EIIIVI1DEft-f1IEm/5
Hitler Stootte zijn neus
NIEUWE BOEKEN
Wijziging opiiaien
grof vuii
U i(unt lien iielpen
Zaterdag 12 ol(tober
in Utreclit
11e EO-Jongerendag
Ned. Bijbel per maand club
naar de 20.000 leden
Herfsttocht Hoge Veluwe
Dominee wint na aanvankelijke nederlaag....
(Ingezonden)
Gemeente Middelharnis
TAXATIE NODIG?
makelaar tamboer bellen
beëdigd taxateur
01870-3477 Cifl
IZZl
DD
VERVOLGVERHAAL
LAAT MIJ
MAAR
ZWEgVEN
- 4 -
G.F.CallenbachB.V.—Nijkerk
2e Blad
DINSDAG 24 SEPTEMBER 1985
No. 5432
In mijn artikel: „Euthanasie.... hellend
vlak" in ons blad van 27 augustus jl.
vertelde ik, dat Hitler de inrichtingen in
Duitsland waar ongeneeslijk zieken, ge
handicapten en dergelijke verpleegd en
verzorgd werden, systematisch liet „uit
kammen" met de heimelijke bedoeling
vele tienduizenden stakkers te laten ver
gassen en cremeren.
Op deze inrichtingen was één uitzonde
ring, zoals ik schreef en wel die van Ds.
Von Bodelschwingh nabij de stad Biele
feld. Meer bekend onder de naam
BETHEL. Daar stootte Hitler en zijn
trawanten hun neus en hoe
Op acht Joodse patiënten na, hierover
straks meer, is van de toen 6500 patiënten
in Bethel NIET ÉÉN PATIËNT AF
GEVOERD, terwijl er elders duizenden
werden „overgeplaatst" en kort daarna
vergast
Welke titanenstrijd Dominee Von'Bodel
schwingh hiervoor heeft moeten voeren
om dit afschuwelijke drame te voorko
men, is nauwelijks met een pen te be
schrijven. Eigen had Von B. maar één
„wapen".
Maar eerst iets over die acht Joodse
patiënten. Onder het mom, dat het wense
lijk werd geacht om Joodse patiënten met
hunsoortgenoten" onder één dak te doen
verplegen, zodat ze zich daar beter thuis
zouden gaan gevoelen, stemde VonB. in,
zij het niet zonder een bang voorgevoel.
Dit „beter thuis gevoelen" bleek name
lijk al spoedig „liquideren" te betekenen
maar praktisch niemand had TOEN ver
moed, dat het zó erg zou zijn. Later wist
men het wel maar toen was het te laat.
Ds. Fritz von Bodelschwingh, zoon van
de grote Friedrich, voelde zich als een
aangeschoten tijger. Van dat ogenblik af
zei hij openlijk tegen HITLER en diens
trawanten: „handen af van Bethel". Een
nauwelijks te geloven en van grote moed
getuigende daad.
Ik heb ds. Von B. van zéér nabij gekend.
Ik was namelijk als één van de 500.000
Nederlanders in Duitsland verplicht te
werkgesteld. Werkte aanvankelijk zelfs
illegaal. Stond onder diens persoonlijke en
bijzondere beschemring. Een verhaal
apart. Mogelijk in de komende maanden
meer hierover.
Het was voor mij een uitzonderlijk merk
waardige levensperiode. Absoluut uniek!
Ik ben op grond van persoonlijke in
drukken en gesprekken met velen er van
overtuigd, dat deze predikant zeer geleden
heeft onder de besluiten van de toen
malige machthebbers. We mogen niet
vergeten, dat de Nazi-leiders zich in het
prille begin als „engelen des lichts" ge
droegen. De aap kwam echter van liever
lee uit de mouw.
Voor deze „engelen" gold eigenlijk maar
één ding: „het doel heiligt de middelen".
De wenselijk geachte scheiding van
Duitse joden en niet-joden was geraffi
neerd bedacht. Personeel en familieleden
van patiënten zouden op deze gesepa
reerde verpleging hebben aangedrongen,
aldus een brief d.d. 30 augustus 1940 van
„hoger hand" aan de directies van de
verpleeginrichtingen.
Het bleek een infame, gemene leugen,
zoals zovele andere leugens van de Nazi's.
Ds. Von Bodelschwingh stond bekend
als een moedig strijder. In binnen- en
buitenland was hij zeer gezien. Het was
een gezaghebbend man, ook in Engeland
en de U.S.A.
De Amerikanen hebben dan ook Bethel
in de oorlogsjaren zoveel MOGELIJK
ontzien. De bommen, welke voor het zeer
nabijgelegen industriegebied bestemd wa
ren, vielen er wel eens naast door slecht
zicht (nevel). Ook hierover zou ik frap
pante staaltjes kunnen vertellen. Ver
keerde meermalen in doodsgevaar. Een
en andermaal heb ik de bommen horen
gieren en gezien dat het brandbommen
regende vlak bij. Ik zat er soms middenin.
Wat heb ik vaak aan psalm 91 moeten
denken.
Over de wijze waarop de strijd om de
patiënten werd gestreden zou ik in dit
bestek willen volstaan met het volgende
voorval.
Toen tijdens een bezoek van Nazi-art
sen, die ook Bethel wilden uitkammen,
deze een bezoek brachten aan een van de
land- en veeteeltbedrijven die Bethel rijk
is, stonden ze stom verbaasd, dat het werk
op dit bedrijf, naast slechts één gezonde
broeder-diacon, (spreek uit diaKOON),
die de leiding had, door een achttal pa
tiënten werd verricht.
Op papier zouden deze patiënten moeten
worden afgevoerd en...; vergast. Ik ont
ving hierover kort geleden een ontroe
rende brief van historische betekenis van
deze nu al lang gepensioneerde diacon.
Ja, ds. Von Bodelschwingh wist niet van
wijken. Hij vocht als een leeuw. Hij wist
echter nog meer en wel dat o.a. een aantal
van zijn medewerkers en zijn kamerbe
waarder-patiënt, gedurende de urenlange
besprekingen het waren in feite felle
discussies hun handen vouwden en
vurig baden, dat God het verhoeden zou,
dat vanuit Bethel duizenden volkomen
onschuldige stakkers zouden worden af
gevoerd en.... vergast!
Toen ik dit hoorde moest ik onwille
keurig denken aan dat prachtige bijbel
verhaal in Exodus 17:8-16 over de strijd
tussen Israël en Amalek. Daar lezen we
o.a. „Wanneer Mozes zijn hand liet zak
ken had Amalek de overhand. Toen
Aaron en Hur de handen van Mozes
ondersteunden, overwon Israël. De strijd
duurde tot zonsondergang".
De strijd tussen ds. Von Bodelschwingh
en die artsen evenlang. ,,De ds. zou er
meer van horen", zeiden de artsen bij het
afscheid nemen. Het betekende, dat het
gevaar voorlopig was afgewend.
Wat is er toen gedankt mensen. Niet
alleen in de binnenkamer maar ook in een
overvolle Sionskerk, die op het terrein
staat van Bethel, waar enkele duizenden
zitplaatsen in zijn.
,,Amalek-Hitler" moest zich gewonnen
geven. Hij moest zich buigen voor het
sterkste wapen van Gods kinderen: ge
vouwen handen.
Zeg nu maar eens of dit geen wonder
was. God spaarde het leven van 6500
patiënten, waarvoor de mensen in Bethel
in hun „benauwdheid" Hem hadden aan
geroepen.
God zorgde toen voor de ware engelen
des lichts".
BETHEL was en is nóg uniek temidden
van de vele inrichtingen in Duitsland. Het
is een andere „wereld".
In een volgend artikel meer hierover.
Langzaam maar zeker groeit het aantal
leden van de Nederlandse Bijbel per
maand club naar de 20.000 leden! Deze
club is op weg één van de grootste te
worden op dit gebied van de bij de wereld
bond van Bijbel Genootschappen aan
gesloten organisaties.
Het waren op 31 december 1984 wel
geteld 18.497 leden. In 1984 lieten ze in
totaal 1.674.000,automatisch van
hun girorekening afschrijven. Voor speci
fieke projecten deden ze er nog een schep
je op van 50.000,—
Zeg nu maar eens of dit geen bijzonder
sympathieke club is. Ik ben er met groot
plezier lid van. U ook? Dit zou fijn zijn.
Het secretariaat van deze club zetelt in
Haarlem, postbus 620.
A. Apon
Op D. V. zaterdag 12 oktober wordt in de
Utrechtse Jaarbeurs de elfde EO-Jon
gerendag gehouden. Het thema is „leve
het leven!"
Over dit thema hopen te spreken: Joni
Eareckson Tada (beter bekend als kort
weg Joni) uit Amerika, Henk Binnendijk,
Floyd Mc Clung van „Jeugd met een
Opdracht", ds. Henk Koekkoek en ds. C.
G. Geluk. De Jongerendag begint in de
Irenehal om 10.00 uur en is rond 16.00
uur afgelopen. In de middagpauze is er in
de Marijkehal een evangelischea informa
tiemarkt met medewerking van ruim 50
christelijke organisaties in ons land. Op de
komende Jongerendag worden 20 a 25.000
jongeren verwacht.
Er is ook veel zang en muziek op de EO-
Jongerendag. Behalve de bekende En
gelse gospelzangeres Sheila Walsh werkt
mee de Italiaanse zanger Albino Mon-
tisci, in ons land een totaal nieuwe ster aan
het „gospelfirmanent". De samenzang
staat onder leiding van Jeff Fountain van
„Jeugd met een Opdracht".
Verder komen 's morgens enkele jon
geren aan het woord en is er in het
middagprogramma een bijzondere gast te
verwachten.
De presentatie is in handen van Jan van
den Bosch. De Jongerendag is gratis toe
gankelijk, 's Avonds brengt de EO een
uitgebreid radioverslag en op dinsdag 15
oktober een tv-reportage vóór en na het
NOS-journaal van acht uur.
Bij voldoende deelname organiseert de
regiocommissie van Goeree-Overflakkee
een busreis naar deze Jongerendag.
Opgeven bij de familie J. de Keizer,
Specht 2, 3245 TN Sommelsdijk, tele
foon 01870 - 3620. Kosten 17,50 per
persoon. Zo spoedig mogelijk opgeven,
zodat wij tijdig het nodige kunnen regelen.
Met ingang van vrijdag 4 oktober a.s.
worden grof huishoudelijk afval en grotere
eenheden tuinafval wekelijks op afroep en
gratis opgehaald door Reinigingsbedrijf
Boon met gebruikmaking van een normale
vuilnisauto.
Dit in tegenstelling tot de wijze van
ophalen t/m september 1985, waarbij het
afval van gemeentewege werd opgehaald
met een vrachtauto met laadkraan, zodat
de afmetingen en het gewicht van de mee
te geven zaken geen rol speelden, omdat
niet met handkracht geladen hoefde te
worden. Dit is wel het geval met ingang
van oktober a.s.
Bovendien heeft de laadopening van de
vuilnisauto beperkte afmetingen. In ver
band hiermede zijn de volgende beperkte
bepalingen van kracht:
a. De lengte, cq de grootste afmeting, van
mee te geven afval mag maximaal 1 ml
zijn.
b. Dik snoeihout, dat niet in de mini
container kan worden versnipperd,
dient gebundeld te worden aangebo
den, terwijl deze bundels geen grotere
diameter mogen hebben dan 50 cm.
c. Het gewicht van het mee te geven afval
dient zodanig te zijn, da het met hand
kracht kan worden geladen.
Nog steeds geldt, dat geen steenachtige
materialen, zoals puin en beton, kunnen
worden meegegeven. Dit soort materialen
kunt U deponeren op de puinstortplaats
van het overslagstation in de Johannis-
polder.
Indien U bovengenoemd afval wilt mee
geven, kunt U dit mondeling melden op
het kantoor van gemeentewerken. Voor
straat 4 te Middelhamis of telefonisch
onder nummer 01870 - 4433.
Men deelt u dan mede, wanneer het
afval, dat nabij de openbare weg moet
worden aangeboden, wordt opgehaald.
Verdrukking, vlucht en toevlucht.
Het dagboek van Jean Migault
over de geloofsvervolging onder
Lodewijk XIV.
Ingeleid en geannoteerd door prof.
dr. G. H. M. Posthumus Meyjes.
Uitgeverij Kok te Kampen.
89 pagina 's. Prijs f 14.90.
Bijna elk jaar is weer wel een gedenkjaar.
Dit jaar is dat onder meer het geval met het
feit van de vervolgingen van de franse
protestanten in de 17e eeuw. In 1598
vaardigde koning Hendrik IV het „Edict
van Nantes" uit, waarbij de hugenoten
een beperkte godsdienstvrijheid ontvin
gen.
Lodewijk XIV, „Ie roi soleil", echter her
riep het edict in 1685. Het gevolg was
bloedige vervolgingen van de protestanten
in Frankrijk. Juist deze weken schreef ds.
K. Exalto in de Waarheidsvriend een
boeiend artikel over de gebeurtenissen in
1685.
We bezitten in het dagboek van een zekere
Jean Migault een ontroerend ooggetuige
verslag van de geloofsvervolging die hem
en zijn grote gezin aan den lijve trof.
Tenslotte vluchtten zij naarde vrije Neder
landen.
Migault schreef zijn dagboek vooral ten
behoeve van zijn kinderen. ,,Ik spoor jullie
aan, lieve kinderen, elke dag van je leven
dankbaar te zijn voor Gods goedheid en je
met lichaam en ziel aan Hem te wijden.
Dient en looft Hem naar Zijn wil en leert
van de kastijdingen die Hij ons heeft toe
gebracht. Laten we leven in de vreze Gods
om eens te sterven in Zijn genade".
Dit boekje, een „document humain", is
overtuigend in zijn eenvoud, ontroerend in
zijn onopgesmukte vroomheid.
A. Baaijens, De jonge onder
zoeker.
Uitgeverij De Banier te Utrecht.
94 pagina 's. Prijs f 9, 75.
Baaijens, van wie al eerder bij De Banier
een pubUcatie verscheen, stelde een nieuw
boekje samen, „De jonge onderzoeker".
Evenals het vorige vooral op de jeugd
gericht.
Het houdt het midden tussen een allegorie
en een bekeringshistorie. De zinnebeel
dige personen in het boekje worden veelal
getypeerd naar hun (zoals de schrijver het
noemt) „geestelijk karakter". „Onwe
tend" wijzigt van naam.
Na een verandering in zijn leven heet hij
voortaan „Onderzoeker". Andere figuren
heten „Wettisch", „Lijdzaam", Lijde
lijk", „Inzicht".
Ondanks de fragmentarische opzet, bevat
het werkje waardevolle elementen.
Dr. A. Noordegraaf, Ethiek en
reageerbuisbevruchting. Wordend
leven in discussie.
Uitgeverij Kok te Kampen.
57pagina's. Prijs f 12,90.
Dit boek verschijnt als Vijverbergserie
nummer 4. Het bevat een aantal over
wegingen, geformuleerd vanuit ethisch ge
zichtspunt, rondom het vraagstuk van de
reageerbuisbevruchting. De benadering
van de schrijver kenmerkt zich door be
scheidenheid en voorlopigheid. Al te stel-
Uge oordeelvellingen en conclusies (noch
een klakkeloos ,Ja" noch een a-prioris-
tisch ,,nee") komen we in deze studie niet
tegen.
Gedachtig aan de oude stelregel „Het
misbruik heft het goede gebruik niet op"
durft de auteur voorshands niet zover te
gaan om reageerbuisbevruchting onder
alle omstandigheden als ongeoorloofd te
verklaren. Overigens waarschuwt hij dui
delijk voor mogelijke gevolgen en verdere
stappen op de weg van het experimen
teren.
We kunnen „nu geen volstrekt neen zeg
gen tegen een methode die, als omweg
bedoeld en gebruikt, zegen kan betekenen
voor ouders die anders kinderloos zouden
moeten blijven. Een omweg die de moeder
schoot niet vervangt en het wonder van het
nieuwe leven niet minder groot maakt".
Andere conclusies dan de auteur trekt,
zijn mogelijk; liggen m.i. vanuit een bij
belse ethiek ook eerder voor de hand. De
overwegingen van Noordegraaf zijn, on
danks dat, het kennisnemen ter bezinning
zeker waard.
Dr. ir. E. Schuurman, Tussen tech
nische overmacht en menselijke
onmacht. Verantwoordleijkheid in
een technische maatschappij.
Uitgeverij Kok te Kampen.
Paperback.
114pagina's. Prijs f 18,90.
Professor Schuurman is als buitengewoon
hoogleraar verbonden aan de Technische
Hogescholen te Delft en Eindhoven. Hij
doceert de calvinistische wijsbegeerte. Te
vens is hij lid van de Eerste Kamer.
Al veel publicaties heeft hij op zijn naam
staan die de thema's techniek en maat
schappij, al dan niet in hun samenhang, tot
onderwerp hebben. Het is ondoenlijk hier
in kort bestek een indruk te geven van wat
dit (aan informatie, analyse en „moraal")
boordevolle werkje biedt. Een aantal on
derwerpen dat aan de orde komt: techni-
cisme, cybemetisme, Babelcultuur, kern
wapens, genetische manipulatie, etc.
De auteur heeft zijn norm onmiskenbaar
in het getuigenis van Gods Wet.
Al met al, verplichte lectuur voor be
stuurders, technici, predikanten, leraars,
en wie al niet....
W. van der Kamp, Houvast aan
het hemelruim. Een pleidooi voor
de bijbelse opvatting dat de zon om
de aarde draait.
Uitgeverij Kok te Kampen.
Paperback.
203 pagina 's. Prijs f 29,90.
.ik verdedig in dit boek een stelling, die
hij (de lezer) in eerste instantie niet serieus
zal willen nemen. De stelling is: het is
wetenschappelijker, te aanvaarden dat de
zon om de aarde draait dan het om
gekeerde. Sterker zelfs: de Bijbel aan
vaardt dit zonder meer als vanzelfspre
kend en dus is mijn stelling waar...."
Aldus de openingsalinea van het „Woord
vooraf'.
De auteur verdedigt, „bewijst" en staaft
zijn ideeën, die der „geocentrische astro
nomie", met de namen en stellingen van
talloze wetenschappers. Dit dikke boek is
er helemaal aan gewijd. Het bevat tevens
honderden noten, drie appendices, enkele
tekeningen en een aantal formules.
De geïnteresseerde lezer oordele zelf.
J. K.
Het hugenoten-bolwerk La Rochelle ten prooi aan „woedende dragonders".
Na een succesvol verlopen dagtochten
programma dit jaar organiseert de af
deling Goeree-Overflakkee van de Ned.
Chr. Reis Vereniging haar laatste dag
tocht van dit seizoen op zaterdag 12 ok
tober a.s. naar de HOGE VELUWE.
Deze tocht maken we met twee bussen
en nu hebben we nog plaatsen vrij. Wacht
dus niet te lang met opgeven voor deze
tocht op de eerste zaterdag van de herfst
vakantie. Meld u vóór 5 oktober a.s. bij
één van onderstaande adressen voor deel
name.
We vertrekken die dag om 7.30 uur uit
Ouddorp. Langs de provinciale weg zijn
diverse opstapplaatsen. In de omgeving
van Utrecht hebben we een koffie-stop.
Vervolgens rijden we naar Otterlo voor
een bezoek aan het Nationale Park De
Hoge Veluwe, dat 5500 hectare groot is.
U kunt er naar het bezoekerscentrum, het
KröUer Muller museum of op een GRA
TIS witte fiets een rondrit maken door het
natuurreservaat. Er is 42 km rijwielpaden
aangelegd, waar u naar hartelust kunt
fietsen. Kortom, een dagtocht waar u
beslist geen spijt van zult hebben.
De kosten voor deze tocht zijn 55,
voor leden en 56,50 voor niet-leden van
de NCRV. In deze prijs is begrepen: de
busrit, koffie met tractatie, toegang tot het
park, bezoekerscentrum en museum,
adm.kosten, verzekering, diner op de
terugreis, reisleiding. Voor 's middags
moet u een lunchpakket meenemen.
We hopen 's avonds omstreeks 22.30
uur weer in Ouddorp terug te zijn.
Gaat u ook mee?
Aanmelden bij:
Reisbureau Buysse, Middelhamis;
tel. 01870-2853; of bij:
J. J. Rodenburg, Sommelsdijk,
Tel. 01870-5264.
„U kunt hen helpen" is het thema van de
Nationale Kollekte Geestelijk Gehandi
capten 1985.
Zo'n 50.000 kollektanten zullen in de
week van 7 t/m 12 oktober in de weer zijn
om geld bijeen te brengen voor o.a. steun
aan maatschappelijk werk t.b.v. geestelijk
gehandicapten en aan de oudervereni
gingen van ouders van geestelijk gehandi
capten.
Voorts voor vroegtijdige onderkenning
van zwakzinnigheid, ouder-ouderhulp,
praktische en pedagogische (opvoedkun
dige) thuishulp in gezinnen waar een zwak
zinnig kindje is geboren, voorlichting aan
ouders van zwakzinnigen en nog zo heel
veel meer zaken waar geen of weinig
subsidie voor wordt verkregen.
Veel geld van de Nationale Kollekte
Geestelijk Gehandicapten wordt gesto
ken in vormingswerk, sport en rekreatie
voor geestelijk gehandicapten. Ongeveer
45 van de kollekte-opbrengst blijft in het
rayon voor regionale en plaatselijke akti-
viteiten t.b.v, geestelijk gehandicapten.
55% is voor allerlei landelijke voorzie
ningen.
Er is een landelijk bank- en gironummer:
Bank 70.70.70.333 (3x70 en 3x3). Giro
n.22.22.2 (2x1 en 5x2). Beide t.n.v.
Nationale Kollekte Geestelijk Gehandi
capten te Utrecht.
FenaMvan tien Oever
Want juist toen ze zover waren namen vele handen hem
van de straat op. Ze stonden voor de VL 130. De
voomachtwind zong zacht door het want. Op de
schouders droegen ze hem langs de Volharding. De
nachtelijke stilte werd doorbroken met een onstuimig
gezang.
Lang zal hij leven, lang zal hij leven.
Zo droegen ze hem langs zijn schip. Toen zakte het lied
af.
„Wie zal dat betalen", volgde.
Tenslotte:
„Daar moet op gedronken worden, hi-ha-ho".
Ze dronken er op, want Arend-Michiel had niemand
aan maten gebonden. Enkele mannen bedronken zich
een tikje. Hij niet, maar hij was toch ook niet meer zo
zeker van zichzelf. Eerst zat hij weer stil naar al het
gegrol en gegrap te luisteren. De gedachten dwarrelden
door zijn kop. Herinneringen borrelden omhoog, 't
Was toch om te stikken van het lachen, hij mocht zijn
want niet veranderen. Zou hij zich door een ouwe vent
als d'n heer de les laten lezen? Dat nooit! Hij mocht in
de lucht vliegen met z'n bloemen en z'n goud. Dat dacht
hij, maar dat zei hij niet. Wil zat naast hem, ze streelde
zo nu en dan zijn hand. Het maakte hem sterk, tegen
woest aan.
Halverwegen de nacht ging hij staan. Men begreep: dit
was het laatste. De bruigom zou bedanken.
Arend-Michiel stond; stoer, recht, met een rood-
opgelopen gezicht, hij stotterde niet, hij was nog
nimmer zo bij-de-rede geweest. Het glas had alle
lampen van zijn geest ontstoken. Het werd stil in het
gehele huis.
Dit is het einde, zei hij.
Néén, schreeuwde hij hees, het einde nog niet. Hoe
lang staat een visserman minstens onder de geboden?
Veertien dagen, bruigom, werd geantwoord.
Veertien dagen, juist. Hij keek als een macht-
hebbende in het rond. De remmen waren er af.
Morgen vaar ik uit, over twaalf dagen ben ik terug,
vol, boordevol, zowaar, zowaar, als ik Arend-Michiel
heet.
Hé, hé, Arend-Michiel, werd geroepen. Het jong-
volk klapte opgewonden in de handen. De ouden
schudden het hoofd. Dat was geen praat voor een
christenmens, dat was godslasterlijke wartaal en zij
keken hem met bezorgde blikken aan. Hij zag het, het
deerde hem niet. Hij tierde door:
Ik laat me door niemand wat gezeggen, ik zal een vrij
man zijn op een vrij schip, ik....
Moeder, die bijna de gehele avond tegen hem gezwegen
had, stond naast hem. Ze legde haar hand op zijn
schouder. Hij keek om.
Wat?
Ze verborg haar verdriet om deze uitbarsting van haar
anders zo ingetogen jongen en zei:
Arend-Michiel, 't is vroeg varen, laten we nou naar
huis gaan.
Z'n harnas viel af, z'n welsprekendheid veranderde in
zwijgen. Hij draaide zich om en ging de keuken in.
Samen liepen ze door de donkere nacht, moeder en hij.
Dat was het slot. Ze sprak geen woord, somber was
haar blik. Hij poogde haar een arm te geven, het
mislukte. Hij zei iets, ze bleef zwijgen, dat was het
ergste wat ze hem aan kon doen: zwijgen. Bestrafte ze
hem maar, hoe meer hoe liever. Haar banvloeken
zouden hem als muziek in de oren klinken, maar dit was
het ergste. De meiden waren naar haar eigen huizen, zij
gingen naar het hunne. Het was niet ver, hém was het te
ver. Hij had niet meer de moed om iets te zeggen. Nu
begreep hij waarom de vrouwen, die met moeder naar
buiten (Naar buitengaan: de mannen, die ter visserij varen, uitgeleide doen of
verwelkomen) gingen, haar trots en hoogmoedig noemden.
Ze was het niet, maar ze had gezag in haar spreken,
misschien nog meer in haar zwijgen.
In de kamer, nevens een stompje kaars, lag de bijbel.
Had ze voor het vertrek al neergelegd. Ze had met alles
een bedoeling. Ze ging zitten, hij ook. Bij een pieterig
vlammetje las ze na even bladeren: Psalm negentig, een
gebed van MozesLeer ons alzo onze dagen tellen,
dat wij een wijs hart bekomen. Keer weder, Heere, tot
hoe lang? En het berouwe U over Uwe knechten.
Arend-Michiel luisterde en ging naar bed. Aanvanke
lijk kon hij niet slapen, later wel. Half in de na-nacht
werd hij wakker, het angstzweet brak hem uit. Hij had
taal gesproken waar hij diep onder de dekens een kleur
van kreeg. Het was hovaardige, godslasterlijke taal. En
God had het gehoord, natuurlijk. En de Allerhoogste
herinnerde de mensen wel aan hun praats. Hij gaf en
onthield de haring. God, hij woelde om-en-om. God,
als ik ze niet vang. Gód, hij drukte de nagels diep in de
dekens en smeekte: vergeef me die vreselijke woorden.
Hij ging er uit. Het was hoog tijd. Warm, dat hij het had.
Op zijn hemd na, trok hij alles uit. Z'n hemd was, tot
zijn navel bijna, open. Dat gaf verkoeling.
Hij was nog maar net er uit of moeder kwam al naar
boven.
Kind, wat is er?
O, niks.
Ze begreep genoeg, ze keek hem weer met diezelfde
droefgeestige ogen aan, maar zeggen deed ze niets. Ze
keek bezorgd naar het open hemd, doch ze deed geen
moeite, net als anders, om het dicht te knopen. Ze liet
hem tobben. Dat alles krenkte hem. Een ellendig
verlaten gevoel overviel hem.
Onrustiger werd het weer van binnen. Hij moest
voortmaken. Alles van de ebbe, het gunstige tij, wilde
hij hebben. Hij at zijn boterhammen niet op. Hij trok
beneden zijn jekker aan.
Moet je niet eten? vroeg ze bezorgd.
Neen. Hij wilde nog even naar Wil. Het was aan
vankelijk niet zijn plan.
Moet ik me al aankleden voor buiten, jongen?
Hij schudde het hoofd.
Neen, laat me maar alleen gaan. Toen boog hij
schichtig het hoofd even omlaag en gaf haar een zoen.
Zij hem. Op dat ogenblik dacht hij, dat de grond onder
zijn voeten bewoog. Zou het nou nooit meer goed
worden? Hij ging, met de zak over zijn schouder, de
straten door, het liefst door de kromho^es. Hij zag de
mensen, de mensen zagen hem. Ze konden het niet
weten. Toch had hij het gevoel, dat ze het allemaal
wisten, zo goed als de Ahnachtige het wist. Hij had, in
een half benevelde bui. God getart, alsof God zich
tarten laat. (y^ordt vervolgd)
