EHAtlDEtl - niEUWS
Overdenking
jQoiise begraafplaatsen
veR van honk
uit de
Heilige Schrift
2e blad
Vrijdag 16 maart 1979
No. 4775
KVENSTER
HET
Stichting Gezinsver
zorging 25 jaar
Uw huis vericopen?
TAMBOER
EEI^ JEUGDBAG
VOOR JOU
DAiVliVIEN
„DENK EN ZET"
-A- -k
-k
i? k:
ZEEUWSE WANDELINGEN
OVERETEN KAN GEVAARLIJK ZIJN
VOOR DE GOEDE VOEDING
Uw huis verkopen?!
TAIVIBOER
Nieuwe kotters
VERVOLGVERHAAL
blik op kerk
en samenlevh^
De Hervormde Synode
De abortus
De kernwapens
Van maandag 5 tot woensdag 7 maart
kwam de Generale Synode van de Ne
derlandse Hervormde Kerk weer in
voorjaarsvergadering bijeen. Dadelijk
aan het begin van die vergadering werd
Ds. G. Spilt te Ede voor de laatste keer
herkozen als praeses. Het ziet ernaar
uit dat de Synode volgend jaar niet een
voorzitter zal krijgen uit kringen van
de Ger. Bond, zoals de laatste jaren het
geval was, maar uit de Confessionele
Vereniging, want Ds. S. Kooistra uit
Menaldum, die de Classis Leeuwarden
vertegenwoordigt, werd al dadelijk bij
zijn entree in de Synode gekozen als
assessor-primus en meestal is dat de
plaats vanwaar men opschuift naar het
Praesidiaat.
Het was deze keer niet zo'n erg con
troversiële vergadering als we weleens
gewend zijn.
Voor twee zaken wü ik de aandacht
vragen: vpor een matie die van de „rech
terzijde" werd ingediend inzake de
abortus-provocatus, en voor het debat
over de kernwapens.
Veertien Synodeleden, allen uit de
sektor van de GerefBond en van de
Confessionele Vereniging, hadden een
verzoek ingediend om de zaak van de
abortus op de agenda te plaatsen. Ze
wilden een oproep laten uitgaan tot re
gering en parlement om zich bij de wet
geving over de abortus te laten leiden
door het gebod van God en niet door de
publieke opinie. Het was al spoedig dui
delijk dat, wanneer de motie in al te
krachtige bewoordingen zou zijn ge
steld, er geen meerderheid in de Synode
voor te vinden zou zijn. Vandaar dat de
tekst enigszins werd bijgeschaafd, zó
dat de indieners zich ermee konden
verenigen, maar ook zo dat meerdere
Synodeleden de motie konden onder
steunen. In de oproep wordt de regering
verzocht nogeens nota te nemen van het
Synodale geschrift over dit onderwerp
dat in 1974 werd aangenomen en dat tot
titel heeft „Leven en helpen te leven".
Zoals verwacht werd gebeurde ook: m.et
34 tegeni 15 stemmen werd de motie aan
vaard.
Hoofdmoot van deze vergadering was
wel de discussie over de kernwapens,
dit naar aanleiding van een 'stuk dat de
ROS (Raad voor Overheid en Samenle
ving) had opgesteld en dat bedoeld is
als een praatstuk voor kerkeraden en
gemeenten, 's Morgens werd deze nota
in vier nogal grote discussiegroepen
besproken, 's middags was er een ple
naire discussie. Tot veler verwondering
bleken de verschillende modaliteiten in
deze kwestie dichter bij elkaar te staan
dan men van tevoren had gevreesd.
Uiteraard kwam dat door de afkeer die
ieder weldenkend mens heeft van het
gebruik van kernwapens. De vraag bleef
echter overeind staan of het mogelijk is
de kernbewapening eenzijdig af te
schaffen en of dit niet tot gevolg zal
hebben dat het machtsevenwicht tussen
oost en west wordt verstoord. In dat
geval zou het middel erger zijn dan de
kwaal
Tenslotte is de Ssmode tot het besluit
gekomen dat het hele stuk nogeens te^
ruggaat naar de ROS. Deze zal dan de
kritiek die in de discussiegroepen naar
voren gebracht is in het stuk verwerken,
en samen met het moderamen de eind
tekst vaststellen. Daarna gaat de nota
naar de gemeenten, om dan in de voor
jaarsvergadering van 1980 opnieuw in
de Synode aan de orde te komen. Het is
en blijft een précair onderwerp, waar
over in de kerk zeer uiteenlopende me-
-ningen leven, en waarover het besUs-
sende woord nog niet Is gesproken.
WAARNEMER.
MIDDELHARNIS - SOMMELSDIJK
Deze maand is het 25 jaar geleden dat de
Stichting Gezinsverzorging, werkzaam
op het gebied van de gezinsverzorging
en bejaardenwerk, in Middelhamis en
Sonunelsdük werd opgericht.
Daar het bestuur dit 25 jarig jubileum
niet ongemerkt wil laten voorbijgaan,
wordt er 21 maart a.s. een receptie ge
houden in het Herv. Centrum „De Hoek
steen", Ring 13 te Middelhamis van 19.30
tot 20.15 uur.
Daar de heer J. van Zoest vanaf de
oprichtingsdatum als secretaris-pen
ningmeester aan de Stichting verbonden
is, wü het bestuur hier ook tevens aan
dacht aan besteden.
POLIO VACCINATIE
MIDDELHARNIS - SOMMELSDIJK
3e vaccinatie
op donderdag 22 maart tussen 7 en 8
uur 's avonds. Plaats: Wijkgebouw v.h.
Groene Kruis, Langeweg 72, Middel
hamis. De vaccinatie is nu compleet,
een inentingsmapje wordt aan U mee
gegeven met de data v. d. vaccinaties.
3IELISSANT
Bouwers en Schilders kunnen voor 5
a.s. feestdagen vakantiebonnen inleve
ren op woensdag 21 maart a.s. vanaf 6
uur n.m. bijJ. P. Breen, Pieterstraat 29,
Melissant
Ook dit voorjaar organiseren de Her
vormd - Gereformeerde Jeugdbonden
weer een 17-tal jeugddagen voor jonge
lui tot 13 (14) jaar en een 6-tal tiener
dagen voor jongeren van 13 (14) tot 16
jaar.
Deze streekdagen worden op een za
terdag gehouden. Voor de jeugddagen is
dat 's morgens en 's middags en voor de
tienerdagen 's middags en 's avonds.
Het thema is dit jaar de zorg van
God voor de Schepping. Het bijbelver
haal komt mt Genesis 6 en 7.
Aan het eind van de dag ontvangen
de deelnemers een prachtige sticker als
aandenken.
De prijs voor dei hele dag is 4,per
persoon.
Naast het luisteren naar Gods Woord
is er ook plaats voor ontmoeting en ont
spanning.
Er wordt op de jeugddagen een spel
gespeeld, getiteld: „We bouwen een huis
voor Rajkumar".
Dit spel sluit aan bij het projekt van
de HGJB, dat dit jaar over India gaat.
Er valt alles bij elkaar weer heel wat
te beleven op de jeugd- en tienerdagen.
JEUGDDAGEN:
Lopik: 24 maart; Hoornaar: 31 maart;
Goedereede: 7 april; Nieuw Lekkerland:
7 april; Reeuwijk: 28 april; Zoetermeer:
5 mei; Klaaswaal: 12 mei.
TIENERDAG: Schoonhoven: 19 meL
Inlichtingen en opgave (zo spoedig mo-
geUjk): Prov. Centrum HGJB, Korte
Dijk 12a, 2871 CB Schoonhoven.
Tel. 01823 - 39 90.
Uitslagen van 15 - 3 - 1979
Afdeling I:
I. Mackloet A. Knape 0—2
W. Ruys B. Vis 2—0
Afdeling II:
N. Quispel A. Krijgsman O2
C. Spee F. Noordijk 11
Afdeling III:
W. Vroegindeweij H. Noordijk 2O
J. Verbieist G. v. d. Sluijs 11
S. Hoogzand M. Klink 1—1
Afdeling IV:
J. Groenendijk N. Kievit 11
A. V. Gulik J. Kamp 11
W. Nelis C. V. d. Bos 2—0
H. Schellevis M. Breeman O2
DE ZOON BUITEN DE WIJNGAARD
En Hem nemende wierpen zij
Hem uit, buiten de wijngaard
en doodden Hem
Matth. 21 39.
Op het tempelplein in Jeruzalem ver
telt de Heere Jezus een gelijkenis. En
Hij doet dat zó, dat de mensen meteen
luisteren, meteen geboeid zijn. Het beeld
is ook voor ieder duidelijk. Een wijn
gaard planten dat weet elke Israëliet
kost tijd en moeite en geld. Eerst moet
men dure bouwgrond kopen, op de hel
lingen van de heuvels. Dan moet de bo
dem worden geëffend en van stenen ge
zuiverd. Er moet een omheining komen
om de vossen bulten de wijngaard te
houden^ Vervolgens moet er een toren
worden gebouwd om vandaar uit de vo
gels te kunnen verjagen. En natuurlijk
is er een wijnpersbak nodig om in de
oogsttijd de druiven te kimnen uitper
sen.
De hoorders op het tempelplein heb
ben het meteen begrepen: de wijngaard,
dat is heit volk Israël. Ze kennen immers
Psalm 80 wel? „Gij hebt een wijnstok
uit Egypte overgebracht. Gij hebt de
heidenen verdreven en dezelve geplant.
Gij hebt plaats voor hem bereid en zijn
wortels doen inwortelen zodat hij het
land vervuld heeft
Wij zijn het volk van God, wij staan
bij de Heere in de gunst, wij zijn het
voorwerp van Zijn bijzondere zorg. Hij
maakte Jacob Zijn Woorden bekend, Is
raël Zijn inzettingen en rechten, alzo
heeft Hij aan geen volk gedaan en Zijn
rechten kennen zij niet
Maar nu voegt Christus aan het be
kende beeld nog één trekje toe. De heer
verhuurt de wijngaard aan landUeden,
aan pachters. Zij zullen het werk doen
en daarvoor een deel van de opbrengst
ontvangen. Dat is ook een gewoon ver
schijnsel in die dagen. Veel land is in
buitenlandse handen. Grootgrondbezit
ters kopen land in Palestina en laten
pachters voor het werk zorgen.
En dan gebeurt het. De heer van de
wijngaard zendt zijn knechten om het
geld in ontvangst te nemen. Maar de
knechten worden door de pachters be^
schouwd als vreemde indringers. Ze
worden mishandeld, geslagen, gestenigd
en gedood.
Wat Christus bedoelt blijft duidelijk.
De wijngaardeniers, de ijachters zijn de
geestelijke leidslieden van Israël. Tot
hen heeft God Zijn profeten gezonden
om hen te wijzen op hun verantwoor
delijkheid. Maar die profeten waren
niet welkom. Wég dus met hen! De pro
feet Jesaja is gedood, da profeet Jeremia
is geslagen, de profeet Zacharia is ge
stenigdEr zijn mogelijkheden ge
noeg om profeten uit de weg te ruimen
of onschadeUjk tö maken. Je kunt ze ook
negeren, doodzwijgen
Maar de Eigenaar van de wijngaard
geeft het niet op. Ten laatste, zegt Chris
tus, zond Hij Zijn Zoon,
Hier bereikt de geUjkenis de grens van
het onwaarschijnlijke, van het onge
looflijke. Geen eigenaar van een wijn
gaard zou dat doen. Geen vader zou, na
alles wat er gebeurd is, zijn zoon nog
zenden. Hier gaat de gelijkenis dan ook
over in de werkeUjIdieid. De woorden
van Christus zijn gelijkluidend aan het
woord dat Paulus later zal neerschrij
ven: „Die ook Zijn eigen Zoon niet ge
spaard heeft
Er zijn geen woorden voor om uit te
drukken wat dat betekent: ten laatste
zond Hij Zijn ZoonAlzo lief heeft
God de wereld gehad dat Hij Zijn enig
geboren Zoon gegeven heeft.
Niet voor mensen die het zo graag
wilden. Niet voor mensen die op Hem
zaten te wachten. Nee, voor vijanden.
Want wat doen de landUeden? Ze grij
pen Hem, werpen Hem buiten de wijn
gaard en doden Hem.
Buiten de wijngaard. Met deze enkele
woorden is héél het leven van Christus
op deze aarde getekend. Het is al begon
nen in Bethle'hem: er was geen plaats in
de herberg. Nog geen twee jaar oud is
Hij als Hij moet vluchten naar Egypte.
In Nazareth wiUen ze Hem van de
steilte van de berg werpen. In Kaper-
naum zoeken ze Hem te doden. In Judea
kan Hij niet meer vrij rondwandelen. In
een vlek van de Samaritanen zoekt Hij
tevergeefs onderdak.
Buiten de wijngaardHij is geko
men tot het Zijne en de Zijnen hebben
Hem niet aangenomen.
En dat wordt héél concreet in Jeruza
lem, die laatste dag. Weg'met Hem,
kruist Hem! Daar góét de optocht, weg
uit de heilige stad, in de richting van de
heuvel der schande. Hij dragende Zijn
kruis ging uit naar de plaats, genaamd
Hoofdschedelplaats, alwaar zij Hem
kruisigden. Ja, zegt de apostel, daarom
heeft ook Jezus, opdat Hij door Zijn
eigen bloed het volk zou heiligen, buiten
de poort geleden.
Daartoe kwam de Zoon, op aarde,
Die de maagd te Bethlehem baarde,
Spruit en Hoofd van Davids huis,
Om te dienen en te lijden.
Om ten bloede toe te strijden.
Om te sterven aan een kruis
Ze wierpen Hem uit, buiten de wijn
gaard en doodden Hem.
Wie zijn dat? De landlieden, de leiders
van het volk, de kinderen van het Ver
bond. Moeten we niet zeggen: „Ik ben 't
o Heer, ik ben "t die U dit heb ge
daan..."? Want de geschiedenis herhaalt
zich. Wie deze ZaUgmaker niet nodig
heeft, wie Zijn bloed onrein acht, die
kruisigt de Heere der heerlijkheid op
nieuw.
Er zijn maar twee mogelijkheden: óf
we werpen Hem uit, bmten de wijn
gaard, óf we gaan tot Hem uit, buiten de
legerplaats, 2Sijn smaadheid dragende,
en wij knielen bij Zijn kruis.
Want de steen die de bouwlieden ver
worpen hebben, is geworden tot een
Hoofd des hoeks.
Dit is van de Heere geschied en het is
wonderlijk in onze ogen.
U dan, die gelooft, is Hij dierbaar.
W. V. G.
Een paar weken geleden heb ik een
Joodse begrafenis meegemaakt. Niet van
een f amUielid of een kennis, ik wüde al
leen maar eens zien hoe dat toeging. Ik
was trouwens niet de enige niet-Jood, in
de kleine aula stonden er nog wel een
tiental en dan ook nog wat Joodse fa
milie en kennissen.
Hier in Middelburg is geen Joodse ge
meente meer. Om een synagogedienst te
mogen houden, moeten er minstens 10
mannelijke personen van 13 jaar en
ouder zijn. Zo goed als alle Joden uit
Zeeland zijn op 24 maart 1942 naar Am
sterdam gevoerd en later naar Duitsland,
waar ze omgekomen zijn. Enkelen wa
ren ondergedoken en hebben de vernie
tiging overleefd, o.a. de bekende Mid
delburger M. Polak, die ruim twee jaar
verborgen was in Coüjnsplaat.
De heer Vriesman, wiens begrafenis
ik bijwoonde, was naar Engeland ge
vlucht, vertelde men mij. Zijn vrouw en
een paar kinderen zijn weggevoerd.
Een rabbi uit Rotterdam leidde de be-
grafenisdienst. Hij las een paar teksten
uit het Oude Testament en half spre
kend half zingend las hij een hebreeuws
gebed uit een oud boekje. Toen sprak
hij nog enkele woorden over het leven
van de overledene. Alles met de hoed op.
Een paar Joodse famUieleden, jonge
mannen die waarschijnlijk geen hoed
bezaten, hadden een calotje op hun
hoofd. Zo moet dat nu eenmaal bij de
Joden. Jaren geleden was ik eens in
Amsterdam en wilde de mooie Portu
gese synagoge bezoeken. Maar ik mocht
er niet in zonder hoofddeksel. Dat was
wel te verhelpen: gauw een knoop op de
4 hoeken van mijn zakdoek gelegd en
die op mijn lokken geschoven en dan
mocht het.
De kist was van ruw hout, ongeschll-
derd en zonder enige versiering. Hij
werd gedragen door familieleden en lijk-
dienaars. Toen luj in het graf was ge
zonken, werd hij onder een dikke laag
aarde bedolven, er stonden verscheidene
schoppen gereed, iedereen werd uitge
nodigd om er aan mee te doen. Ook de
niet-Joodse hjkdienaars deden het.
Dicht bij het graf staat het monument
dat in 1954 onthuld is voor de- Zeeuwse
Joden, die tijdens de laatste oorlog zijn
omgebracht. Het is gekroond met de
Davidsster op een hoge zuU, met aan
weerskanten hiervan een steen. Op de
ene steen staan de volgende woorden in
het Nederlands ingegrift: „Ter gedach
tenis aan hen, wier namen hier zijn ver
meld, de Joden van Zeeland, kinderen
van ons volk, die in de jaren 1940-1945
door de vijand meedogenloos weggerukt
en omgebracht werden, omdat ze waren
van Joodse stam.
Mogen hun zielen rusten in des Al-
machtigen schaduw".
Op de 'steen ernaast staan dezelfde
woorden in het Hebreeuws.
Op deze twee stenen aan weerszijden
van de pilaar met de Davidsster zijn de
namen van 72 personen ingebeiteld,
waarvan er 43 in Middelburg woonden.
De overigen kwamen uit Veere (dr. Tai-
telbaum en zijn vrouw), Vlissingen, Goes,
Temeuzen en van Schouwen-Duiveland,
vanuit Zierikzee zijn er 22 weggevoerd.
Er zijn bekende namen bij van Joodse
families die hier al tientallen jaren
woonden. Ik noem Boasgon (een ervan
was wethouder), Cohen, Frank, Gokkes
(de rabbi), Jesayes, Leydesdorf, Polak,
Vriesman.
Portugese begraafplaats.
Waar ik nu over geschreven heb is de
begraafplaats van de Hoogduitse Joden,
die in 1705 als zodanig is ingericht dicht
bij de oude Seispoort.
Maar ouder dan deze is de begraaf
plaats van de Portugese Joden aan de
Jodengang. Dat waren de eerste Joden
die in Middelburg kwamen wonen, ze
werden ook wel Sefardiem of Sefardi
sche Joden genoemd.
In het begin van onze jaartelling zijn
veel Joden verhuisd naar Spanje, dat in
klimaat veel met hun eigen vaderland
Palestina overeenkwam. Eeuwen lang
hebben ze daar grote welvaiirt en eer
genoten. Tot ook hier de vervolging los
brak. Dat was in 1492, hetzelfde jaar dat
Columbus Amerika ontdekte. Toen voer
de koningin Isabella van CastUië hier de
inquisitie in en ze gaf bevel dat de Jo
den binnen 4 maanden het land moes
ten verlaten of zich tot het roomse ge
loof bekeren. Ver behoefden ze niet te
reizen, tegen betaling van een flinke
som geld wilde de koning van Portugal
hen wel opnemen. Vandaar de naam
Portugese Joden.
De rust duurde maar kort: in 1536
moesten ze ook Portugal verlaten. Som
migen zochten de Nederlanden op, van
ouds eentoevluchtsoord voor onder
drukten, ook nu nog altijd. Vooral in
Amsterdam en in Antwerpen vestigden
zich er velen.
Andere Joden vertrokken naar Zuid-
Amerika, vooral naar Brazilië. Toen dit
echter door de Portugezen veroverd
werd, moesten ze opnieuw verhuizen en
toen zijn er ook naar Middelburg ge
komen.
In 1655 krijgen ze de beschikking over
20 are grond voor de aanleg van een be
graafplaats onder voorwaarde, dat er bij
het begraven geen ceremoniën plaats
hadden. Er liggen hier aan de Joden-
gang 93 zerken. Er is een tijd geweest,
dat de stenen niet te zien waren, be
groeid met gras en onkruid. De laatste
jaren ziet alles er goed verzorgd uit, te
genwoordig wordt het in orde gehouden
door de heer Baljeu, die er vlak bij
woont. Omdat de begraafplaats maar
halE vol is, mag hij de niet gebruikte
helft als moestuin gebruiken.
Onlangs ben ik nog eens wezen kijken,
maar de inschriften in de liggende ste
nen zijn haast niet meer te ontcijferen.
Maar goed, dat ik vele jaren geleden
aantekeningen heb gemaakt, zodat ik er
nu nog een en ander over vertellenkan,
Een paar jaar geledfen hebben vier
bekende Britse voedseldeskundigen de
wereldwijde voedingsgewoonten onder
de loep genomen en verklaard, dat 30
percent van de wereldbevolking te veel
eet!
Het resultaat van deze overdadige
voeding is de traditionele cx>rpulentie,
die echter beperkt blijft tot zekere ge
bieden in de wereld. Vele samenlevingen
voorzien de meerderheid van hun leden
van de gelegenheid tot deze overdaad.
Veel te eten hebben waarborgt echter
nog niet, dat wij ook alle voedingsstof
fen krijgen die we nodig hebben. Het is
heel goed mogelijk om veel te eten en
toch niet de juiste voeding te krijgen.
De ideale voeding levert de voedings
stoffen aan ons lichaam voor de drie
belangrijkste functies: 1) voorzien van
energie, 2) opbouw en onderhoud van
de weefsels en 3) het reguleren van de
lichaamsprocessefi. Koolhydraten en vet
vervullen de eerste functie. Voedings-
De oudste steen is van 4 Elul 5416
(sept. 1656), dat is dus de eerste begra
fenis na de ingebruikname in 1655. Voor
het laatst is er begraven op 14 Adar 5481
(maart 1721). Er zijn 7 Hebreeuwse op
schriften, misschien wel van rabbijnen
of priesters, alle andere zijn Portugees.
Twee stenen hebben 2 opgeheven ze
genende handen, dat zijn priestergraven.
Tussen de stadsregering en de kerke-
raad is herhaaldeUjk wrijving geweest
over de aanwezigheid der Joden. De ma
gistraat was hun gunstig gezind, Mid
delburg was toen een bloeiende han
delsstad en er waren f Unke kerels onder,
die de bloei van de stad konden helpen
bevorderen. Maar de kerkeraad waakte
voor de zuiverheid van de Gereformeer
de leer en was er bang voor dat deze
door de aanwezigheid van de Joden in
het gedrang zou komen.
Deze bemoeienissen bevielen de Joden
niet, ze beschouwden het als onver
draagzaamheid. Toen ze bovendien nog
ruzie kregen met de Hoogduitse Joden,
die hier waren komen wonen, besloten
ze Middelburg te verlaten.
De meesten gingen naar Amsterdam.
De enkelen die hier bleven vermengden
zich met de Duitse Joden (op hun be
graafplaats staan de stenen rechtop).
Volgens Joodse traditie (of is het een
wet?) mogen kerkhoven niet worden op
geruimd. Bij stadsuitbreiding of weg-
verbetering komt men dan wel eens in
moeilijkheden. Dan dient er toch een
steen of de een of andere herinnering
aangebracht te worden, de plaats ervan
moet intact bUjven tot de jongste dag.
Daardoor komt men wel eens een be
graafplaats tegen op een vreemde plaats,
soms midden in een,stad. Zo bijvoor
beeld in Vlissingen vlak bij de Leeuwen-
trap, waar 15 stenen zijn, de laatste is
van 1906. Op de hekpalen staat in het
Nederlands en Hebreeuws: „De gebore
nen zijn bestemd te 'sterven, de doden
om weder te herleven".
stoffen als calcium en proteïnen zorgen
voor de opbouw en onderhoud van de
■weefsels, terwijl vitaminen belangrijk
zijn voor het reguleren van de lichaams
processen. Te veel voedsel dat alleen
energie levert kan nadelig blijken te zijn
voor andere lichaamsfuncties. Men moet
een gezond, uitgebalanceerd dieet sa
menstellen, dat voorziet in alle noodza
kelijke voedingsstoffen zonder een over
daad aan calorieën. Graanprodukten
(zoals Com Flakes) zijn een goed begin
voor de dagelijkse leefregel. Ze vormen
de grondslag voor een goed dieet en le
veren de aanbevolen hoeveelheden -vita
minen en mineralen. De Kellogg Nutri
tion Council raadt dan ook een ontbijt
aan van graanpro dijkten met melk,
vruchtensap, brood, boter en beleg, dat
ongeveer 25 percent van de dagelijkse
behoefte aan voedingsstoffen levert.
Alvorens men zich overgeeft aan ca
lorierijk voedsel, dient men te bedenken
dat sinds het begin van deze eeuw de
opvatting over voedsel belangrijk is ge
wijzigd. Het gebruik van vet in sommi
ge landen neemt een belangrijk deel van
de hoeveelheid calorieën voor zijn reke
ning. Het verminderen van vet kan ge
beuren zonder drastische veranderingen
in het dieet. Men kan bijvoorbeeld het
vlees van vet ontdoen of mager vlees
kopen, het voedsel roosteren (grill) in
plaats van bakken, en verder magere
melk en yoghurt gebruiken.
Voedingsdichtheid dit is de ver
houding van voedingsstoffen tot het
aantal calorieën is een begrip dat
steeds meer de aandacht trekt. Gezoete
dranken en zoetigheden bevatten weinig
voedingsstoffen in verhouding tot de
calorieën en moeten di;is oordeelkundig
in het dieet worden verwerkt. Het zijn
geen slechte spijzen, maar om de zwaar
lijvigheid onder controle te houden mo
gen ze niet overheersend zijn in onze
voeding. De sleutel van een verant
woorde voeding hgt nog steeds in het
kiezen van een grote verscheidenheid
van voedingsmiddelen, met ieder een
eigen bijdrage aan voedingsstoffen en
verwerkt in d© juiste verhouding.
Middelburg.
L. van Wallenburg.
In de tweede heUt van februari (23
februari) werd op de Scheepswerf van
de firma W. Visser en Zoon te Den-
Helder een nieuwe viskotter de H.D. 7
te water gelaten.
Op de vrij gekomen helling werd de
kiel gelegd voor de G.O. 28, een nieuwe
viskotter voor de firma Tanis te Goe
dereede. Op dezelfde werf werd eerder
ook de G.O. 38 van de firma Tanis ge
bouwd.
L. JANSE
12
Een ererondje voor Jan de Kaa, roept
de kapitein nogmaals. Maar vooraf een
driewerf hoeraa op zijn welgericht schot.
Nu, dat hoeft geen twee keer gezegd
te worden. Vier mannen hebben de kap
per reeds opgebeurd en dragen hem van
het ene einde van het dek naar het an
dere en het hoera is niet van de lucht.
Mensenverheerlijking en niets anders,
merkt dominee de Snoo op. Als dat maar
geen dronkenmansbende wordt. Even
gaat hij nog naar de kapitein en verzoekt
hem of het bij twee, drie rondjes mag
blijven. Nu dat laatste aantal staat de
kapitein wel aan en er volgt een streng
verbod om dit aantal niet te overschrij
den.
Het gaat er bar -vrolijk naar toe aan
boord van de „Gulden Swaen" maar
toch, maar toch, men moet ook nu nog
op alles voorbereid zijn. Want dit is vast
niet het enige zeeroverschip dat op buit
loert.
Ons kruit droog houden mannen, dat
zij en blijve het parool, merkt de kapi
tein telkens op. Bovendien zijn we nog
niet in Lissabon. De golf van Biskaje
heeft al menigmaal schepelingen veel
narigheid bezorgd. Als ge het mij vraagt
geloof ik dat er storm op komst is.
Onder in het scheepsruim, waar het
gonst van mannenstemmen zit Piet van
Hoorn naast Jan de Kaa op een ruw
houten bank.
Nu moet jiJ schrijven Jan, wat ik je
voorzeg. Machteld moet heel spoedig
weten hoe het met me is en ik -wil ook
een paar woorden voor mijn kinderen
op papier zien.
Laat jouw Machteld maar niet weten
dat we een spannend avontuur met die
Duinkerker kapers hebben beleefd. Laat
dat maar niet op papier gezet worden
want ik -vrees dat ze geen oog meer zal
dicht doen.
Heb je goed bekeken, Jan, ik hoop
maar dat ik dat haar later nog eens
mondeling kan meedelen. Ik zal je wel
eens voorzeggen wat er mt je ganzeveer
moet komen. Schrijf niet al te groot en
zorg er voor dat we eer we in Lissabon
zijn deze brief af is, dan kan ik dit
epistel met een schip dat naar Holland
vaart meegeven en komt het wel op tijd
in Middelburg aan.
Jan de Kaa die de schrijfkunst aardig
machtig is zet met mooie krulletters
neer wat Piet van Hoorn hem voorzegt.
Maar af en toe stopt hij even want het
schip begint aardig te deinen en het
valt echt niet mee om dan de woorden
netjes op papier te krijgen.
Zwaar weer op komst. Piet ik merk
het aan mijn botten. Vreselijke steken
af en toe en het zit in mijn hoofd ook
niet bepaald zuiver.
Net als bij mij, merkt Piet van Hoorn
op. Dat kan nog wel eens een naar toch
tje worden. Ik geloof dat ze op het dek
alles al aan het vastsjorren zijn. Ze we
ten daar van wanten -weven en ik hoop
maar
Dat we nu geen zeerovers op ons af
zien komen. Jongens nog eens toe dat
moet je niet gering achten.
Joe-oe-oet - Joe-oe-oet
De wind giert door de touwen en wie
niet op het dek behoeft te zijn gaat
ijlings naar onder.
Dokter de Kaa, in kooi nummer 12
heeft men uw hulp ten zeerste nodig.
Hebt ge even de tijd ervoor?
Jawel eerwaarde, daartoe ben ik hier
immers voor aangesteld. En een goede
scheepsarts moet altijd gereed staan
voor zijn zieken. U zei
In kooi twaalf heer de Kaa. Er ligt
daar een van onze schepelingen om hulp
te roepen. Maar hij is zo verward dat ik
er niet veel van begrijp. Ik geloof dat
de drank hem geen goed heeft gedaan.
Een flinke aderlating doet meestal
wonderen, eerwaarde en we hebben ook
nog de nodige purgeermiddelen aan
boord. Maar vermoedelijk is de opste
kende storm wel de oorzaak van 's mans
narigheid. We zullen het wel gauw aan
de weet komen.
Als dokter de Kaa de trappen afdaalt
naar het onderste ruim moet hij zich
stevig vasthouden en geen flinke duike
ling te maken. Zo dobbert het schip
reeds op de golven.
En in kooi nummer 12?
Er klinkt een vresehjk gegü en ge
roep en er komt een ondrageUjke
zweetlucht de scheepsdokter tegen.
Hoor, de man draait zich om en om en
begint weer te gUlen en te schreeuwen.
Straf mij maar, straf mij maar, ik heb
het verdiend ik trok het eerst het mes,
en ik
Mijn beste vriend wat 'scheelt er aan?
Ge schijnt te ijlen en in grote benauwd
heid te wezen. Zal Ik je even onder
zoeken?
Even doet de man zijn ogen open en
roept dan: Voor mij zijn er geen ge
neesmiddelen, ik heb
Ge hebt een verleden naar ik zo be
merk?
Een... een... droe... droevig verl...
Meer zegt de zieke niet en als hij weer
met het hoofd in het groezelige kussen
ligt, zegt hij enkele ogenblikken geen
woord.
Jan de Kaa voelt de zieke de pols
kijkt eens naar het wit zijner ogen en
zegt dan in zichzelf: Deze man heeft het
geestelijk moeilijker dan menigeen
vermoed.
Ik... ik... de galg, de galg, ik aan de
galg en niet die Vlissinger.
Maar dat is
Piet van Hoorn staat ook bij de kooi
en zegt ineens: Maar dan hebben ze in
Middelburg laatst de verkeerde opge
hangen. Dan moet dit de moordenaar...
Moordenaar... moordenaar... ikke ge
daan... ikke kon hem niet meer laten
leven en daarom
Weer zakt de zieke in het kussen en
dan
Een golf bloed kleurt het kussen rood.
Een tweede golf bloed komt uit zijn
mond en dan draaien de ogen heel wild
in het rond. Er klinken nog een paar
angstkreten en de schepeling blaast de
laatste adem uit.
Iedereen is er over verwonderd dat
men dit op deze tocht temidden van de
gierende -wind moet beleven.
Ook dominee de Snoo is er verbaasd
over en de kapitein weer er voorlopig
geen raad mee. Tot tenslotte -een der
matrozen weet te vertellen dat deze do
de nooit aangemonsterd is voor de „Gul
den Swaen" maar als een verstekeling
en avonturier een plaatsje heeft gekre
gen op deze boot. En dan volgt er wel
dra een heel verhaal over deze man. Hij
heeft kort geleden een matroos ver
moord maar voor de rechters kon hij
zijn onschuld bewijzen. Zodat niet hij
maar een ander de doodstraf heeft ge
kregen en dit heeft hem niet met rust
gelaten. Vanmiddag toen de storm zo
hevig opstak heeft hij hem het hele ver
haal verteld en tevens gezegd dat hij
Lissabon niet levend zou bereiken. Hij
had een voorgevoel van het naderend
einde en daarom wilde hij zijn gehei
men eerst prijs geven. Veel had hij al
met longziekte getobd en vaak had hij
al bloed overgegeven maar dit van van
middag was het onherroepelijk einde.
Verkeerd beoordeeld, zegt Jan de Kaa.
Ik had niet kunnen denken dat het zo
ernstig met hem gesteld was.
Dat wordt een zeemansgraf, mijne
vrienden, merkt dominee de Snoo op.
Wanneer zal het plaats hebben, kapi
tein?
Als de storm zo in hevigheid blijft
minderen zou ik zo zeggen hedenavond
ter zevender ure.
Ge kunt op mij rekenen, merkt domi
nee de Snoo op. Ik hoop een kort woord
te spreken.
Die avond lijkt het wel of men van
de storm in de 'stilte gekomen is.
Op het dek zijn velen verenigd en
vlak bij de kapitein en dominee de Snoo
hgt onder een wit laken de overledene.
Vier zware stenen zijn aan de hoeken
van het laken gebonden, terwijl een
stuk of acht matrozen gereed staan om
te doen wat de kapitein hen straks zal
bevelen.
(Wordt vervolgd)
