Uit de Historie
Oude Tonge
Ik dank U wel!
I
I
I
iding" tussen
Grijsoord en Staat
der Nederlanden
Februariraadsel 1
Extra raadsel 1
(VI)
Een 100-jarige op Flakkee
van Oom Ko
Briefwisseling
Allemaal
COMl^üiER
:i:riilMiiiii^i^i^N.I
Bladz. 2
„EILANDEN-NIEUWS"
VRIJDAG 7 FEBRUARI 1986
Over het
Maatschappelijk leven
Middelen van Bestaan
In het stukje over de geschiedenis van
Oude Tonge sprak ik al over de landbouw
in de jonge polders.
Daar gaf ik ook wat door over de Mee
stoven.
De verbouw van suikerbieten kwam in de
Franse Tijd op, toen de aanvoer van riet
suiker, door Napoleon verboden werd.
Pag. 17 in Brabers boek geeft 'n foto in de
„peetijd" genomen. De „miskoai", ligt
hier vol suikerbieten. Deze werden met de
kraan van PuUeman in een scheepsruim
getakeld.
In Oude Tonge was er een drukke beurt-
vaart.
In Brabers boek zijn nog al wat schepen te
zien en worden schippers genoemd.
Onlangs publiceerde oud-schipper M. de
Korte uit Oude Tonge in E.N. een inte
ressant stuk over uienvaart van Flakkee in
de 20- en 30-er jaren.
Ik citeer:
„En dan was het varen van de Zuidkant-
hiel wat moeilijker dan van de Noordkant
van het eiland. Omreden Herkingen, Bat-
tenoord en Oude Tonge en in die tijd ook
Ooltgensplaat een buitenhaven hadden.
Bij deze buitenhavens wordt de geul aan
de vloedzijde aangegeven met steekba-
kens, tot het hoofdwater".
„Oude Tonge
Adrianus Oomens
motorjacht, 70 ton
M. en Jan de Korte,
motorschip, 110 ton".
„Wilt u ook nog meedelen, dat van Oude
Tonge in de twintiger jaren de meeste
schepen voeren?
Ik heb er 96 geteld, de meeste waren niet
groter dan 55 tot 70 ton.
Heden varen van deze plaats nog negen
schepen, de grootste twee zijn duizend
ton. De kleinste twee spitsen 370 ton".
'k Zal ook nog vernoemen de aardappel
schippers, die voor een vaste baas voe
ren.... Thomas Kik, Oude Tonge, 65 ton
voer aardappelen op Amsterdam. Dit
scheepje was als zeiltjalk gebouwd, doch
Kik heeft er begin dertiger jaren een 26 pk
motor in laten bouwen".
Uit een blad uit '51 dit:
Op 10 april 1951 zal 't een eeuw geleden
zijn, dat de oudste inwoner van het eiland
Flakkee te Oude Tonge geboren werd. En
vanaf zijn geboorteuur tot op zijn hon
derdste verjaardag is Beschier van Driel in
dit dorp gebleven. Als jongen zette hij de
eerste sporen op de maatschappelijke lad
der met koewachten. Later verwisselde hij
het land voor het water en kwam in de
beurtschipperij. Tal vanjaren heeft hij als
schippersknecht de Zuidhollandse en
Zeeuwse wateren doorkruist, totdat hij
aan de wal betere kansen kreeg en op de
kade van Oude Tonge zijn brood ver
diende bij lossen en laden en met het in en
uit de haven loodsen van schepen.
„In Oude Tonge hebben veel misstanden
geheerst in maatschappelijk opzicht, waar
door later de toenmalige S.D.A.P. veel
invloed kreeg. Velen zijn daardoor van de
kerk vervreemd".
Kerkhistorische Kroniek, 1967 4de jg.
no. 2.
In 1923 brak er een Landarbeidersstaking
uit en het was een benauwde en treurige
tijd voor allen in Oude Tonge (E.N. een
oud-inwoner van Oude Tonge).
Beroepen-varia:
„Sally Cohensius,.... handelde in jute zak
ken (groenstreep kunstmestzakken). Hij
kocht deze op bij de boeren, repareerde
deze en verkocht ze weer. Zijn zusters
gingen langs de deur met ellegoed".
Cohensius verhuisde laterper schip „Aal
tje" van M. Oomens naar Nijkerk(Braber,
pag. 58).
Isrel Winter handelde in oud ijzer, lom
pen, molle-, konijne- en hazevellen. Na
dat de afgestroopte huidjes ongestulpt
waren om te drogen, bleven ze door een in
gebrachte wis stro in de gewenste vorm.
Als De Winter aanbelde om zaken te doen
in het najaar, zei hij: „De Winter staat
voor de deur!" Tijdens de kermisdagen
stond hij met een tafeltje in de School
straat. Tegen betaling van één cent mocht
men dan met drie dobbelstenen gooien;
wie hoge ogen gooide kreeg dan een
prijsje. Zijn kinderen leurden intussen met
sinaasappelen". (Braber, pag. 66).
Boedel Dabbe
was bedoeld tot onderhoud der armen,
weduwen en wezen. Op de pachter van
Dabbe, Oostendesedijk 4, rust te lange
tijd de plicht tot herberginge van reisende
armzalige lieden" (Grijsoordse Schetsen
E.N.).
Kermis
„Tijdens de kermis, begin september, wa
ren in de Voorstraat vanaf de kerk de
kramen opgesteld. Om de plaats werd
geloot....
Omdat men vreesde dat kermis-exploi-
tanten de elders heersende cholera naar
hier zouden overbrengen, moest in de
vorige eeuw de kermis talloze malen wor
den afgelast.
Vanwege het uitbreken van de oorlog
hield men in 1914 geen kermis. De kerken
wilden deze toen definitief afschaffen, de
bond van kermis-exploitanten pleitte ech
ter voor behoud. In 1915 en 1916 vierde
men wel kermis. In 1917 weer niet, we
gens de tijdsomstandigheden. Na de ker
mis van 1919 zetten men er voor goed een
punt achter (Braber, p. 38).
„In 1922 zowel als in 1924 werd het
verzoek van I. de Winter om, na het af
schaffen van de kermis, op dit plein het
havenplein, dat daar „De Oranjeboom"
werd genoemd) op 1 en 2 augustus een
poffertjeskraam en een draaimolen te mo
gen plaatsen afgewezen door de gemeen
teraad" (Braber).
De promenade van de jeugd
„Tot ongeveer 1940 was het gebruikelijk
dat op zaterdagavond en ook op zondag,
de rijpere jeugd talloze malen door het
dorp wandelde.
De jongens volgden dan de route Voor
straat, Kerkring, Kerkstraat, Nieuwstraat,
Molendijk, Voorstraat.
De meisjes maakten deze promenade in
omgekeerde richting zodat ze steeds de
jongens tegen kwamen. En dat was juist de
opzet van dit oude gebruik. Als de ge
meente-veldwachter trachtte de orde op
het dorp te bewaren, liep hij soms wel 20
rondjes achtereen, maar dan volgens de
meisjesroute". (Braber, pag. 50).
Zulke wandel-tochten hadden ook te Me
lissant plaats op de Voorstraat. Ik weet
niet of de jongens en meisjes daar zo
„gescheiden" optrokken.
En „den Diek" in Menheerse was ook 'n
promenade, welmeidenmarkt" geheten.
Dhr. Braber vermeldt nog dat een „zij
dijkje" Cupido werd genoemd, omdat het
daar aantrekkelijk was voor vrijende paar
tjes.
In de vijftiger jaren was er in Capelle a.d.
IJssel nog een weg voor dat intieme leven
in gebruik.
Op Melissant werd voor het in het gras
hggen van een paartje 't woord „grazzen"
gebezigd (te onderscheiden van graezen).
Drinkwaterprobleem
„Reeds in 1891 werden in de gemeente
raad plannen geopperd voor de aanleg van
waterleiding in verband met het tekort aan
drinkwater in de vaak voorkomende droge
zomers.
Trassen van particulieren raakten dan
leeg en zelfs de voorraden in school- en
kerketras waren ontoereikend om aan de
■behoefte van de bevolking te voldoen. Bij
gebrek aan drinkwater dronken in 1893
sommigen zelfs slootwater. Toen werd
ook water aangevoerd per schip vanuit de
waterleiding te Oud Beyerland, waar
voor men 5 cent per twee emmers be
taalde.
ia&i*7^'«'T*4^M?^*
Beste jongens en meisjes,
daar zijn we dan met het eerste hoekje in
de tweede maand. Een weekje is gauw
voorbij, maar een maand ook. ledere week
denkt oom Ko als hij het hoekje klaar heeft
„zie zo, dat zit er weer op voor een week,
voorlopig weer klaar". Maar het is net
alsof er niets tussen zit, zo kort op elkaar
lijkt het. Zo is het ook met een maand,
want het is toch nog maar even dat we het
nieuwe jaar begonnen, en nu zijn we al
bezig in februari. Vinden jullie ook dat de
tijd zo vlug gaat? Voor deze week hebben
we een, misschien, wel wat moeilijke
opgave. Vooral voor de jongeren. Maar
dan moeten vader en moeder maar een
handje helpen. Er moet trouwens ook wat
verandering zijn in de raadsels, anders
wordt het te eentonig. Daar gaan we dan
met
1die vreemd geld omwisseld
(Matth. 21)
2. al de sterren (Hand. 27)
3. zonder God levend (Gen. 18)
4. schijnvrome (Luk. 6)
5. was 40 dagen op de aarde (Gen. 7)
6. wegvegen; wegdoen (2 Kon. 21)
7. lijfwachten; volgelingen (2 Kon. 10)
8. die misbruik maakt van geldbezit
(Ex. 22)
9. looft den Heere (psalmen)
10. pracht; luister (Ps. 8)
7'
l
3
9
f
i
e
11
l^
ff
I-r
V
iy
11. het volop aanwezig zijn (Ps. 105)
12. zendelingen (Hand. 1)
13. uitstoten; verblijf ontzetten (Joz. 11)
14. doek waarvan men leest in Luk. 19
15. volmaken; bevredigen (Ps. 81)
16. doodstraf bij de Romeinen
(Matth. 23)
17. monsterachtig dier (Job)
18. boom van de Libanon (Jes. 41)
19. onwaarheid spreken (Jer. 50)
De letters die op de stippen komen te
staan, vormen van boven naar beneden
gelezen een tekstgedeelte uit Jacobus.
Gevraagd de tekst, en waar die tekst is te
lezen.
Lianne Melissant - Herkingen:
Het gaat dus goed op de Landbouwschool
Lianne. Het valt in de winter niet mee op
de fiets naar Middelhamis. In de zomer is
het een fijne rit iedere dag. Dan doe je het
voor je plezier. Gelukkig datje ook met de
bus kan; alleen wel sneu datje er dan een
uur te vroeg bent. Maar het voorjaar is in
zicht, moed houden maar.
Versje uit de oude doos
De winter kwam heel vroeg, en 't vroor
Al dagen, dagen lang.
En de arme vogels in het bosch.
Ze hadden 't vreeslijk bang.
Zij leden groote koude, want,
Hun heerlijk winterkleed
Was, toe de felle koude kwam.
Nog niet geheel gereed.
Hun eten lag met sneeuw bedekt;
Ze konden er niet bij.
En, och, toen kwamen onverwachts
Twee vogeltjes bij mij.
Ik zag ze zitten op de sneeuw.
En 'k strooide kruimpjes brood;
Ze aten vlug hun buikjes vol,
En waren uit den nood.
Zij kwamen eiken dag terug,
En 'k gaf hun telkens wat.
Zij piepten mij dan dankbaar toe:
,,Ik dank u wel, mijn schat!"
M
E
R
1
S
U
K
1
M
A
A
T
L
A
S
A
L
A
B
R
A
M
M-5i4l^fei*r^Mi«-?i4lÈb*?'^^
Door twee letters bij te voegen vijf nieuwe
woorden vormen, en wel zo, dat de toe
gevoegde letters een gezegde vormen.
Wouter de Boer - Twello:
Je moet er wel rekening mee houden als je
tegenwind hebt, want dat kan inderdaad
wel tien minuten schelen. Het moet wel
gezond zijn zegt men, maar toch gaat het
met de wind mee wel wat sneller en met
minder moeite. Je neemt het er goed van
als je eens naar oma gaat Wouter. Maar
ja, je moet het pakken als je kans krijgt.
Sjoukje de Boer - Twello:
Een fijne Kerstvakantie gehad Sjoukje, bij
oma en tante Wil en oom Koos. Schaat
sen gereden op de straat schrijf je. Dat
gebeurt niet zo vaak. Bij ons ging dat
gelukkig niet hoor. Ik denk dat het wel een
beetje druk was voor de baby, zo'n klas
met snaterende kinderen rondom de wieg.
Of waren jullie er stil van?
Theo Tanis - Ouddorp:
Dank voor de goede wensen Theo; ge
lukkig hebben we nog niet veel sneeuw
gehad. Maar dat kan nog komen. Ben ook
nog op de open dag geweest, maar ik hebje
niet gezien. Bevalt het toch nog steeds op
de Tech? Hebje nog tijd voor je hobby's?"
Als ik het goed voor heb, heb je straks
weer een week vakantie Theo. Mag je
helemaal niet mopperen!
André Kastelein - Zeist:
Je hebt eigenlijk geen tijd om een brieQe te
schrijven, maar je hebt het toch gedaan.
Kan me voorstellen datje een druk leven
hebt, nu je steeds moet bijspringen in de
winkel. Zo is het altijd wel wat André;
maar het valt niet altijd mee. Sterkte
toegewenst hoor, en nog hartelijk dank
voor de goede wensen.
Heleen Boone - Hoedekenskerke:
Hartelijk dank voor de goede wensen
Heleen. Het is bij jullie in de stal al lente
merk ik. Leuk is dat, twee kalfjes. Nog in
de bouwvakken gewerkt. Heleen. Dat is
flink hoor. Aanpakken als er werk is. Bij je
oom ging het dan niet naar wens. Jammer
voor hem, maar het gebeurt wel meer. Hoe
gaat het met de studie Heleen? Eens
schrijven hoor!
Co Melissant - Nieuwe Tonge:
Dat is dan een heel lange brief geworden
Co. Geen wonder, want je had ook zoveel
beleefd. Je hebt het wel naar je zin gehad
in Zwitserland. Het is daar wel een beetje
anders dan in Nieuwe Tonge. Ik heb je
fotootje niet laten afdrukken omdat het
wat verouderd was. Misschien ben je niet
veel veranderd, maar dat weet oom Ko
niet. Dank voor de uitvoerige beschrijving
Co!
de hartelijke groeten van jullie
OOM KO
Men haalde ook wel drinkwater uit het
„Zoetje Pitje" gelegen bij de watermolen.
In 1909 en ook in 1926 kwam het drink
waterprobleem opnieuw ter tafel bij het
dorpsbestuur. Door de aanleg van de
eilandelijke waterleiding in 1934 waren
deze problemen definitief opgelost even
als het gesleep met water uit school- en
kerketras, a een cent per emmer.
In zo'n emmer legde men dan een rond
plankje op het water om overklotsen te
beperken" (Braber, p. 52).
„In het achterste lokaal (van de oude
school, nl. die van 1842) was een zeer
grote regenbak geplaatst, die 8000 em
mers kon bevatten. De eerste steen van
deze bak is gelegd door de jongste zoon
van burgemeester C. AnemaetP.zn., door
A. J. C. Anemaet, de 26ste september
1842" (naar Boers).
'n Ziekenhuis
„Aan de Schoolstraat werd in 1876 een
„ziekenhuis" gebouwd. De „huur" be
droeg voor één persoon 70 cent per dag,
voor twee 1,20 en voor drie 1,50,
inclusief voeding. Medicamenten moes
ten apart worden betaald. Het was kenne
lijk de quarantaineplaats voor lijders aan
cholera of pokken, welke besmettelijke
ziekten in de vorige eeuw nog regelmatig
voorkwamen. Omdat epidemieën tot het
verleden behoorden, werd in 1913 dit
ziekenhuis woning voor gemeenteveld
wachter D. Viergever. In 1921 werd het
verbouwd tot betere woongelegenheid"
(Braber).
Vrees voor cholera
Omdat men vreesde dat kermis-exploi
tanten de elders heersende cholera naar
hier zouden overbrengen, moest in de
vorige eeuw de kermis talloze malen wor
den afgelast. (Braber, pag. 38). (Reeds
hiervoor geciteerd).
Wegens elders heersende cholera werd in
het jaar 1866 het lossen aan de „miskaoi"
van de uit de steden aangevoerde straat-
mest door de schepen, verboden, (naar
Braber, pag. 16).
Over het Bestuur
van Oude Tonge
Een Grijsoordse Schets in E.N., van 10
september 1982 luidde aldus:
De laatste der Mohikanen
Enkele weken gelden ging de mare; de
Graaf is dood. De gewone man merkte
niet veel van de rechten en plichten van de
Graaf de Chambure en wijlen Mevr.
Cuijpers.
Maar zakenmensen zoals Van Schelven,
betaalde 300,perjaar wat men noem
de ,,windrecht". En ook de mossel en
oestervissers van Bru wisten er over mee
te praten. Doordat de Ambachtsheren Vi
van de grond bezaten en de geestelijke, de
meester, de chirurg, de vroedvrouw en de
kerk en school door hen werden onder
houden, hadden ze grote invloed. Grote
hofsteden werden door hen gebouwd en
bleven hun eigendom tot de huidige dag.
Land, wolken, wind en water. Rechten,
eeuwen geleden geschonken door de Gra
vin Jacoba van Beijeren.
Geleidelijk zijn veel rechten, dijken en
gorsen onteigend; en nu zullen hun laatste
landerijen overgaan in andere handen.
Interessant is het volgende stukje van 13
maart 1970, naar ik meen uit E.N.:
OUDE KWESTIE GEREGELD
Cursus Geestelijke Vorming
Op D.V. maandag 10 februari hoopt ds.
A. Elshout uit Zoetermeer een inleiding te
houden voor de cursisten van de Cursus
Geestelijke Vorming over: „Geestelijke
en geestesproblemen niet hetzelfde".
Aanvang: 19.45 uur.
Plaats: Hervormd Verenigmgsgebouw
„De Hoeksteen", Ring te Middelhamis.
De cursisten worden weer hartelijk uit
genodigd deze avond bij te wonen.
Tussen de Heren en Vrouwen van de
Ambachtsheerlijkheid Grijsoord (op
Goeree Overflakkee) en de Staat der
Nederlanden is een zg. dading bereikt.
Van 1961 afliep een procedure over de
grond waarop de Grevelingendam is
gelegd.
Van de zijde van de Ambachtsheerlijk
heid werd gesteld dat Rijkswaterstaat on
gevraagd de Grevelingendam had gelegd
over de gronden die eigendom waren van
genoemde Ambachtsheerlijkheid, zodat
daarvoor cijns werd geëist.
Door de Staat werd de vordering betwist
en mr. Drooglever-Fortuin als landsadvo
caat en mr. Korthals-Altes voor de eisen
de partij voerden 9 jaar lang argumenten
en tegenargumenten aan, om hun gelijk
aan te tonen.
Een vrij uitzichtloze strijd, die door een
dading is beslist en waarbij de grenslijn nu
definitief vast wordt gelegd van wat tot de
Ambachtsheerlijkheid behoort en wat als
Staatseigendom wordt erkend.
De Ambachtsheerlijkheid krijgt de ge
hele Krammerplaat van de Grevelingen
dam, dus ook de mosselpercelen, in het
z.g. betwiste gebied.
En juist door de afsluiting van het Brou-
wershavense Gat wordt de grond oostelijk
van de Grevelingendam gezocht als grond
om mosselen op te kweken. Zij die daar
voor interesse hebben zullen zich dus nu
bij de rentmeester van de Ambachts
heerlijkheid moeten vervoegen.
Deel in Zeeland
Een gedeelte van de Ambachtsheerlijk
heid zal nu waarschijnlijk in de provincie
Zeeland komen te liggen, dit was voor
heen nooit het geval, de grens van de
Ambachtsheerlijkheid wijzigde zich toen,
als ook de stroom zich wijzigde, want de
grens was variabel, naarmate de tonnen-
lijn veranderde. Dit was beschreven in de
uitgiftebrief van de Ambachtsheerlijkheid
in 1421Van dit recht is nu door de Am
bachtsheerlijkheid afstand gedaan, even
als van de aanspraken op schadevergoe-
Nieuwe cursus ademtherapie
Na de drie volgeboekte cursussen wil de
afdeling Goedereede-Ouddorp van de
Nederiandse Bond van Plattelandsvrou-
wen bij voldoende deelname nog een
I vierde cursus organiseren.
i De lessen kunnen goede resultaten geven
i bij hyperventilatie, astma, migraine enz.
De nieuwe cursus begint op dinsdag 18
i februari 1986 en zal uit acht lessen be
staan. Totale kosten 55,— Cursusleid
ster mevr. de Hullu.
Opgaven bij de secretaresse Mevr. Looy
telefoon 01879- 1936.
drukkerij kranse bv
Uitslagen Damvereniging
„Denk en Zet"
Uitslagen Damvereniging „Denk en Zet"
Sommelsdijk/Middelhamis d.d. 3 februari
1986.
Afdeling I
I. Mackloet - H. Koeseafgebr.
P. Leroy - M. Klink1-1
J. van Hoorn - J. Dekker1-1
A. Knape - A. Verolme2-0
Afdeling II
F. Noordijk - A. Krijgsman1-1
M. van Lente - J. Lodder1-1
S. Hoogzand - J. van Hoorn1-1
I. Koese-C. Spee0-2
C. Polder - H. Verolme1-1
Afdeling III
C. v.d. Groef-W. Vroegindeweij1 -1
A. v.d. Sluijs - R. Jacobs2-0
Afdeling IV
N. Kievit - P. van Groningen1-1
J. v.d. Kooij - J. Gebuis1-1
Nacompetitie:
J. HoUeman - H. Noordijk2-0
H. Schellevis - J. Verbiest0-2
J. Groenendijk - A. v.d. Veer0-2
HYPOTHEEK NODIG?
makelaar tamboer bellen
voor gratis computerberekening
01870-3477 g
ding wegens onrechtmatige daad, door het
leggen van de Grevelingendam.
De dading werd bereikt en getekend ten
kantore van notaris Korbijn te Oude Ton
ge. Voor het Rijk compareerde mr. M. D.
Joustra, hoofd van het Bureau Deltazaken
te Breda.
Het is niet onwaarschijnlijk dat ook de
Provinciegrens, Zeeland-Zuid-Holland,
voor deze overeenkomst nog zal moeten
worden gewijzigd.
En ook dit uit E.N.
Op Goeree-Overflakkee wordt dezer
dagen een akte gepasseerd die een einde
maakt aan een toestand die vele eeuwen
heeft bestaan, namelijk de verkoop van
de z.g. blote eigendom van de erf
pachten verschuldigd aan de Heerlijk
heid Grijsoord, de Oude en Nieuwe
Tonge en van de Halsheerlykheid.
Deze „rechten", de z.g. erfpachten, moes
ten jaarlijks aan de eigenaars van de Am
bachtsheerlijkheid worden betaald, zullen
dus na 1 januari 1977 niet meer worden
geind, omdat zij eigendom geworden zijn
van de gebruikers. De eigenaars van de
Heeriijkheid behouden dan alleen nog,
afgezien van enkele kleine perceeltjes, het
windrecht en het recht van Visserij, zij
doen dit omdat zij wensen dat de titel
behouden blijft.
De afkoop van de rechten, soms enkele
centen, soms een fors bedrag vertegen
woordigend, is de laatste fase van een
proces, dat al vroeger in gang is gezet.
Natuurlijk levert het de eigenaren een fors
bedrag op.
Burgemeesters
C. Anemaet van 1817- 1850
Op een steen in de oude school in de
Nieuwstraat las men:
„De eerste steen van dit schoolgebouw is
gelegd door Simon Eland Anemaet, oud
ste zoon van den Edelachtbaren Heer
Cornells Anemaet Pz. op den gedenkdag
van deszelfs 25-jarig bestuur als burge
meester van Oude Tonge, den 1 april
1842".
S. E. Anemaet van 1850 tot 1891
(naar Boers)
(wordt vervolgd)
J. L. SüTiik
m
m
m
10
11
0
V
f
m
f!
voorstraat 13
3245 t)g sommelsdijk
tel. 01870-2275
