eiiahdeii - niEUWs
Michiel de Ruyter
Overdenking
Zeeuwse wandelingen
Grootvader vertelt
|gero...... I
I altijd voor
I iedereen
uit de
Heilige Schrift
2e blad
Vrijdag 16 april 1976
No. 4481
HET
KIJKVENSTER
Speciaal inbouwstation voor
L.P.G
gasinstallaties
in elk merk automobiel.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiuiiiiiu^^^
rtiim en overzichtelijk
1 in onze speciale
showroom.
I A. Vroegindeweij
Middelharnis
1 Westdijk 46
Garage Nijsse B.V.
Oostdijk 15 - Oude-Tonge t
Tel. 01874-235-385
STERVEN EN LEVEN
ANWB nodigt uit
Gratis (auto)lichten
laten controleren
in Middelharnis
- Afslanken in de
I vakantie
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦t
blik op ker
en samenleving
Het COGG
De prediking
Hët zout
Een igöbeuren waaraan in deze ru
briek vrijwel ieder jaar aandacht wordt
besteed is de oonferenitie van het Con
tact Orgaan wan de Gereformeeiide Ge
zindte (GOOG) 'die imeestal in het voor
jaar wordt gehouden en waar leden en
predikanten van verschillende kerken
elkaar ontmoeten len met elkaar spre
ken. De eenheid van de gereformeerde
belijders zowel hi als buiten de Her
vormde Kerk is helaas ver te zoeken,
maar dient ons wel ter harte te gaan.
We voelen ons dikwijls bo knusf in onze
eigeh kenkelijke kring en hebben wei
nig oog voor aUès wat zich buiten die
eigen 'kring 'afspeelt. Maar van Calvijn
is het gevleugelde woord dat hij wel
tien oceanen zou willen oversteken wan
neer hij daarmee de eenheid fcon be
werken van allen die de Naam van de
Heere Jezus liefihelbiben. Kn als we Cai-
vinisten willen zijn en ons igraag op
Oalrvijn willen toeroepen zullen we ons
in dat verlangen naet heim veibonden
weten.
11-^
Het referaat op de conferentie van
het aOGG, ook dit jiaar weer in Lun-
tenen' gehouden, werd ditmaal verzorgd
door ds. J. Overduin, Gerefornaeerd eme-
ritus-predikamt in Veenendaal. Een man
die ibij velen bekend is, ook buiten zijn
eigen kerk, door het aangrijpende boek
„Hel en heimel van Dachau", waarin hij
zijn erviarinigen in het conoentratiekam'p
heeft neengeleigd. Een man 'met een
eigen visi'e en een scherpe pen, boven
dien eenl man wiensi prediking al'tijd
veel mensen trok. Hij is een centrale fi
guur binnen de Gereformeerde Ker
ken, centraal 'Ook, in idde zin, dat hij.
vaak boven de partijen staat. Hij be
seft wat de verontruste igereformeenden
drijft, maar zou 'zeker niet tot de ver
ontrusten gerekend willen worden. An-
derzij'dsi 'distan'tiëerde hij zich 'meer
malen van de nieuwere theo'lo^e van
Kuitert, Aiigustijn en Wiersinga.
Dat bleefci ook wel uit het onder
werp waarover hij op 'de conferentie
sprak: „De .Gereformeeirde predikinjg in
otize tijd". 'Een zeer aangelegen punt in
'de crisis waarin de kerken vandaag ver
keren. Ds. Overduin toetoogdiè dat elke
prediking een getuigend karakter mo'et
höbfoen, een confrontatie moet zijn met
Jezus Christus en Die gekruisigd. De
preek zal telkens iweer 'moeten door
geven wat Ohristtis is vóór ons, in ons
en 'dóór ons. Daaribij schermdei hij zich
af zowel naar luiterst rechts als naar
links. Christus uitsluitend preken als
Bong en Middelaar, dus tot rechtvaardi-
ginig, is eenzijdig, maar Hem alleen'
schilderen als het igrote Voorbeeld is
een andere, eenzij'diigheid, want de hei
liging is niet van de redhtvaardiging te
sch'eiden. Hij keerde zich ook tegen een
goedkope populariteit, al moet de pre-
düdnig afgestemd zijn op de tijd waarin
we leven en op de m.ensen tot wie het
Woord gericht is.
Op de lezing volgde aldus het ver
slag in het Reformatorisch Dagblad
een geanimeerde discussie, waarin on
der .andere aan de orde kwam het ige-
zag van de 'predikinig. Preken is meer
dan „samen over iets nadenken". De
prediker komt met gezag, liet igez^ van
de profeten, .die zeiden: Alzo spreekt de
Heere Heere.
Het is een voorrecht dat het in onze
tijd ivan verwarrinig en verdeeldheid
èiogelijk is, als leden -en predikanten
van verschillende kerken' over een zo
belangrijk onderwerp van gedachten te
wisselen. We moeten 'daarvan niet di-
rekt wonderen verwachten, daarv'Oor is
de 'kl'oof tussen de keiken te 'grO'Ot.
Maar we moigen wel ■wonderen ver
wachten van die 'God, Die met Zijn
Geest nog in d© verschillende kerken
wonen en weikien wil, want Zijn Woord
is met m-adht. 'En daarbij moeten wij
niet lopen voor 'Ons eigen huis, maar
vervul'd zijn van ijver voo'r het huis
des Heereri.
In dit verband wil ik igraag iets door
geven wat ik las in het blad van het
Werel'ddiakonaat, hoewel wij in 'de Ge
reformeerde 'Gezindte natuurlijk niet
akfco'ord igaan met allerlei aktiviteiten
die het werelddiakonaat ontplooit...',...
Ik citeer:
„Christus noemde ons het zout der
aarde. Een kleine hoeveelheid heeft
een groot effekt 'op het 'geheel. Maar
'zout is wel een stof die in het geheel
opgaat-zelfs onizichtbaar wordt. Het
'komt ons voor dat kerken vaak 'de
neigtnig hebben tot het omgekeerde':
het igaat hen meer 'Om het voortbe
staan van henzelf dan het O'pgaan in
'de anderen. Zij hebben vaak meer
belangstelling voor de zoutpot '(de
keik) dan voor 'de functie van het
aout. Daarom worden ze vaak door
de anderen genegeerd".
Waarnemer.
Levensleed en onrust
Na zijn eerste tochten als „jontgste
bediende" op de fcoopvaardijschepen
wias hij steeds hoger in rang igeklom-
mien. Daardoor vermeerderden «ook zijn
verdiensten. Hij wist wat over te leg
gen, zijn spaargeld bele@de hij in ren-
tebrieven (een soort effecten). Hij kon
dus wel een igazin onderhouden en kree'g
zachtjesaan 'de leeftij'd dat hij eens 'Over
een huwelijk 'kon 'gaan -denken.
Zo trouwde hij begin 1631 'als jonge
mam van 24 jaar 'met Maaike Velders,
een 'boerendochter uit Grijpsfcerke. Het
huwelij'ksigeluk duurde slechts kort. Op
de voorlaatste daig van hetzelfde jaar
stierf de vroaw bij de igeboorte van hun
dochtertje, dat 'drie weken later haar
moeder volgde in het igraf. De Bujrter
was 'op zee.
De jonge weduwnaar trouwde 5 jaar
later opnieuw, nu met Neeltje Engels
(Ingels). Nog steeds werd hij „varende
man" genoemd, hoewel hij toen al stuur
man op een koopvaardijschip was.
Vier kinderen zijn uit dit huwelijk
'geboren. In 1637 Adriaan, genoemd naar
zijn igpootvader. Hij 'koos 'dezelfde loop
baan als zijn vader, ■werd luitenant
ter zee, maar is op 18-j'arige leeftijd ge
storven. In 1639 werd hun dochter Neel
tje geboren, later deftiger Ooimelia 'ge
noemd. Ze is getrouwd met Johan de
Witte, later kapitein op een oorlogs
schip. In 'de vele zeeslagen, idie De Ruy
ter 'heeft 'geleverd, was zijn schoonzoon
meestal bok 'op 'de vloot.
In 1642 kregen ze hun tweede doch
ter Aalkenl of Aaltje, 'deftiger gezegd
Alida, genoemd naar De Ruyter's moe
der Alida Jans. Na een huwelijk van
slechts 'een jiaar met de Goesenaar Jan
Schorer hertrouwde ze met ds. Potts
uit VLissingen. Het laatste .kind uit dit
■huwelijk was hun zoon Engel, over 'wie
straks iets uitvoeriger.
'In 1650 verloor 'De Ruyter zijn twee
de vrouw door de dood, weer was hij
aifiwezig.
Het derde huwelijk
Twee jaar later trad De Rus^ter voor
de derde keer in het huwelijk, nu met
de 38-jiairiige weduwe van de Vlissingise
zeeman Jam Pouwelsz. Ze- heette Anna
van Gelder en had reeds twee kinderen
sa
die naar 'haar genoemid waren, n.l. Jan
van Gelder en .een 'dochter Grietje. Jan
van 'Gelder diende als kapitein ter zee
zijn stiefvader en sneuvelde in 1673 bij
Kijkduin tegen 'de Frans-Enigelse vloot.
In hetzelfde jiaar van het huwelijk
van De Ruyter .en Anna van Gelder
(1652) werd hun dochter (Margaretha ge
boren. Ze is igetrouwd met de Amster
damse preidlkant Bernard Somer, die
vroeger te Serooskerke 'en Vlisstngen
'had gestaam. H'un tweede 'dochter Anna
is' op ll-jarige leeftij.d aan een besmet
telijke ziekte- .gestorven.
Bij .dit derde huwelijk was De Ruy
ter een man van 45 jiaar. Van middel-
'bare leeftijd dus en in de kracht wan
zijn leven!. Veel zeeën had hij bevaren
als koopvaardij'kapitein en op de wal-
visvangst. Ontberingen doorstaan en ge
varen geleden, gevochten met kapers uit
Duinkerken en van de 'kust van NO'Ord-
Afrika.
Hij heeft goed verdiend en is nu van
plan rusti'g te gaan lefven; te igaan ren^
tenteren. 'Nogal jong, zouden we zeggen.
Tteigenwoordig gabettrt dat meestal als
mien een twintig jaar 'ouder is. Hij 'kocht
een aanzienlijk huis tusajen .de Lanig©
Nieuwstraat en Groenewou'd om daar
van de rust te gaan genieten in zijn
geboorteplaats.
De rust heeft echter maar kort ge-
du'urd: slechts een half jaar. De eerste
Engelse oorlog was uitgebroken en De
Ruyter werd gevraagd in 'di'enst van
zijn vaderland mee te helpen. Hij wilde
niet weigeren en vocht 'dapper inee on-
'der admiraal Tromp.
Rust heeft de man, die stil wilde gaan
leven, eigenlijk helemaal niet gehad.
Bijna altijd was er wat te vechten met
Engeland, Frankrijk, Zwedien .en m:et
zeerovers.
Als er 's winters niet zoveel te doen'
was op zee, was' hij bezig op het land
met toezioht op het herstel der oortogs-
schepen en de aanvulling ervian.
Waar Amsterdam
Daartoe was het beter dat hij in Am
sterdam iginig wonen, dat centraler ge
legen was dan Vlissingen. Temeer daar
hij 'benoemd was bij de Admiraliteit
van .Holland.
In 1655 verhuisde hij en zes jaar la
ter k'ocht hij het huis waar hij woonde
op de Prins Hendrukkade voor 28.000,i
Daar heeft hij tot zijn dood gewoond,
daarna woonde zijn weduwe Anna van
Gelder er.
Het echtpaar 'De Ruyter .met zijn kin
deren leefde eenv'Oudig. Hij hield van
een (bimgertafel met eenvoudi'ge zee-
manskost, was e'envoudiggeikleed als een
tgewone zeekapitein en hield hiet van
hoofse m'anieren en vleierij, zy ging
'gewoon met een fooodschappenmand
naar 'de -markt en! zorgde zelf voo'r het
huishouden.
Ik ben met Christus gekruisigd 'en
ik leef, doch niet meer ik, maar
Christus leeft in mij.
(Gal. 2 20a)
Samen met Christus iben' ik (gekrui
sigd, zegt Paulus. Is 'dat eigenlijk wel
waar? Samien met Christus zijn twee
moordenaars gekruisigd. Paulus toen
nog iSauliis zat in die tijd nog aan
'de voeten van Gameliël. En als hij op
Goüjgotha was .geweest, 'zou hij ijverig
geholpen hebben om Jezus te kruisigen
inplaats van met Hem 'gekruisigd te
worden.
Inderdaad, Paulus is nooit gekruisigd,
'hij is naar alle waarschijnlij'kheid 'ont
hoofd. Maar toen was hij allang gekrui
sigd, in zijn leven. Waar is dat 'gebeurd?
Het is begonnen op de we|g haar Da
mascus. Och, hij heeft dat zelf niet ge
wild, hij heeft zich daartegen verzet.
Hij wilde niet sterven, hij wilde leven.
En hij, was in goed gezelschap, want hij
had 'de wet op zijn hand en 'die wet zei:
De mens die deze .dingen doet zal door
dezelve leven.
Later, na zijn bekering heeft hij ge
zegd: Ik jaag ernaar of ik het ook grij
pen mochtiMaar vóór zijn bekering
zei hij dat ook al: Ik jaag ernaar
Alleen, toen joeg hij naar iets anders,
naar de gerechtigheid 'die uit de wet
is.,
En als er iemand dichtbij geweest is,
'dan iSaulus wel! Hij heeft in zijn .brie
ven 'al zijn voorrechtenl nogeens op
gesomdbeisneden ten achtsten dage,
uit het geslacht van Israël, uit de stam
van Benjamin, 'een He'breeër uit de He
breeën, naar de Wet een Farizeeër...
Dat lijkt de rijke j.dngeling wel! Nu,
dat was hij ook. Al die dingen had hij
onderhouden van zijn jeuigd laf.
Totdat de Heere in zijn leven kwam.
En 'daar lag de man 'die 'het zo goed met
zichzelf had getroffen: Heere', wat wilt
GIJ .dat ik doen zal? Dat was het be-
igin, 'daar igingen de nagels, de spijkers
door zijn handen en vo-eten. .Samen met
Christus .ben ik gekruisigd. D.at Isi hier
begonnen, op de weg naar Damasous.
Begonnen, want het .duurt nog steeds
voort. Het is voor Paulus geen voltooi
de tij'd. Er staat heel letterlijk: Samen
met Christus blijf ik gekruisigd. De oude
mens krij'gt 'de 'doodsteek «0*, hij wordt
niet 'gefusilleerd. De oude mens sterft
een langzame dood. Sterven móet hij,
daar is geen 'Ontkomen aan. Maar de
'kruisdood is een langzame .dood. Een
'gestadiig sterven, een voortdurend S'ter-
ven. Want de zonde is zo sterlk en de
'begeerlijkheid van het vlees is ao groot,
dat er een leven voor nodig is om eraan
te sterven.
Maar nu zagt Paulus niet 'alleen: Ik
ben gekruisigd, maar hij zegt: Samen
met Christus iben ik 'gekruisigd. Wat dat
'betekent is bijna niet onder woorden te
.brengen. Hij voor mij idat is al 'n
wonder. Maar ik met Hem dat is he
lemaal niet te 'doorgronden.
Als Hij daar hangt op Golgothia, tot
amaadheid en schande .aan 't kruishout
verheven, -dan hangt daar heel Zijn
Kerk, van de jongste af tot de oudste
toe. Hij 'hanigt daar in .mijn plaats. Als
Hij hjdt, dan lijd ik ook. Als Hij sterft,
dan sterf ik 'Ook. Zoals Adam niet voor
zichzelf alleen gezondigd heeft, maar
voor heel zijn nakomelingschap, zo'
sterft de itweede Adam niet voor zich
zelf alleen, maar voor allen die Hem
van -de Vader gegeven zijn.
Ik beri met Christusi gekruisigd, dat
wil zoggen: Hij droeg mijn schande,
mijn smaad, mijn vloek. Hij 'heeft het
hands'chrift van mijn zonde aan 'het
kruis genageld.
'En in het offer van Christus is 'kracht
om mij'U oude mens te doden en toet
lichaam der zonde te ikruisigen. Want
het is één van twee: wordt onsi vlees
niet gekruisigd met Christus dan krui
sigt ons vlees Christus.
'Maar gekruisigd te zijn met Hem, dat
wil zeggen: Met hem sterven en ook in
Zijn kracht 'opstaan tot een nieuw le
ven. Dat zegt Paulus ook: Ik ben met
Christus gekruisigd en ik leef!
Dat is een wonde'rspreuk: Gekruisigd
zijn en toch laven! 'De moordenaars die
samen met Hem zijn gekruisigd, zijn
dood en begraven. Maar Paulus zegt:
Ik ben met Hem gekruisigd en! ik lééf.
Want o-p hetzelfde moment waarop zijn
oude mens aan het kruis .geslagen is is
hij levend gemaakt met Christus. Dat
nieuwe leiv.en is het leven van Hem Die
dood geweest is en weer levend gewor
den.
'Dat gaat dus samen: sterven met Hem
en leven in Hem. Niet zo dat .het ene
op het andere volgt. Eerst .gestorven
zijn en dan pas' onet Hem leven. Nee,
.met Hem gekruisigd worden en tegelijk
met Hem opstaan tot een! nieuw leven.
Weet u daar iets van in .uw leven?
Van dat sterven aan uzelf en van het
leven zoeken en vinden in Hem? Hebt
u nog niet .genoeg van 'het leven buiten
Christus? Jamaar, een m'ens is immers
dood in zonden en misdaden? Dat is
waar, maar al was u nog zo doo'd in de
ongerechtigheid en nog zo dood in de
eigengerechtigheid, u kunt levend wor
den, want Jezus heeft Zijn levendma-
kenld© 'Geest verworven. Dat isi een won
der! Ja, een wonder, groter dan de
schepping van hemel en aarde en dan de
opwekking uit 'de doden. Maar dat won
der kan .gebeuren en dat gebeurt ook.
Waar mensen komen 'Onder 'de maje
steit van Woord -en Geest. Want de ure
is nu dat doden zullen horen de stem
van de Zoon van God en die haar ge
hoord hebben zullen leven.
En dat leven, .dat de Heere werkt
'do'or Zijn Woord 'en Geest, dat is 'ons le-
venl niet meer, dat is het leven van
Christus. Hoor maar: Doch niet meer ik,
maar Christus leeft in onij.
Niet meer ik. Wamt ik is gestorven,
mijn ik is gestorven. Die majesteit die
van binnen op 'de troon zit, voor wie
alles knielen moet. Dat goddeloze ik, dat
vrome ik, dat is gestorven. Zijne maje
steit is van zijn troon igekomsn. Afigezet
door Kcming Jezus. HIJ is Koning over
mijn leV'cn geworden. Nu doe ik mijn
eigen zin niet m.eer,, nu doe ik wat Hij
zegt.
Nee, ik ben de zonde niet te boven.
Ik weet dat in mij, dat is tn mijn vlees,
'geen .goed woont. Maar als ik het le
ven van Christus leef, dan doe ik dat
kwaad niet meer, 'maar de zonde 'die
in mij woont. Die zonde is mij de dood
geW'Orden en Christus is mij het leven
geworden.
D'at is 'Goede Vrijd'ag en Pasen in één
adem: „'Niet meer ik, maar Christus
leeft in mij". Want Hij is voor allenl .ge
storven, opdat degenen 'die lev'en niet
meer voor zichzelf zouden leven, maar
voor Hem Die voor hen gesto'irwen en
opgewekt is. Zo dan, wie in Christus is,
di'e is een 'nieuw söhepsel, het oude is
voonbijigegaan, ziet het is alles nieuw
.geworden.
Ridderkerk.
W. van Gorsel.
mens de Prins een oondoleantiabezoek
bradht na het overlijden van haar man,
'kon ze 'hem niet .ontvangen, ze was niet
erg goed volgens haar dochter. Mlar
Huyigens hoorde later de ware oorzaak
en spotte er een beetje mee: ze had
de was' .gedaan en was gevallen bij het
ophangen van een schort.
Later kwam er wat 'meer weelde in
huis, wat po'rselein en zilverwerk, mooi
ere m-euibels en schilderijen. De Ruy
ter kom het ook best tetal'en. Toen! hij
admiraal van dé vloot was verdi'ende
hij 1000,per maand. Ook ontving
hij als admiraal 'een tiendie deel 'van
'de buit. Voorts zorgde hij voor de pro-
viande'ring van het ischeepsvolk, idik-
wijls 'geholpen do.or zijn ivraaiw, en
jhierop was ook wel wat te verdienen.
Engel de Ruyter
De enige zoon die De Ruyter ha'd was
Engel, igeiboren in 1649 uit 'het tweede
Toen Constamtijn Huygens haar na- huwelijk. In 1664 maakte hij voor het
iMICHIEL ADR. DE RUYTER
omstreeks zijn vertrek uit Vlissingen naar
Amsterdam, 1655. Door Hendrick Berokman.
De ANWB zal ook idit jaar een ver-
lichtingsactie houden in Middelharnis.
.Het teani dat geheel (gratis voor ieder
een! de afstelling van de autoverlich
ting controleert en zono'dig afstelt zal
worden gestationeerd op. 20 april 'en 21
april a.s. op het Benedenl Zandpad.
Het mobiele verüchtingsoontrolesta-
tion is 'geopend op
dinsdag van 12.00 tot 19.30 uur
eerst een tocht met zijn vader mee als
adelborst, nog nauwelijks '15 j'aar oud.
De reis ging naar de Middellamdse Zee',
een gevaarlijk gebied in die tij.d. 'De' zee
rovers van de kust van Noord-Afrilka'
maakten 'geregeld de zee onveilig, zodat
de koopvaardij schepien taesdhermd
moesten worden en ook zelf bewapend
waren. 'Om nu onze Smyma-vloot tegen!
de Algesrijnse 'kapers te beschermen, was
Engel de Ruyter in het -eskader van zijn
va-der. Het was zijn eerste (grote zee-
■ieis. V
De Ruyter was op deize tocht ziek,
zodat Engel het journaal b.ij(hield, waar
in hij schreef: „Vader seer sieck". In
de meeste .oarlogen .die nu volgden wias
Engel de Ruyter ook van de partij.
Evenails zijn vades was hij een dapper
held, die zich meermalen onderscheid.
de. Van adelborst iki'om hij 'op tot ka
pitein-luitenant, schout bij naoht en
zelfs tot vice-adimiraal. -
Hij is niet oud geworden, had niet
zo'n sterk gestel als zijn vader. In 1683
is hij 'Op bijna 34-jariige leeftijd gestor
ven. Hij is ongetrouwd gebleven, wat
vooral zijn vader jammer vond. Kort
voor zijn dood schreef vader De- Ruy
ter vanuit .de Middellandse Zee een
brief aan de Engel 'Over een huwelij.k
„waarnaar ik van harte verlange om
mijn 'zaad te zien herleiven." Ook aan
zijn „.waarde, lieve, beminde huisvrouw"
schreef hij een brief -over .deze 'aange
legenheid. Engel moest im 'Overleg met
zijn moeder een vroaiw zoeken „enide
lieve kinder telen". Hij heeft er nu de
tij.d voor om „id' een of ander juffer te
(bezoeken".
.Engel (heeft de V3derlij(fce raad niet
■opgevolgd, waarom is ons niet bekend.
Middelburg.
L. van Wallenburg.
woensdag van 09.00 tot 19.30 uur.
Het doel van de actie is automobilis
ten te overtuigen 'van het (grote' ibelang
van een (goede lautoverlichting, zowel
voor hun eigen veiligheid als. voor |die
van anderen. Vooral in de herfst en in
de winter is het extra ibelantgrijk (goe'd
te .kunnen zien 'en duidelijk gezien te
worden.
Gebleken is .dat vele aanrijdingen en
m'et name kettingbotsingen te wijten
zijn aan onjuist gebruik van de auto
verlichting of aan 'gebreken van 'de
autoverlichting.
De ANWB heeft in de afgelopen! 11
jaar reeds van imeer dan 428.000 auto's
tijdens de verlichtingsacties de koplam
pen afgesteld. Tesamen met de afstellin
gen binnen het 'kader van de Techno-
keuringen 'heeft de Bond in die perio
de al bij ruim 1 miljoen auto's de ver
lichting (gecorrigeerd.
Vorig seizoen controleerden 2 équipes
(ruim 2B.O0O voertui(gen. De resultaten
daarvan spreken 'Voor zich.
Bij 91»/o 'moesten 1 of 2 (koplampen
worden afgesteld.
Bij 51'% stonden 1 of 2 koplampen te
hoog.
Bij 36% werden mankementen gecon
stateerd.
Bij 44% moesten eerst de duplolam-
pen op de juiste wij'Ze worden gemon
teerd.
(Naar aanleiding van bovenstaande
'gegevens en mede door de vele aanvra
gen van automiobilisten is de* ANWB van
m'ening dat, in het belang van de ver-
kerrsveiligheid, .deze verUchtingsacties
ook 'dit jaar herhaald moet.en (worden.
„'Eet u slank zónder honger" is
J het motto van een (nieuwe toeris-
tisch arrangement, waarmee de
VW van Pürstenfeld in het Oos|-
J tenrijkse Stiermarken de diikkerds
probeert te interesseren voor een
verblijf van een! paar weken.
5 De VW garandeert 4 kg, ge- J
4 wichtsverlies pêr week. De slank-
makende-vakantie staat onder
J medisch toezicht en bestaat niet J
4 alleen uit een nieuw soort dieet,
maar tevens uit bewegingsthe-
rapie. J
VEBVOIiGVEBHAAL
door Jan Knape M.zn.
35
EEN HOOFDSTUK tJIT DE
GESCHIEDENIS VAN DE ARMEN
ZORG OP HET EILAND.
■Op 'de terugweg liepen Kees en ik
naast elkander. De klanken van de 'to-
renldok vielen over het 'dorp. Ik dacht
er aan, dat de klok 'ons huiswaarts riep,
naar ons gezin, naar ons werk: „we
leefden nog in (het heden der genade",
had Piet ons toegeroepenFrans was
eenzaam .adttergöbleven „in 'de .groeve
der vertering" tot de 'dag der 'opstan
ding. Zijn weinige vrienden zO'Uden hem
missen. Een (oude Grootvader zou nog
een' (keer over hem schrijven. En dan
zou hij vergeten worden, 'zoals we allen
vergeten zullen worden
'Ik vroeg aan Kees een beetje spot
tend: „Hab ik mijn Bijbel verkeerd ge
lezen? Ik dacht dat daar stond, dat de
Vader het oordeel aan de Zoon (gege
ven heeft en niet aan Piet de Mole
naar?"
Ouwe Kpes 'haalde treurig zijn schou
ders op en 'het duurde lang voordat hij
wat zei: Toen (kwam het: „Laede m'n
oak deze mienschen anivaerde aoaas ze'
binne. Dat eisoht God van ons en dat zal
Hie oak doeë. De één verstaet het Woord
beter dan den .aoren. God wil dat zo'a!
Hie wil d'r mee zegge, 'dat INn am tied
noch an plaes (gebonde is, noch an een
„weggetje", Hie is vrieimachtig. Hie
'brtengt Z'n 'kinders thuus op de menie-
re as dat Hie verordeneert heit. De één
■gaet z'n weg mit opgericht hoad, dan
loere .d'r (gevaeren: De Saotan is overal,
zoekende wie die ken versünde. Daer is
een .O(orl'agan de (gang tussen God en
Saotan. God heit Z'n heirlegers in de
strij'd .gewurpe en (Saotan 'Oak. Mar
IMichaël,_ de Aertsengel zal overwi'nne,
kl'ekt het es 'achterop: De Apostel (ge-
tuugd er van!
We waren al vlak bij het sterfhuis
'toen Kees nog vervolgde: „-de Heere
Jezus heit gebid: Vaoder, ik 'Wille, dat
heiüje dat ibimne wlele één binhe
net las Joe en Ikke...... En daer binne
m'n nog vaorre van of! Mar en dat
zeg ik 'mit naedrukhet gebed van de
Zeun wordt zeker verhoard, wees daer
mar igerust 'OpDoch vóór .dien tied
zal 'd'r nog heel wat gebeure. Daer zal
nog veul benaauwdi'ghei'd over onze
h'oai'en igaen, en over die v:an onze kin
deren' en 'kindskinderen. De Apostel heit
ons voor niet 'het (gebed niet in de imond
geleid: dat die dagen verkort magge
worde. O, Heere Jezus, kam toch haes-
telijkDie leste' tiejen zalle ondrae-
(gelijk wezeIMar Piet is aol te- ze
ker van z'n eige en aol te: hard voor
'n aore. Zoa leert de Biebel ohs dat niet.
Bn (de ou'd-vaoders oak nietEn
Piet mot er op rekene, dat ik 'em de
eerste de (beste gelegenheid es flienk
keplttele zal, 'daer mot 'n op treekene!"
Kees heeft dat zeker (gedaan, maar hij
heeft er mij nooit wat van verteld. Hij
heeft 'dat zeker met wijsheid gedaan en
met een zachtmoedigheid, idie hij van
nature niet had. Ze zijn in elk (geval
trouwe vrienden (gebleven (hun hele le
ven lan(g.
Toen we ibij het sterfhuis kwamen
gaf ik Kees een .hand, de stoet ontbond
zich. S'Onmiigen gingen het sterfhuis
nog binnen om .afscheid te nemen van
de familieDe iklok hield op te lui
den
Frans was er niet .meer. Toen' ik een
pfaar weken later langs zijn huisje
kwam waren werklieden bezig om het
ast te (breken. De Burgemeester had te
gen ide huisibaas gezegd: „verhuurt het
maar niet meer, want we gaan het on
bewoonbaar verklare
De (geschillen op 'gQ(dsdienstig terrein
hadden .tot (gevolg, dat het 'Christelijk
onderwijs voet aan de (grond kreeg op
deze 'Eilanden. Zelfs .ouders, die om de
een of andere reden m.et dJe Kerk ge
broken hadden, stelden er vaak nog
prijs 'Op, 'dat hun (kinderen .Chrigtelijk
onderwij[S ikregen.
Het is niet (gemakkelij(k om nu nog
vast te stellen hoe dat alles precies in
zijn werk is gegaan. De notulen van een
Christelijke school-vereniiging werden
vaak gesöhraV'en 'door een Secretaris, die
maar moeilij-k met de pen kon omgaan.
Als hij .om 'de een of andere re'den
„Secretarisnaf" werd meestal .als (ge
volg van -ouderdom of oimdat hij stierf
'dan bleven de notulenboeken 'en 'de
andere papperassen in zijin .kabinet adh-
ter. Later kwamen ze 'bij de lorreboer
terecht of werd 'er 'de 'kachel mee aan
gemaaktEn zo „slaat de streek-his-
toricus zijn hamiden op een lege plaats!"
Hij is aangewezen op' wat hij zelf heeft
m'eebeleefd en op wat hij vroeger oude
mensen heeft 'horen vertellen. Maar
om eerlij(k te wezienl: .de streek-histori-
cus van nu had .een halve eeuw gele
den meer belangstelling voor het ge^
zidhtje van een knap meisje, 'dan in
de ellenlange en soms veiwarde ver
halen van oude 'mannen en vrouwen.
Bn zo is er heel veel verloren (gegaan
wat we nu igraa(g zouden willen ■we
tenDat aankomende wetenschaps
mensen toch zo lichtzinnig hebben kun-
nien zijn! Er zijn nu (ge(en! oude mien-
sen meer, die '0!ns kunnen vertellen van
wat een eeuw geleden igebeurd is
Hoe men met .archieven omsprong
'bleek mij toen ik mij een 'keer wilde
verdiepen in een Kerkscheiuring ten tij
de van de Doleantie. Ik noem de ge-
mjeente niet, want idat heeft .geen zin.
Er werd bijna een eeuw (gelederil een
nieuwe 'Kerk geinstitueerd. Ik had wel
[graag willen ■weten hoe 'dat in zijn
werk (gegaan was en wat de mensen
bewo(gen 'had om de Kerk der Vade
ren te verlaten. Het was vergeefse
(moeite om naar een aröhief te zoeken.
Toen (deze Kerk .opnieuw scheurde von
den de uittredende Kerkeraadsleden,
waaronder de Scriba, .dat ze „die ouwe
rommel" maar moesten verbranden! En
nu leeft .er (niemand meer, .die er nog
wat van (kan vertellen.......
De menlsen, die ivan 'de .Kerk afawier-
ven, deden dat om verschillende rede
nen. Eigenlij(k was elk geval een zaak
op zichzelf: 'de een deed het hierom en
de ander daarom. Men (moet genoegen
nemen 'met een grote lijn te trekiken en
dan is het zo: .de (ene groep nam op
den duur geen genoegen met het feit,
dat de Grote Kerk in handen was ge
vallen' van (het Liberalisme. Ze waren
tegen 'de van Hogerhand opgelegde Reg
lementen; tegen de .Gezangen, waarvan
vele een Remonstimatsche geest adem
den; tegen de Leervrijheid; eigenlijk te
gen alles wat de Grote Kerk tot Volks-
keifc maakte. En er was toentertijd vol
strekt geen uitzioht, .dat daar ooit ver
andering ten 'goede' in zou komen. De
ze (groep kwam er vaak toe om zich af
te zonderen in /de „'gezelschappen" tot
het tenslotte tot een eigen Ke'rkfor-
matie fcwamiDe andere igroep liet
de Kerk hnks liggen! om heel andere
redenen. Ze bestond voomamelijik uit
de „nnin'dere man". De, „mindere man"
kon het niet ■verder brengen (dan tot
(meeloper in de Kerk. Ze werden als
burger 'geregeerd door de Notaibelen,
want ze hadden 'geen stemrecht. En in
de Kerk hadden ze oiok .al niets te zeg-
(gen. Het opkomende socialisme lag op
de loer .om deze groep te 'grijpen. Er zou
een tijd komen, dat deze mensen een ge-
•m'akkelijke .prooi zouden worden van
een partij, die ■voor verbetering (ging
vechten van de maatsohapipij en die
leerde, dat .godsidienst een private aan-
igelegenheid wasOnchristelijk waren
deze mensen zeker niet, er wevd aan
tafel voor het eten in stilte gebeden en
gedankt; en als er tijd voor was dan
werd 'er uit de Bijbel gelezen. De kin
deren werden naar de Zondagsschool
'gestuurd', die los van de Kerk haar werk
deed. En als er 'öen Nationaal Christe
lijke sch.ool in 'het dorp (kwam vonden
velen 'het goed, (dat hun 'kinderen Chris
telijk 'onderwijs (gingen! (krijigen, want
anders liepen ze de kans om als heide
nen op te groeien
Ik heb in mijn lange amibtenaarsloop-
baan en in de verschillende semi-offi-
ciële functies, 'die ik heb bekleed, ge
legenheid gehad om met de onkerke
lijke mensen diepgaand 'kennisi te m-a-
ken: ik moest vaak met hen samenwer
ken. Sommigen hunner kon ik tot mijn
vrienden rekenen. Zodoende weet ik nog
wat van die tij'd, en! ivan de kerkelijke
en maatsdhappelijike omstandigheden
van toen, te vertellen. Een van mijn
vri'enden - medewerkers vertelde mij
het volgende voorval:
