EiiAriDEn-riiEuws
Uit de Historie
Middelharnis
TAMBOER DOETMÉÉR IN 1987.
Prettige Kerstdagen en
'n Gelukkig Nieuwjaar I
DD makelaarskantoor tamboer b.v.
Openstelling
Streekmuseum Goeree-Overflakkee
tussen kerst en nieuwjaar
(24)
postbus 22 - iindenJaanS - 3240 aa middelharnis
telefoon 01870-3477 - privé 01870 - 3816
4e Blad
DINSDAG 23 DECEMBER 1986
No. 5559
Uit de notulen van het in 1810 gestichte
Departement van het „Nut van 't Alge
meen", waarover het in de vorige afle
vering ging, blijkt, dat de leden elkaar
vragen voorlegden. Zo vroeg in 1812 een
lied: „Waaraan moet men toeschrijven,
dat in een schrikkeljaar de paarden- en
roomse bonen gekeerd in de peulen lig
gen?" Er waren leden, die bevestigden dat
dit zo was!! Gelooft niemand het meer?
Men sprak over de betekenis van spreek
woorden: Men koopt niet gaarne een kat in
de zak. Spijkers op laag water zoeken. Als
men een scharensliep ziet, zal het rege
nen! (Dat hoort men nu nog!).
Andere vragen hebben betrekking op het
zedelijk en godsdienstig leven. Bijvoor
beeld: „Waarom is men doorgaans meer
tegen het kaartspel dan tegen andere spe
len? Waarom ontdekte men zich bij de
Hervormden ondqr het lezen der wet en de
geloofsartikelen en bij de bediening van de
Doop, maar niet bij het lezen van de
Schrift, noch bij de bediening van het
Avondmaal?"
Hieruit moeten we dus afleiden, dat de
mannen vroeger in de kerk hun pet of hoed
op 't hoofd hielden. Weet een heel oude
eilander daar nog van, 't zij persoonlijk of
van horen zeggen?
Dat men ook in andere opzichten werk
zaam was, bleek uit het ijveren van het
Nut om opheffing te verkrijgen van een
overheidsmaatregel uit de Franse tijd om
de lijken der overledenen zo gauw moge
lijk te begraven. Het blijkt, dat men direct
na het uitblazen van de adem de doden
kistte en begroef, nog voor het lijk ver
stijfde, waardoor wel eens schijndoden
begraven werden.
In 1815 ontmaskerde een commissie uit
het Nut de toverijen van een smid uit
Hekelingen. Hoevelen op het Eiland zou
den ook nu nog aan toverij geloven? Ik zou
ze niet graag de kost geven.
Hoe vooruitstrevend het Nut ook meen
de te zijn, er werden geen dames toege
laten bij lezingen en redevoeringen, ten
minste de eerste 10 jaren niet. Ook de
joden kregen geen toegang. Pas in 1868 en
dan nog niet zonder verzet werd de heer
Bodding als eerste Israëliet toegelaten.
Voor het onderwijs heeft het Nut nog al
wat gedaan. Zo werd een avondschool
gesticht, waar 20 kinderen uit Middel
harnis en 15 uit Sommelsdijk gedurende
twee uur 's avonds les zouden krijgen in
spellen, lezen, schrijven en rekenen (10
juni 1810), maar de animo bleek op de
duur te gering, zodat men de school in
1818 moest opheffen. Tal van plarmen
werden gemaakt, maar konden niet tot
uitvoering komen door gebrek aan belang
stelling van hét publiek, bijv. het plan tot
oprichting van een tekenschool in 1821.
Eerst in 1853 had het Departement suc
ces met een cursus in bouwkundig teke
nen, waar ambachtslieden kosteloos on
derwijs kregen. Velen hebben ervan geno
ten, maar in 1862 moest men er mee
ophouden. Een cursus in huisarbeid in de
tachtiger jaren duurde ook maar kort. Hoe
goed de bedoelingen der heren ook waren,
zij stuitten af op de lauwheid der eilanders
Ook pogingen om te komen tot zang
onderwijs hadden weinig of geen succes.
Op 20 januari 1905 werd een zangcursus
opgericht voor jongens van 10 tot 14 en
meisjes van 10 tot 16 jaar onder leiding
van de heer Van Nes en later van de heer
P. de Mooy. Pogingen om te komen tot
openluchtspelen werden verijdeld door
het gebrek aan een doelmatig sportterrein,
ook van een zwemschool kon niets komen.
Over de bemoeiingen om tot een Am-
bachtsschool te komen, zie men wat we
over de Ambachtsschool vertelden.
Uit eerder genoemd gedenkschrift geef ik
nog 't volgende door:
„Hier predikte Jan (Ds. Jan Nieuwen-
huijzen) vijfjaren lang het evangelie
aan enkele arbeiders, hun vrouwen en
kinderen. Eén boer Leendert Vink,
heemraad, die de geldmiddelen be
heerde, kon lezen en schrijven en be
hoorde tot de Middelhamisser plite."
Hij leerde de „kleine luyden" kennen van
aangezicht tot aangezicht en van hart tot
hart.
De jaren door hem te Middelharnis door
gebracht zijn van de grootste betekenis
geweest voor zijn vorming, omdat hij hier
zijn tijd vlijtig heeft besteed aan god
geleerde en historische studie. Maar nog
méér van betekenis waren deze jaren,
omdat hij hier heeft verkeerd met die
kleine luyden, wier noden en behoeften in
later tijd hem zouden dringen tot het
uitdenken van zijn Maatschappij. Is zijn
plan ontstaan in de pastorie te Monniken
dam en is het Nut gesticht op 16 november
1784 in een vriendenkring in Edam, hier
te Middelharnis heeft hij kennis gekregen
van deerlijke onkunde en bittere armoede;
hier zijn in zijn hoofd enhart de eerste
denkbeelden gerezen die verwezenlijkt
zouden worden, zodra hij in een daartoe
geschikte omgeving zich bevond.
Niemand verwonderde zich, dat het 25
jaar zou duren eer ook te Middelharnis
een departement werd gesticht. Immers
daar wist men beter dan elders, dat de
stichter van het Nut een Doopsgezinde
was. Ook stonden velen der Nutsvrienden
in de reuk van patriotten te zijn. En nu
wilde het geval, dat Middelharnis niet
alleen overwegend Oranjegezind was,
maar ook dat een der voornaamste pa-
triotte op 't eiland, de Doopsgezinde le
raar Abraham Tersier, verre van de ach
ting der notabele burgers genoot. Met
lede ogen moeten zij hebben aangezien,
ho ehet Menniste kerkje diende voor exer
citieoefeningen van de burgerwacht. Hier
moest eerst de partijstrijd onder de druk
der tijden een einde nemen, moesten oude
veten zijn vergeten éér men zich aaneen
sloot tot een departement.
het tijdstip van oprichting 22
januari 1810 is zeker wel bij uitstek
gunstig geweest: een half jaar vóór de
inlijving van ons land bij Frankrijk.
Nauwelijks was het departement gesticht,
of een elftal notabelen uit het naburige
Sommelsdijk begeerde het lidmaatschap.
De naam van het departement werd ver
anderd in: Middelharnis-Sommelsdijk.
Ter nauwernood was het departement
opgericht of een nieuw aantal leden meld
de zich aan, en gedurende de Franse tijd
had voortdurende aanwas van leden
plaats.
Wij hebben hier te doen met zuivere
belangstelling in het doel der Maatschap
pij-
Van de titels van lezingen noem ik
slechts: „Het ongegronde en ongepaste
van het gevoelen, dat de ons overkomende
rampen steeds blijken zouden zijn van
Goddelijke toom" (Nijgh). „Apotheker
Nijgh durft het te zeggen; hij oordeelt een
eeuw geleden als een vrijzinnige over
rampen en een hedendaags Gereformeer
de zou schrikken van zulk een ketterij"
(pag. 13).
De enige lezing, waaruit blijkt, dat ook
op sociale toestanden de aandacht viel,
was: „Het nut en de noodzakelijkheid van
welingerichte werkhuizen" door Paulus
Bosch.
We kunnen bespeuren, dat het departe
ment gevestigd is in een vissersplaats.
Immers bij de bespreking van de beschrij-
vingsbrief voor de algemene vergadering
in 1811 bleek het algemeen gevoelen, dat
de vervaardiging van een „handboek voor
visserslieden" gewenst was.
In 1815 verspreidt het departement 200
vlugschriftjes over het nut der koepok
inenting, uitgegeven door het hoofdbe
stuur. (De ontdekking van Jenner was van
1798).
Het besluit der afwijzing van subsidie
voor de Ambachtsschool was niet gericht
tegen de school, maar tegen het Nut. Het
gevolg was, dat wilde men voor de school
zowel Rijks- als provinciale subsidie, een
afzonderlijke vereniging moest worden
gesticht, op welker statuten de koninklijke
goedkeuring moest worden verkregen.
Een nieuwe vereniging werd gesticht,
maar in de statuten werd de bepaling
opgenomen, dat van de zeven bestuurs
leden drie door het Nutsdepartement
moesten aangewezen worden. Daardoor
is de school niet meer een inrichting van
het departement, maar doordat het de
school heeft gesticht en door financiële en
persoonlijke banden eraan verbonden is,
mag toch ook in de verre toekomst de
Ambachtsschool beschouwd worden als
een Nutszaak.
De 10e september 1810 werd besloten
een leesbibliotheek op te richten.
De 17e juni 1818 zond de Algemene
Secretaris der Maatschappij een missive,
waarin Koning Willem I zijn verlangen
kenbaar maakte, dat de departementen
hun invloed zouden aanwenden tot het
oprichten van Spaarbanken. Een spaar
bank van het Departement Middelharnis-
Sommelsdijk der Mij. Tot Nut van 't
Algemeen (een Nutsspaarbank) kwam tot
stand.
Het Departement werkte ook op het
Ook dit jaar zijn we in de kerstvakantie weer twee middagen open. Een mooie
gelegenheid om (opnieuw) kennis te maken met de geschiedenis van uw eigen
streek. Voor uzelf, uw kinderen, uw gasten een gelegenheid een onvergetelijke
middag te organiseren. In 19 afdelingen doorloopt u vanaf de Ie eeuw
gebruiksvoorwerpen gevonden tijdens opgravingen uit de Romeinse periode
via opgravingen uit de Middeleeuwen, tot en met de 19e eeuw de geschiedenis
van Goeree-Overflakkee.
En het zijn niet alleen opgravingen, maar ook het Flakkeese huisje, de visserij
van Middelharnis, een kruidenierswinkeltje, de landbouw, vlaggen, vaandels,
een schoolklas, foto's en attributen van de R.T.M., kaarten van de groei van
het eiland, foto's van de ramp in 1953, wapens van de 13 vroegere en 4
hedendaagse gemeenten, de schutterij, klederdrachten, beroepsvaart, sme
derij, zeilmakerij, wagenmaker, molenmakerij, klompenmakerij, winkeltje
van ,,ellegoed", stenegoedwinkel, brandweer, kaasmakerij en ga zo maar
door.
Wanneer u het vlug wilt doen, reken dan op een bezoek van één uur. Bent u erg
geïnteresseerd dan bent u in één middag niet uitgekeken. Daarom zijn we ook
twee middagen open: zaterdag 27 december van 2 tot 5 uur en dinsdag 30
december van 2 tot 5 uur.
Entree volwassenen 1,50; kinderen 1,-. Leden vrij toegang, evenals
bedrijven, donateurs en houders van C.J.P.-paspoort.
Graag verwachten wij u, want het museum is er voor uü
terrein der liefdadigheid, zowel buiten als
binnen Middelharnis en Sommelsdijk.
Bewogenheid met allerlei ellende blijkt
zeer duidelijk en ze leidde tot in die tijd
passende daden, die wij in 1986 niet
mogen beoordelen naar onze hedendaag
se methoden van hulpverlening.
Opmerkingen:
I In de Wetten van het Departement
stond: Ieder Lid zal aan deze algemene
oogmerken moeten beantwoorden, en
niets behandelen, dat op Burgerlijke of
Godsdienstige geschillen betrekking heeft.
II Elk, van wat Staat of Christengezind-
heid hij zij, zal tot het Lidmaatschap van
dit Departement toegelaten worden, zegt
artikel 1 dezer Wetten. De vermelding der
C/!rw?engezindheid maakte het moeilijk
Joden als lid toe te laten. Zou een Jood
zich thuis gevoeld hebben bij de behan
deling van: „De ware grootheid van ziel
eens christens" door ds. Slotemaker. Zou
een Jood zich er mee hebben kunnen
verenigingen, dat Van der Palms kinder
bijbel door de Leesbibliotheek werd uit
geleend?
We hebben in het Nut te Middelharnis-
Sommelsdijk wel te maken met een Chris
tendom boven geloofsverdeeldheid. Een
pastoor kon lid zijn en de vrijzinnige ds.
Ham (hij schreef catechisatieboekjes in
vrijzinnige geest) eveneens. Een voor
dracht van Ds. Hooijkaas: „Het nut der
Bijbellezing" („Gods Woord is het aan
genaamste voedsel voor de geest"; 1847)
laat ons iets van het Christelijke beginsel
zien.
III flet is verblijdend dat in 1824 door
dhr. Plaat een voordracht werd gehouden:
Gods grootheid in de schepping en Zijn
wijsheid in de orde der natuur.
IV Door het departement zijn, vooral in
het begin van zijn bestaan, herhaaldelijk
beloningen uitgereikt wegens het redden
van mensenlevens - hetzij van drenke
lingen, hetzij van schipbreukelingen.
Het merendeel van deze redding van
drenkelingen, bestond in hulp aan kin
deren, die in de haven van de kade waren
gevallen. In 1848 redde Jan M. v.d.
Rovaart Gzn. twee drenkelingen. Belo
ning ieder 2,50. (Was deze Van de
Rovaart nog familie van J. v.d. Rovaart,
ouderling te Middelharnis, óf dezelfde als
die?).
(wordt vervolgd)
J. L. Struik
Tamboer bemiddelde bij aan- en verkoop van méér bestaande woningen (110)
Tamboer verkoclit méér nieuwe woningen (51)
Tamboer adviseerde voor méér hypotheken (86 stuks)
Tamboer verrichtte méér taxaties (210 maal riep men onze dienst in)
Tamboer gaf méér eigen kranten uit: 10x per jaar méér dan 16.500 exemplaren!
Tamboer sloot méér verzekeringen af:
427 opstal-, inboedel-, auto-, ziektekosten- en levensverzekeringen
Er staan weer héél wat plannen op stapel
voor nóg betere en snellere service!
Maar eerst wensen alle medewerkers
van kantoor Tamboer u....
TAMBOER DEED MEER IN 1986
