Wetenswaardigheden
over kerk en toren
van Sommelsdijk
pêygd lioekje
I premie-woningen
l P. DE VISSER
I UW
Stichting Kerk in liet verleden
Het varken ais
werkgever
Ziekenomroep Dïzo
krijgt waardering
Nog werk voor gemotiveerde
krachten
De Dirkslandse Ziekenomroep
afgekort Dizo, startte precies een
jaar geleden met haar wekeUjkse
radio-uitzendingen in het van Weel-
Bethesda ziekenhuis in Dirksland.
Aan deze datum, 1 december 1977
ging een proefperiode van een half
jaar vooraf. Nu wordt op dinsdag
avond van 20.00 - 21.30 uur een
gevarieerd, verstrooiend program
ma rechtstreeks uitgezonden.
Foto's hiattendorp
1978
I TE KOOP nieuw te bouwen
1 twee onder één kap, met garage, in
I plan West II te Stellendam
i Hardhouten kozijnen en deuren. Isolaitie, premie phn. 10.000,
g totaal.
I Prijs, inclusief grond, vanaf 140.000,
I Gegadigden moeten woonachtig of ecanomisch geboindenen zijn
in de gemeente Goedereede. Inlichtingen
I GEBR. V. d. NIEUWENDIJIC B.V.
I BOUWBEDÜIJF
i STELLENDAM TEL. 01879 - 1739 - 2070
I U WILT WEL HERSVERS,
i maar toch ook op tijd uw boter amandel letters en staven J
4 van uw warme bakker in huis hebben
even bii ons, en aUes ligt op
100 roomboter amandel letters t
a 10,50 500 gram
100 roomboter amandel staven X
a f 5,— 250 gram
WARME BAKKER X
19-21 SOMMELSDIJK TEL. 3330
f Wel mevrouw, vult u s.v.p. onderstaand lijstje even in, en breng
X dat voor zaterdag 2 deoe(mber even bij ons, en aUes ligt
de gewenste tijd KERSVERS voor u klaar.
U kunt ook telefonisch bestellen.
stuks
X OOSTDIJK
Bladz. 2
„EILANDEN-NIEUWS"
Vrijdag 1 december 1978.
De Stichting Natuur- en Landschaps
bescherming Goeree-Overflakkee be
staat sinds, 1970. Aanvankelijk hield zij
zich voornamelijk met de flora en fauna
op het eiland bezig, doch onlangs werd
het bestuur aangevuld en de taak uitge
breid. De aandacht is nu gericht op „het
mUieu" in de meest uitgebreide zin van
het woord, dus niet alleen de planten
groei en het dierenrijk, doch ook al dan
niet schone lucht, historische dorpsker
nen en karakteristieke gebouwen uit
het verleden, alsmede de ontwikkeling
van rekreatiegebieden in het landschap
en de ruilverkaveling hebben de be
langstelling.
Een dokumentatiecentrum wordt op
gezet, waarin geschiedsbeschrijvingen
een plaats vinden naast streekplannen
en inventarisaties van flora en fauna en
historisch waardevolle gebouwen, ter
wijl getracht zal worden, voorlichtings
tentoonstellingen te organiseren en
fiets- en wandelroutes uit te zetten.
De stichting kan zo een coördinerende
functie hebben voor de aktiviteiten die
op dit gebied reeds plaats vinden.
In dit blad zult u regelmatig een ar
tikel aantreffen over een onderwerp,
waarmee de stichting zich bezighoudt.
Zo 'staat ditmaal de toren van Sommels
dijk in de belangstelling.
Hoe vertrouwd klinkt het klokgelui
om acht en twaalf uur de geboren en
getogen Sommerdieker in de oren, hoe
welkom was het vroeger de arbeiders
op het land, dan was het immers schaft
tijd! Doch ook nog in deze moderne tijd
begeleidt klokgelui hier het ritme van
de dagen, zoals het bij de begrafenis de
gestorvene naar de laatste rustplaats
begeleidt.
Nu de toren in de steigers staat, is er
alle aanleiding, iets over haar verleden
te vertellen. Hiervoor gebruiken wij het
Jaarverslag 1977 van de Vereniging van
amateurgeologen voor Goeree en Over-
flakkee, de Motte, waarin A. van der
Zwan de bouwgeschiedenis van de N.H.
kerk te Sommelsdijk beschrijft.
Bij de bouw in 1499 stond de toren
op de kruising van schip en dwarsschip,
het was een z.g. kruiskerk, totdat op 8
september 1624 kerk en toren in vlam
men opgingen. Bij de plannen voor we
deropbouw besloot men, de toren aan de
westzijde van de kerk te plaatsen.
DE HERBOUW.
Volgens de bestekken van de herbouw
van de toren in 1632, die nog geheel aan
wezig zijn in het Oud-Archief van het
dorp Sommelsdijk en het archief van
de kerkvoogdij van de N.H. Gemeente
te Sommelsdijk, moet de toren ruim 53
meter hoog worden. De stenen romp
wordt ruim 35 meter hoog en bekroond
met een natuurstenen ballustrade en op
die romp komt een houten spits, be
kleed met leien en daarop een peer. In
1698 wordt de onderste geleding op
nieuw bekleed en in 1770 is opnieuw een
grote reparatie noodzakelijk, en wel met
behulp van 58.500 zogenaamde mopste
nen. Waarschijnlijk werden deze ge
bruikt voor een nieuwe bekleding van
de buitenkant vanaf de onderste gele
ding tot aan de onderkant van de galm-
gaten; bij het metselwerk onder de
galmgaten kan men de afwijkende kleur
waarnemen. Op 23 juli 1799 werden de
kerk en de toren door een nieuwe brand
verwoest. Pas In 1807 werd de kerk van
een nooddak voorzien, hetwelk de ruim
te in één keer overspande. Tot dan toe
was de kerk in drie beuken verdeeld
geweest. De ramen werden groter en de
Noord- en Zuidkapel kregen een plat
dak. De noordmuur van het koor be
staat nu nog in de achtergevel van de
huisjes van het streekmuseum, het koor
zelf werd. bij deze herbouw niet weer
opgebouwd. En in 1817 werd met be
hulp van een schenking van 2.000 gul
dens van'Lodewijk Napoleon het her
stel van de toren aangevangen. Hierbij
werd het metselwerk van de top her
steld met steen van afwijkend formaat
en kleur en de houten spits werd niet
hersteld.
UNIEKE KANS.
In 1978 worden plannen gemaakt om
de toren te consolideren, dat wil popu
lair vertaald zeggen, dat de toren zal
worden opgeknapt. Aangezien zich hier
de bijzonder gelukkige omstandigheid
voordoet, dat het originele bestek van
de bouw in 1632 nog compleet voorhan
den is, ware het te hopen, dat bij het
komend herstel van de toren zoveel mo
gelijk van het oude bewaard blijft en dat
iets van de vergane glorie teruggebracht
zou kunnen worden. Het -moet toch mo
gelijk zijn, iets te laten zien van de
uiterlijke rijkdom, die deze toren in het
verleden gehad heeft. Het zou zonde
zijn, als deze kans, die zich slechts zo
zelden voordoet, gemist werd.
Niet alleen spreken de stenen echter
van het verleden, zij kunnen ons ook
over moderne kwalen als luchtvervui
ling een en ander vertellen. Boven aan
de toren speelt zich namelijk het leven
van algen en korstmossen af. Korstmos
sen zijn geen mossen, doch een sym
biose tussen algen en schimmels, door
welke symbiose beiden in leven kunnen
blijven. Dit gaat aldus:
Schimmels leveren het vocht, en met
behulp van het zuur, dat de algen af
scheiden, lossen uit de stenen de mine
ralen gedeeltelijk op, die de algen op
hun beurt met behulp van hun blad
groen of chlorofyl en het zonlicht weer
omzetten in voedsel voor zichzelf en de
schimmels. Voor geen van beiden is het
mogelijk, lange tijd aleen in leven te
blijverk Door het ontbreken van voed
sel zouden ze bij wind en felle zon
doodgaan. Deze korstmossen nu kunnen
daar leven, waar geen andere plant het
zou kunnen uithouden, op voorwaarde,
dat de lucht zuiver en schoon is. Om die
eigenschap worden korstmossen als
graadmeters van luchtvervuiling ge
bruikt, dus om na te gaan, in hoeverre
de lucht verontreinigd is. Op de muren
van de toren van Sommelsdijk nu ko
men verscheidene korstmossen in flinke
hoeveelheden voor, zoals Boomkorstmos
en Steenkorstmos, waaruit we kunnen
afleiden, dat de lucht enkele tientallen
meters boven ons dorp lekker schoon is.
Zo hebben kerk en toren er oorspronkelijk uitgezien tot aan de brand in 1624.
L.^
Beste jongelui
we fietsen nog even verder, we gaan
het nog even leren. De leerling fietser
werd of bij het zadel of bij de bagage
drager vast gehouden terwijl hij of zij
het stalen ros beklom.
Eenmaal gezeten begon het spel. De
berijder kneep angstvallig in het stuur,
en degene die het geval in evenwicht
moest houden moest ook maar zien hem
bij te houden. Dit was meest een hele
opgaaf, want die leerlingen zetten er
meestal wel behoorlijk de gang in. Op
een gegeven moment moest die wel los
laten, en al slingerend ging het geval
over de weg. De fietser leefde in de
veronderstelling dat hij nog steeds werd
vastgehouden, en hij bleef dan ook rij
den. Kwam hij tot het besef dat hij al
leen reed, dan was het meest fout, en in
het gunstigste geval eindigde het in een
valpartij. Toch hield men vol want men
zag wel het nut van de fiets in. Maar
zulke bekwame rijders als wij ze nu
kennen werden het niet. Men had dan
ook meestal een verhoging nodig om
z'n fiets te beklirmnen. Later zag men
van die lange opstappen op de achteras
gemonteerd. Jullie kunnen het je niet
voorstellen wat een opgaaf het fietsen-
leren voor die mensen geweest is.
Zo hebben dus onze voorouders het
moeten leren en nu is het zo dat ieder
mens wel kan fietsen. Ook heden ten
dage kunnen wij de fiets of het rijwiel
niet meer wegdenken, en velen die ge
wend zijn auto te rijden hebben toch
nog een fiets om in de zomeravonden
een poosje te gaan genieten, rustig op
het rijwiel de polder in.
Een Rijwiel is nog steeds het goed
koopste vervoermiddel, en ook het ge
zondste. Maar het moet niet te hard
waaien, want dan gaat het alleen maar
heerlijk voor de wind. Enfin, daar we
ten jullie wel van mee te praten.
DECEMBERRAADSEL I
1.
doren
2.
dertien
3.
nabal
4.
helaas
5.
droomen
6.
breed
7.
eiermuts
8.
slaregen
9.
boen
10.
diersnuit
11.
leeg
12.
ruim
13.
tarwe
14.
smeer
BRIEFWISSELING
Lenie Lodder, Sommelsdijk. Je hebt
dus nog geen boek gekocht. Er zijn er
anders volop te koop Lenie. Maar je
hebt wel gelijk dat je eerst eens uitkijkt
wat je koopt. Er is zoveel „rommel"!
Jullie zijn dus samen aan het handwer
ken. Dat is een nuttig werk en dat moet
je ook goed leren, daar heb je later zo
veel gemak van. Jammer van het gubje,
ze schijnen niet sterk te zijn. Het is goed
dat je ze „gaat verschonen" maar eerst
onder de douche zeker?
Corrie Vroegindeweij, Ochten. Wat
een fijne brief heb je geschreven Corrie.
Je had ook zoveel te vertellen over het
feest op school. Wat die meester even
goed af. Jullie hebben wel wat over ge
had voor de meester! Je zal zomaar een
fiets krijgen met alles er op en er aan.
Ik denk dat hij meer gebruik zal maken
van jullie kado, dan het kado van het
personeel. Hij staat beslist hoog aange
schreven bij jullie. Toch erg leuk hé. Het
is ook een heel eind, 25 jaar. Nog gefe
liciteerd met de verjaardag van je va
der, al is dat dan al achter de rug, en
ook met je broertje hoor. Allemaal de
groeten!
Marjoleen de Visser, Middelharnis.
Leuk briefpapier heb je gehad Marjo
leen. Die t'wee staan elkaar wat in, het
oor te fluisteren, wat zouden die in hun
schild voeren? Maar je mooiste kado
moet nog komen merk ik. Erg verstan
dig van je ouders om te wachten tot het
mooi weer gaat worden. Bij elkaar heb
je wel een boel gehad zeg. Dat zijn
mooie boekjes, ik heb ze ook allemaal.
Het zijn wel echte jongensboeken dacht
ik, maar voor meisjes zijn ze ook heel
mooi hoor. Het is niet alleen een lange,
maar ook een fijne brief geworden, Mar
joleen. Mijn dank hoor.
1. hier woonde een waarzegster.
2. eerste preek van een dominee in de
nietiwe gemeente.
3. oom van Jacob.
4. iemand, waarvan in de Bijbel staat
dat hij licht op zijn voeten was.
5. gebruikt men in de trein als er
iets gebeurt.
6. stad, door Paulus bezocht.
7. rustend predikant.
8. regen, sneeuw, hagel in één
woord genoemd.
9. bekende berg uit Mozes' tijd.
10. fabrieksbedrijven in één woord
(handel - landbouw -
11. onrein dier met stekels (Lev. 11)
12. bevond zich aan de borstlap van de
Hoogepriester (1 Sam. 28).
13. vloeistof.
14. heer van de berg van Samaria
(1 Kon. 16).
Jullie begrijpen de bedoeling? De gege
ven woorden geven door verwisseling
der letters het woord dat gevraagd
wordt.
Zijn die woorden allemaal goed, dan
vormen de beginletters de naam van
iets dat wij allemaal kennen.
Andrea van Dijk, Dirksland. Dat was
w^el jammer dat je een oplossing verge
ten was hé. Maar nu had je dan alle
maal en goed ook. Jammer dat Louise
niet meer mee doet. Zo erg veel huis
werk zal ze toch niet hebben? Waar
een wil is, is een weg, maar oom Ko-
kan niemand verplichten hé. Het be
rust alles op vrijwilligheid. Je zwemt
ook graag schrijf je. Heb je ook al
zwemdiploma's Andrea? Ook graag le^
zen? Je moet maar goed je best doen
en volhouden, dan zit je zo' in de prij
zen.
Ingrid Tuinenburg, Middelharnis. Dat
was dan wel een tegenvaller Ingrid,
dat je vader zo onverwacht weg moest.
Het zou voor mij niets zijn hoor. Het
is nog niet bij de deur zeg, Singapore.
Jij bent in de vakantie nog bij het drie
landenpunt geweest, daar is het ook al
mooi en ver genoeg weg ook, vind je
niet? Ik zou best die foto eens willen
zien met je snuit in het meel. Zou een
leuke foto zijn om in de krant af te
drukken, en dan raden wie dit meisje
is!
Anne v. d. Welle, Sommelsdijk. Wat
je eerste vraag betreft, je had al lang
een prijs kunnen winnen, maar je hebt
een paar keren verzuimd de oplossin
gen in te zenden, maar nu ben je gauw
aan de beurt hoor. Zodra onom Ko wat
inspiratie heeft krijg jij een albumvers
je. Je hebt wel je best gedaan op je
brief zeg, hij staat er gekleurd op en
bovendien heel gezellig. Jammer dat je
papier' vol was, anders had je nog wel
een velleltje vol geschreven.
Connie Nieuwenhuize, Yerseke. Je
hebt mooi postpapier Connie, maar je
had het gerust vol mogen schrijven
hoor. Je hebt al gebruik gemaakt van
je nieuwe vakantieadres? Leuk is dat
zeg. Je bent ook nog een paar dagen
ziek geweest? Nou, bij oom Ko zit het
nu ook niet zo heel lekker, maar ge
lukkig nog niet ziek. De oplossingen
waren goed hoor. Het antwoord op je
andere -vraag zou ik kunnen omschrij
ven als precies een week voor jouw da
tum. Dan weet je het wel hé!
José Koppenhol, Ooltgensplaat. Je
kan in die pen gewoon een nieuwe stift
doen José, die zijn in de boekhandel
verkrijgbaar. Jullie hebben dus voor de
tweede keer aardbeien geplukt? Zoiets
zie je wel meer, maar ze zijn niet zo
lekker als in de zomer. Hoe zou het ko
men dat de één de raadsels zO' moeilijk,
en de ander ze zo gemakkelijk -vindt?
Je moet weleens wat zoeken, maar dat
is toch niet zo erg. Zit jij nu ook in
het nieuwe lokaal José. Daarin zal het
beslist wel gezelliger zijn denk ik.
Corry Kastelein, Zeist. Dat is een
mooie serie Corry, eer je die allemaal
in je bezit hebt. Maar-je moet dat rus
tig aan doen, en dan heb je ze nog
onverwacht. Het is wel een succes ge
worden met de opening van de ver
bouwde winkel. Jullie zaten ineens on
der de bloemen; kan je nog een poosje
plezier van hebben. Fijn dat het in de
bakkerij goed gaat en dat je nu zelf
standig kan werken. Als je er van houdt
is het leuk werk, want zo spreek je met
verschillende mensen Corry. En daar
kan je soms veel van leren. Niet altijd,
hoor!
Jan Kastelein, Zeist. Wat een drukte
zal dat geweest zijn tijdens „open huis".
Ik had dat best ook eens -willen zien,
maar dat kon niet hé. Hebben jullie bij
de opening ook zoveel korting gegeven
als jij kreeg op je boor? Dan zal je
vader wel niet veel verdiend hebben
denk ik. Voor jullie was het wel leuk
dat de heropening net in de herfstva
kantie viel. Kon je overal bij wezen
Jan. Maar niet te veel snoepen van de
produkten die je hebt opgenoemd, want
dan word je veel te dik. De groeten aan
allemaal en succes in de zaken hoor!
Allemaal de hartelijke groeten van
oom Ko!
Er is een tijd geweest, dat aUe gezin
nen op het platteland in Nederland een
varken hadden. Het dier werd gevoed'
met keukenafval en in het najaar kwam
er een slachter, die het beest tot vlees
en spek verwerkte. Tegenwoordig is
dat wel anders. Het varken geldt in de
veehouderij als steunpUaar, want jaar
lijks worden er rond de twaalf miljoen
slachtvarkens „geproduceerd". Meer
dan een miljoen hiervan gaat levend
naar het buitenland.
Het is dan ook niet zomaar een grap
je, dat het varken wel de belangrijk
ste werkgever wordt genoemd. Volgens
schattingen zou het dier uiteindelijke
aan zo'n 200.000 mensen werk verschaf
fen. En dat is nog altijd heel wat meer
dan welke multinational binnen onze
grenzen ook. De expotrt van varkens is
sinds de opening van de EG-markt in
1963 dan ook enorm toegenomen. Vo
rig jaar bereikten voor het eerst in
onze vaderlandse geschiedenis de in
1977 afgeleverde varkens een gezamen
lijk slachtgewicht van meer dan een
miljoen ton, exclusief het afsnijvet. Ter
vergelijking: het waren er 1.024.000 te
gen 975.500 in 1976. Tegenover deze stij
ging stond trouwens een daling van
rund- en kalfsvlees.
Overigens werd die afzet wel groten
deels bepaald door de export van leven
de varkens en vers varkensvlees. Op
de binnenlandse markt veranderde niet
veel ten opzichte van het voorgaande
jaar. En wat moeten we daar van den
ken? Weliswaar geniet de Nederlander
enigszins de naam maar weinig geld
voor zijn eten uit te -willen geven, maar
het kan toch niet zo' zijn, dat men bui
ten onze grenzen een goede achterham
bijvoorbeeld beter weet te waarderen
dan hier?
Overigens werden in deze „torentuin"
op de muren bovendien nog de volgende
gewassen waargenomen: Muurvaren,
straatgras, liggend vetmuur, muurmos
en zelfs een gewone vlier. Laten wij net
als zij doen, en de mooie plekjes uit het
verleden in ere houden!
Op vrijdagavond van 20.00 - 21.30 u.
kunnen de patiënten luisteren naar een
progaramma met gewijde muziek.
Dat de radio uitzendingen in het zie
kenhuis gewaardeerd worden, blijkt wel
uit het grote aantal reakties van de
patiënten, veelal in de vorm van ver
zoekplaten. De vele positieve reakties
uit het ziekenhuis zijn voor de om
roepmedewerkers een stimulans om
door te gaan met het werk.
Ziekenomroepwerk is een tij dorovend
werk. Om al het werk zoveel mogelijk
en zo eerlijk mogelijk te verdelen is een
voldoende aantal medewerkers een eer
ste vereiste. Al het werk wordt gedaan
op -vrijwilUge basis in -de avonduren.
Een greep uit de werkzaamheden: het
voorbereiden, presenteren, opnemen
en uitzenden van programma's, mtbrei-
ding van het muzikaal archief, de ad
ministratieve verwerking van de ar
chiefopnames in de kaartsystemen, de
opname van belangrijke konserten op
Flakkee en de voorbereidingen hiervoor
het verzorgen van informatie naar de
patiënten etc. Het is duidelijk dat het
omroepwerk meer is, dan alleen een
geprogramma maken. Er is nog heel
veel ander werk, dat toch onmisbaar is
om een omroep te laten funktioneren.
Om aan alle takken van het zieken
omroepwerk voldoende aandacht te ge
ven is het noodzakelijk om een flink
aantal mensen te hebben, die zich wil
len inzetten voor dit werk. Er is veel
werk, dat gedaan moet worden en ook
veel werk, dat nog gedaan zou kunnen
Worden.
Daarom doet radio Dizo op u, als le
zer van dit blad, een dringend beroep
om een klein deel van uw vrije tijd af
te staan aan het ziekenomroepwerk. Zo
wel voor de programma's, de techniek
en de andere genoemde werkzaamhe
den kan de Dizo nog mensen gebruiken.
Vanuit het protestants christelijk ka
rakter van de Dizo gaan de gedachten
uit naar jongeren, die vanuit een posi
tieve christelijke levensovertuiging het
ziekenomroep inhoud en gestalte willen
geven. De Dizo is niet gebonden aan een
bepaalde kerk en vanaf het begin zijn
de medewerk(st)ers afkomstigu mt ver
schillende kerkgenootschappen. De sa
menwerking heeft nog nooit problemen
gegeven en mede daardoor blijft de om
roep open staan voor iedereen.
Aarzel niet om eens nader inlichtin
gen te -vragen of een kijkje te komen
nemen in de studio in het ziekenhuis.
Dit alles kan geheel vrijblijvend.
Medewerk(st)ers zijn van harte wel
kom.
De praktijk laat zien, dat het om
roepwerk in een behoefte voorziet. Re
akties van patiënten steunen en sterken
de vrijwilligers in de overtuiging dat de
mensen iets aan de progaramma's heb
ben.
Het haalt hen uit de ziekenhuissfeer;
ze krijgen verstrooiing; ze worden er
door bemoedigd of putten er troost uit.
Daarom is het zo belangrijk, dat het
werk doorgaat en om dat te kunnen
blijven doen is er hulp nodig. Hopelijk
zijn er onder onze lezers meerderen,
die een stukje van hun -vrije tijd wU-
len geven aan mensen, die in het zie
kenhuis liggen en daar vaak zo veel
Uchamelijk en geestelijk lijden te dra
gen krijgen.
Voor informatie en een eventueel
vrijblijvend bezoek aan de studio,
kunt u terecht bij de secretaris van de
Dizo.
Het adres is: Radio Dizo, p.a. P. de
Munck, B. C. Zaayerlaan 46, Dirksand,
tel. 01877 - 2494.
MIDDELHARNIS - SOMMELSDIJK
In het Diekhuus kunt u de foto's
van het deze zomer door de jeugd ge
bouwde huttendorp bekijken en bestel
len. U kunt dat doen van maandag tot
en met vrijdag van 9 tot 12 en van 1
tot 4 uur. De kleurenfoto's hangen in
de gang. Er hangt ook een lijst, waar
u op in kunt vullen, welke foto's u
graag -wilt hebben. De foto's worden
dan later bezorgd en dan kunt u met
een afrekenen. Ze kosten 1,25 per
stuk.
BRUINISSE
Kerknieuws Oud Ger. Gemeente.
Woensdagavond 6 december 19 uur ds.
L. Gebraad van St. Philipsland. Dank
stond.
250 gram roomboter amandel speculaas 3,40 X
250 gram roomboter zeeuws speculaas 3,40 X
Diversen
-------------------
---------------------------------------------
