EIIAnPEII - niEUWS
Het voormalige
kasteel Moermond
Terugblik in het grijs verleden
De vier liavens van Somnielsilijlc
Zeeuwse wandelingen
Nieuws iiit Zeeland
De haven van Sommelsdijk, anno 1792
Boekbespreking
(door HAN BOOMSMA)
SeUad
Vrijdag 29 oktober 1971
No. 4033
Kastelen hebberi we nie4; veel in Zee
land Het kasteel Westhoeve op Wal
cheren tussen Domburg en Oostkapelle
is misschien wel het meest bekend. Even
buiten Middelburg ligt het slot Ter
Hooge, dat we ook nog wel een kas
teeltje) kunnen noemen. Op Schouwen
het'kasteel Moermond en hier niet ver
vandaan het oude slot Haamstede, maar
dan hebtoen we het ook gehad. Behalve
op verschillende plaatsen nog onzichtba
re fondamenten in de grond.
Pas geleden las ik nog dat in Overijsel
op een namiddag-fietstocht van 25 km.
wel een tiental kastelen te zien zijn.
Kom daar in Zeeland eens om! Op de
vingers van één hand kunnen we ze
lellen en je moet een auto hebben om
ze op een aöhtermiddag te kunnen be
zoeken.
We gaan nu naar Schouwen, naar het
i^asteel Moermond bij Renesse.
Het eerste kasteel
Ik wü het in dit artikel niet hebben
over het tegenwoordige slot, maar over
het eerste kasteel, dat al sinds ihet jaar
1297 verdwenen is, maar in 1956 weer
voor de dag is gekomen. Tenminste de
de fondamenten ervan.
Bij het graven ten behoeve van de
herverkaveling op Schouwen na de
stormramp van 1953 heeft men een ge
heim ontdekt, dat bijna 700 jaar lang
verborgen is gebleven.
Vlak bij het tegenwoordige kasteel
heeft men in 1956 de fundamenten'
blootgelegd van de vroegere burcht.
Zware muren, zo dik als man ze nog
niet dikwijls heeft gevonden. Zo uitge
strekt van omvang, dat dit oude kas
teel veel groter moet geweest zijn dan
het tegenwoordige. Zwaar vestingwerk,
waardoor we ook beter begrijpen het
beleg van 1297, waarover straks nog
meer.
In de eerste helft van de 13e eeuw
leefde in Zierikzee een aanzienlijk edel
man: Costijn van Sirixe Zierikzee).
Met graaf Floris IV ruilde hij in 1229
zijn bezittingen in deze stad voor een
grote strook duingronden, weide en riet
landen in het westen van Schouwen.
Zijn nieuwe bezitting noemde hij naar
de grote rietvelden Rietnesse. Deze
naam is via Riedenisse en! Renisse het
tegenwoordige Renesse geworden. Hier
bouwde hij tussen 1229 en 1244 een kas
teel.
Uit zijn huwelijk met HElegonde van
Voorne is vooral zijn 'kleinzoon Jan van
Renesse bekend geworden.
Jan van Renesse
In diens tijd regeerde als graaf van
Holland en Zeeland de bekende Floris
V. Deze maakte zich ook onder de
Zeeuwse edelen veel vijanden. Aan som
mige edelen ontnam hij hun bezittingen,
waarna ze deze weer in leen terug kon
den krijgen. Eerst eigenaar en; daarna
leenman van de graaf, dat wekte veel
verbittering. Het is dan ook geen won
der, dat we veel Zeeuwse edellieden
zien vechten aan de zijde van de graaf
van Vlaanderen, de grote vijand van de
Hollandse graven.
Ook Jan van Renesse heeft eens zijn
bezit opgedragen aan graaf Guy van
Vlaanderen. Zijn verstandhouding tegen
over Floris V, die hij eerst trouw hielp,
was later uiterst koel, op het vijandige
af. Er wordt wel beweerd, dat hij ook
medeplichtig was aan de aanslag op
diens leven in 1296.
Bij de dood van Floris V ,1296) liep,
het helemaal mis. Diens zoon en opvol
ger Jan I was een' zwak en ziekelijk
jongetje van nauwelijks 12 jaar. Hij
stond geheel onder de macht van de
edelman Wolfert van Borssele, heer van
Veere. Deze regeerde eigenlijk en' graaf
Jan had weinig te zeggen, was een
speelpop in de 'handen van de heers
zuchtige heer van Veere, waar ook de
jonge graaf dikwijls vertoefde. Jan van
Renesse had eerst veel invloed op de
jonge graaf, werd zelfs aangesteld als
baljuw van het zuidelijk deel van Hol
land.
Maar zulke edellieden waren voor Wol
fert van Borssele een sta-in-de-weg,
die zouden hem immers zijn macht over
het jonge graafje uit banden kunnen
nemen! Die moesten uit de weg geruimd
worden.
Zo ook Jan van Renesse. Hij werd
ervan beschuldigd de kleine graaf ge
vangen te willen nemen om he-m naar
Brabant te voeren. Naar Veere werd hij
ontboden orn zioh te verantwoorden
over deze aanklacht. Jan van Renesse
weigerde echter te komen, hij vertrouw
de het zaakje niet, temeer daar men
hem geen vrijgeleide wilde geven.
Wil Jan van Renesse niet naar Veere
komen, dan zal men uit Veere naar
Renesse gaan, naar het kasteel Moer
mond, met een leger. Dat was in 1297.
Beleg van Moermond
Wolfert 'van Borssele trok dus met een
legertje huursoldaten van Walcheren
naar Schouwen en belegerde het kasteel
Moermond. De bruggen waren opge
haald, Jan van Renesse was met 360
man veilig binnen de dikke kasteel-
muren:. Veilig voor de pijlen van de
belegeraars, maar niet beveüigd tegen
uithongering.
Het einde was dan ook dat de kas
teelheer zich moest overgeven. Zoals
de oude dichter Melis Stoke zegt:
„Dus belach men Moermond,
Men lach er voor ene stond
Eer men 't ghewan ende sy
't opgaven.
Al had ghecost vele haven.
Men moest breken alternale
Van boven neder tot den dale."
Dit is de eerste keer dat we de naam
Moermond horen.
Wat er van de 360 manschappen in
het kasteel geworden is weten we niet.
Gesneuveld, gevanigen' genomen?
Jan van Renesse wist te ontkomen.
Hoe? We weten het evenmin. Volgens
een oude overlevering liep er van het
kasteel een onderaardse gang naar de
boerderij de Helle (genoemd naar het
vroegere water Helius). Oude verhalen
spreken dikwijls van zulke gangen on
der de grond, die echter zo goed als
nooit gevonden worden. Een gang in zo'n
laag drassig land is erg onwaarschijn
lijk, in ieder geval heeft men tot nu toe
niets hiervan gevonden.
Waar Vlaanderen
We weten wel dat Jan van Renesse
niet in handen van zijn vijanden' is ge
vallen. Hij is naar Vlaanderen gevlucht,
waar hij nog heeft meegevochten in de
bekende Gulden Sporenslag van 1302.
Dat was de strijd tussen het volksleger
van hoofdzakelijk Vlaamse ambachts
lieden en de ridders van de koning van
Frankrijk, die bij deze gelegenheid niet
hun gewone ijzeren sporen droegen,
maar de gouden sporen, die ze anders
sïlechts bij feestelijke gebeurtenissen ge
bruikten'. Jan van Renesse heeft een
belangrijk aandeel gehad in de over
winning der Vlamingen.
Twee jaar later is hij met de inval
der Vlamingen in Holland hier terug
gekomen (1304). Toen de Vlamingen ver
slagen waren is hij bij zijn vlucht van
Utrecht naar het zuiden bij het over
steken van de Lek verdronken.
Zijn vijand Wolfert van Borssele
heeft het beleg slechts '2 jaar overleefd.
In 1299 wilde hij graaf Jan I van Den
Haag naar Zeeland voeren om hem des
te beter in zijn macht te hebben. Door
zijn heerszucht had hij zich echter
veel vijanden gemaakt. Op weg naar
Veere werd hij bij Vlaardingen gegre
pen en op het Stenenhuis in Delft ge
vangen gezet. Het woedende volk haal
de hem er uit ,wierp hem op straat
en vermoordde hem.
Na de overgave van het kasteel Moer
mond drong Wolfert van Renesse er
binnen, plunderde het en stak het in
brand. Alleen de muren bleven staan.
De bezittingen van Jan van Renesse
vervielen aan Witte van Haamstede, de
bastaardzoon van graaf Floris V.
Middelburg
L. van Wallenburg
THOLEN
--- Hervormingsdienst. In de kerk van
de Geref, Gemeente wordt er zaterdag
avond om 8 uur een hervormingsdienst
gehouden, Ds. Hegeman zal dan een
rede houden die betrekking heeft op
net feit, dat Luther in 1517 zijn 95 stel-
bngert aan de poort van de slotkapel in
Wittenberg bevestigde.
ST. ANNALAND
Opbrengst Zeeuwse collecte. De te
t>t. Annaland gehouden jaarlijkse Zeeuw
se collecte heeft een bedrag van
'04,80 opgebracht.
Geslaagd. De heren J. van der Graaf
en J. van 't «of, beiden uit St. Anna
land zijn te Bergen op Zoom geslaagd
Voor het Smecona-diploma constructie-
werkenlasser primair.
OUD VOSSEMEER
Wiïiferdienstregelingr veerpont. Met
ingang van 9 november zal het veer
tussen Oud- en Nieuw Vossemeer in
Winterdienstregeling overgaan. De eer
ste tocht is dan om 7 uur 's morgens en
ae laatste om 7.30 uur des avonds.
STAVENISSE
Woningbouw. Door Aann. Bedrijf
^ebr. Van den Bergh uit Bergen op
-ioom werden van de week de 10 koop
woningen aan de Schoolstraat opgele-
ercl en overgedragen aan de respectie
velijke eigenaren.
OOSTERLAND
De jaarlijkse dankdag voor het ge
was, die hier ter plaatse door alle kerk-
formaties gehouden wordt behalve door
de Ned. Hervormde Kerk, zal plaats
hebben op woensdag 3 november a.s.
De voorgenomen cursus door de af
deling Ooster- en Sir Jansland van het
Groene Kruis voor moeders en a.s. moe
ders waarbij een drietal dames voor-
liohting zouden geven betreffende zui
gelingen- en kleuterverzorging en waar
voor enige keren gegadigden voor zijn
opgeroepen' kan wegens gebrek aan be
langstelling geen doorgang vinden.
„De Heidelbergse Catechismus" door
ds. H. van Gilst. Den Hertog's Uit
geverij, Utrecht.
Bij voldoende intekening zal bij den
Hertog te Utrecht verschijnen de Hei
delbergse Cateohlsmus door ds. H. van
Gilst (die ook te Dirksland predikant
der Ger. Gemeente is geweest). Dit werk
zal bestaan uit 55 predikaties met totaal
ongeveer 850 pagina's. Het boek zal
worden geibonden in prachtige kunstle
deren band, de prijs bedraagt bij voor
intekening 65,en na verschijning
75,per exemplaar.
es
3
Van de verhalen over de loggers en
sloepen van Mlddelhamis vandaag eens
over naar het beantwoorden van een
vraag: „Weet je iets te vertellen over
de haven van Sommelsdyk?" Welnu,
Sonunelsdijk is iets ouder dan Middel-
hamis. Op 31 maart 1418 werd de Heer-
lykheld Sommelsdyk ter bedijking uit
gegeven. We moeten goed bedenken, dat
de platen -waaruit het in te polderen
land toen bestond, doorsneden waren
met kreken. Diepe kreken, die gebruikt
zullen worden voor de polderuitwate-
ring. We kxmnen dat nog goed zien, die
oude kreken waren geen rechte sloten.
Onomstotelijk zijn b.v. de Vliegers in
Middelharnis en de Wildemainskreek in
oorsprong heel oude kreken daterend
nog van vóór de inpoldering. Hier en
daar lopen ze nog met grillige bochten
door ons akkerland.
Die kreken zullen geibruikt kunnen
worden om er een havenkom van te
bouwen.i We zien dat in Middelharnis,
waar de havenkom van het Vingerling
zulk een bouwwerk is.
En nu Sommelsdijk. Dat ter bedijking
geven beduidt zeker, dat toen de eerste
bewoning is gekomen. Op 31 maart 1418
is het allemaal officieel geworden. Wat
er daarna gebeurd is, laat zich vermoe
den, in 1421 verwoestte de grote en be
ruchte St. Elisatoethsvloed het land bij
Dordrecht, waaruit de Biesbosch ont
stond. Een stukje van die storm heeft
zeker de toenmalige bewoners hier ge
troffen. In 1422 is opnieuw een grote
stormvloed over deze landen getrokken.
Dan volgt dè mededeling: dat in 1430 de
schippers van Sommelsdijk vrijdom van
tol verkrijgen.
Opnieuw komen grote overstromingen
dit land teisteren, de dijken moeten weg_
gespoeld zijn en het werk begon op
nieuw in 1464 en dan w^ordt de grote
dijk gemaakt, waarbij in één inpoldering
delen van het Oudeland van Middelhar
nis, Oudeland van Sommelsdijk, Dui-
venwaard de Uitslag van Oude Tonge
en de Uitslag van Nieuwe Tonge, droog
wordt gemaakt. Deze zeer grote inpol
dering is ongeveer 2377 H.A. (5176 ge
meten I7OV2 roe groot).
Een haiven.
Som.imelsdijk heeft een haven gekre
gen. We moeten ons dat niet al te groots
bedenken, de schepen die Sommelsdijk
aandeden, moesten door een kreek heen
van het niet zo grote gorsland, het doïi^
bereiken. Er is sprake van een kade
muur voor de Voorstraat.
En nu de vraag: hoe liep die haven. Ik
ben gaan zoeken of er iets van te vinden
was. Gewapend met historische kennis
kom je een heel eind, maar het is toch
te danken aan een bejaarde Sommer-
dieker, die me op weg hielp.i In zijn
familie was het verhaal gebleven, waar
de haven lag. Het kwam zo: Ik maakte
een foto van de huidige spuisluis van
de polder het Oudeland van Sommels
dijk. In 1948 werd deze sluis vernieuwd,
in de oorlog had boven de spuisluis een
tankval gestaan, na de bevrijding was
het water er door heen gelopen, in de
oorlog had men weinig aan onderhoud
kunnen doen, in 1948 volgde vernieu
wing. De sluis kunt U vinden als U
van Sommelsdijk naar Dirksland gaat,
van de dijk links de weg neemt naar de
Sommelsdijkse begraafplaats. U vindt
daar meteen de Wildemanskreek, de
grote afwatering van de polder.
Ja, zei de oude Sommerdieker, dan
moet je eigenlijk achter dat huis (op de
foto te zien) gaan. Baar vindt je nog
wat we noemen 's Landshaven. Daar
gingen in vroeger jaren de schepen
doorheen, van 's Landshaven kwamen
ze in de Limie't, diait was een uitwate-
ringssloot in de Westplaat te Middel
harnis.
Het land, waar 's Landshaven door
heen gaat is de Everdina. Het wordt
!S^^?Sft;!:^^'if!^"iM
helemaal duidelijk, de eerste haven van
Sommelsdijk was vanwaar nu de ha
venkom is, door het huidige Spui
waar nog geen spuisluis was, naar ',s
Landshaven door de Everdina naar het
Haringvliet (toen Zuiddiep). 's Lands
haven was dus de voortzetting van de
oude uitwateringskreek van 't Oudeland.
In 1762 wordt de Everdinapolder in
gepolderd, en dat betekent, dat in de
dijk (we noemen die later de Nieuwe-
dijk) een sluis aangelegd wordt om de
schepen, die naar Sommelsdijk moeten,
te schutten. Die sluis is later m.et klei
dichtgegooid. Toen men enige jaren ge
leden de Nieuwe Dijk afgroef, heeft men
nog de oude balken van die schutsluis
gevonden. Er volgt vanzelfsprekend uit
dat ergens 's Landshaven afgesloten
moest worden van de open Kaai van
Sommelsdijk. Dat is ook zo. Er werd een
dijk gebouwd voor de afsluiting van
Spui met Kaai, die sluis is van 1792.
Als U nu denkt, dat dit fantasie van
me is, helemaal niet, want er bestaat een
tekening van. In het boek van De Waal
en Vervoorn komt een merkwaardige
tekening voor tegenover pag. 272,i Er
staat abusievelijk, dat dit Sommelsdijk
was in 1596, neen, er zijn twee eeuwen
gesmokkeld, het moet het jaar 1796 zijn.
Neemt men zijn vergrootglas, bekijkt
men de situatie bij de Sluis, dan ziet
men tot zijn verbazing, dat de sche
pen van Sommelsdijk niet in de haven
kom liggen voor de Voorstraat, doch
achter de sluis. In het Spui, met uit
monding dus naar het Zuiddiep door 's
Landshaven. Dat moet een goede haven
zijn geweest, de haven van Middelhar
nis was een open haven, en de haven
kom van Sommelsdijk was ook open, eb
en vloed zorgde voor problemen, en bij
storm lag je, zeker in Sommelsdijk in de
bijna onbeschutte haven niet best. Maar
in die nieuwe situatie. Spui - 's Lands
haven lagen de sdhepen, ook met slecht
weer, prima.
We zijn van haven nr. 1 gekomen bij
haven nr. 2. Dan is er een nieuw pro
bleem, de uitwatering van 's Landsha
ven, Spuisluis Everdinadijk naar de Li
miet, gaat verzanden. Nieuwe proble
men voor Sommelsdijk, men keert terug
naar de havenkom voor de Voorstraat
en zoekt een andere weg.
Ik 'kom terug op het verhaal van mijn
Sommerdieker: in vroeger jaren had de
polder het Oudeland van Sommelsdijk
nog een tweede uitwatering, die ging
ten oosten van Sommelsdijk tussen
Oost-achterweg en Langeweg, met een
Spuigewelf onder de Oostdijk van Som
melsdijk en de Krak naar de haven.
Want mijn zegsman vei1;elde me: dat hij
vroeger meermalen in een nu afgebro
ken huis is geweest, in dat huis was een
grote gewelfkelder, waarvan het ver
haal luidde, dat was van een vroegere
De in 1948 vernieuwde spuisluis van
het Oudeland van Sommelsdijk. Dit
is de uitwatering van 1464.
spuipoort en van de al lang afgedamde
spuisloot.
Ik heb lopen zoeken en speuren, er is
niets meer van te zien. Men heeft later
de kademuren van Sommelsdijk ver
nieuwd, en van enige gewelfbouw is
niets te bespeuren. Ook op oude kaarten
kon ik niets vinden, maar gezien de
betrouwbaarheid van mijn zegsman
kunnen we aannemen, dat het juist is.
Temeer, omdat we kunnen veronder
stellen, dat polderwater dat door die
spuisluis zijn water gooide over het
gorsland, dat polderwater een geul heeft
doen ontstaan in het land Westplaat (wat
nu industrieland is) kreeg verbinding,
met de Limiet.
Sommelsdijk kreeg een nieuwe ha-
venuitmonding naar het Zuiddiep.
In de oude boeken wordt gesproken
dat het havenhoofd verplaatst moet
worden, maar we hebben haven nr.i 3 en
daarom een foto van de huidige toe
stand, vermoedelijk heeft de havenult-
gang gelopen tussen waar het paard
staat en de landbouwschuur met wagen
ervoor.
Die toestand van de haven duurt niet
lang. Sommelsdijk blijft grote moeilijk
heden houden met zijn haven. Het heeft
een groot nadeel dat dit dorp Zeeuws is
en Middelharnis Holland. Autoriteiten
kunnen maar geen samenwerking krij
gen, er wordt getwist, onderhandeld en
het zal duren tot 1808. Dan is Napoleon
de baas, hij heeft Sommelsdijk bij Hol
land gevoegd, het land de Westplaat
wordt ter bedijking gekocht van de Do
meinen, en de inpolderaars krijgen de
verplichting, een nieuwe haven te ma
ken voor Sommelsdijk, met een heel
belangrijke bepaling, bij de ingang van
die haven te Middelharnis zal Sommels
dijk een sluis aanleggen. En daarmede
was Sommelsdijk verreweg de handig
ste partner, want dat betekende, dat al
le schepen die naar Sommelsdijk zouden
gaan een rustige haven er zouden vin
den voor laden en lossen, terwijl de ha
ven van Middelharnis nog altijd een
open getijhaven was, met alle nadelen.
Er blijven problemen, de Sommels
dijkse schutsluis lag helemaal aan het
begin van de Sommelsdijkse haven.
Sommelsdijk was verplicht een brug te
bouwen, zodat de mensen naar de
Westplaat over die brug konden gaan.
Later is de sohutsluis afgebroken.
Een ander verhaal. Het industrieter
rein van Sommelsdijk staat op de plaats
dat we vroeger de Galgenweitjes noem
den. In mijn jonge jaren ging je er
voetballen, in de winter stond er altijd
water en kon je er vlug schaatsenrijden.
Je vindt daar ook nog de galgeweg, dat
terrein was vroeger grondgebied van
Middelharnis. Later heeft er ruiling en
correctie plaats gehad van grondgebied
tussen Middelharnis en Sommelsdijk,
maar de igalgeweitjes behoorden vroe
ger tot Middelharnis en de galgeweg
•doodlopend nog altijd was de laat
ste weg, die de ter clcod veroordeelde
moch afwandelen. Wel symbolisch, ein
de weg, einde van het leven'.
De veiligheids toestand op het platte
land was vroeger niet zo groot. In die
igulden 17e eeuiw kwamen vele slam-
pamjpers en leeglopers, moordenaars en
dieven op Holland af, „waar het zo rijk"
was. Ze bedelden, braken in, roofden,
overvielen boerenhofsteden. Het was
hier heus niet zO' veilig en alle boeren
hofsteden hadden stevige deuren en lui
ken voor de ramen om het gespuis te
weren.
De baljuw, die rechtspraak was niet
zuinig met zijn vonnissen, tuchtiging,
waai je weken nog, plezier van had;
bij giOter misdrijf, brandmerk op je
naakte rug. Het publiek kwam dan toe
zien hoe zo'n slachtoffer, stevig vast-
gebonderi, het gloeiende bi'andijzer op
zijn schouder gedrukt kreeg ten
eeuwige dage een teken van een bega
ne misdrijf. Was de misdaad nog em
's Landshaven. Dit was de eerste
havengeul waardoor de schepen van
en naar Sommelsdijk voeren.
Later werd de haven afgedamd.
;-r''^«r«?iS*-f?5rï^ï»R5»^
Dit is een sterke vergroting uit een
cliohé-afdruk van een gravure van die
tijd. Links is de Kaai van Sommels
dijk met de havenkom. Er is nog geen
kademuur, wel is ide haven al afge
sloten van de oude uitgang naar 's Land-
haven. De Spuisluis is in de afdamming
goed te zien. Achter die afdamming
liggen nog 11 schepen in de oude haven
dat is nu de Spui. De los- en laad-
zijde is blijkbaar aan de noordkant
waar nu een dijk ligt. De schepen
vertrokken via 's Landshaven, door de
sluis in de Nieuwe Dijk naar de Limiet,
en vandaar naar het Haringvliet.
Geheel rechts komt een scheepje door
de nieuwe haven vanuit de Limiet varen
naar de havenkom. Als de vaart door
's Landhaveri niet goed meer gaat, -wordt
dit nieuwe havenkanaal igebruikt.
Rechts ligt ook de oude scheepswerf
van Sommelsdijk, een scheepje ligt af
gebeeld op de helling.
Dit havenkanaal naar de Limiet werd
1808 vervangen door een kanaal met
schutsluis vanuit Sommelsdijk naar de
open haven van Middelharnis. Van dit
oude kanaal naar de Limiet is niets
meer te vinden.
stiger, dan volgde de doodstraf door
ophanging aan de galg. Het lïllnkt wei
nig menselijk, .maar het was een ze
kere methode orn van het gespuis af
te raken.
De gevangenen werden opgesloten in
de gevangenis in de Middelharnisse to
ren. De vroegere bode van het gemeen
tehuis te Middelharnis, Izak Zaaijer,
liet je graag de gevangenis zien en ver
telde er bij, dat het eens een gevangene
gelukt is om zijn cel uit te breken', en
van zeker tien meter hoogte van boven
op de grond te springen en te vluchten.
Een wanhoopsdaad, die voor 'hem goed
afliep.
En degene, die dat niet gelukte, kreeg
een galgemaal aangeboden. Hij mocht
dan zeggen wat hij nog het liefst zou
eten. Maar aan die maaltijd zat hij niet
alleen in de cel, het werd eenfeest
maaltijd. De gevangene had de hoofd
zetel, naast hem zat de baljuw, die hem
ter dood had veroordeeld en aan de
linkerhand de predikant, die hem de
troost van het geloof zou moeten geven.
Dan zat aan zo'n maaltijd nog de bur
gemeester, de president der Thesaurie-
ren, de ziektentrooster, de stadsopzich
ter en de procureur.
Aan dit merkwaardige gebruik werd
op 5 maart 1739 een einde gemaak als
„gans wanvoeglijk". De gevangene
mocht wel nog vertellen wat hij wenste
te eten en te drinken, als laatste maal
tijd, maar aan dit naar onze ogen ze
ker onmenselijk gebruik kv/am een
einde.
Doch het ophangen van boosdoeners
bleef, hoe lang nog is me helaas niet
bekend.
OUDE TONGE
Geslaagd. Een dezer dagen slaagde
mej. H. de Leeuw te Utrecht voor het
diploma cassière. Zij ontving het diplo
ma van het Centraal Onderwijs voor de
Levensmiddelenbranche te Driebergen.
