Luther na het
Lutherjaar
Uitslag verloting
De overige garagehouders zijn:
GARAGE A. C. NOUT
GARAGE TUNS en Zn.
GARAGE DELTA
GARAGE P. KLINK
Garage Stellemtam B.V.
GARAGE NIJSSE B.V.
Garagebedrijf P. HESSELINK
Jac. de Gast
Garage Autocentrum B.V.
Garage J. J. BLAAK B.V.
Uitslagen Damvereniging
„Denk en Zet"
Boekbespreking:
f eksten, verteld èti besproken
Automobielbedrijf
(E. H. Arensman)
Bladz. 2
EILANDEN-NIEUWS
VRIJDAG 3 FEBRUARI 1984
Het vorige jaar Lutherjaar van
wege diens SOOste geboortedag op
10 november heeft een groot
aantal publicaties over deze die
naar der kerk opgeleverd. Ook in
ons eigen taalgebied. Na het ver
strijken van 1983 is de betekenis
van Maarten Luther en zijn bood
schap gelukkig niet beëindigd. Dat
geeft mij de vrijmoedigheid in deze
kolommen nog een aantal recent
verschenen boeken aangaande Lu
ther aan de orde te stellen.
o
Ik start met een tweetal kleine maar
niettemin fijne geschriftjes, beide van de
hand van drs. K. Exalto. Het eerste is een
herdruk van een publicatie uit 1967. Het
behdrndelx.,,Luthers 95 stellingen tegen de
aflaat". Behalve de achtergronden van de
aflaathandel en de integrale tekst van de
stellingen, geeft de auteur ook een ver
helderend commentaar op de 95 thesen.
Niet zozeer het feit van de „Thesenan-
schlag" door de een betwist, door de
ander geromantiseerd is zo belangrijk,
als wel de (aanzet tot een) bijbelse theo
logie in de stellingen verwerkt.
Ik denk dat Exalto het hart van de zaak
raakt, als hij het bezwaar tegen de aflaat
handel onder woorden tracht te brengen.
Deze bood de mens namelijk een kans zijn
straffen niet alleen te ontgaan maar ook
gretig te ontgaan, en zo dreigden de aflaten
hem te beroven van wat wezenlijk tot het
christenleven behoort, namelijk het ge
willig zich buigen onder Gods straffende
hand, het gewillig op zich nemen van het
kruis, het immerdurende boetedoen. „Al
leen waar het kruis is, daar is vrede",
aldus de 93e stelling. Vrede ónder de straf,
ónder het kruis. Luther kan vrede en kruis
niet scheiden, want hij kan evangelie en
wet niet scheiden.
Het andere boekske draagt de titel „Ge
lijk loon". Wie zijn bijbel kent, zal dit
opschrift direct in verband brengen met
Jezus' gelijkenis van de arbeiders in de
wijngaard. En inderdaad gaat het hier om
Luthers uitleg door-de-jaren-heen van deze
parabel. We kennen een elftal preken van
hem over deze stof De oudste uit 1517de
laatste uit 1544.
Ds. Exalto geeft van elk kortelings de
inhoud weer; in hoofdstuk twee gaat hij
nader in op de diverse thema's: ....wet en
evangelie, geloof en werken, verdienste of
genade.... Duidelijk wordt dat deze ge
lijkenis en in getrouwheid daaraan
Luthers prediking een indrukwekkend
getuigenis is van het genadekarakter van
het heil des Heeren.
Beide werkjes werden uitgegeven door
de Willem de Zwijgerstichting. Voor de
minimum-bijdrage van 10,per jaar
verzekert u zich van de regelmatige toe
zending van de uitgaven van deze stichting
(giro 352347 te Apeldoorn). Het is wer
kelijk geen geld. Bovengenoemde boekjes
tellen respectievelijk 51 en 72 pagina's; ze
kosten/6,90 en 8,50.
Het meest beroemd geworden geschrift
dat ooit uit Luthers pen vloeide, is wel zijn
„De vrijheid van een christenmens". In
zijn opdracht aan de paus schreef hij er
zelf over: „Het is een klein boekje als ge
het uiterlijk aanzien en op de omvang let,
maar toch, zo ik mij niet vergis, is de
gehele hoofdsom van het christelijk geloof
hierin begrepen, indien maar de bedoeling
ervan goed wordt verstaan".
Hiermee is niets teveel gezegd. Ik laat
het dan ook maar bij deze aanbeveling.
Wie Luther wil kennen beter: wie de
paradoxale waarheid, de spanningsvolle
werkelijkheid van het christelijk geloof
wenst te verstaan leze en herleze dit
boekje. Het verscheen bij De Groot
Goudriaan te Kampen. De eerste druk
van deze vertaling (door dr. C. N. Impeta)
verscheen ooit in het kader van de Boeket
reeks. Het aantal pagina's is 72; de prijs
bedraagt 12,50
Een veel omvangrijker publicatie zag het
licht bij uitgeverij Kok te Kampen.
Luther na 500 jaar; teksten vertaald en
besproken. Onde redactie van dr. J. T.
Bakker en dr. J. P. Boendermaker.
168 pagina's. Prijs f 34,50
We kennen boeken van èn over Luther.
Dit boek heeft beide elementen in zich. De
bedoeling is het aanbieden van een aantal
teksten van Luther die in het Nederlands
niet of nauwelijks toegankelijk zijn. Er
wordt dus niet alleen over Luther ge
sproken hij komt ook zelf uitvoerig aan
het woord.
Zeven auteurs bespreken zeven frag
menten uit de Luther-werken. In volgorde
zijn het: drs. K. Zwanepol (wet en evan
gelie), prof dr. J. T. Bakker (de twee
voudige gerechtigheid), dr. F. T. Bos (het
avon&aal), drs. Th. Bell (het Magrii-
ficat), prof. dr. J. P. Boendermaker(de vijf
boeken van Mozes), drs. T. H. M. Aker
boom (de onvrije wil) en prof dr. H. A.
Oberman (Luther en de joden).
De commentaren op de diverse teksten
trachten de historische achtergronden op
te helderen, zodat de woorden van Luther
weer klinken zoals ze eeimiaal klonken.
Het gaat de auteurs dus om de oorspron
kelijke bedoeling van Luther. In het voor
woord schrijft de redactie dat zij vooral
MIDDELHARNIS
Uitslag verloting Technische School.
Prijzen zo spoedig mogelijk af te halen bij
de conciërge.
152, 204, 218, 232, 258, 265, 316, 391,
451, 466, 482, 509, 523,601, 659, 739,
763, 782, 784, 801, 808, 809, 815, 874,
988, 1028, 1077, 1108, 1117, 1141,
1163, 1189, 1198, 1207, 1233, 1396,
1497, 1541, 1573, 1581, 1583, 1702,
1765, 1792, 1997, 2072, 2151, 2226,
2283, 2391, 2441, 2511, 2522, 2676,
2801, 2838, 2950, 2962, 2983, 3045,
3101, 3211, 3288, 3302, 3329, 3342,
3394, 3463, 3506, 3534, 3559, 3584,
3594, 3615, 3701, 3839, 3852, 3876,
3903, 3931, 3958, 4243, 4244, 4321,
4334, 4400, 4403, 4418, 4430, 4475,
4577, 4665, 4667, 4730, 4732, 4791,
4828, 5032, 5092, 5137, 5245, 5280,
5363, 5368, 5507, 5523, 5636, 5686,
5703, 5721, 5738, 5798, 5875, 5880,
5886, 5942, 5948, 5963, 5971, 3023,
6046, 6086, 6087, 6111, 6169, 6179,
6234, 6266, 6280, 6304, 6310, 6325,
6374, 6416, 6459, 6519, 6601, 6602,
6612, 6659, 6685, 6711, 6720, 6801,
6810, 6980, 7032, 7052, 7082, 7538,
7551, 7588, 7643, 7673, 7945, 7967,
8037, 8052, 8213, 8217, 8220, 8246,
8274, 8282, 8524, 8565, 8661, 8754,
8794, 8822, 8834, 8886, 8895, 8915,
8988, 9081, 9196, 9198, 9237, 9366,
9621, 9731, 9789, 9830, 9856, 9921,
9923, 9937.
TAXATIE NODIG?
makelaar tamboer bellen
beëdigd taxateur
Cg 01870-3477 M
„gefascineerd is door dienst fundamentele
gebrek aan eerbied voor al wat religieus,
theologisch of hoe ook zich „gevestigd"
heeft". Deze uitspraak maakte mij wat
achterdochtig. Ze klinkt me te modieus. Ik
kan me een andersoortig zich-geboeid-
weten door Luther voorstellen dan deze.
Bij de bestudering van deze bundel voel
de ik hier en daar (o.a. bij de bijdrage van
Bakker) enige neiging tot tegenspraak. Ik
heb de indruk dat de afstand tot Luther
voor enkele auteurs toch te groot is. Niet
zozeer door de tijd als wel ten gevolge van
een andere theologisch oriëntatie.
Deze enkele vraagtekens beletten mij
echter niet te spreken van een waardevol
boek. U maakt kennis met een aantal vrij
onbekende fragmenten van Luther, en
alleen dat al is de moeite van aanschaf èn
lezing waard.
Het laatste hoofdstuk van bovengenoemd
boekwerk behandelt het gevoelige onder
werp „Luther en de joden". Gevoelig
omdat in Luther nogal eens de ophitser tot
jodenhaat, ja zelfs de grondlegger van het
antisemitisme wordt gezien. Welnu, Heiko
A. Oberman, Luther-specialist bij uitstek,
heeft het gewaagd een heel boek aan dit
aangelegen punt te wijden. Wortels van
het antisemitisme" verscheen bij uitgeve
rij Kok te Kampen, telt 168 pagina's en
kost/24,50
In een radioprograinma van enkele
maanden geleden vertelde Oberman iets
over de totstandkoming van dit boek, dat
in 1981 in Duitsland verscheen. Hij was
destijds voornemens ter gelegenheid van
het komende Lutherjaar een boek te schrij
ven waarin Luther in voor ieder begrijpe
lijke woorden zou worden geschilderd;
inmiddels is dat werk verschenen als „Lu
ther", Mensch zwischen Gott und Teu-
fel". Om dit algemene boek te kunnen
schrijven, wilde hij echter eerst het thema
„Luther en de joden" verwerken om als
het ware met een schone lei te kunnen
beginnen. Hij was zo vertelde Ober
man destijds nog de algemeen aan
vaarde gedachte toegedaan dat het geheel
van Luthers opvattingen over de joden
inderdaad niet zulke vleiende gedachten
slechts een zwarte bladzijde in zijn
theologie zou zijn.
Echter, naarmate de studie over dit the
ma vorderde werd hem duidelijk dat de
verhouding tot de joden voor Luther een
rode lijn is die loopt van zijn vroegste
geschriften tot zijn laatste. Het is zeker
geen vergissing van zijn laatste levens
jaren, zoals al te veel wordt beweerd.
Integendeel, zo maakt Oberman ons duide
lijk, het jodenvraagstuk is zelfs een cen
traal thema van Luthers theologie. Daar
bij moet echter dit worden bedacht en
nu ontleen ik gedachten aan dit boek zelf
dat Luther bij de joden niet een ras, een
etnische nationale eenheid, voor ogen
heeft. Joden, let wel: de ongedoopte, zijn
voor Luther dragers van een religie, en wel
die wetsreligie die hij eveneens terugvindt
in de pauselijke kerk. Door zijn reformato
rische ontdekking weet Luther dat dit
judaïsme ontstellend velen ja allen die
niet leven uit de vrijheid van Gods genade
heeft meegesleurd. En tevens weet hij
hoe de .joodse" wettelijkheid de zaak van
het evangelie bedreigt.
Vanuit deze (ftmdamentele) gedachten-
gang is het niet vreemd dat Luther zich
verzet tegen het .jodendom". Maar in één
adem noemt hij daarbij „Turken, ketters
en schijnchristenen". „Alle drie zijn hand
langers van de satan, gericht tegen het
ware Israël, tegen de gelovige kerk aller
tijden". Zo gezien sluiten jodendom en
christendom elkaar uit. Waar het op aan
komt, zo meent Luther, is voor de „rest",
waarvan het behoud al door Jesaja werd
geprofeteerd, de toegang tot het Woord tte
openen, „want er zijn nog christenen
onder hen op komst...."
Ik zie er nu maar van af nog verder in te
gaan op Luthers „Israëlvisie". Ik be
spaarde u zijn harde uitspraken. Inder
daad, zoals eigenlijk in heel de verkondi
ging door Luther, is ook hier sprake van
een ergemisverwekkende theologie. Het
gaat bij hem niet om de emancipatie van
de joden, maar om hun bekering. En waar
ze zich niet bekeren, is voor hen geen
plaats.
Hoewel Luther in het kader van zijn
tijd een barmhartig standpunt innam
hij waagde de sprong van betichting van
moord naar de strijd om de waarheid
behoeven we niet al zijn stellingen over
te nemen. „De grote leraren der kerk
zijn voor ons geen heiligen, maar ge
lovigen". Ze zijn niet zonder fouten,
ook Luther niet. Het is dan ook heel
jammer dat een man van zo'n grote
betekenis en met zo'n grote autoriteit,
die zoveel inzicht in het evangelie had
ontvangen, naast alle goede bedoelin
gen, toch zo weinig heeft gedaan de
middeleeuwse jodenhaat in te dammen.
Wie in het vervolg iets over het anti
semitisme en zijn wortels meent te moeten
zeggen, zal om dit boek niet heen kunnen.
------- O -------
Tot slot nog twee uitgaven, verschenen
bij Kool te Veenendaal. Met Van mijn
werkerszoon tot aflaatbestrijder" wordt
een serie over het leven van Maarten
Luther gestart. De basis van deze reeks
wordt gevormd door enkele hoofdstukken
uit het geschiedkundig werk van de 19e-
eeuwse Zwitserse theoloog Merle
d'Aubigné. De heer/ Roodbeen geeft in
dit boekje een vrije bewerking. Gekozen is
voorkorte, afgeronde fragmenten. Op veel
bladzijden komt Luther zelf aan het woord.
Het leuk uitgegeven boekje in zakfor
maat telt 124 pagina's en kost 9,95
Verder kwam bij uitgeverij Kool uit: „De
verhouding tussen Wet en Evangelie bij
Maarten Luther, met als ondertitel:
Bloemlezing uit de verklaring van de Ga-
latenbrief door dr. Maarten Luther, waar
aan toegevoegd de 95 stellingen. De prijs
van dit 129 pagina's tellend geschrift is
ƒ19,95.
Over dit boek is veel goeds te zeggen.
Maar eerst een paar opmerkingen van
formele aard. De titel goed voor een
diepborende dissertatie suggereert
mijns inziens iets anders dan hier reëel
geboden wordt. Zonder enige inleidende
en/of concluderende beschouwing zijn
slechts een aantal (willekeurige gekozen?)
fragmenten opgenomen. Op het kaft prijkt
de naam van if.?.van der Haar. Of deze
alleen voor de keuze of ook voor de
vertaling verantwoordelijk is, wordt even
min duidelijk. Wat dit laatste betreft, ik
legde dit geschrift naast de uitgave van
Luthers Galatencommentaar naar de edi
tie van 1871 (herdruk in 1964). De letter
lijke overeenkomst was frapperend, op
enkele marginale afwijkingen (wijzigin
gen?) na.
De inhoud zelve is belangrijker. Het is
een zeer belangrijk onderwerp dat hier aan
de orde wordt gesteld, door Luther op
magistrale wijze uiteengezet in deze ver
klaring. De juiste onderscheiding tussen
wet en evangelie, tussen Gods gebod en
belofte was volgens Luther dè grote kunst
van de theologie, „de schat van de ware
schriftgeleerde". Wie dit meester was,
kon Luthers eigen hoogleraarsbaret krij
gen, zo placht hij te zeggen.
„De beloften Gods schenken, wat de
geboden eisen; zij volbrengen wat de
geboden bevelen, opdat alles van God
zij: gebod en vervulling! Hij alleen is het
die gebiedt; Hij alleen is het, die ver
vult... Gelooft gij, dan hebt gü; gelooft
gij niet, dan hebt gij niet!"
J. K.
Uitslagen Damvereniging „Denk en Zet"
Sommelsdijk/Middelhamis d.d. 30 ja
nuari 1984.
D.E.Z. I - Goes II5-11
Afdeling I
A. Verolme - B. Vis1-1
Afdeling II
P. Bakker - H. Verolme0-2
C. v.d. Bos - M. Klink1-1
S. Hoogzand - C. Polder1-1
N. Quispel - I. Koese2-0
Afdeling III
L Taaie - M. van Lente\i-1
J. Verbiest - F. Noordijk1-1
J Kamp - T. van Brussel1-1
Joh. van Hoorn - A. v.d. Sluijs O - 2
L. van Erkel - H. Noordijk1-1
Afdeling IV
J de Rooij - A. Campfens0-2
G. Zaaijer - J. v.d. Kooij0-2
J. Groenendijk - P. Verhage0-2
H. Schellevis - N. Kievit0-2
Merk
Alfa Romeo
Alfa Romeo
OPEL
SUZUKI
SUZUKI
SIMCA
TOYOTA
Type Kleur
Sprint 1.5 Veloce/.ivoir
Alfetta 1.8ivoir
Kadett 1.6
dieselgroen M
SCIOOGX Coupéwit
Alto 3 drs. autblauw
1100 LS autrood
Corolla 1.3zilver
Bouwjr.
Event, prijs
1982 27000
1979 40000
1982 35000
1980 55000
1982 6000
1980 37000
1981 50000
CITROEN
Merk
CITROEN
CITROEN
CITROEN
CITROEN
CITROEN
CITROEN
CITROEN
CITROEN
LADA
RENAULT
Type Kleur
2 CV 6geel
2 CV 6rood
2 CV 6blauw
Dyanerood M
G Specialgroen M
CX 2500 D
Breakgrijs M
CX 2200rood
CX 2000groen
1500 SC Combirood
30 TSbruin
Bouwjr. Km. Event, prijs
1979 42190
1977
1979 80000
1981 47760
1978 78880
1980
1975 98000
1978 93000
1981 53195
1977 85000
Merk
MAZDA
SAAB
V.W.
V.W.
OPEL
Alfa Romeo
TOYOTA
TOYOTA
Mitsubishi
Type Kleur Bouwjr. Km. Event, prijs
323 1.5 SDX
5 bakgroen M 1982 43000 15900-
900 GLS 4 drs.
Sedanblauw 1981 50000 21900,-
GolfGLDrood 1981 73000 16250-
GolfLSrood 1979 70000 9250-
Ascona 2.0 Eoranje 1980 107000 12500,-
GTV 2.0 5 bakrood 1979 125000 825Ó,-
Starlet 1.0 DXgeel 1979 63000 7250,-
Carina Diesel DX wit 1983 36000 20000,-
Galant 2300 Turbo
dieselantraciet 1982 38000 20500,-
Merk Type Kleur
CITROEN GS Speciaalrood
CITROEN GS Speciaal
Breakcrème
AUSTIN Allegro 1300
Speciaalzilver
Mitsubishi Lancer 1200 Srood
MAZDA 626 met LPGblauw
PEUGEOT 304 Dieselrood
LADA 1200 met LPG oranje
LADA 1200 met LPG.okergeel
LADA 2105geel
FIAT Ritmo 75 clbruin
Bouwjr. Km. Event, prijs
1978 75000
1978 112000
1979 71000
1978 41000
1979 125000
1978 112000
1979 99000
1980 91000
1982 48000
1979 74000
Merk
Type
MAZDA 929 Legato Sedan beige 1981
MAZDA 929 Legato Sedan beige 1979
MAZDA 626 Coupéblauw 1980
MAZDA 626 Sedan 1.6grys 1979
MAZDA 323 SN 3 drsbruin 1980
MAZDA 323 SN 3 drsgroen 1980
MAZDA 323 ES 5 drsgeel 1978
Mitsubishi Lancer 1.4 GL d. blauw 1979
BMW 320 4 cil. LPGrood 1977
FORD Taunus 1.6 autbeige 1978
Kleur Bouwjr. Km. Event, prijs
48000
90000
72000
82000
66000
90000
76000
30000
118000.
7300D
------- O -------
-------O -------
luther na
500 jaar
Klinkerlandseweg S
NIEUWE TOMBE
Telefoon Ol S7S - T 411
Julianaetraat 7 OUDE TONGE
Telefoon 01 874 - 1 371
Oost:-Voorgore 1 MIODELHARIMIS
Telefoon 01 870 - 89SO - S70S - BSSO
HaveneindlS SOMMELSDIÜK
Telefoon 01 S70 - 3830 Telefoon 01 S77 - S30a
Zuldardiepstraatweg 1
8TEI.I.ENDAM
Telefoon 01B7B - 1177
Ooat:drjk15 OUOE TOISIQE
Telefoon Ol B74 - 1 333 of 1 3SS
Bosdreef 1 OIRKSLAND
Telefoon Ol 877 - 1 357
Korteweegie <«1-43 OIRKSLAIMO
Telefoon Ol B77 - 1 1 23
Achterdijk14 -— Stad aan't HarlngvllaC
Telefoon Ol 871 -ieOS
Beneden Oostdijk 18 DEN BOMMEL.
Telefoon Ol 871 - 1317,
