Uit de Historie
Oude Tonge
Bent u thans
vrijwillig verzekerd
bij het ziekenfonds..?
De Rabobank geeft u
een deskundig advies.
Rabobank S
NIEUWS
uit de kerken
Izaak Mesritz
(VII)
Wijlen Levi de Winter
Oude Tonge
De dames Leentje en Cato
Cohensius te Oude Tonge
Bladz. 2
„EILANDEN-NIEUWS"
VRIJDAG 14 FEBRUARI 1986
Einde der zelfstandige
gemeente Oude Tonge
„Per 1 januari 1966 vormden de ge
meenten Ooltgensplaat, Oude Tonge en
Den Bommel de nieuwe gemeente Oost-
flakkee (Braber).
Personen uit Oude Tonge
Oud-minister en oud-Werkgevers-
voorzitter Chris van Veen
In Elseviers Magazine van 24 november
1979 vond ik 't volgende over deze Oude
Tongenaar:
Al pratend draagt Van Veen een klein
boomstamtafeltje aan en zegt: „Kijk, dat
heeft mijn vader nog gemaakt toen hij al
eenjaar of zeventig was". Het tafelblad is
van zorgvuldig ingelegd hout. Hij wrijft er
met een korte dikke vinger vol liefde
overheen en is even stil.
Vader Van Veen had een hotel in Oude
Tonge; een vrouw en acht kinderen. Chris
is het enige kind dat gestudeerd heeft. De
jeugd in Zeeland (Zeeland is hier fout.
Oude Tonge behoort tot Zuid-Holland)
verliep gezellig en zonder problemen. De
familie woonde niet in maar naast het
hotel en er was een huishoudster om die
dingen op te vangen waarvoor moeder, die
meehielp in het hotel, geen tijd had. „Toch
was ze in mijn herinnering altijd thuis".
Vlak voor de oorlog werkte Chris, 18 jaar
oud, op de gemeentesecretarie. Op straat
zag hij Pia lopen en zegt daar nu over: „Ik
zag ze en vond ze meteen aardig. Liefde op
het eerste gezicht. Zij kende mij wel, als je
op de gemeentesecretarie werkt kennen ze
je. In de oorlog zagen we elkaar niet
zoveel, maar niet lang erna zijn we ge
trouwd en dat zijn we nog steeds, al meer
dan dertig jaar". Hij bloost niet en zegt
gretig: „En ik ben nog steeds verliefd op
haar".
De oorlog verstoorde de romance en be
lemmerde de ontplooiingsmogelijkheden
van Chris van Veen.. „Die tijd is voorbij
gegaan met knoeien met valse persoons
bewijzen en zo. Helemaal niets held-
haftigs. Maar toch ging de tijd daaraan
weg. Link was het natuurlijk ook, zó link
dat ik op het laatst vastliep. Als je dingen
doet die niet helemaal goed zijn, loopje op
den duur vast, dat geldt voor alles. In 1944
werd de Oude Tonge onder water gezet
ook het hotel van mijn vader, daar is nooit
meer iets van terechtgekomen, een drama,
en moest de gemeente worden geliqui
deerd. Daar hadden we niet op gerekend.
Ik kwam tientallen persoonsbewijzen te
kort, dus ik sloeg op de vlucht en kwam
terecht in Maastricht. En daar kwam die
Ambitie. De ambitie om burgemeester te
worden die in mij een zekere gedrevenheid
opriep om te gaan studeren. Zo ben ik,
terwijl ik ondergedoken was, MO-Staats-
inrichting gaan studeren. Want ik wilde
absoluut eengoeie burgemeester worden".
Toen kwam Van Veen na de oorlog op de
gemeentesecretarie in Rijswijk (ZH) te
recht en werd hij in 1946 lid van de CHU
„omdat ik Tilanus zo'n rustige en nuch
tere man vond". Zijn oogjes die altijd olijk
lijken maar het bij nadere beschouwing
niet altijd zijn draaien ernstig in het rond:
„En daar in Rijswijk ben ik naast mijn
werk rechten gaan studeren. Dat was een
moeilijke tijd, ook voor ons huwelijk.
Toen de kinderen klein waren kenden ze
mij niet anders dan dat ik studeerde. Toen
ik afstudeerde dacht mijn dochtertje dat ik
nóóit meer hoefde te werken.
Van Veen is Nederlands Hervormd op
gevoed en gaat nog steeds trouw en vol
overtuiging naar de kerk. Als jongetje zal
hij nooit een knoop in het kerkezakje
hebben gedaan. ,,Néééé", zegt hij zeer
ernstig, „dat geld kreeg je mee, dus dat
moestje afdragen". Onverwachts krijgt hij
vochtige ogen. „Ik hou ervan naar de kerk
te gaan, ervaar dat als een hele rijke
belevenis. Natuurlijk houdt God van mij,
dat mag u me gerust vragen". Hij buigt
zich naar voren, wijst en zegt met on
gelooflijke liefheid in zijn gezicht: „En
ook van u...." Na de stilte zegt hij zacht:
„Ik ben lange tijd ouderling geweest, on
der in Groningen. Daar viel de naam van
een oude dame die wilde emigreren. Wil jij
even namens de kerk afscheid nemen?,
werd mij gevraagd. Ze bleek volkomen
vereenzaamd, had nog niet eens een ver
blijfsvergunning. Ze wilde naar haar kin
deren in Canada. Ik heb haar geholpen,
huisje verkocht, inboedel verstuurd. Mijn
vrouw en ik zijn daar twee maanden mee
bezig geweest. Nu zijn we haar vorig jaar
gaan opzoeken, ze leeft nog steeds.... dat
zijn dingen die ontroeren me sterk, dat ziet
u". Heel onroerd mompelt hij: „En dat
samen zingen in de kerk, die kontakten.
Dat je et elkaar wat van je geld afstaat.
Dat beleef ik nogal....als dat geld dan later
niet altijd goed terecht blijkt te zijn ge
komen.... nou, dat hindert niet. Dat is
primair de verantwoordelijkheid van an
deren. Ik heb het gegeven en dat is het
belangrijkste. Ik zeg ook wel eens tegen
mijn kinderen: „Als jullie niets doen voor
die kerk, dan is zij er over 25 jaar niet
meer. Jullie zijn nog in de kerk getrouwd,
je kinderen kunnen dat dan niet meer".
Maar ja, ze hebben jonge groeiende ge
zinnen".
(Alice Oppenheim)
De geschiedenis van ons land,
die zich in Oude Tonge
afspeelde
Hugenoten
Hier wonen nog al wat mensen, die af
stammen van de Hugenoten. Hun namen
als de Lignie, Ie Comte, Du Lemond,
Quist, Auperlé, Dupuis, A la Plume,
Dupré en we hadden ook ds. Le Roy"
(E.N.).
De Franse tijd
„Nederland was in 1795 door de Fransen
onder de voet gelopen en werd de B ataafse
Republiek vandaar.
Het gemeentebestuur van Oude Tonge
kreeg een verzoek d.d. 3 6 september 1799
om zo snel mogelijk en zoveel mogelijk
pluksel, zwachtels en oud linnen ten be
hoeve van de gewonde soldaten in te
zamelen. De opbrengst moest met de
meeste spoed naar een hoofdplaats wor
den gestuurd; en zo geschiedde. De buit
van 8 dagen inzamelen op het gemeente
huis werd met de marktschipper Cornells
Ferwoerd meegegeven die het via Dor
drecht naar Zierikzee zou brengen.
Nog in dezelfde maand volgde een nieuwe
oproep, nu om ten behoeve van de sol
daten op het dorpshuis een of meer jassen
en hemden te bezorgen om de soldaten in
het naderende ruwe seizoen enige ver
kwikking te brengen.
De burgers leken hun hemden en jassen
zelf goed te kunnen gebruiken, want er
kwam niets van dat alles binnen! Het
dorpsbestuur besloot toen maar uit eigen
kas 3 nieuwe jassen of kapotten en een
nieuw hemd te kopen en die aan het stads
bestuur van Amsterdam te zenden.
De Bataafse Republiek werd veronder
steld een eigen legermacht te hebben en er
kwam een commissie van 9 man in Oude
Tonge om soldaten voor die legermacht
aan te werven. Zoals in andere dorpen en
steden bleef de poging vruchteloos.
Het departementaal bestuur liet het er
echter niet bij zitten. Op 5 december 1799
(mooi St. Nicolaascadeautje) kwam er
een lastgeving alsnog binnen 14 dagen te
voldoen aan de opdracht 9 man te werven
voor het leger van de republiek.
Desondanks meldde slechts één man zich
aan'- (E.N. 23 december 1975)
1812
Vroeger stond op de zware vierkante toren
met mime omloop een fraaie open koepel
met uurwerk en wijzer. Op bevel van het
Franse bestuur is deze koepel in 1812
afgebroken om evenals te Ooltgensplaat
ten einde de toren geschikt te maken voor
een telegraaf, want in die dagen werd een
algemeen korrespondentiestelsel inge
voerd. Zo bleef de toren staan in zijn
afgeknotte staat".
(Kerkgeschiedenis van Goeree en Over-
flakkee, 29 Oude Tonge).
1813
In 1813 werd een „oranjeboom" geplant
op het havenplein, dat daar „de oranje
boom" werd genoemd (Braber).
1830 - 1839
Oorlog met België
Voor de mannen onder de wapenen: (bij
de 1 O-daagse veldtocht?)
Door de opheffing van het vrijwillig
ziekenfonds kan het zijn dat u
aangewezen bent op een particuliere
ziektekostenverzekering. Een
verzekering die u zelf moet sluiten.
Dat is een belangrijke beslissing.
Op welke aanbieding moet u ingaan
en op welke niet?
Laat u daarom bijtijds informeren
door de Rabobank.
geld en goede raad
Dhr. Van Veen is ene neef van Comelis Verolme (Zwolse Courant).
Van A. van de Leur Anemaet te OUDE
TONGE recepissen ten bedrage van
16,40 met onderstaande toevoeging:
Siert reeds het heldenkruis mijns
jongsten broeders borst
En gaan mij de oudste voor met
onbekrompen gaven
Ik volg zoveel ik kan het
voetspoort van die braven
Zo blijkt ons aller zucht voor
Vaderland en Vorst.
(E.N.)
1914
„Onder klokgelui kondigde in 1914 de
veldwachter vanaf de trappen van het
gemeentehuis de mobilisatie af.
Kanongebulder uit Antwerpen was hier
hoorbaar en men kon ook zien dat er
branden waren uitgebroken. Ongeveer
100 belgische vluchtelingen zochten hier
een onderkomen. Er ontstond enige pa
niek onder de bevolking en werd gezegd:
„Wat erg, al de oude mensen worden
doodgeschoten".
In hotel-restaurant Admiraal Tromp"
van M. Geluk op de Kaai, waren een
aantal nederlandse militairen ingekwar
tierd (Braber, Oude Tonge p. 18).
„Vanwege het uitbreken van de oorlog
hield men in 1914 geen kermis.... In 1915
en 1916 vierde men wel kermis. In 1917
weer niet, wegens de tijdsomstandig
heden". (Braber, pag. 38).
1915 - 1916
„In de jaren 1915 -1916 tijdens de eerste
wereldoorlog, werd landelijk de Bijzon
dere Vrijwillige Landstorm opgericht, be
staande uit dienstplichtigen en vrijwilli
gers. In voorkomende gevallen konden zij
worden opgeroepen om de openbare orde
te handhaven of te herstellen. (Braber,
pag. 34).
Op het vaandel van het korps te Oude
Tonge stond 1918 (Zie Brabers boek).
1940 - 1945
Het meest verschrikkelijke in de Tweede
Wereldoorlog is ongetwijfeld de weg
voering der Joden.
Negen kinderen van Isrel de Winter en
Eva Frenkel(De Winter overleed 6 juni
1928 en zijn vrouw 13 augustus 1923)
werden te Auschwitza slachtoffer van het
Hitlerregime. Eén dochter kreeg wel een
J. op haar persoonsbewijs en werd ver
plicht de ster te dragen, maar bracht het er
levend af, daar ze met een Christen ge
trouwd was. (Braber).
In een Grijsoordse Schets las ik:
„Mar waerom mot ik noe weg", huilde
Saartje van Isrel de Winter, „'k Bin al
jaeren invalide wat mot ik noe in een
werkkamp doen?" „'k Brieng je drek in 't
hospitaal", zei Levie, d'r broer, „'k Bluuf
bie je „óór meid; kop op, 'k meld m'n eige
aok ziek. 'k Hewe toch een steenpuust op
m'n been?" „In dan we kunnen nie in de
toekomst kieke".
Nee, gelukkig kunnen we dat niet. Want
anders hadden we gezien dat deze mensen
binnen 3 weken gemarteld, vergast en ver
brand waren.
Wat was de verhouding tot de Joden goed
geweest: In dezelfde Grijsoordse schets
las ik:
We waren met de Joden in de buurt de
beste vrienden. Vriendelijk en behulp
zaam waren ze. En wij staken de petro-
leumlamp voor hen aan op den Sabbath,
want ex. 35 gebood hen: Geen vuur aan
steken in uw woning. En op hun Paasfeest
aten we mee met hun ongezuurde koeken,
en als we hen kwamen condoleren scheur
den ze hun kleren als teken van rouw. En
ook nu waren we bij hen in hun bange
nood.
(De schrijver had denkelijk het oog op de
Joden in Oude Tonge).
Dhr. Johs. van Zanten te Oude Tonge
zond ons een foto van dhr. Levi de Winter,
in leven wonende op de Molendijk te
Oude Tonge. Hij was ongehuwd en leefde
samen met zijn zuster Sara.
Levi de Winter werd geboren 14 maart
1899 en in de zomer van 1942 uit Oude
Tonge weggevoerd. Op 17 augustus 1942
volgde wegvoering naar Westerbork; de
datum van zijn overlijden staat op 19
september 1942 in het concentratiekamp
te Auschwitz.
Velen zullen zich de heer Levi de Winter
nog herinneren, hij had een handel in
lompen en oude metalen en reisde ook een
groot deel van het eiland af Het was een
zeer opgewekte figuur, evenals zoveel
andere Joden, op een barbaarse wijze om
het leven gebracht.
De foto is gemaakt kort voor zijn weg
voering. Hij droeg toen de Jodenster,
maar om deze foto te maken heeft hij van
een vriend een ander jasje aangetrokken.
(E.N.)
In E.N. van dinsdag 11 juli 1967 lazen
we:
Oude Tonge-Middelharnis
Wij ontvingen uit Oude Tonge een foto
van de heer Izaak Mesritz, die in 1942
tegelijk met andere Joden is weggevoerd
en in Auschwitz is vergast.
De heer Mesritz is geboren op 16 oktober
1886 en was dus op de tijd van zijn
wegvoering 56 jaar oud. Hij woonde eerst
te Oude Tonge en had een kruideniers
winkeltje bij het Station. Ook dreef hij een
loterijkantoor. Later is hij te Middelhamis
gaan wonen in de Dirk Bosstraat.
De Duitsers voerden hem 7 september
1942 weg naar het kamp Westerbork; uit
dit kamp werd hij op 19 oktober 1942
overgebracht naar de beruchte doden-
plaats Auschwitz. Als datum van zijn
overlijden staat aangegeven 22 oktober
1942.
Jacob Cohen
„Jacob Cohen uit Oude Tonge, zoon van
Meyer Cohen, heeft kans gezien onder te
duiken en is na de bevrijding weer terug
gekeerd naar zijn oude woonplaats. Hij is
toen gehuwd met Nanny Meyer, geen
Flakkeese. Zij heeft alle verschrikkingen
in Theresiën stadt, Sobilor en Auschwitz
HYPOTHEEK NODIG?
makelaar tamboer bellen
voor gratis computerberekening
£3 01870-3477 iSI
N.a.v. de artikelenreeks over het lot van
de Flakkeese Joden ontvingen we ter
plaatsing een foto van dhr. L. Kosten uit
Oude Tonge. De beide vrouwen op de foto
zijn de Jodinnen Leentje (links) en Cato
Cohensius. Beiden bleven ongehuwd; zij
woonden op de Molendijk in Oude Tonge
waar ze een zaakje in manufacturen dre
ven; Leentje ging met de handel de pad op.
In de oorlogsjaren is zij te Oude Tonge een
natuurlijke dood gestorven. Haar zuster
werd in de zomer van 1942 weggevoerd en
overleed op 9 februari 1943 in Auschwitz.
In E.N. stond dit over de Joden uit Oude Tonge:
OUDE TONGE uit Westerbork
overleden
NED. HERV. KERK
Beroepen te: Veenendaal W. J. Gorissen
te Voorthuizen; Dirksland (toez.) dr. J.
Hoek te Veenendaal; Oene (toez.) J.
Westland te Ede; Otterlo G. van Leijen te
Wilnis.
Bedankt voor: Blaauwkapel-Groenekan
L Schaamsma te Zuilichem-Nieuwaal;
's-Grevelduin-Capelle en Vrijhoeve-Ca-
pelle G. S. A. de Knegtte Huizen; Zetten-
Andelst L. Kruijmer te Sommelsdijk.
Toegelaten tot de Evangeliebediening:
G. R. van der Vegt, Da Costakade 54-1,
1053 WN Amsterdam.
Toegelaten tot de Evangeliebediening
en beroepbaar: G. A. V. Fröberg, Bali-
straat 44, 1094 JN Amsterdam;
M. Barnard, Wilhelminastraat 9 I hoog,
1054 VT Amsterdam;
J. Dubbink, Celebesstraat 113b,
1094 EZ Amsterdam;
C. Bregman, Anemoonpad 3,
3295 SB 's-Gravendeel.
GEREFORMEERDE KERKEN
Beroepen te: Haulerwijk S. Feenstra te
Schoonebeek; Aalten drs. A. J. Rotte te
Driesum; Axel E. H. v.d. Weide te Axel;
Dedemsvaart T. de Boer te Hoofddorp;
Westerlee drs. B. Zandt aldaar; Ooster
end i.c.m. Herv. Gem. Oosterend drs. J.
H. v.d. Sterre te Amsterdam.
Aangenomen naar: Axel E. H. v.d. Wei
de te Axel; Westerlee (Gr.) drs. B. Zandt
te Westerlee; Aalten drs. A. J. Rotte te
Driesum.
GEREF. KERKEN (VRIJGEMAAKT)
Beroepen te: Axel G. F. de Krimpe te
Gees; Grijpskerk i.c.m. Niezijl J. H. Kui
per te Vrouwenpolder; Buitenpost G. F.
de Krimpe te Gees; Pretoria (Z-A) H.
Hidding te Bunschoten; Zevenbergen S.
Schaay, kand. te Apeldoorn.
Aangenomen naar: Delfzijl L. SoUie te
Lemele-Lemelerveld; Wetsinge-Sauwerd,
S. W. de Boer, kand. te Zeist.
Beroepbaarstelling: drs. J. Huijgen,
Wortmanstraat 132,8265 AG Kampen.
Bedankt voor: De Lier i.s.m. Maassluis,
Nagele i.c.m. Creil en Zuidwolde (Gr.) S.
W. de Boer, kand. te Zeist; Utrecht-
Noordwest A. O. Reitsma te Brunssum-
Treebeek.
GEREFORMEERDE GEMEENTEN
Beroepen te: Poortugaal J. Mijnders te
Veenendaal; Emmeloord J. J. v. Eckeveld
te Zeist; Spijkenisse C. Harinck te Oost-
kapelle; St. Annaland P. Blok te Capelle
a/d IJssel; Goudswaard Chr. v.d. Poel te
Yerseke; Slikkerveer M. Mondria te
Waardenburg; Middelharnis Chr. v.d.
Poel te Yerseke.
Aangenomen naar: Lisse A. M. den Boer
te Sioux-Center (USA).
CHR. AFGESCHEIDEN GEM.
Aangenomen naar: Waddinxveen dhr.
N. v.d. Want te Dordrecht.
NED. GEREF. KERKEN
Beroepen te: Maassluis W. v.d. Veer te
Rijsbergen.
Bedankt voor: Aalten-Winterswijk en
Neede J. de Jonge te Zeist.
GEREF. GEM. IN NEDERLAND
Bedankt voor: Temeuzen A. v. Straalen
te Barneveld.
OUD GEREF. GEM. IN NED.
Beroepen te: Kampen M. Pronk te Ede;
Oosteriand A. P. v.d. Meer te Krimpen
a/d IJssel.
Bedankt voor: Werkendam A. v.d. Meer
te St. Philipsland.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te: Maassluis D. J. v. Vuurente
Leerdam.
drukken] kranse bv
overleefd, maar ze woog bij haar terug
komst nog slechts 73 pond! In februari
1946 is ze naar Oude Tonge gekomen en
daar op 10 juli 1946 gehuwd met Jacob
Cohen". (E.N.).
Volgens E.N. waren er in Oude Tonge; in
1843:18 Joden; in 1930: 9; in 1941: 7; in
1947: 2.
„De klokken werden in de oorlog 1940-
1945 weggehaald en vervangen door 2
nieuwe welke de naam dragen Wilhel-
mina en Juliana". (Kg. Gen. 0.29 O.T.).
(wordt vervolgd)
J. L. Struik
56 de Winter, Levie
57 de Winter, Sara
58 Colien, Meyer
59 Rosenberg, Sophia e.v.M. Colien
60 Cohen, Jacob
61 Cohensius, Cato
62 Cohen, Louis David
14- 3-1899 zomer 42 17- 8-42 19- 9-42 Auschwitz
25- 3-1885 zomer 42 9- 2-43 12- 2-43 Auschwitz
12- 5-1886 zomer 42 25- 6-42 Mauthausen
31- 7-1885 zomer 42 26-10-42 Auschwitz
14- 7-1917 onderged. terug
8-12-1869 zomer 42 16- 2-43 19- 2-43 Auschwitz
22- 2-1920 zomer 42
27- 1-43
Vught
:H
N: 4: 4:
:^a voorstraat 13
3245 bg sommelsdijk
tel. 01870-2275
