Een Sommelsdijks orgel en zijn maker
1
1
1
g.
g.
jeugd-
hoekje
1
temberraadsel 2
m(m(m(mim(mimi
EXTRA RAADSEL 2
IBlQlQlSSQlQSS^^
^r
E.H.B.O. Dirksland
Cursus sollicitatie
en beroepsoriëntatie
Bladz. 2
.EILANDEN-NIEUWS"
VRUDAG 13 SEPTEMBER 1985
(III; slot)
Vergeleken met veel andere historische orgels is het
orgel van Sommelsdijk nog vrü goed bewaard ge
bleven. Onder de ongeveer 25 Meere-orgels die ons
land nu nog rijk is, mag het gelden als één der meest
oorspronkelijke.
Wijzigingen
Tot het jaar 1905 bleef het orgel vrijwel ongeschonden bewaard.
Weliswaar werden reparaties uitgevoerd en enkele zaken ge
wijzigd. Zo werd het pedaalklavier vernieuwd, frontpijpen
werden vervangen en de intonatie van het orgel werd gaandeweg
aangepast aan de zich wijzigende smaak. Het „hart" van het
orgel, het pijpwerk, werd echter (nog) niet vervangen door
materiaal dat beter bij de heersende stijlopvattingen zou passen.
Voorstellen, de dispositie van het orgel in romantische zin te
wijzigen (o.a. door het toevoegen van strijkende stemmen als een
Viola di Gamba) werden door de kerkmeesters afgewezen.
Onmiskenbaar zou door dergelijke ingrepen het oorspronkelyke
klankkarakter van het orgel zijn aangetast, gezien het feit dat
„verouderde" endaarmee waardeloos bevonden— maar voor de
Meere-factuur karakteristieke stemmen als Sexquialtra en
Quintadena dan het onderspit hadden moeten delven. Hadden de
kerkmeesters hier de kerkelijke financiën op het oog? Of had men
het behoud van het unieke orgel ook in aanmerking genomen?
Onderzoek van archiefmateriaal heeft mij het antwoord hierop
niet kunnen geven. In elk geval is het orgel deze beproevingen
ongeschonden doorgekomen.
Tenslotte kwam het dan na 84 jaar toch zover. In 1905
plaatste de Utrechtse orgelbouwer Maarschalkerweerd twee
nieuwe registers, beide strijkers (een Violon 8' en een Gamba
8'). Dit ter vervanging van enkele stemmen Meere-pypwerk.
Zodoende kreeg het orgel een romantisch trekje, dat echter
wezensvreemd was aan de oorspronkeiüke opzet die Meere
voor ogen gestaan heeft. Aan de andere kant: tóch eigenlijk
een vrij kleine ingreep wanneer je vergelijkt met minder
gelukkige Meere-orgels die alleen nog maar wat de kas betreft
getuigen van het vakmanschap van hun maker (Echteld, Epe,
Linschoten, Hillegersberg).
Op 20 oktober 1905 wordt het vernieuwde orgel ingespeeld door
de heer Vletter te Oud-Beijerland, met zijn zuster op de viool. De
notulen vermelden hier het volgende van: „De zitplaatsen
worden verhuurd voor 20 c, 15 c en 10 c, hetwelk met de koUekte
opbracht 30,74. De heer Vletter krijgt hiervan 15,de koster
5,de orgeltrapper 50 cent, de kerkeknecht 50 c, J.
Wielhouwer eveneens voor het trappen van het orgel 25 c en
verteringen 4,
Restauratie
Vanaf 1947 wordt er in kerkvoogdijvergaderingen regelmatig
gesproken over restauratie van het monumentale orgel, vanwege
een veelheid aan mankementen. In 1952 besluit men de firma
Ernst Leeflang, toen nog gevestigd in Middelhamis, een al
gehele restauratie op te dragen waarbij ook de dispositie weer zal
worden gewijzigd. Uitgangspunt is de originele dispositie van het
orgel, met uitzondering van één stem op het bovenwerk.
Achteraf gezien kan deze restauratie beschouwd worden als een
poging, het orgel weer op volwaardige wijze te doen functioneren.
Rekening houdend met de normen die men in die tijd hierbij
aanlegde (meer nadruk op helderheid van klank dan op een
gedetailleerde reconstructie van het origineel) is deze restauratie
zeker geslaagd te noemen..
Vooral sinds de restauratie van het kerkgebouw, die in 1983
plaats vond, functioneert het orgel niet zoals het zou moeten.
Tijdens die werkzaamheden moest ook het frontpijpwerk uit
het orgel worden gehaald. De grootste boosdoener is overi
gens de beruchte „tand des tyds" die aan het instrument
knaagt. Verschillende onderdelen van het orgel vertonen
gebreken. Sommige püpen zijn ingescheurd, andere laten
stemmingsgebreken zien. Ook aan windladen en mecha
nieken valt het één en ander op te knappen.
Al met al verdient het orgel, om weer optimaal bruikbaar te
kunnen zijn in de eredienst en daarbuiten, een grondige restau
ratie. Afgezien van niet-originele elementen aan pijpwerk en
mechaniek is het bovendien een waardevol historisch orgel.
Niet voor niets staat het op de lijst van monumentale orgels in
Nederland. Het mag dan ook zeker aanspraak maken op een
optimale zorg.
De vaste bespelers, de heer Gerrit Zoon en de schrijver van
deze artikelen, zijn blij dat dankzij de voortvarendheid van
de kerkvoogdü van de Hervormde Gemeente Sommelsdijk
een algehele restauratie van het orgel ophanden is. Onlangs
werd een opdracht hiertoe verstrekt aan de orgelmakers
Gebr. Reil, gevestigd in Beerde. Uitgangspunt is wederom,
maar nu tot in details, de situatie van 1821. Adviseur bij dit
projekt is de bekende organist en organoloog Klaas Bolt uit
Overveen. Het is de bedoeling dat deze restauratie in de loop
van 1986 zal worden uitgevoerd. Ongetwijfeld zult u er meer
van horen!
Sommelsdijk
Paul Kieviet
Paul Kieviet te Sommelsdijk schreef onlangs in het kader
van zijn opleiding aan het Rotterdams Conservatorium
een scriptie, gewijd aan „De orgelmaker Abraham Meere
(1761-1841)". Bezev/asondermeerhouv/eTvanhetoTgel
in de hervormde kerk te Sommelsdijk. Nu dat binnenkort
gerestaureerd zal worden, besteedt hij in een drietal
artikelen aandacht aan het fraaie instrument.
van Oom Ko
Beste jongelui,
het is op dit ogenblik schitterend weer.
Jammer dat ik nu het hoekje tikken moet.
Maar dat denken jullie misschien ook wel,
want jullie zitten natuurlijk ook binnen.
Dat kan je zelf niet regelen, anders was je
met mooi weer buiten in de vrije natuur, en
met regen alleen maar in school. Er zou
dan niet veel meer geleerd worden, denk
ik. Wij gaan nu ook maar met de nieuwe
opgaven beginnen. En die moeten jullie
toch ook maar maken, of het nu mooi weer
is of niet. Maar dit soort werk is ook maar
„tijdverdrijf', of met een hedendaagse
uitdrukking „vrije-tijdsbesteding".
Jarigen
Hierbij nog een fotootje van Rudolf Ver
kerke, die dinsdag jarig is geweest.
Op 22 september hoopt Jaqueline Funcke
haar verjaardag te vieren.
Van harte gefeliciteerd Jacqueline met je
verjaardag. Wij wensen je een goede ver
jaardag toe.
Voor hen die Jacquelme een kaart willen
sturen, het adres is:
22 Costleystraat, Carterton,
New-Zealand.
1 6
jÊÊ 56
H 65
'3
<P
r/ /i/
i^
/r
van links naar rechts:
2.roofdier6.lofspraak11. plaats in Gelderland13.werkplaats
14. engelse titel 16. dwarshout— 16. grote houten hamer 18.
klein riviertje 20. soortelijk gewicht 21. kraan 23. noot 24.
maanstand 25. vlaktemaat 27. bereide dierenhuid 29.
grappenmaker 31. plaats in Utrecht 33. insect 35 gebergte in
Israël 36. natte omslag 37. blunder 40. functie 44. schoeisel
45. groente 47. metaal 48. veepad 49. noot 50. munt
52. Europeaan 53. Frans lidwoord 54. deel van een boom 56.
wimpel 58. getijde 60. boom 62. linie 63. spoedig 64.
koren 65. inh.maat.
van boven naar beneden:
1grondsoort 2. voorzetsel 3. inw. orgaan 4. gast5neerslag
6. ooievaar 7. oningewijde 8. vreemde munt 9. bouwland
10 hevig. 12. R.K. geestelijke 15rivier in Frankrijk 17. bacon 19.
beun 22. vogel 26. knol 27. maanstand 28. vakantie 30.
vrucht31. grondlijn32. Nederland34. vod35. klein paardje
37. gulden 38. draagbalk 39. mortel 41. voedsel 42.
bosgod 43. verlichting 45. met elkaar 46. romme! 49.
vulkanisch gesteente 51. grashalm 53. laan (Belg) 55.
meisjesnaam 57. deel v.d. wet59. speelgoed61. gewicht63.
titel.
De cijfers in de balk onder het kruiswoordraadsel: een beroep,
nevenberoep of ook wel hobby.
Briefwisseling
1-14
2-15
3-16
4-17
5-18
6-19
7-
8-
9-
10
11-
12-
13-26
■20
■21
■22
■23
■24
■25
7
s
n
n
Op de vertikale dikomlijnde hokjes een
tekstgedeelte uit Romeinen 12.
Heleen Boone - Hoedekenskerke:
Voor het frambozenplukken had je best
oom Ko eens kunnen verzoeken Heleen.
Misschien waren er wel niet zoveel in de
kistjes gekomen, maar ze hadden dan toch
een goede bestemming gehad. Nu nog de
hazelnoten en kastanjes, maar daar heeft
oom Ko niet zoveel interesse voor. Valt de
oogst nogal mee?
Jozina Koppenaal - Ooitgensplaat:
Een aangename en nuttige vakantie gehad
Jozina; jammer dat het over het algemeen
wat te nat was. Desondanks toch nog veel
gezwommen en veel koffie gedronken. Je
hebt nog heel wat beleefd, getuige de „vele
letteren" die je oom Ko deed „toekomen".
Het is inderdaad snel voorbij Jozina.
Marieke Ras - Yerseke:
Dat was dan een brief vanuit je vakantie
adres Marieke. Ook een fijne vakantie
gehad hé. Ik geloof datje opa's en oma'sje
maar erg verwennen hoor. Je vond het
echt fijn in het Dolfinarium? In Yerseke
heb je alleen maar mossels en oesters.
Daar vind je niets meer aan natuurlijk.
Dank voor je leuke brief, hoor!
Chris Ras - Yerseke:
Dat was weer eens iets anders dan scha
pen Chris; dolfijnen en zeeleeuwen. Je
hebt je weer niet verveeld in de vakantie.
Jammer datje met dat brommertje niet op
de weg mocht. Of liep dat ding niet meer?
Ik denk dat je je vakantiegeld wel hebt
verdiend Chris. Het is nu weer trappen
naar school. Maar misschien krijgen we
nog wel een nazomertje.
Theo Tanis - Ouddorp:
Jammer dat het zoveel regende in je
vakantie; want het is daar wel een mooie
omgeving Theo. Ouddorp is ook wel
mooi, maar daar ben je aan gewend, en
dan zie je het niet meer. Er is inderdaad
voldoende wind om te surfen; ik denk van
weleens wat teveel Theo. Óf geeft dat
niet? Nu is het weer bussen naar de Tech;
bevalt dat nog steeds goed?
Rudolf Verkerke - Nieuwe Tonge:
Jullie zijn aan het vissen geweest Rudolf,
en niets gevangen? Ik heb me weleens wijs
laten maken datje er mee praten moet. Of
het waar is, weet ik niet, maar het is te
proberen. Nog steeds druk met de Lego
bouw. De vakantie zit er weer op Rudolf.
Is het een fijne vakantie geweest in Lim
burg? Maar dat hoor ik nog wel, hé. Je
hebt vergeefs uitgekeken naar je foto; het
ging net langs elkaar heen. Maar het is nu
hersteld!
„Drie gebroeders Aleman"
Het zal wel Nederland zijn uit de brieven
op te maken, want juUie zouden reeds op
30 augustus in Nederland arriveren.
Hoop dat het een voorspoedige reis ge
weest is. Jullie hebben eerst nog op ver
kenning geweest voor het vertrek. En ook
heel veel gezien. Het zal wat betreft de
temperatuur, wel een hele afkoeling zijn
geweest. Want hier in Nederland is het
niet zoals in Eldoret. Wat voor bord men
hier op Schiphol zou moeten zetten, weet
ik niet. We hopen in het vervolg ieder weer
apart een beurt te geven maar bij oom Ko
is het een beetje uit de hand gelopen.
Welkom in Nederland hoor!
ALLEMAAL
Oom Ko vergat de vorige week een dank
betuiging te plaatsen van Nathali Kamp
uit Yerseke. Nathali wil allen die haar een
kaart hebben gestuurd op haar verjaardag,
daarvoor hartelijk bedanken.
Allemaal de groeten van OOM KO
TAXATIE NODIG?
makelaar tamboer bellen
beëdigd taxateur
01870-3477 M
DD
Onze vereniging hoopt dit jaar weer een
nieuwe cursus te organiseren.
Indien u hiervoor interesse heeft, bent u
van harte welkom op onze voorlichtings
avond, welke gehouden zal worden op
dinsdag24 september a.s. om 19.30uurin
het E.H.B.O.-gebouw, Philipshoofjesweg
te Dirksland.
U kunt zich deze avond opgeven voor de
nieuwe cursus, of u kunt telefonisch kon-
takt opnemen met een van onze bestuurs
leden.
Mevr. H. v.d. Groef-Jordaan, Deurloo
5, Dirksland, tel. 01877 - 2962.
BLOEMEN BESTELLEN
Bloemenhuis Korteweg
bellen
Binnenkort start de Stichting Volwasse
neneducatie met een cursus sollicitatie en
beroepsoriëntatie.
Deze cursus is bestemd voor jongeren
zonder werk tussen 18-23 jaar die beter
willen leren solliciteren, meer willen we
ten over verschillende beroepen en werk
ervaring op willen doen.
De cursus omvat een theorie- en een
praktijkgedeelte van elk zes weken.
Onder theorie wordt verstaan:
- beter sollicitatiebrieven schrijven
- informatie over beroepen en opleidingen
- wat betekent werkloos zijn, enz.
Dan kan er 6 weken praktijk worden
gelopen bij een bedrijf of instelling.
Deze cursus wordt mogelijk gemaakt
door een subsidie van de provincie Zuid-
Holland en het Arbeidsbureau. Eigen
bijdrage/25,—
Wil je meer weten over deze cursus dan
kun je bellen (tussen 9.00-12.00 uur) of
schrijven naar de Stichting Volwassenen
educatie, Postbus 126, 3240 AC Middel
harnis, tel. 01870 - 3927.
Ook is er ieder maandagmorgen van
11.00-12.00 uur een informatiespreekuur.
Grijsoordse Schetsen:
Evacuatie betekende ontruiming; maar het betekende ook opruiming.
Zwakzinningen en Joden waren de eerste slachtoffers. Op een koude
stikdonkere avond werd een bescheiden geklop op de voordeur gehoord.
Het was geen Duitse patrouille. Die klop was harder met de kolf van 't
geweer. Op de stoep stond een bange armzalige man. Hij werd vlug
binnen gelaten. „Help ons", smeekte hij. „Volgende week worden we
weggevoerd naar een kamp". De kleine dominee stuurde me hierheen.
Na de sabbath een zaterdaga vond is de Rabbie bijons, wil je dan komen
praten? Dat werd beloofd, maar wel gewaarschuwd er met niemand over
te praten. Want de kleine dominee werd verdacht. Hij had geen
toestemming gevraagd en een mannenvereniging opgericht. En hij bad
voor koningin en vaderland. Die zaterdagavond las de Rabbie: Een
psalm van David: Die vertrouwt op God zal niet wankelen. We
verwachten de Verlosser de zoon van de Almachtige God; de Koning der
wereld. Hij troostte en bemoedigde de ouders en de kinderen. Ook sprak
hij tot de beide mannen van 't verzet. „Hebt u", vroeg hij, „de Heilige
Schrift wel eens gelezen?" „Noem mij maar Jan", zei de één, ik ben
Rooms Katholiek en weet er weinig van. Maar de ander zei: „Ik ken het
Woord haast uit m'n hoofd". „Dan weet Uook", zeideRabbie, „datde
Almachtige Zijn volk veertig jaar leidde door de woestijn.
Veertig jaar lang liet Hij brood uit de hemel regenen. Wij, Zijn
uitverkoren volk en Hij de Almachtige is nog Dezelfde. Hij kan en wil en
zal ons ook verzorgen in het kamp dat maar maanden zal zijn. Samen
baden ze tot God in wien ze allen geloofden. Het Joodse gezin en de
Protestant en de Rooms Katholiek. De kinderen werden naar bed
gestuurd en de mannen zeiden dat ze gezinnen hadden gevonden om de
kinderen op te nemen. Met andere namen waren de persoonsbewijzen al
in orde gemaakt. We komen morgen hen al ophalen. Maar de vader
Izadk zag het niet zitten. Het gezin werd uit elkander gehaald, en de
oorlog duurt niet lang meer, en ook de Rabbie gaat met ons mee. Maar
de mannen vertelden, ze hadden een verzetsman gesproken, die ont
vlucht was. De Joden, had hij verteld, worden vergasten verbrand. Maar
de Rabbie had daar niets over gehoord van de Joodse raad, ze zouden
gewaarschuwd hebben. Maar het antwoord was somber. Uw vrouw en
kinderen leven maar enkele weken meer. De mannen moeten nog werken
tot ze neervallen. Het is uitgekomen. Ruim zes miljoen Joden, ook de
kinderen, kwamen om in de grootste geraffineerde volkerenmoord die de
wereld ooit gekend heeft. Met de Joden vielen ook veel jonge mensen van
het verzet. Hun ziel met heilig beven, verwacht den jongsten dag.
Het Meere-orgel in de Hillegondakerk te Rotterdam-Hillegersberg.
Het Meere-orgel te Sommelsdijk vóór de restauratie.
2
3
4
5
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
19
20
21
22
23
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
||50
51
52
53
54
55
57
58
59
60
61
62
63
64
'il
£-
J3
J^
1
3
l
vrouw die Paulus aanhing
f
dit is Jacob (Gen. 32)
(2 Kon. 24)
woestijn (1 Sam. 24)
dochter van
9
11
10
/\mmiei
(1 Kron. 3)
moeder van
Josia (2 Kon. 22;
rj
ff
/y
11
]6
BijDciDoeK ^proieei;
opstandeling in de
ij
IS
woesujn (z iim.
vader van Sefatja (Jer. 38
Zl
10
nier weioaen j ozeis oroeoers ae
schapen (Gen. 37)
13
metgezel van Paulus (Hand. ZV)
richter
U
Xt
landstreek waarover Lysamas
viervorst was (Luk. 3).
lé
dan
Zandpad 68. Middelharnis
Telefoon 01870 2328
Evacuatie
