieve sfeer werd het toumooi afgewerkt. Mede door de sportieve inzet van de deel nemende teams werd deze avond tot een groot succes en werd duidelijk dat, in variatie op een uitspraak van een bekend natuurliefliebber, het plaatselijke vereni gingsleven groeit en bloeit maar bovenal toch boeit. Winnaar werd het team van de tennis vereniging dat op gescoorde punten het team van de badmintonvereniging net voor wist te blijven. Verder opvallend was de tomeloze inzet van het team van de gemeente Oostflakkee, met daarin burge meester de Vos, en het optreden van het onderwijzersteam dat na jaren niet te hebben gevollyed nog blijk gaf van hun kunnen door meerdere malen op tactische wijze te scoren. Het team van de Molendijk-Streetfighters toonde, naar mate het toumooi verliep, meer en meer haar karakter en wist zo doende los te komen van de aanvankelijk ingenomen laatste positie. De uitslag van het tournooi luidt: Besze Sint Ik zou gtiag dit jat het boek tfillen krijgen ÏEuSSen Scrfe tn Jfort voor de nu Mpecitle 5c. Sieol4ësprijM vsn f. 30 j. 'Een uniek Soeh geschreiben door Jo Kosten o-fer h geschiedenis ian OoUgensflaal. Vt tckrijier Uh ii7 Soti„Üutstn Ktri tn Tori" is trin gulaéj} on of tta totltnh tfijie, tts tfert htl teit spannen) ftrhaal(en hl ij kcl ook} h leitr itn inzicht te $tien in h enlifiMMeUngen in OoU^enspUgl. Niet alteen iior}l êanlackl Sestet} aan h elite, He eoJt hie tloonker» kenlt tn nee kent, maar juist ook ie ferfone man en ■freutt krijgen h aanhcU, )ie lij /«r}i'««*. Zij immers fafen form aan het Oolt^ensfUtt fan nu. 9L ie Scnic, S'anieriijnstraal 11 3257 ^S OoUgtnspUal. Dil: 01873 - 2386 De kursieve leeftijden komen mij onwaar schijnlijk voor en wij moeten ze maar voor kennisgeving aannemen. Het was moeilijk te ontcijferen, maar anderen kwamen tot dezelfde konklusie. In ieder geval waren beiden heel oud, wat mag blijken uit de toevoeging: „ofte elx daer ontrent". Het geeft een inzicht dat het hier om een paar minder weerbare arme mensjes ging, aan wiens lot men maar niet zwaar tillen moest. Dat mikte niet zo nauw en wie nog kon werken, moest het dan ook maar doen. Bovendien moeten we bedenken, dat er voor de gewone stervelingen geen enkele bevolkingsadministratie was, dan het boek van meneer pastoor of de do- miné. Alleen wanneer men belangrijk genoeg was, werd er wel eens iets meer aan gedaan. Om dat te onderstrepen, voeg ik hier een soort arbeidsovereenkomst bij voor de schoolmeester. Het is wellicht één van de eerste kontrakten en dan nog zeer eenzijdig opgesteld. We lezen erin dat het jaarloon was vastgesteld op 16 pond, 13 schellingen en 4 stuivers Vlaams. Volgens huidige omrekeningen was dat ongeveer ruim honderd gulden per jaar. Wat hij, schoolmeester Silvius van Delft verder nodig mocht hebben moest hij bijverdie nen met geld van de lessen. Maar wie moest dat betalen? Of liever gezegd, wie kon dat betalen? Niet om iemand te vervelen met cijfers, maar ik wil hier ook even een overzichtje geven van het toenmalige geldstelsel. 1 pond 20 schellingen of 6 gulden 1 schelling 6 stuivers of 12 groten of 24 oordjes 1 stuiver 16 penningen 1 penning 3 miten 1 groot 2 oordjes 1 oordje 3 deniers 1 gulden 20 stuivers of 80 oordjes of 240 deniers men: „Ik heb m'n laatste oordje ver- snoept" en „Ik heb geen mite meer". Men kan zich echter voorstellen, dat de gewone ploeteraar alleen maar vragen kon: „Wat koop ik ervoor?" Dat er voor enkele penningen hard gesjouwd moest worden wisten ze zeker en van onderwijs kwam niet veel terecht. Dat laatste gold trouwens ook voor alle standen. Dat be rustte dan weer op een besliste keus. Er waren wel enkele mannen en vrouwen boven de middelmaat, die wel wilden leren, maar de meesten van hen waren al blij, waimeer ze hun naam konden schrij ven. Eén van mijn over-overgrootmoeders (echt niet onbemiddeld), gebruikte voor de ondertekening van een weesbrief op 16 april 1714 nog met haar „gantmerk". Handmerk, de „g" was dialect en zij heette Maria Janse Focker. En bijgaande prachtige handmerken von den we onder een „oirconde" van 12 maart 1596. Alleen de Schout tekende met zijn naam, de anderen waren drie Schepenen. Wie ooit nog eens in Enk- huizen in het Buitenmuseum gaat kijken vindt in het oude kerkje een hele reeks hand- of huismerken. Dikwijls hadden deze handmerken ook nog een symbolische betekenis enze waren erfelijk. Ik vertel deze dingen in dit verhaal om jullie straks een ander verhaal te kunnen vertellen en ook om vast te stellen, dat veel van wat destijds als regel geving of maatstaf gelden moest alleen maar van horen zeggen had omdat de massa niet lezen of schrijven kon. Dat gold ook voor de befaamde stellingen van Maarten Luther. Ze werden doorverteld maar niet gelezen. Alleen door een kleine geschoolde bovenlaag van de bevolking. Eindhoven Jo Kosten Ten zelven daghe is vuercommen en geaccordeert met mr Quilleluvis Silvius van Delfft, beroeren het schoolampt alhijer, die 't voorschreven ampt heeft aengenomen van nu tot meij naestcomen 97. Te weten de kinderen, soe meijskens als knechtens, wel te leeren en onderwijsen, sulx als een goeden en getrouwen schoolmeester behoort te doene, genieten van elck kint ter weke eerst leeren sijnen a. b. spellen ende lessen, 2 ss. Item van elck die leert lesen eiide scrijven 1 ss, ter weke 3 ss. Item van die leert lesen, scrijven, rekenen en cijferen tsamen ter weke 5 ss, als oock gelijcke 5 ss ter weke van elck die franchoijs leeren, midtsgaders oock gelijcke 5 ss ter weke van elcke dochter ofte meijsken leeren naijen, spellewerck ende dijergelijcke handtwerck. Ende heeft bedonghen voer ordinaris gagie vant dorp 16 p 13 ss 4 st visint Jaer ende Jaer ingegaan lOen deser maent Julij. Ende hijer en boven sal hebben vrij huijshuijre, alle reparatien aen huijsingh en scholen vallen te doen sonder zijnen cost. Item sal oock genieten den vrijdom van 's dorps acsijnsen en vrij wesen van waecken, soldaten ende schattinghen. Voer alle 't welck den voorschreven schoolmeester gehouden es den voorschreven tijt zijnder aennemingh de orlogie en urenwerck gade te slaen en telcken te stellen, soe dat behoort. Item de kercke waer te nemen te luijden totter predicatien, te lesen voer de predicatie in de kercke, sulx als hem dat van Predicant met die van kerckenraet sal geordonneert worden. £■^71 voorbeeld van het voorkomen van oude handmerken IJL H-^r (de Schout: Arian de La Haye) Anker Haspel yigggi Mercuriusstqf met weerhaak Afdeling I: K. Vis - H. Koese1-1 M. de Haas - C. Speeafgebr. A. Verolme - P. Leroy1-1 Afdeling II: Afdeling III: J. Kamp - A. v.d. Sluijs1-1 Uitslag van de op zaterdag 21 november 1987gehoudenNBVR-dressuurwedstrijd georganiseerd door de R.V. „Oostmoerse Ruiters". Wedstrijdterrein: manege Oostmoer. Jury: dhr. J. M. G. Jansen. B5 1. Helga Nagtegaal, Zafier 126 pnt. 2. Coby Prooy, Amirabel121 pnt. 3. Gertde Vos, Body Guard.120 pnt. 1. Coby Prooy, Amirabel127 pnt. 2. Helga Nagtegaal, Zafier 120 pnt. 3. Adriana van Peperstraten, Sonnet118 pnt. Gertde Vos, Body Guard118 pnt. 5. Jolanda Lever, Mefhisto114 pnt. 6. Marjoke Huisman, Vivaldi N112 pnt. 7. Daisy Kruik, Be-Fair109 pnt. 8. Corette van Dijke, Kamporino101 pnt. LIO 1. YvonneMackloet,Dester.123 pnt. 2. Ilse V. d. Burgh, Arjen119 pnt. 3. Huib Goedheer, Theodoor118 pnt. Aimemiek Nijsse, Miranda118 pnt. 5. Erwin Bout, Boris112 pnt. 6. WimV.Kempen,Arnold 110 pnt. 7. Korriev.d.Sluis,Winston 109 pnt. 8. Heleen Spui, Afroditis Alanda94 pnt. L13 1Annemiek Nijssen, Miranda117 pnt. 2. Ilse v. d. Burgh, Arjen115 pnt. 3. Irma v. d. Wal, Voniek107 pnt. 4. AriënneBuijsse,Valliant104 pnt. 1. Koen Honig, Rocco Optiek120 2. Carolien Rijpkema, Andra Z 104 1. Mariëlle v. d. Velde, Present 127 2. Nelly Breel, Velasques119 3. Carolien Rijpkema, Andra Z 118 Voor uw Drog. Reform. Foto Quelle MIDDELHARNIS Tel. 01870 - 2441 1. B. Roetman6-8 2. C. van Welie6-8 3. J. Stolk4-6 4. KI. de Jong6-6 5. M. van 't Geloof5-5 6. K. de Munck6-5 7. H. Koppelman5-4 8. P. v. d. Groef6-2 Afdeling 2: 1. A. van Rossum7-11 2. H. Grootenboer7-10 3. H. Stolk6- 9 5. A. Stolk5- 7 6. Sj. Koppelman5- 5 7. J. V. d. Groef8 - 5 1. W. de Ridder7-6 2. J. van 't Geloof7-4% 3. A. Nobel6-4 4. F. van Ast7-3% 5. D. Wolfert5-2% 6. W. Zorge6-2% 7. W. Stolk5-0 Afdeling 2: 1. A. J. V. d. Vliet5-5 3. J. C. de Jong7-4% 4. J. Bom4-3 5. B. Doomhein5-3 7. D. Nooteboom8-1% De gemeenteraad van Oostflakkee gaat op dinsdag 15 december a.s. praten over het „huishoudboekje" van de gemeente in het jaar 1988. Omdat de beraadslagingen over de be groting doorgaans veel tijd vergen, begint de raadsvergadering al 's middags om 14.00 uur. Als de agenda om 17.00 uur nog niet is afgewerkt wordt er twee uur geschorst en gaat de vergadering om 19.00 uur verder. De raad komt bijeen in het raadhuis te Ooltgensplaat. Uiteraard is de vergade ring openbaar. En op de publieke tribune is plaats genoeg. De begrotings vergadering van de gemeen teraad duurt altijd langer dan een gewone raadsvergadering, omdat de fracties in z.g. algemene beschouwingen hun licht laten schijnen over de actuele onderwerpen, die gemeente en gemeenschap betreffen. Ze zetten hun standpunten nog eens uit een en ze geven veelal een overzicht van hun (politieke, sociale, economische, be stuurlijke) wensen. Burgemeester en wethouders geven door gaans uitvoerige reacties op die algemene beschouwingen. Voor de burgers is de begrotingsvergade ring van de gemeenteraad een bezoek waard. De beraadslagingen zijn wetens waardig en aantrekkelijk, omdat vrijwel alle aspecten van beleid de revue passeren. De beraadslagingen geven een overzichte lijke dwarsdoorsnede van de verhoudin gen tussen de burger en zijn bestuur. 1. Tennisvereniging. 2. Badmintonvereniging. 3. Gemeente Oostflakkee. 4. Molendijk-Streetfighters. 5. Nunafa. 6. Onderwijzers basisscholen O'plaat. Het bestuur van het Museum Ouddorps Raad- en Polderhuis organiseert op don derdag 3 december a.s. een avond waarop het dialect van Ouddorp en omgeving besproken zal worden. De lezing wordt gehouden door de heer P. Heerschap, die in Ouddorp woont. Hij is leraar Nederlands en daarnaast o.a. actief als mede-auteur van het waarschijnlijk volgend jaar te verschijnen regioboek over de dialecten op Goeree-Overflakkee. Het belooft een bijzonder boeiende avond te worden. Dhr. Heerschap begint met een inleiding, na de koffiepauze is er gelegen heid om vragen te stellen en tot slot zal hij een Ouddorpse schets voordragen. Ook andere belangstellenden (misschien toekomstige donateurs) zijn welkom. In verband met de beperkte plaatsmimte is het noodzakelijk om even nr. 01878 - 1303 te bellen op maandagavond 30 no vember, tussen 19.00 en 20.00 uur, om zich van een plaats te verzekeren. De aanvang is 20.00 uur. Volgend seizoen neemt het museum deel aan de manifestatie NEDERLAND MUSEUMLAND 1988. De hierbij net uitgekomen fraai uitgevoerde gids is op deze avond reeds verkrijgbaar.

Krantenbank Zeeland

Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 1987 | | pagina 14