EIIAI1DEI1 niEUWS
IN6ER
Hugenoten in Zeeland
ONTMOET DE PAASHAAS BIJ CiïROËK
ENÜQM ZATERDAG EVEN BIJ ONS LANGS
Autobedrijf P. Hesselink
UWO VOORDELIG
m IS HET IN DE
PRIJS-SLAG
IJKMAAR
79
43
51
99
89
89
75
^RIJNe„MOEZH.WIJNEN
IQJHBSIH
Camp
begrijpt uw
figuur
ICITROËN^
169
219
ia
huizen,
boerderijen
Dirk Verkerke
iimnm siroop fresosuter asi ^^99
DELWIONTE TOWIATEN KETCHUP p "%^85
ECHTE COCA COLA fles0,75liter „75
CALVÉ ZOUTE PINDA'S pak 250gram ^]49
iWAGERE CHOCOLADEIVIELK literpak 75
HEINZ SANDWICH SPREAD
BURTON CREAMCRACKERSr-"'
ROGGEBROOD p.pakje
PRINCE FOURRÉ BISKWIE ST'''^ 79
A.J.R ZELFR.BAKMEEL pak soogram J-.49
40 DUIKERTJES THEEZAKJES
DUYVIS SALATA ties 3/4 liter
6 GOUOA KAARSEN
UNOX SOEPp.blik champignon-ofasperge j^^Ju9
KN0RRS0EP7soortenp.zakje
TONIJN METGROENTEN p.biikje 139
SARDINES IN OLIE flink blik g9
BICRO RAGOUTp.blik kippe-ofrundvleesgp59
BLUE BAND p.pakj
half zoet
PER
Wat is
eon carillon?
3e blad
Vrijdag 12 april 1974
No. 4279
HET
KIJKVENSTER
ir ir
ir ir
ir ir
Tel. 3975 MIDDELHARNIS
PREDIKBEURTEN
ZEELAND
C. KIEVIT ZN.
Centrale Verwarming
Paas-expositie^^
Bosdreef 1 Dirksiand
grasmachine
r^Cg?*"-^
gs^i-
AHCI DnCtr A FMMB./BESSENWUNmetJ0N6E JENEVER of ^^C
AUcL nUooA kersenwijn i«et brandewijn
GOLD PACK PUDDlNGp-pakje »J'n
GEISHA ASPERGES 1/4blikje250gram^_^159
-F^
POEIS TOAST ZpAKJES kleinofovaal 75
KIPPESOEPPAKKETdiepvriesiSOOgr. j__JOO
MAGERE MELK literflacon
GOLDEN WONDER CHIPS nSS^laprik.
J^
j?ist
12 BITTERBALLEN diepvries
4 KROKETTEN diepvries
KenG KORREL OPLOSKOFFIE 2oogr. 519
rsüt
MAYONAISE grote tube
-^
ALLE SOORTEN ri rn
ÉÉN PRIJS rLtb
aISU
waar geld nog waadde heeft
blik op kerk
en samenleving
Verdergaande ontkerstening
Aanslag op het christeiyk onder
wijs? Opdracht en troost.
Dat het weglaten van de bede om
wijsheid en kracht uit de troonrede van
vorig jaar geen onbeduidend incident is
geweest, maar een doelbewuste daad,
kan nu voor iedereen wel duidelijk zijn.
Opnieuw zijn symptomen waarneem
baar van een verdergaande ontkerste
ning van de staat. De regering-Den Uyl
wil kennelijk de laatste sporen van een
christelijke samenleving uitwissen.
Vorige week deden geruchten de ron
de dat de nieuwe guldens en rijksdaal
ders voortaan niet meer zouden worden
voorzien van het bekende randschrift:
„God zij met ons". Bij navraag bleek de
regeringsvoorlichtingsdienst nergens
van te weten.
Is het toevallig dat in diezelfde week
nog een ander gerucht door het land
ging? De regering zou van plan zijn
voortaan niet meer alle nieuwe wetten
te laten beginnen met het gebruikelijke:
„Wij, Juliana, bij de gratie Gods konin
gin der Nederlanden".
Ook dat gerucht werd echter van ho
gerhand naar het rijk der fabelen ver
wezen. Maar toch dringt zich een vraag
op. Hoe komen dergelijke geruchten dan
in de wereld? Heeft de regering mis
schien alleen maar voorzichtig een bal
letje willen opgooien? Wil men alleen
maar eens proberen hoe ver men kan
gaan, na de herstelling van de schrik
over het weglaten van de bede?
Er zal natuurlijk vanuit het christe
lijke kamp wel verzet komen, wanneer
toch zou blijken dat bovengenoemde ge
ruchten waarheid bevatten. Maar ik ben
bang dat dat verzet niet of niet juist
gemotiveerd zal zijn. In het verleden
hebben we al te vaak geluiden kunnen
horen als: „oude, eerbiedwaardige tra
dities dienen gehandhaafd te worden"
of: „een groot deel van ons volk zou
zich gekwetst voelen", en dergelijke
Maar om deze zaken gaat het niet.
Een groot deel van ons volk is al zó ver
ontkerstend dat het het randschrift op
onze munten echt niet zal missen,
evenmin als de aanhef in de wetten dat
de koningin regeert bij de gratie Gods.
Eerbiedwaardige tradities hebben bo
vendien weinig zin als ze nergens meer
op rusten.
Men kan op democratische en tradi
tionele gronden echt geen eisen meer
stellen. Het enige motief dat voor hand
having kan pleiten is dat de overheid
publiekelijk dient te erkennen dat ze in
alles afhankelijk is van de Koning der
koningen en de Heere der Heren. Maar
dat laatste is nu juist in onze tijd voor
velen uit de christelijke partijen een
heet hangijzer.
Een zaak die ons ook wel met zorg
vervullen moet is het huidige regerings
beleid ten aanzien van het onderwijs.
We kennen tot nu toe openbare scholen,
die van de staat uitgaan, en bijzondere
scholen, die uitgaan van een vereniging
of steunen op particulier initiatief. Maar
de huidige onderwijsminister Van Ke-
menade is -een groot voorstander van
een derde soort school, de zogenaamde
tertium-school. Dat is een school die een
combinatie wil zijn van openbaar en bij
zonder onderwijs, een school waarin hu
manisten, roomsen en protestanten sa
menwerken. Naar de vorm is het dan
vvel een bijzondere school, want ze gaat
uit van een stichting. Maar in wezen is
het een openbare school, want de leden
van die stichting moeten door het ge
meentebestuur worden benoemd. In de
praktijk zal het erop neerkomen dat het
onderwijs neutraal is, terwijl de raads
man van het Humanistisch Verbond, de
pastoor en de predikant er gelijkelijk
toegang hebben.
Dat betekent niets meer en niets min
der dan de doorbraak in het onderwijs!
En de eigen identiteit van het ohristelijk
onderwijs zou er natuurlijk duchtig
door in gevaar komen, want er is een
volkomen gelijkstelling tussen de huma
nistische, de rooms-katholieke en de
protestantse levensbeschouwing.
De minister heeft reeds betoogd dat
het christelijk onderwijs niet geschaad
zal worden door deze nieuwe plannen,
maar het CHU-kamerlid Drs. Van Leij-
enhorst merkte terecht op, dat hij „te
weinig oog heeft voor de belangen en
de verworvenheden van het bijzonder
onderwijs".
Het zal voor het reformatorische deel
van ons volk zaak zijn, op onze tellen te
passen. We zouden niets liever zien dan
de bijbel op de openbare school. Maar
als noodmaatregel hebben we gekozen
voor de bijzondere school, de school met
de bijbel. Terwille van het geestelijk
welzijn van onze kinderen en van de
toekomst van ons volk.
Maar dan mogen we wel bedenken
wat voor offers die bijzondere school
heeft gevraagd van ons voorgeslacht. En
de rechten die door die felle school
strijd zijn verkregen mogen we ons niet
zomaar laten ontnemen.
Ik schrijf deze regels aan de voor
avond van Pasen. En dan denken we
vanzelf aan het Woord van de Opgesta
ne Levensvorst, Die Zijn discipelen de
opdracht gaf: „Gaat dan heen, onder
wijst alle volkenlerende hen onder
houden alles wat Ik u geboden heb..."
En Die daar de belofte bij gegeven
heeft: „En ziet. Ik ben met ulieden, alle
dagen tot aan de voleinding der we
reld".
WAARNEMER.
volautom. van 499,
voor 424,
Inruil en reparatie van
alle merken.
ZONDAG 14 APRIL
BRUINISSE Oud Geref. Gemeente,
maandagavond 15 april 2e paasdag,
7 uur ds. V. d. Meer van Oosterland.
OOSTERLAND Herv. Kerk 10 uur
ds. van der Meer, 6 uur ds. T. v. d.
Oever te Willemstad (N.-Br.) Ger.
Kerk: Gezamelijke diensten met de
kerk van Nieuwerkerk, in de kerk
aldaar Ger. Gem. 10 uur ds. W.
Hage, Openbare bel., 2.30 uur lezen en
6.30 uur ds. W. Hage Oud Geref.
Gem. 9.30, 2 en 6 uur ds. A. van der
Meer.
SCHERPENISSE Herv. Kerk 9.30 uur
ds. Haring, 2.30 uur dhr. Groen, koU.
kerkrestauratie; 2e paasdag: 9.30 uur
dhr. Groen Geref. Gem. 9.30, 2 en
6.30 uur lezen; 2e paasdag: 9.30/ uur
bev. Ijdmaten, ds. N. W. Schreuder uit
Goes.
SINT MAARTENSDIJK Herv. Kerk
9.30 uur dhr. v. d. Ent Braat; 14.30
uur ds. Samson van Stavenisse (bev.
lidmaten) 2e paasdag 9.30 uur dhr. v.
d. Ent Braat Geref. Gem. in Ned.
3 X lezen; 2e paasdag 9.30 uur lezen
Oud Ger. Gem. 3 x lezen; 2e paasdag
9.30 uur lezen.
Tentoonstelling in het R^ksarchief in
Zeeland St. Pieterstraat 38,
Middelburg, van 5 april t.m. 31
augustus 1974.
Van de 15 Waalse Gemeenten, welke
in Zeeland bestaan hebben, is die van
Middelburg, gesticht in 1574, de eerste
en sinds 1827 ook als enige overgeble
ven, zy zyn allen voortgekomen uit de
dramatische gebeurtenissen in de zuide
lijke Nederlanden en in Frankrijk tus
sen 1560 en 1760. De Reformatie had in
Wallonië en in Vlaanderen veel invloed
gewonnen, maar sinds de komst van
Alva in 1567 was er voor duizenden, die
„naar het pure Evangelie van Jezus
Christus wilden leven", geen andere
keus dan de marteldood of de vlucht.
Zo ontstond het eerste Refuge. Uit die
tijd dateert ook de naam van Waalse
Gemeenten.
In de strijd tegen Spanje lagen de
geïsoleerde Zeeuwse eilanden bijzonder
gunstig voor hen, die uit wilden wijken
naar Engeland (Canterbury, Londen,
Norwich, York). Reeds in de jaren vóór
de overgave van Middelburg vindt men
ter plaatse Franse namen van burgers,
die blijkens 2 sententies van Alva in
1568 tegen de „secte der Calvinisten",
echter voorvluchtig waren. Na de be
vrijding van Middelburg in 1574 werd
de Waalse Gemeente officieel opgericht
onder leiding van Louis D' Outreleau uit
Antwerpen, die reeds 2 jaar in Vlissin-
gen predikant was voor de Waalse troe
pen van de Prins van Oranje. Als een
der eersten heeft D' Outreleau zijn
handtekening gezet onder de Neder
landse Geloofsbelijdenis (Confession
Belgica), opgesteld door Guy de Bray In
het Frans en door Francois du Jon in
1580 in de sindsdien gezaghebbende
tekst op perkament overgeschreven.
Intussen was in 1578 op de nationale
Synode van Dordrecht besloten, dat de
Waalse Gemeenten voortaan zelfstandig
zouden bestaan, omdat „in de Nederlan
den tweederlei sprake gebruikt wordt,
de Duitsche ende de Walsche". Na de
komst van de hertog van Parma stro
men opnieuw vluchteling naar Wal
cheren. Terwijl de Walen in Vlissingen
10 jaar lang in Middelburg ter kerke
gingen, werden zij in 1584 een zelfstan
dige Genieente. Een jaar later viel het
laatste bolwerk Antwerpen na een lang
durig beleg in handen van Parma. Deze
genadeslag voor het Calvinisme in de
zuidelijke Nederlanden en de daarmede
gepaard gaande uittocht hadden echter
de stichting van nieuwe gemeenten in
Arnemuiden en vooral Zierikzee tot ge
volg. Tegen het einde van de 16e eeuw
zijn er in Middelburg al 3 Waalse predi
kanten. Verschillende malen heeft er al
in deze stad een Synodevergadering
plaatsgevonden, met afgevaardigden uit
alle Nederlandse classes en uit de ver
strooiing (Vlaanderen, Engeland en
Duitsland). Vanaf 1589 gaat een Waals
predikant uit Zeeland arbeiden in de
Gemeenten „onder het Kruis" (schuil
naam: de Olijfberg), telkens slechts
voor 1 of hoogstens 2 jaar in verband
met de grote gevaren, waaraan de,
schuilkerken in de zuidelijke Nederlan
den blootstaan.
Gedurende de eerste helft van de 17e
eeuw blijven de Walen in Zeeland
langzaam toenemen. In Zeeuws-Vlaan-
deren ontstaan nieuwe Gemeenten, som
mige eerst nog bediend door een twee
talige predikant: Aardenburg, Axel en
Philippine en vooral Groede, waar in
1653 een nationale Waalse Synode
plaatsvond, de enige ooit in Zeeuws-
Vlaanderen gehouden. Ook elders, b.v.
in Goes, ging aan de stichting van een
eigenlijke Waalse Gemeente een periode
van deelgenootschap met de „Neder
duitse" gemeente ter plaatse vooraf.
Verreweg de grootste gemeente bleef
Middelburg, kerkelijk een waar cen
trum van het gehele gewest. In 1606
werd er voor het eerst een jong predi
kant in het ambt bevestigd: Jérémie de
Pours, 24 jaar oud. In woord en ge
schrift nam deze strijdvaardig deel aan
het leven van zijn tijd; op de nationale
Synode van Dordrecht hield hij ook de
openingspreek in het Frans. Met Jean de
Labadie zijn we al in de 2e helft van de
bewogen 17e eeuw, waarin de strijd
tussen confessionelen en piëtisten diepe
sporen heeft nagelaten.
In die tijd werd Nederland sterk be
trokken bij het lijden van de Waldenzer
Kerken in Noord-Italië. In 1655 was de
hulpverlening in de Waalse Gemeenten
op gang gekomen, wat in 1735 leidde tot
een permanent Comité Vaudois (dat nog
bestaat). Na het succes van een (stede
lijke) collecte in Middelburg in decem
ber 1762 (meer dan 10.000 gulden), werd
ook de Waalse Gemeente van Middel
burg lid van genoemd Comité in 1765,
tot op de huidige dag.
Andere hulp ging uit naar de talrijke
Hugenoten, die de gewelddaden van
Lodewijk XIV nog vóór het fatale jaar
van de herroeping van het Edict van
Nantes ontvluchtten. Na 1685 komt dit
2e Refuge naar de Republiek der Ver
enigde Nederlanden goed op gang. De
Waalse Gemeenten van Goes en Sas van
Gent, kort tevoren gesticht en beiden
nog met een beperkt kerkelijk leven,
na 1685 Hugenootse predikanten. In
Cadzand, Oostburg, Veere en Tholen
houdt de oprichting van een nieuwe
Waalse Gemeente zelfs rechtstreeks ver
band met de komst van honderden Hu
genoten. Zierikzee benoemde een 2e
predikant. Aardenburg bouwde een
nieuwe kerk. In Middelburg kwamen 3
gevluchte predikanten aan, waarvan
Arnoult de Casamajor 90 jaar oud was.
Totdat de vrede van Utrecht in 1713,
waarbij een stuk van de zuidelijke Ne
derlanden met Rijssel aan Frankrijk
werd afgestaan, een laatste uittocht van
Hugenoten uit die streek naar Zeeuws-
Vlaanderen tot gevolg had.
Maar nog vóór het einde van de 18e
eeuw bezweek de eerste Waalse Ge
meente: Sasvan Gent, even later gevolgd
door Cadzand. Het gebrek aan nieuwe
predikanten, de sociologische assimila
tie en vooral de geest des tij ds begonnen
hun uithollende invloed te doen gelden.
In de Franse tijd tussen 1806 en 1809
volgden Sluis, Groede en Aardenburg
om dezelfde redenen. De Waalse Synode
werd op last van Lodewijk Napoleon in
1810 opgeheven en later door Willem I
niet hersteld. De invoering van de
kerkorde van 1816 betekende de ge
dwongen opname van de Waalse Ge
meenten in de nieuwe Nederlandse
Hervormde Kerk. Alle ingebrachte be
zwaren werden terzijde geschoven.
Meedogenloze staatsinmenging leidde
in 1817 tot de ondergang van de actieve
Waalse Gemeente van Oostburg, die
nog in 1805 een nieuwe kerk gebouwd
had. Goes, Tholen en Veere volgden in
1818, Vlissingen in 1823. Met Zierikzee
eindigde in 1827 het epos van de Waalse
Gemeenten in Zeeland, met uitzondering
van Middelburg, dat sinds 1817 met één
predikant alle stormen thans 400 jaar
heeft getrotseerd, zelfs de rampzalige
meidagen van 1940, toen de oude Bo-
gardenkerk aan de St. Pieterstraat
recht tegenover het tegenwoordige
Rijksarchief) in vlammen opging. De
Waalse Gemeente heeft er 365 jaar on
onderbroken haar eredienst gehouden
in de Franse taal, a la gloire de Dieu.
R. F. Ie Gras.
Aan deze tentoonstelling
verlenen medewerking:
Waalse Gemeente te Middelburg,
Bibliothèque Wallonne te Amsterdam,
Mej. J. A. Cysouw te Goes,
Ds. P. Fagel te Veere,
Drs. P. J. van der Peen te Domburg,
Ds. R. F. Ie Gras te Middelburg,
Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenha-
ge; Bibliotheek v. d. Universiteit van
Amsterdam, Atlas van Stolk te Rotter
dam, Zeeuws Museum te Middelburg,
Museum voor Zuid- en Noord-Beveland
te Goes; Gemeente-archief van Aarden
burg; Gemeente-archief van Goes,
Gemeente-archief van Vlissingen,
Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage
SOMMELSDIJK
Telefoon (01870) 2609
Komt u q.s. zaterdag
\^at rondwandelen
tussen 2CV en Dyane,
wat mijmeren bii Ami,
GS en DS - het ziin
ons inziens belangrijke
stappen uit uw paos-
parade. En onze
expositie is ervoor.
Op een feesteliike dog
is het prettig een
Citroen te overwogen -
ook al omdat comfort,
zuinigheid en veiligheid
bij een Citroen horen
zoals uw eitfe bii Pasen.
Een chocolade-ei ligt
al voor V klaar en. in
onze auto's mag u best
het ei van Columbws
zien. Tot zatei
...^m*Sft:T;l"f'y7*.t-'*^'-«. y,r<' •■*-
Camp weet dat elk
figuur anders is. Dat een korset
alleen steunt en korrigeert,
wanneer het aan het lichaam
Is aangepast. Daarom brengt
Camp zo'n veelzijdig assortiment
korsetten om aan de wensen
van iedere vrouw, ongeacht
haar leeftijd tegemoet te komen.
Onze gediplomeerde
Camp-korsettières geven
vakkundig advies.
GEEFT UW
ADVERTENTIES
VROEGTIJDIG OP!
Te koop gevraagd:
en ander objekten, zowel
voor permanente bewoning
alsook voor niet permanen
te bewoning. Reeds meer
dan vijftig jaar waren wij
velen van dienst, referen
ties ter inzage, graag kom.en
wij geheel vrijblijvend eens
met U praten.
RODELKO B.Y..
Fa. S. KODDE en Zonen,
Markt 8, Veere,
Tel. (01181) 279 - MZ.
Wij slijpen uw
snel en deskundig.
GEREEDSCHAPPEN
MIDDELHARNIS
295 gram
k engelse import
■i^
340
LEZING IN GOEREE
Dat een carillon een klokkenspel en
ook wel beiaard wordt geheten, mag
bekend worden geacht. Wat velen niet
weten is, dat geen enkel klokkenspel
gelijk is. Niet alleen is er verschil in
het aantal klokken, maar ook in klank
en bouw bestaan er varianten.
Daartoe uitgenodigd door de Stich
ting Goereese Gemeenschap komt Mr.
Romke de Waard uit Badhoevedorp een
lezing houden over carillons of klok
kenspelen met vertoning van dia's en
het doen horen van carillon-spel.
De lezing wordt gehouden in De Gou
den Leeuw te Goedereede op Vrijdag 19
april, aan.vang 8 uur. Ieder, die belang
stelling heeft voor beiaards en voorlich
ting wil hebben over het aanbrengen
van een carillon in de toren van Goede-
reede zal deze avond willen bijwonen.
