Uit de Historie
Melissant
Begrafenisonderneming
„VOORZORG"
Bladz. 2
„EILANDEN-NIEUWS
VRUDAG 24 MEI 1985
(slot volgt)
Over Melissantse boerderijen kan ik nog
niet ophouden, want mr. M. Zaaijer zond
mij artikelen door hem geschreven over 3
boerderijen in de Oud Kraayerpolder, één
in Nieuw Kraayerspolder en één in de
Dirkslandse polder vlak bij Melissant.
De drie in de Oud Kraayerspolder die aan
de overkant van de Dirkslandse Haven-
dijk ligt en gedeeltelijk tot Melissant be
hoorde (van de 400 gemeten behoorden er
140 tot Sommelsdijk), heten:
1. de Graaf van Hogendorp (volgens'n
ander kaartje, mogelijk „Akkerzorg" ge
noemd), gelegen tegen de Havendijk van
Dirksland. In 1963 werdC. Stehouwerde
eigenaar van de stee met het land.
2. de Kraayert", ligt aan de Noorddijk,
welke de scheiding vormt tussen de polder
Onwaard en de Oud Kraayerspolder. In
1688 werd ze gepacht door Cornelis
Willemzn. Zaaijer toen hij met z'n gezin
van Camperland (Noord-Beveland)
kwam en zich in de Oud Kraayerspolder
vestigde. Generaties lang hebben nako
melingen van Cornelis Willemszn. Zaai
jer deze stee bewoond en hier het land
bouw bedrijf uitgeoefend.
In 1785 verwierf Johannes Zaayer het
eigendom van de boerderij en het land.
In 1933 werd de stee met 't land verkocht
en is nu van de N.V. Levensverzekering
Mij. Utrecht. Pachteris K. L. C. Slis. Een
Zaaijer was burgemeester van Melissant
in 1886.
3. Dükzicht. Deze stee is thans van dhr.
L. P. Akershoek. Pachter G. Verstoep, de
schoonzoon van dhr. Akershoek.
Het woonhuis wordt thans als bergplaats
gebruikt. Een mooie bungalow staat nu bij
het oude woonhuis.
In de Nieuw Kraayerspolder ligt de stee
die in 1902 eigendom werd van Jan Leen-
dert Kwak. Deze verkocht de boerderij in
1928 aan Laurus Machielsen van der
Baan, de vader van de huidige eigenaar
Machiel Marinus van der Baan.
Tenslotte:
De hofstede „De Honingeter", gelegen
aan de Noorddijk van de polder van
Dirksland, in de 18de eeuw „De Oude
Stee" genoemd, werd in het begin van de
dertiger jaren eigenaar van Johaimes Adri-
anus van Nieuwenhuyzen. De oude boer
derij werd gesloopt en er werd een nieuwe
gesticht. In 1935 werd de nieuwe boer
derij door zijn dochter Maatje Helena en
haar echtgenoot Abraham Willem van
Kempen betrokken. (In m'n jeugd woonde
Marien van der Baan op deze stee).
(Of er na 't schrijven van deze artikelen
van dhr. Z., nog iets van het daarin ver
telde moet gewijzigd worden, kan ik niet
zeggen).
Nu wiUen we dan van deze boerderijen
afstappen.
Op al deze of op bijna alle, hebben Me-
hssantse arbeiders gewerkt. Die hebben
zo voor hun deel meegewerkt aan 't leven
met z'n voorrechten en zorgen.
Meerderen woonden buiten de „kom",
vaak in dijkhuisjes van Melissant, en
meerderen binnen die kom.
„Kom" van Melissant
óver die „kom" wil ik nu wat vertellen.
Uitgangspunt is daarbij een kaartje dat
dhr. Zaaijer aan dhr. L. Bruinisse stuurde,
't Is een kaartje van Roxenisse, grenzende
aan Oud-Melissant en ik fotocopiëerde
het. Op dat kaartje uit 1696 staat de molen
van Melissant, aan de Molendijk, daar
waar de Bouwdijk(Schenkeldijk genoemd
op dat kaartje) op de Molendijk uit loopt.
Dit is voor ons nieuw want wij hadden
altijd gehoord, dat er aan de Molendijk,
tegenover de NoUestee (van Joppe) een
molen had gestaan en dat die plek daarom
het „Meultje" wordt genoemd.
Nu zal beide waar zijn: De molen van
1696 zal verplaatst zijn naar „'t Meultje"
of vervangen zijn door één op 't Meultje.
Op het kaartje zie je dan een eindje verder
van „de heule", afdalen wat later de
„voorstraat" heette en nog zo heet, en aan
het eind van de Voorstraat een kerkje.
Voor de Hervorming werd deze kapel tot
uitoefening van de Roomse godsdienst
gebezigd. Na deze tijd moesten de predi
kanten van Dirksland vier malen in het
jaar te Melissant gaan preken, wat tot
1828 heeft plaats gehad.
Men verhaalde in den tijd van Van Dam,
dus in het jaar 1680, dat bij zekere ge
legenheid, daar gepreekt werd door Broe
der Komelis. Zijn naam was eigenlijk
Komelis Adriaansz.; hij was geboren te
Dordrecht, in 1521, en werd, omdat hij
later Franciskaner monnik te Brugge was,
ook wel Komelis van Brugge genoemd. In
de geschiedenis van dien tijd is hij zeer
bekend door zijne onbeschaafde taal op
den kansel, door zijne ijverige bemoeiing
met de staatszaken, en zijn woest getier
tegen de Hervorming.
Het gebeurde eens, zegt Van Dam, dat hij
(waimeer hij in zijn sermoen al vrij ver
was) door de ruiten keek, en eenige var
kens in het koren zag loopen. „Ba, goe
Lien, wat zal ik langer staan kouten, laat
ons de varkens uit het koren jagen zoo
sprak hij, liep den preekstoel af, 't veld in,
en joeg de beesten het land uit, waarna hij
weer op den stoel" terugkeerde en zijne
preek verolge; doch vooraf zei: ,,Ba, mijn
beminde Catholieken, wat hebben wij
daar een goed werk gedaan. Hij overleed
den 14den Juni 1581 en werd te Brugge
begraven, waar men nog een weidsch
grafschrift op hem vindt, op het kerkhof
der Minderbroeders.
Reeds vóór 1810 had het Burgerlijk Be
stuur van Melissant, krachtens zeker be
sluit van de Hooge Regeering, van de
Roomsch Katholieke ingezetenen, hunne
rechten op de kapel afgekocht, en werd de
kerk ook voor Gemeenteschool gebezigd;
in 1829 werd de kerk geheel tot school
verbouwd, en bleef daarvoor dienen, tot
dat het tegenwoordig schoolgebouw werd
gesticht.
Op de openbare school gingen m'n vader
en m'n moeder, beide tot hun 8ste jaar.
M'n vader van 1857 - 1856/'66, m'n
moeder van 1868 - 1816/11.
M'n vader volgde tot z'n 16e jaar de
avondschool.
Daar rekende hij uit Al. Boeser's Eerste
en Tweede Verzameling van Rekenkun
dige Voorstellen voor de hoogste klassen
der lagere scholen.
Behoorlijk ingewikkelder vraagstukken
had hij op te lossen.
„De regel van drieën", werd toegepast.
(In uitdrukking van vroeger luidde: Hij is
door de regel van drieën heen).
Ik heb nog een schrift waarin m'n vader de
oplossingen zette.
'n Schrijfvoorbeeld van m'n moeder was:
Steel nooit, al is 't maar één beschuit;
dieverij komt altijd uit.
Men voedde op tot alle Christelijke en
maatschappelijke deugden.
Er werd nog wel gebeden op deze open
bare school.
Meester in de ouwe schole was M. v.d.
Berge. Van hem en z'n vrouw gaat dit
verhaal. Vooraf deel ik mee dat hij voor
lezer en voorzanger in de Grote Kerk was,
voor 52,per jaar (Gedenkboekje
1863 - 1963).
Op 'n zondag had iemand als ,,tegen-
zinger" deze voorzanger zeer geërgerd en
hem genoopt om weer tégen die man in te
zingen, wat z'n dood veroorzakte....
Maandag daarop stierf z'n vrouw van
droefheid.
Ze werden tegelijk begraven. Dat was in
1880.
Of meester Van den Berge nog in de
nieuwe school gewerkt heeft kan ik niet
zeggen.
Deze gemeenteschool kwam tot stand
onder het bestuur van burgemeester J.
Zaayer P.zn. (dit vond ik bij Van der
Waal).
Naast de oude school en het schoolhuis
verrees het gemeentehuis en kwam een
brandspuithuis (de houte lepel).
Vroeger had men zich beholpen met het
zogenaamde „Melissantse huis", staande
óver de kaai van Dirksland, op Melis
santse grond.
Van het hele complex op den Hoek ver
dween ook het kerkhof, achter de kapel.
Het werd „geruimd". Reeds voor 1853
werd de tegenwoordige begraafplaats ge
kocht.
Op dat kerkhof weas een gedeelte dat het
rieke-kerkhof (kerkhof voor de rijken)
genoemd werd.
Van Den Hoek hieronder deze mooie
foto.
Over den Hoek moest je naar de Chr.
school op den Hoek speelde je, achter-
langs het gemeentehuis en achterlangs de
familie Rooy (dhr. Rooy was gemeente
secretaris en z'n zuster zat op het Post
kantoor in de ouwe schole) ging je naar het
winkeltje van Arendje Rooy om bood
schappen, over den Hoek ging je naar
dokter Huisman (de opvolger van dokter
Ferwisga), de mensen die daar wezen
moesten gingen over den Hoek naar het
café van Van der Werf (eens kwam daar
Suze Groeneweg, Socialiste, met wie dok
ter Huisman in debat ging).
Over dien Hoek ging de vader z'n kind
aangeven in 't Gemeentehuis; daar over
hen ging iedere trouwstoet (Eens moet een
bruidegom op de stoep gekomen berouw
gekregen hebben en de trouw ging niet
door).
Over den Hoek ging iedere begrafenis
stoet, met de politie voorop, daen ouwe
Struuk.
Vaak telden we van uit het smidsslop, en
of vanaf de doorgang tussen het dokters-
huis en Van der Werf z'n huis, hoeveel er
achter 't lijk gingen.
(Als 't goed was moest ieder over de
Voorstraat naar 't graf gebracht worden).
Op den Hoek werd feest gevierd, bv. 1923
toen Koningin Wilhelmina 25 jaar re
geerde.
Op den Hoek werd 't oude jaar weg-
gestookt.
En toen eens de „annexatie" van Kra
lingen door Dirksland niet doorging,
kwam heel Melissant 's avonds bijeen en
sprak Ds. J. J. Kloots (van 1920-1924
predikant van de Ned. Herv. Kerk) een
woord van dankbare vreugde.
de plaats van 't huis
van L. W. Bruinisse
Van der Waal en Vervoom zeggen: Tot
1835 bezat Melissant geen straat; wat
men nog „straat" noemde, was een klei
weg langs de huizen, van de dijk af tot aan
d ekerk of later het schoolgebouw. Bij
droog en mooi weer, was deze weg wel te
gebruiken, maar in de winter zakte men tot
aan de knieën in de modder, en wist men
niet van de dijk naar de school, niet van de
ene woning naar de andere te komen. Eén
der eerste zorgen van de in het begin van
1835 benoemde Burgemeester, de Heer J.
A. van Weel, was, aan de treurige toe
stand een einde te maken, en reeds vóór
1840 was de weg geheel bestraat, wat
door de ingezetenen natuurlijk op zeer
hoge prijs werd gesteld.
De Voorstraat werd eens in 't jaar door de
daar aan wonende vrouwen keurig ge-
schrobt Wat lat de straete er dan netjes
bij. Men had toen heus wel oog en hart
voor het milieu.
De Voorstraat moest ook wel behooriijk te
De plaats van de molen
't Meultje")
belopen zijn, want 's zaterdagsavonds liep
de jeugd daar in rijen heen en weer,
evenals in Middelhamis op de Westdijk.
Langs de Voorstraat liep de „voorvaete".
Ik heb het nog meegemaakt in m'n jeugd,
dat die gedempt werd. Aoi van der Mast
had dat grote karwei aangenomen, en de
eerste tijd na 't dempen sprak men van
„den gedempten Aoi".
Ik sprak zo juist van 't kerkje van Me
lissant.
De Dorpsbeschrijver zegt:
„We hebben hier niets te melden, dan
alleen dat hier ter plaatse een klein kerkje
werd gevonden, dat naar mate van het
dorpje een goed aanzien heeft, van binnen
is het zeer net en voor de dienst geaprope-
rieerd. Er op staat een klein vierkant
torentje met een diergelijke spits er op, in
dezelve is een klein klokje. Deze kerk met
het daar annex zijnde kerkhof en school
huis, werden „in een goede order onder
houden".
Den Hoek was een begrip voor Melissant.
En via de Voorstraat kwam je op den
Hoek.
HUIS VERKOPEN?
makelaar tamboer bellen
voor deskundige bemiddeling
CD 01870-3477 m
DD
Op deze Voorstraat werd in 1913 het
Onaftiankelijkheidsfeest gevierd.
Bij de smidse van Abresch stond een
muziektent gebouwd op vier pilaren, mooi
versierd, onder welke tent de feestgangers
door konden lopen tussen de voorste 2
pilaren en tussen de achterste twee.
(In feesten was Melissant heel goed. In
i 872 had men de inneming van Den Briel
gevierd. Alva, door 'n pop voorgesteld
werd verbrand, naar ik meen).
Over de Voorstraat gaande passeerde
men sedert 1863 de Ned. Herv. Kerk en
pastorie.
Deze twee waren sept. '62 aanbesteed en
gebouwd door de heer J. van Bochove te
Sommelsdijk voor 20.700,—.
De Tielemans hadden hun aandeel ook in
de bouw.
„Reeds lang hadden de Hervormde in
woners van Melissant verlangd eene af
zonderlijke gemeente te zijn, en een kerk
gebouw te bezitten; meermalen waren
daar beraadslagingen over geschied, maar
steeds vruchteloos. Tallooze bezwaren,
niet het minst van fïnantieëlen aard, kwa
men voor, en stonden de verwezenlijking
van het denkbeeld geducht in den weg;
totdat eindelijk door de ernstige en aan
houdende pogingen van den toen aanwe
zigen burgemeester, den Heer L. v. Es Jz.
in 1861 eene zelfstandige kerkelijke ge
meente tot stand kwam, en in 1863 eene
nette kerk met toren verrees, waarin ook
het uurwerk met klok van het school
gebouw werd geplaatst; toen werd ook
eene doelmatige pastorie gebouwd. Het
Rijk zegde een zeker bedrag toe ter tege
moetkoming in de kosten van den Predi
kant.
Het front van de kerk is aan de Beneden-
Molendijk. Daar staat boven de ingang als
eerste steenlegger de boer-burgemeester
Leunis van Es.
In het Gedenkboekje 1863 - 1963 Her
vormde Kerk te Melissant, door Ds. K.
Exalto lezen we:
Het was op 17 december 1863 dat 42
manslidmaten in ons dorp waren op
gekomen, des namiddags om twee uur om
in tegenwoordigheid van de consulent ds.
H. van Dorsser, predikant te Stellendam
en een tweetal leden van het Classicaal
Bestuur (van de Classis Brielle) de ge
meente te institueren. Er werd een kerke-
raad gekozen bestaande uit twee ouder
lingen en twee diakenen. De ouderlingen
waren Leunis van Es en Jan Human en de
diakenen waren Adam van Herken en
Leendert Kooman.
Hiermee hadden we dus een kerkeraad,
maar nog geen kerkvoogdij. Het was nl.
wet in die tijd dat niemand minder dan
Zijne Majesteit de koning, in dit geval
koning Willem III kerkvoogden en nota
belen van een nieuwe gemeente benoemde.
Zelfs op 18 februari 1864 had dig not niet
plaats gevonden, al werd volgens de no
tulen van de kerkeraad van deze datum de
benoeming wel spoedig verwacht.
Geregelde diensten werden er ook nog
niet gehouden. Lang is het gewoonte ge
weest slechts één dienst per zondag te
houden en we hebben de indruk dat men
aanvankelijk ook nog weleens een zondag
oversloeg; niet omdat men geen dienst
begeerde, maar om andere redenen.
Eindelijk, nl. in maart 1864 was er dan
toch ook een kerkvoogdij.
Ds. Exalto beschrijft de verdere geschie
denis van de Ned. Herv. Kerk. Ik zal dat
niet navertellen. Ik geef hier nog de foto
van Ds. Hoedemaker, die inderdaad in de
N.H. Kerk alles in Gereformeerde banen
wilde leiden.
Via de situatietekening, boven opgeno
men heb ik iets van Melissants „kom"
verteld. Van die „kom" lezen we in „Van
der Waal's boek":
„Was Melissant tot 1847 een kleine, nie
tige plaats; dit zou anders worden. Vele
woningen bestonden uit zeer armoedige
vertrelqes; laag van verdieping en klein;
verstoken van licht en lucht. De Am
bachtsheer begon in dit jaar kleine stukjes
grond aan de Molendijk in altijd durende
erfpacht uit te geven, om daarop woningen
te bouwen, waarbij dan meestal nog enige
grond voor tuin overbleef; van die ge
legenheid werd door de arbeidende klasse
ruim gebruik gemaakt. En velen werd nu
het voorrecht geschonken een eigen wo
ning te verkrijgen; 't is waar, meestal
zwaar met hypotheek belast. Goede wo
ningen, gezond en fris, kwamen nu in de
plaats dier benauwde huisjes; maar ook de
bevolking wies.
Langzamerhand wordt Melissant dus een
dorp met behoorlijke huizen behalve de
grote boerderijen, waarover we nu enige
keren schreven.
1904 - 1909
Dit Melissant hadden de bewoners lief.
De Feestcommissie droeg uit 1923 bij 't
Jubileum van H.M. Koningin Wilhelmina
de volgende woorden op aan de burgers
van Melissant:
'k Heb U lief, Melissant!
'k Heb U lief, Melissant,
in het kleine zoo groot.
Heb uw spitsje dat prijkt in het groen.
Gij hanteert er den schrepel
en wint er uw brood.
En eenvoudig zijt gij in Uw doen.
In heb feesten waart Gij steeds
de roem van Flakkee,
Aan de netheid hield ieder de hand.
En ik heb in het harte deezwensch
en deezbeê:
„Blijf maar klein, en tóch groot.
Melissant!"
Anexatie van grond was een gruwel
in 't oog.
En Gij streedt met elkaar
voor goed recht.
En omdat Gij uw vanen
hieldt recht naar omhoog.
Bleef de grens door d'historie gelegd.
In de dagen van vreugd
als in dagen van druk,
Zijt Gij, Burger, vereend tot één band.
En zooieven nog blij tot elkanders geluk.
Op de kaart is maar één Melissant.
Deze liefde voor Melissant was nog aan
wezig in 1947.
In „Opbouw", van 31 oktober staat een
verslag van een speciale raadszitting ter
behandeling van het samenvoegingsvoor-
stel van Gedeputeerde Staten. Er boven
staat: Melissant blijve.
Het heeft natuurlijk geen zin om nu in
1985 nog na te kaarten over deze zaak. Ik
neem dus uit dat verslag slechts over wat
ons iets van de historie vertelt.
„In 1812 werd Melissant door Napoleon
bij Dirksland gevoegd, doch vanwege de
narigheid die dit gaf werden de gemeenten
in 1817 weer gesplitst".
„Spr. herinnerde er aan, dat Melissant
vroeger uit drie gemeenten bestond: On
waard, Roxenisse en Oud-Melissant". (In
1857 werden de 3 gemeenten verenigd,
J.L.S.).
Aanhangsel
I. E.N. 13 december 1963 geeft 'n over
zicht van Ds. Exalto's boekje, waaruit 't
volgende:
Geregelde diensten werden in het eerst
niet gehouden; ééns per zondag werd er
gepreekt en wanneer er geen consulent
kon voorgaan sloeg men ook wel eens een
zondag over. Eerst in 1867 kon men gaan
denken aan beroepen. Het Rijk zegde een
toelage toe van 500,perjaar, waar de
gemeente 300,aan zou toevoegen,
zodat beroepen kon worden op een trac-
tement van 800,per jaar, met vrije
woning en tuin. Op een advertentie mel
den zich elf kandidaten, waaruit Jacobus
Willem Margadant werd gekozen. Op 1
januari 1868 deed deze eerste predikant
zijn intrede, die er tot 4 december 1870
verbleef.
Achtereenvolgens hebben de volgende
predikanten de Hervormde kerk van Me
lissant gediend; na het vertrek van ds.
Margadant: ds. Jacob Louis Fortuin
Drooglevervan 1 okt. 1871 -26 juli 1874;
ds. Willem Ellens van 1 april 1877 tot 30
sept 1879; ds. Rijk Otto Cornelis Aitton
van 1 oktober 1882 tot 14 febr. 1886.
Jaren gingen voorbij dat niet beroepen
werd; op 24 dec. 1893 wordt de heer J.
van Broekhoven als godsdienstonderwij
zer ingeleid. Cand. Ph. J. Hoedemaker uit
Amsterdam neemt in 1904 een beroep
naar Melissant aan en wordt op 30 ok
tober van dat jaar door zijn vader be
vestigd. Zijn opvolger is ds. W. A. Dekker
die van sept 1916 tot mei 1919 de
gemeente diende. In november 1920 volgt
de intrede van ds. J. J. Kloots, die in 1924
vertrekt. Juli 1924, dus reeds na een paar
maanden volgt ds. J. Baarslag, die maart
1928 zijn afscheid preekt In februari
1932 verbond ds. P. Bouw zich aan de
gemeente die er tot mei 1936 verbleef.
September 1936 was de intrede van ds. H.
K. van Wingerden, zijn afscheid viel 1
januari 1940. In maart van dat jaar deed
ds. A. van der End zijn intree, hij vertrok
juni 1946. Eenjaarlater, juni 1947 volgde
ds. M. Verweij, die in januari 1951 af
scheid nam. De volgende predikant was
ds. W. van Herpen die mei 1954 zijn
intrede deed en afscheid nam in april
1957. Op 24 januari 1960 verbond de
tegenwoordige predikant ds. Exalto zich
aan zijn gemeente.
Vermeldenswaard is nog, dat onder ds.
Bouw de gemeente „om" ging en van
confessioneel gereformeerde-bonds werd.'
Uit dat nr. neem ik oven
II. Dhr. Zaayer stuurde mij ook nog een
artikel over de stee: Bouwlust'in „On
waard". Een deel van Onwaard was Som-
melsdijks gebied en alzo ZEEUWS.
Als ik 't goed gelezen heb stond deze stee
op dat Zeeuwse gedeelte van Onwaard,
niet zo ver van 't Korteweegje in Dirks
land. (Slot volgt)
J. L. Struik
Davenschot 37
8141 BB Heino(Ov.)
Telefoon 05729 - 2244
Melissant, Voorstraat
H'j
Melissant, Dorpsplein
■""K.O. <-
Dit dorpje ligt vrij aangenaam,
'Tis klein, en brengt slechts voordeel aan.
Door 't graan en meekrap dat er groeit;
Vermits de handel, hier niet bloeit,
Moet ook den Landman door zijn graanen,
De weg tot onderhoud zig baanen.
Tevens Taxi (dag en nacht bereikbaar).
P. Vroegindeweij, Emmalaan 18, Middelharnis
Tel. 01870-2996
