EIIIVI1DEI1-I1IEUW5
f
„En onder millioenen....
Vaak is de Kerstnacht
niet stii meer
Ter versteviging van oude banden
Naar Michigan
in voetsporen van
Hollandse landverhuizers
im&^€M^mmmm^mmm^^^&^^^^mmm^^m^^^wmm^^^^mm^m^^
In Amerika veel waardering voor boeiend initiatief van NCRV
99
5e Blad
DINSDAG 24 DECEMBER 1985 No. 5458
De dikke „Bertha's" (kanonnen) waarmee de Duitsers
in 1918 Antwerpen beschoten, zwegen. Tot voor kort
konden we ze nog horen dreunen in ons dorp.
De oorlogsjaren 1914-1918 hadden ook in Nederland
hun sporen nagelaten ook al waren wij er buiten
gebleven. Er heerste in vele gezinnen grote armoede.
Kolen om de kachel en het fornuis te stoken waren er
niet meer of zeer schaars. Velen moesten het doen met
turf en hout.
Het voedel was schaars. De gaarkeukens draaiden elke
dag op volle toeren. Echte koffie was er al lang niet
meer. En thee was ook surrogaat. Schoeisel was
peperduur.
Het was een donkere tijd. Geen wonder, dat het feest
van het LICHT, het Kerstfeest, met groot verlangen
tegemoet werd gezien. Vooral door de kinderen, 'k Was
zelf toen acht jaar. Zoals altijd werd het kerstfeest met
de kinderen van de zondagsschool in de kleine dorps-
kerk gevierd. Daar zou de bovenmeester een mooi
verhaal vertellen. In dit verhaal *vas aan mij een taak
toegedacht.
Weken tevoren had de meester mij in vertrouwen
genomen. Hij vroeg mij of ik op de kerstavond in de
kerk zou willen zingen. Maar het moet geheim blijven.
Je mag het aan niemand vertellen. Nu ja „niemand".
Dit kon ik zoveel weken tevoren niet uithouden.
Daarom vertelde ik het mijn overbuurvrouw bij wie ik
dagelijks over de vloer kwam om te babbelen. Ze had
zelf helaas geen kinderen. Ze was als het ware mijn
tweede moeder. Een paar dagen voordat ik in de kerk
zou moeten zingen zei ik tegen haar, dat ik zo zenuw
achtig was. Ze zei: „Waarom dan mijn jongen?" Nou
en toen heb 'k het haar verteld. Een pak van mijn hart.
Heb daarna diep gezucht.
Ze zei: „Kom een uur voordatje naar de kerk gaat nog
even langs." Een paar dagen later was het zover. Nadat
ik door de achterdeur achter de keukentafel was gaan
zitten mijn vaste plaats haalde ze een flesje voor
de dag en een eierdopje. Deed daar 20 druppels bruin
vocht in en zei: „Drink dit eerst even op. Daarnakrijgje
een glas warme melk." Aan mijn gezicht zag ze, dat ik
er nauwelijks plezier in had dit te moeten slikken. Kort
daarop moest ik stevig boeren. Het spul kwam bijna
mijn neus uit. Ze zette het bovenraam open en zei: „Let
op. Die zenuwen gaan straks één voor één door dat
raam naar buiten. Die moeten niks van die druppels
hebben."
Het was de avond voor Kerst zeer koud. Het vroor dat
het kraakte.
(Ingezonden)
De kérkweg was zo spekglad, dat ik mijn schaatsen
moest onderbinden. Schaatsen was overigens mijn
heerlijkste sport. Zelfs bij maneschijn reed ik op de
sloot achter ons huis.
In de kerk stond rechts van de kansel een grote
kerstboom met tientallen brandende kaarsen. In het
doopruim stonden lange tafels. Daaroverheen hagel
witte lakens. Daarop enkele kristallen vazen met witte
seringen en gele narcissen. Verder schalenmet kerst
timpjes, rood glanzende appels. Voorts boekjes met
kerstverhalen van o.a. W. G. van der Hulst. Er lagen
ook wollen wanten en kousen. Een weelde voor die tijd.
Men wilde daarmee vopral kinderen uit grote gezinnen
gelukkig maken.
De kerk was stampvol. Nadat de dominee het kerst
evangelie uit Lukas 2 had gelezen hield hij daarover een
preek. Daarna zongen we het ene kerstlied na het
andere. Zo b.v. „O kerstnacht, schoner dan de dagen";
„Heerlijk klonk het lied der engelen in het veld van
Éfratha"; „Het was nacht toen de Heiland op aarde
verscheen" en nog veel meer.
Daarna vertelde de bovenmeester zijn verhaal. Op een
gegeven ogenblik moet daarin een jongen een lied gaan
zingen. Toen de meester bij dit gedeelte kwam schoof ik
het groen gordijntje op de gaanderij opzij. Nadat de
organist een kort voorspel had gegeven begon ik te
zingen: „Hoe zal ik U ontvangen, hoe wilt Gij zijn
ontmoet, o 's werelds hoogst verlangen, des sterv'lings
zaligst goed. Dat ons uw geest verlichte! Houd zelf de
fakkel bij, die. Heer', ons onderrichte, wat U be-
haag'lijk zij!" Daarna zong ik: ,,Ver van den troon der
tronen en 's hemels zonneschijn wilt G' onder mensen
wonen, der mensen broeder zijn! Met God wilt G' ons
verzoenen, tot God heft G' ons omhoog, enonder
millioenen hebt Gij OOK MIJ in 't oog."
Tot op vandaag zijn mij die laatste woorden ,,en onder
millioenen hebt Gij ook MIJ in 't oog", bijgebleven.
Mij maar ook U? Nou en of!
Wat een troost. Wat een bemoediging in ons leven
waarin soms zoveel verdriet is.
Zelfs al zou u zich totaal verlaten gevoelen en niemand
in deze dagen naar u omzien weet dan, dat onze
Hemelse Vader, de Vader van onze Heiland, het kind in
de kribbe om Zijns Naams wil naar u omziet. U in het
oog heeft enblijft houden.
A.
De viering van het Kerstfeest is in Nederland, zoais in de gehiele wes
terse wereid, een lioogtepunt gebleven onder de nationale en kerlielijke
feestdagen. En toch is ook aan de beleving daarvan veel veranderd. Het
feest is algemeen gebleven maar de invulling is wel aangepast aan de
veranderde maatschappelijke verhoudingen. Met name het vaststaande
karakter van familie- of nog meer gezinsfeest is eraan ontnomen. Daar
naast is de verwereldlijking van het Kerstfeest sterk toegenomen. Beide
zijn een verlies voor een intense en eigenlijke viering. Het heeft ook
gevolgen voor de economische aspecten van het Kerstgebeuren.
BETEKENIS VERANDERD?
Bestedingsmaand
Kerstweek
EEN andere herleefde tendens is
die van het dragen van stijlvolle
feestkleding. Dat is dan eindelijk
weer een meevaller voor de tex
tielwereld. Geven wij tenslotte nog
even een knipoog naar allen die
het verzenden en schenken van
kerstcadeaus op hun programma
hebben staan, dan is daarmee het
kerstoptimisme 1985 compleet.
Dat optimisme zal voor ieder een
andere inhoud hebben. De kerst
viering zal gevarieerder zijn dan
ooit, maar al dan niet terecht meer
uiterlijke glans worden gegeven.
Of daarmee gegarandeerd wordt
dat ook het Licht in ons leven weer
feller zal schijnen is een andere
zaak.
DRS. A. VAN MIERLO
Een grote groep Nederlanders
waaronder zich ook best een aan
tal Flakeeërs zouden kunnen be
vinden zal het volgend jaar
van 24 mei tot 10 juni naar
Michigan reizen en o.m. bezoe
ken brengen aan de plaatsen Hol
land, Zeeland en Grand Rapids.
De Nederlandse Chr. Reisver
eniging in Den Haag heeft het
initiatief genomen voor deze bij
zondere reis, waarbij centraal
zal staan de ontmoeting met na
komelingen van Hollandse land
verhuizers, die in het midden
van de vorige eeuw naar de wou
den van Michigan zijn getrok
ken.
De NCRV heeft dit jaar voor het
eerst een dergelijke reis op haar pro
gramma gezet en de belangstelling
overtrof de stoutste verwachtingen.
In Amerika waardeert men het bij
zonder dat op deze wijze de banden
met het oude moederland weer wor
den aangehaald. De Nederlandse
reizigers vliegen eerst naar Toronto
in Canada, waar ze enkele dagen
zullen blijven en zullen vervolgens
worden rondgeleid in Holland en het
wijde gebied erom heen. Daar liggen
tal van plaatsen met zeer Hollandse
namen: Harderwijk, Graafschap,
Niekerk, Groningen, Borculo, Zee
land, Overisel, Drenthe, Vriesland,
Zutphen en Noordeloos. Het gezel
schap zal ook een aantal dagen in
Grand Rapids doorbrengen.
Landverhuizers
In september 1846 vertrokken 110
landverhuizers met de Amerikaanse
bark Southerner" vanuit Rotter
dam naar de Nieuwe Wereld. Onder
hen waren de 35-jarige predikant
Albertus Christiaan van Raalte, zijn
32-jarige vrouw en hun vijf kinderen.
De meeste passagiers waren afkom
stig uit Drente, Overijssel en Bent-
heim.
Hun vertrek stond niet op zichzelf.
Bij duizenden trokken ze in de vorige
eeuw de Atlantische Oceaan over,
omdat er in Europa veel armoede,
werkloosheid en apathie was. Voor
de Hollanders die onder leiding van
Van Raalte de oversteek maakten,
was er nog een andere, dringende
reden om het vaderland te verlaten.
Ze behoorden tot de Afgescheidenen
die zich uit de Nederlands Her
vormde Kerk hadden losgemaakt.
Ze gingen eigen samenkomsten hou
den, maar de regering verstoorde die
en legde forse boetes en gevangenis
straffen op.
Om te ontkomen aan de grote, gees
telijke druk waaronder ze leefden,
werd er opgericht een Vereeniging
van Christenen voor de Hollandsche
Volksverhuizing naar de Vereenigde
Staten in Noord-Amerika. Twee
jonge predikanten speelden daarbij
een belangrijke rol, ds. A. Brummel-
kamp en z'n zwager, ds. A. C. van
Raalte.
De kolonisten onder Van Raalte
arriveerden na een reis van 47 dagen
in New York. Ze reisden voor een
deel door naar Detroit, waar ze on
derdak vonden en sommigen zelfs
tijdelijk aan de slag konden. Die
winter reisde Van Raalte wekenlang
te voet en te paard door de met
munt die in Nederland niet meer
gangbaar is".
De Zeeuwen die zich in de buurt van
de Van Raalte-kolonie vestigden
noemden hun nederzetting Zeeland.
Rondom de Nieuwe Kolonie, die
Holland werd genoemd, werden in
korte tijd nog meer nederzettingen
gesticht. Drenthe werd de nieuwe
woonplaats van kolonisten die in de
zomer van 1847 arriveerden. Ze
waren afkomstig uit Drente, het
Overijsselse Staphorst en van Goe-
ree-Overflakkee. In de zomer van
1847 kwam ook een groep Friezen
onder leiding van ds. Maarten A.
Ypma, die een nieuw „Vriesland"
schiepen.
Graafschap werd de nederzetting
van kolonisten uit de Graafschap
Bentheim, even over de Nederlandse
grens in Duitsland.
En Overisel werd in de zomer van
1848 gesticht door een groep Af
gescheidenen uit Hellendoorn, on
der leiding van ds. Seine Bolks.
Ds. I. N. Wyckoff uit Albany ten
noorden van New York, die de kolo
nisten in 1849 bezocht, rapporteerde:
„Ze doen alle dingen met gebed en
dankzegging. Ze bidden en zingen in
den morgen vóór hun werk en ook
weer na hun avondeten. Het aanzien
van de toon van hun godsdienstig
leven is zuiverder en hooger dan
alles wat ik ooit gehoord heb en
schier gelijk aan de vroegste chris
tenen: zeer schoon".
sneeuw bedekte bossen van zuidwest
Michigan en besloot de nieuwe ko
lonie te stichten tussen de Grand
River en de Kalamazoo River.
Nederzettingen
De Hollandse kolonisten begormen
met eenvoudige gereedschappen
woudreuzen te kappen en blokhutten
te bouwen. In de eerste maanden
hadden ze het zwaar te verduren.
Velen werden ziek en leden aan
malaria, typhus, pokken en rood-
vonk. „In de nazomer bereikten de
beproevingen een hoogtepunt, daar
de gehele nederzetting één ziekbed
werd en er zeer velen, ofschoon er op
algemene kosten geneesheren inge
roepen waren, stierven, vooral door
gebrek aan goede huizing en wei-
toegemaakte passende spijzen",
schreef ds. Van Raalte later. Onder
tussen waren er al vele honderden
nieuwe kolonisten naar ,,De Ko
lonie" gekomen. Een belangrijke
groep was afkomstig uit Zeeland.
Hun leiders waren ds. Cornelius van
der Meulen en Jannes van de Luys-
ter, een gefortuneerde Zeeuwse land
bouwer uit Borssele, die zijn boerde
rij voor 66.000,had verkocht en
voor tal van landgenoten de over
tocht naar Amerika had voorgescho
ten. Een van de Zeeuwse schepen
die op zee een ander Nederlands
schip passeerde, antwoordde per
scheepstoeter op de vraag, wat voor
lading men aan boord had: „Valse
Door de regelmatige briefwisseling
tussen de kolonisten en hun familie
en vrienden in Nederland, besloten
ook later nog veel landgenoten naar
Amerika te gaan. En na de Tweede
Wereldoorlog hebben zich opnieuw
velen bij de honderdduizenden af
stammelingen van de eerste immi
gratie gevoegd.
NCRV-reis
Als men nu rondreist in westelijk
Michigan kan men constateren dat
de kolor isatie onder leiding van ds.
Van Raalte, ondanks veel ontbe
ringen en tegenslagen, volledig is
geslaagd. Holland is een aantrekke
lijke stad van meer dan 30.000 in
woners en daar omheen liggen wel
varende dorpen, waarvan de in
woners voor een groot deel Neder
landse achternamen hebben. Zelfs in
de grote stad Grand Rapids vormen
de afstammelingen van de Neder
landse immigranten de grootste et
nische groep. Ze maken 30 a 40%
van de hele bevolking uit. Velen zijn
lid van de Reformed Churches of de
Christian Reformed Churches, pro
testantse kerken van Nederlandse
origine.
De deelnemers aan de NCRV-reis
zullen niet alleen op verschillende
plaatsen als groep, maar ook thuis in
de gezinnen worden ontvangen.
Voor inlichtingen over deze C anada/
Amerika-reis kan men kontakt op
nemen met NCRV-reizen, Prinsen
straat 33-35, 2513 AC Den Haag.
DE toegenomen wereldse viering van
Kerstmis Is een direct gevolg van de
deconfessionalisering van ons volk. Ne
derland en West-Europa zijn In wezen
geen christelijke natie of werelddeel
meer. Daarmee hebben tallozen af
stand genomen van de viering van de
geboorte van Christus In Betlehem. Dat
gebeuren heeft honderden jaren lang
een dominante invloed gehad op de
houding van overheden en burgers in
de toonaangevende landen van de we
reld. Die toonaangevende landen heb
ben hun invloedrijke positie intussen
ook goeddeels moeten prijsgeven.
Kerstfeest is daarmee ook gedevalu
eerd tot een briljant gebeuren In een
hele rij van andere hoogtijdagen. De
kerstboom is daarmee voor velen ver
worden tot een schemerlamp in de don
kerste weken. Hij staat langer in de
kamers, kantoren en openbare gebou
wen dan voorheen, want we willen het
zo graag overal gezellig maken. De
kerstboom dus als symbool van vriend
schap en collectieve gezelligheid, niet
meer als symbool van kerk en christen
dom. Dat verbreedt de handel en helpt
de tuincentra en markthandel omzetten
maken. Die verkleuring van dit symbool
heeft er zelfs toe geleid dat kerstbomen
en dito versiering uit de huiskamers
verdwijnen. Dat hangt samen met de In
gang gezette ontluistering van het ge
zinsleven.
In Nederland en In veel meer landen
hoeft de maatschappij niet meer haar
grootste steunpilaar in het gezin te
vinden. Het individu wordt meer cen
traal gesteld. IVIet de toeneming van het
grote aantal alleenwonenden en sa
menwonenden is het thuis zijn en het
samen optrekken minder vanzelfspre
kend geworden. Dus leeft men ook niet
meer toe naar de hoogtepunten in de
kleinere gemeenschappen, waartoe fa
milie en gezin behoren. Men leeft veel
meer buitenshuis, ook met de feest
dagen. De kerstboom wordt een tak of
een trosje gekleurde ballen, het kerst
brood wordt een plak en het kerstdiner
ga je uitzoeken op een kaart of je doet er
helemaal niet meer aan. Als compensa
tie wordt het kerstcadeautje geïntrodu
ceerd maar dat kan ook een reis zijn
naar het buitenland.
DAAR is de Kerstnacht dan ook niet stil
meer en zeker niet heilig. Het zakenle
ven krijgt in dit klimaat veel meer kans
om de commercie rond Kerstmis sterk
aan te scherpen. Je maakt er folklore
van door in de kersttijd een reeks van
kerstartlkelen uit vreemde landen te
pousseren. Je geeft een gezellig feest
voor buitenlanders die naar de winter
sport zijn gekomen. Maar er is geen
sfeer omdat maar weinig mensen elkaar
kennen. Wil men kerststemming, dan
kan dat ook in een reeks concerten
waarbij alle laden met kerstcomponis
ten worden opengetrokken. Of die com
ponisten hun werk bedoeld hadden als
kerstmuzlek doet niet meer terzake. In
de weken vóór Kerstmis zullen dit jaar
alle commerciële registers worden
opengetrokken om meer dan ooit de
decembermaand te maken tot de beste
bestedingsmaand van het jaar.
Dat geldt bovenal voorde buitenshuis
geneugten. De culturele sector, nu
meer geprivatiseerd zal zich op meer
kerstconcerten werpen dan in het ver
leden omdat deze sfeervolle tijd van het
jaar zich daar bijzonder voor leent. Inde
recreatieve sector ligt er een keur van
kerstreizen te wachten naar'alle delen
van de wereld. Voor Nederland liggen
de Duitse landen het gunstigst. Nu de
drang om thuis Kerst te vieren niet meer
zo sterk is mag er een overweldigende
belangstelling worden verwacht. Die
wordt extra geaccentueerd door de
achter ons liggende slechte zomer. Tal
lozen willen met een wintersportvakan
tie goed maken wat ze in de zomerva
kantie gemist hebben. Als er sneeuw
ligt in de landen met de kerstplaatjes zal
men er in drommen naar toe trekken.
Maar ook bulten de sneeuw voelen
velen zich aangetrokken tot een buiten
lands verblijf. De belangstelling wordt
nog gestimuleerd door de ruime buiten
landse ervaring die vele Nederlanders
in de achter ons liggende jaren hebben
opgedaan.
IN het binnenland zal de bedrijfstak
horeca ons meer kerstarrangementen
presenteren dan ooit. Er wordt daarbij
meer gemikt op een combinatie van een
enkele dagen durend verblijf met een of
twee kerstdiners. Nu dit jaar de Kerst
dagen vallen op woensdag en donder
dag, met maar twee werkdagen vóór
Kerstmis en slechts één dag er na, ligt
de weg open voor een volle kerstweek
van 22 tot en met 29 december. Een
extra aanmoediging wordt nog gevon
den in de vrije dagen waarover velen
beschikken als gevolg van arbeidstijds
verkorting of andere vrije dagen.
De toch steeds niet onbelangrijke grote
groep van kerstvierders-thuis zal zich
de nodige inspanningen getroosten om
dit jaar het feest van licht en nieuwe
verwachtingen zo breeduit te meten als
maar mogelijk is. Er mogen dan acties
en weerstanden zijn tegen overdreven
eetfestijnen op deze dagen, het valt niet
te ontkennen dat het kerstdiner in alle
gezl nnen boven het niveau van een een
voudige maaltijd wordt opgetrokken.
Gelukkig wordt dit hoogtepunt in de
eetcultuur meer en meer benut om hen
die in eenzaamheid dreigen te raken
daarbij te betrekken. In dit kerstlicht
gezien is het gunstig dat ook de ge
dachte om kerstpakketten uit te delen
en te verzenden opnieuw veld begint te
winnen. Voor het bedrijfsleven extra
aantrekkelijk omdat hier een kans wordt
geboden bulten het strenge fiscale re
gime om nog Iets extra's belastingvrij
voor hun medewerkers te doen. De dis
tribuerende handel zal daar stellig pro
fijt van ondervinden.
Met dit soort schepen (en veelal nog minder) werd
de overtocht van Nederland naar de Verenigde
Staten gemaakt.
Ds. Albertus Christiaan VAN RAALTE geboren op
17 oktober 1811 te Wanneperveen (Ov.) overleden
op 7 november 1876 Ie Holland/Michigan (U.S.A.).
Nederlandse landverhuizers arriveren in de Ver
enigde Staten (1850).
