Joris de Raad
de hervormer van Zuid-Beveland
Een nieuwe toekomst voor het
verdronken land van Znid-Beveland
Kmde\Aa-€£:j£.
KOLFF
SCHAKEN
De biet
Sprokkelhouijes
4 voordelen
Arme rijken
organiseert U
KOLFF - Middelharnis
Commissie
bestemming en inrichting
deltawateren Ingesteld
■A it it
it it -k
it it it
it it it
it it it
Wist u ook, dat- een jachtluipaard,
zoals ze veel bij de jacht in India wor
den gebruikt een snelheid kan halen
van bijna100 km. per uur en hier
bij sprongen maakt van 5 tot 6 meter?
it it it
it it it
it it it
it it it
it it it
Iemand gaf laatst de volgende defi
nitie van het begrip dieet: een korte pe
riode van hongerlijden, die voorafgaat
aan 'n gewichtstoename van 5 pond!
it it it
Tot besluit ditmaal een uitspraak van
Sidney J. Harris:
1. xxxxxxxxxx
Bladz. 2
„BILANDEN-NIEUWS"
Vrijdag 15 oktober
1965.
De Ned. Herv. Gem. te St. Aimaland
zal, na een vakature van ruim vier jaar,
binnenkort weer een eigen predikant
hebben, daar ds. J. IVI. de Raad van
Jaarsveld liet op hem uitgebrachte be
roep heeft aangenomen. Wanneer de
nieuwe predikant van St. Annaland
de 34e sinds de Reformatie enkele
eeuwen geleden had geleefd, dan had
hij wellicht Jacobus Consiliarius gehe
ten, zoals de Latijnse vertaling van zijn
naam luidt. Deze veronderstelling heeft
een historische achtergrond. De nieuwe
St. Annalandse dominee is namelijk niet
de eerste De Raad in de Zeeuwse kerk
geschiedenis. Tegen het einde van de
16e eeuw, dus in het beginstadium der
Hervorming, arbeidde op Zuid-Beve
land een zekere Joris de Raad, die in de
acta van Classis en Synode vaak voor
komt onder zijn Latijnse naami: Geor-
gius Consiliarius. Deze Reformatorische
predilter, die veel heeft betekend voor
de doorbraak van de Hervorming in
Zeeland, is te weinig bekend. De over
komst van een naamgenoot (of een ver
re nazaat?) naar deze provincie, inspi
reerde ons tot een onderzoek naar het
leven en werk van Joris de Raad.
De Reformatie op Zuid-Beveland
Het is niet gemakkelijk, ons een juiste
voorstelling te vormen van de kerke
lijke en geestelijke toestanden geduren
de de eerste jaren na de Reformatie.
Vooral in de dorpen op het platteland,
waar nauwelijks de Mis was afgeschaft,
de kerk gezuiverd van beelden en al
taren en de geestelijkheid met groot
verlof gezonden, ontstond soms een va
cuum, dat slechts met veel moeite en
strijd kon worden gevuld. De gemeente
leden stonden nog wat onwennig tegen
over de nieuwe, sobere vorm van de
Reformatorische eredienst; nog groter
schroom koesterden ze ten aanzien van
het Heilig Avondmaal, zodat dit sacra
ment in veel gevallen niet eens kon
worden bediend; voor het ambt van ou
derling (in de Roomse kerk onbekend)
waren weinig mensen te vinden en ook
aan wetenschappelijk gevormde predi
kanten -was een nijpend tekort. Men
was al tevreden wanneer een voorma
lige schoolmeester of een welbespraakt
haridwerksman de gemeente kon voor
gaan, al of niet tot het ambt geordend!
In een dergelijke situatie moest een
figuur als Joris de Raad onmiddellijk
opvallen. Evenals in andere Zeeuwse
gewesten was ook op Zuid-Beveland de
Reformatie moeilijk op gang gekomen.
In de kritieke jaren 1572-1577 bleek er
onder het volk wel behoefte te bestaan
aan de Gereformeerde prediking, maar
deze behoefte werd door de regering,
met name door het stadsbestuur van
Goes, onderdrukt. De Reformatorische
beweging was echter niet te stuiten en
op 28 september 1578 hield Henricus
Brandt de eerste preek in de Maria
Magdalenakerk te Goes. Eten paar da
gen later werden altaren en beelden., uit
de kerk verwijderd en verschillende
dorpen in de omgeving volgden dit
voorbeeld. De Chassis zag wel in, dat het
bij deze „beeldenstorm" niet kon blijven
en stelde terstond op verschillende
plaatsen predikanten aan. De zeven ge
meenten, die nog in het najaar van 1578
een eigen herder en leraar hadden, wa
ren: Baarland, Heinkenszand, Hoede-
kenskerke, Kapelle, Kiruiningen, Nisse
en Wemeldinge. Op de andere dorpen
bleven de pastorieën nog enige tijd leeg
staan.
Een groot arbeidsveld
Joris de Raad, ook wel gespeld De
Raed of De Raedt, en nog vaker aange
duid met zijn Latijnse naam Georgius
Consiliarius, werd op 1 dec. 1578 door
de Classis aangesteld a's predikant te
Kapelle-Biezelinge. Vóór die tijd was
hij ongeveer zes jaar werkzaam ge
weest te Vlissingen als rector van de
Latijnse school. Deze inrichting van on
derwijs was de voorloper van ons gym
nasium en werd naar het voornaamste
leervak „Latijnse school" genoemd. Ge
zien zijn funktie aan deze school moet
De Raad dus een man geweest zijn met
wetenschappelijke kwaliteiten, hetgeen
trouwens ook blijkt uit zijn pastorale
arbeid.
Over zijn werk in Kapelle-Biezelinge
tasten we volledig in het duister, maar
wel weten we, dat hij bij zijn gemeente
zeer geliefd was. En die liefde was we
derkerig, want toen de stad Goes reeds
in 1579 een tweede predikant zou gaan
beroepen en ze haar keus liet vallen op
Joris de Raad, weigerde deze zeer be
slist, in Goes „op- beroep" te komen
preken! Drie jaar later, in 1582 ontving
hij een beroep naar Wolfaartsdijk, doch
ook toen wilde hij Kapelle niet verla
ten.
In het jaar 1583 echter vinden we Jo
ris de Raad werkzaam te Yerseke, en
als zodanig staat zijn naam op de pre
dikantenlij st van die plaats. Toch is hij
in de volle zin des woords geen predi
kant van Yerseke geweest. Om een of
andere reden heeft de Classis een ruiling
tot stand gebracht, waarbij Ds. Matthias
Carnopius tijdelijk werd verplaatst
naar Kapelle en Joris de Raad zijn
werk waarnam te Yerseke.
Uiteindelijk is De Raad toch nog voor
goed uit Kapelle vertrokken.
In het jaar 1587 kreeg hij een beroep
naar Hoedekenskerke, en dat nam hij
aan. De Yersekenaren waren blijkbaar
zijn korte verblijf in hun dorp nog niet
vergeten, want in juli 1593 deden.ze nog
een poging om hem aan hun gemeente
te verbinden, maar De Raad kon Hoe
dekenskerke niet loslaten. Hij is daar
gebleven tot zijn dood in 1596.
Zo heeft deze prediker, die volgens
zijn levensbeschrijver „een man van
een zeer goeden aard en inborst" was
officieel slechts twee gemeenten ge
diend: Kapelle en Hoedekenskerke.
Toch noemt hij zichzelf op het titelblad
van het enige werk dat op zijn naam
staat: „Dienaar des Godlij eken Woorts
in Zuid-Beveland", en dat is waarlijk
niet te veel gezegd. De Raad was niet
zozeer predikant van één gemeente, als
wel predikant in algemene dienst met
één vaste standplaats. Want overal
waar hulp nodig was, of waar zich
moeilijkheden voordeden, daar kon men
De Raad vinden. De vele vakatures in
de Classis maakten het nodig, dat de
predikanten vaak lange tochten te voet
moesten afleggen om elders te gaan
preken, hetgeen vooral in de winter be
zwaarlijk was. Bovendien moest men
bij het vervullen van een vakaturebeurt
z'n eigen gemeente in de steek laten.
Om die reden weigerde bijvoorbeeld de
predikant van Baarland in 1590 de op
dracht van de Classis om het Woord te
gaan bedienen in Oudelande. Geen nood
Joris de Raad was aanstonds bereid om
eenmaal per zes weken in Baarland
voor te gaan. In 1593, toen weer ver
schillende Classispredikanten verstek
lieten gaan, nam De Raad op zich, om
eenmaal per drie weken Oudelande te
gaan helpen.
Ook voor de Classicale vergaderingen
heeft De Raad zich verdienstelijk ge
maakt. Reeds in het jaar 1579 werd hij
om zijn deskundigheid benoemd tot per
manent scriba van de Classis en dat is
al die jaren gebleven. Met de Goese
predikant Timan van Oosterzee werd
hij in 1581 afgevaardigd naar de Pro
vinciale Synode te Vlissingen.
Een andere taak, die De Raad in op
dracht van de Classis vervulde, was het
opstellen van een formuliergebed voor
de proponenten. Op het eerste gezicht
misschien een wat vreemde opdracht:
een gebed opstellen voor anderen. Toch
was het niet zo vreemd als het lijkt: er
was in die begintijd nog zo weinig orde
en tucht in de kerk, ieder deed en zei
en bad(!) wat goed was in zijn ogen! De
candidaten, die in de vakante gemeen
ten voorgingen, werden nog geheel be
schouwd als leerjongens, en kregen
zelfs voor het openbare gebed een
handleiding mee!
Vertaling van de Institutie
Hoe belangrijk al dit pastorale en clas
sicale werk ook is geweest, de naam De
Raad is wellicht nog het meest bekend
geworden door een soort uittreksel uit
de Institutie van Calvijn, dat hij, al
weer op last van de Classis, uit het La
tijn in het Nederlands vertaalde. Van
dit vrij zeldzame boekje' (schrijver dezes
is in het gelukkige bezit van een exem
plaar!) luidt de volledige titel: „Kort
begrip der Institutie of onderwijsinge
der Christelijcker Religie beschreven
van Joannes Calvinus. Waerin op de te
genwerpingen der tegenpartijen korte
nochtans seer vaste en stercke verant
woordingen ghestelt worden. Door Gui-
lielmum Launeum. En nu ghetrouwe-
lijck uyt het Latijn in onse sprake over-
gestelt en in eenige pl^etsen een weijnig
uijt den Autheur selve (den leser ten
besten) wijder verklaert, door Joris de
Raedt van Niêukercke, Dienaer des
Godlijcken Woorts in Zuijd-Bevelandt".
De Raedt droeg dit werk op aan „de
achtbare, eerweerdige, wijse ende seer
voorsienige Heeren, mijn gunstige Hee-
ren Baillin, Burgemeesters, Schepenen
en Raedt der toenemender en wijtver-
maerder Stadt Vlissingen". Hij deed dit
uit dankbaarheid voor alle vriendelijk
heid en welwillendheid tijdens zijn zes
jarig verblijf in Vlissingen; anderzijds
omdat het stadsbestuur van Vlissingen
zo duidelijk had bewezen, de zuivere
religie voor te staan en te beschermen
(op 2 april 1572 reeds had de regering
voor de Reformatie gekozen). Dat on
derstreepte De Raedt nogeens in- de
slotzin van zijn opdracht:
„Üijt Hoedekenskercke in Zuijd-Be
velandt, den tweeden Aprilis, Anno 1594
ten selven dage dat U Eerweerdigheyt
hare Poorten 22 Jaren tevoren voor de
Pauselijcke Tyrannije over lijf en ziele
toeghesloten, maer voor de Christelijcke
Religie gheopent hebt".
De vertaler stond bij zijn arbeid
tweeërlei doel voor ogen: de gemeente
leden en de toekomstige ambtsdragers
van dienst te zijn met een korte samen
vatting van de Gereformeerde leer en
tegelijk wapenen, te smeden om de
dwaaïgeesten te bestrijden.
Het is een gelukkige greep geweest,
dat hij op deze wijze heeft getracht
Calvijn wat nader bij het Nederlandse
volk te brengen. Het werk kan worden
beschouwd als een uittreksel uit de In
stitutie, met dien verstande, dat bepaal
de passages wat zijn toegelicht, met
woorden van Calvijn zelf. De vertaler
beloofde, als het werk de lezers beviel,
„noch eenige andere tractaten tot stich-
tingh over te setten". Dit goede voorne
men is wellicht door zijn dood, twee
jaar later, verhinderd. W.v.G.
voor veilige verzekeringen en
lage premies
Bijzonder snelle schade
afwikkeling
Zeer scherpe tarieven voor
autoverzekeringen en
na 1 jaar schadevrij rijden
reeds ZW/o korting.
Financieringen.
VOORSTRAAT 36
TELEFOON (0187(») 2012.
Bü'na een eeuw assurantie
agenten.
Vrijdagavond 8 oktober is te Hotel
Jacobi de eerste competitiewedstrijd in
de 3e klasse Rott. Schaakbond gespeeld.
Dit eerste optreden van het 2e tiental
van „De Zwarte Pion" is voor haar een
teleurstelling geworden. Men heeft in
deze wedstrijd overwegend slecht ge
speld. De blunders volgden elkaar in
snel tempo op en sommige partijen, die
voor de club van Middelharnis over
tuigend op winst stonden, werden door
enkele dubieuze stukoffers in een de
plorabele staat gebracht. We zullen ho
pen dat „De Zwarte Pion II" in een
volgende match met een beter resultaat
naar huis kan gaan.
De individuele resultaten van de spe
lers zijn: (1ste kolom spelers van „De
Zwarte Pion", andere kolom spelers van
„Lombardijen I").
C. Littel A. de Waard 1-0
J. Noordijk G. J. Smit 0-1
P. Lesuis J. Roodzant 1-0
■W. J. Brinkman P. Vos 0-1
M. J. Moerland W. C. Kers 0-1
J. C. Hollander R. Bakker 0-1
A. Visser M. J. van Valderen 0-1
C. Vis J. Witlox 0-1
A. V. d. Tol J. H. Janssen 0-1
M. de Waal J, P. Vaandrager 0-1
De stand is dus 2 gewonnen en 8 ver
loren partijen voor „De Zwarte Pion II"
Onze tegenstander, „Lombardijen 1",
feliciteren wij dan ook met dit mooie
resultaat.
Hieronder volgt een geanaliseerde
partij tussen J. Roodzand met wit en P.
Lesuis met zwart.
1. Pgl—f3, Pg8—f6; 2. 92r-g3, g7—g6;
3. b2—b3, Lf8—g7; 4. Lel—b2, O - 0; 5.
Pbl—c3, d7—d6; 6. Lfl—g2, Pb8—d7;
7. d2—d4, c7—c5; 8. e2—e4, c5xd4; 9.
Pf3xd4, a7a6, om Pb5 te verhinderen.
10. f2—f4? beter is om de stelling ge
sloten te houden, kort te rocheren en de
torens te centraliseren.
10e7—e5; 11. Pd4—e2, mis
schien was fxe5 beter, alhoewel zwart
dan ook de beste papieren heeft, nu
komt de gevaarlijke lange diagonaal
open.
11e5xf4; 12. g3xf4, Pd7—c5;
13. Pe2—d4? nodig is Pb3.
13Tf8—e8!; 14. 0—0, Pf6xe4; 15.
b3—b4, Pe4xc3; 16. Lb2xc3, Pc5—e4; 17.
Lc3—b2, d6—d5; 18. ei—c3, Dd8—b6!;
19. a2—a3, a6—a5; 20. Ddl—b3, Pe4—d2,
21. Db3—a4, Lc8—e6, 22. Tfl—el, Pd2—
c4, beter is 22axb4, 23 Dc2, (Db5
gaat niet wegens Lxd4t en de dame
gaat verloren), bxc3, en het paard op
d4 valt.
23. Da4—c2, Ta8—c8; 24. Kgl—hl,
a5xb4; 25 a3xb4, Pc5xb2, ook was mo
gelijk 25Lxd4, 26. cxd4, Pa3,
waarna wit de dame moet spelen en
zwart de kwaliteit wint door Pc2.-
26. Dc2xb2, Tc8e4!, dreigt Lxd4.
27. Lg2xd5?? Hij ziet over het hoofd
dat zwart gewoon kan nemen omdat
wit dan schaak staat.
27Le6xd5t; 28. Khl—gl, Te8x
elf; 29. Talxel, h7—h6!, prachtig ge
speeld want Txd4 gaat nog niet wegens
TeSt en zwart moet zijn loper tussen-
plaatsen, waarna de toren verloren
gaat.
30. Tel—eSt, Kh8—h7, 31. Kgl—f2, Tc4
xd4!, 32. Kf2—g3, Td4—d3t en wit gaf
het op.
J. KOSTER.
Essenlaan 21, Middelharnis
De uitvoering der Deltawerken, heeft
gevolgen, die belangrijk verder strek
ken dan het primaire doel: de beveili
ging tegen de zee, aldus de Minister
van Verkeer en Waterstaat, de heer J.
G. Suurhoff, in zijn een dezer dagen
gehouden rede bij de installatie van de
Commissie Bestemming en Inrichting
Deltawateren.
De Commissie zal zich moeten wijden
aan problemen op hetgebied van de
ruimtelijke indeling en van aanpassing
en invoeging in het nieuwe geheel, die
zich als gevolg ban de utvoering van
het Deltaplan zullen gaan voordoen.
Vertegenwoordigd in de Commissie
zijn behalve het Ministerie van Verkeer
en Waterstaat (Deltadienst en Rijkswa
terstaat), de Ministeries van Volkshuis
vesting en Ruimtelijke Ordening (Rijks
planologische Dienst), Cultuur, Recrea
tie en Maatschappelijk Werk (Natuur
bescherming en Openluchtrecreatie),
Financiën (o.a. Domeinbeheer), Econo
mische Zaken (Regionale Industriële
Zaken en Internationale Aangelegen
heden). Voor het Ministerie van Land
bouw en Visserij hebben in de Commis
sie zitting de directeuren van de Cul
tuurtechnische Dienst, ir. S. Herweijer,
van het Staatsbosbeheer, ir. A. Stof
fels en van de Visserijen, ir. Th. J.
Tienstra. Voorts hebben in de Comjnis-
sie zitting de hoofden van de Provin
ciale Waterstaten en van de provinciale
Planologische Diensten in Zeeland, Z.
Holland en N.-Brabant. Tot voorzitter
van de Commissie is benoemd ir. J.
Volkers, hoofd van de Deltadienst.
RIJMEN VAN TIJMEN
Daar liggen de bieten
'n Hele partij!
't Gaat alles mechanisch.
Dat hoort er nu bij.
Machines en netten.
Ze komen van pas.
Wat moest er van worden,
Als dat er niet was?
t' Gehalte wat minder,
Maar nog is het goed.
We krijgen voldoende;
Na 't bitter het zoet.
Fabrieken, ze draaien.
Er is weinig rust.
't Is echt een campagne.
Da's elk zich bewust.
De basterd, de bruine,
De stroop enzovoort,
Ze hebben ons allen,
Al jaren bekoord.
Maar eer men ze dus,
Aan ons leveren kan,
Dan komt er wat kijken.
Flakkee weet er van!
Tijmeri
OUDDOBP
Kerkdienst. A.s. zaterdagavond hoopt
voor de Ger. Gem. om 7 uur voor te
gaan ds. G. Mouw van Middelharnis,
tevens voorljereiding Heilig Avondmaal.
Zo langzamerhand gaan we de winter
weer tegemoet; de tijd dus ook waarin
velen weer door verkoudheid enz. zul
len geplaagd worden. Toch kunnen we
een wat optimistisch geluid dienaan
gaande laten horen. Door de „Medical
Research Influenza Centie" in Engeland
is op grond van diverse onderzoekingen
voorspeld, dat in de komende winter
weinig griep^ zal voorkomen!
Nu we toch in de medische sector
verblijven, nog het volgende bericht.
In Nieuw-Zeeland hebben enkele art
sen aan patiënten, die een buikoperatie
moeten ondergaan, om een stukje on
derhuids vet gevraagd. Zij willen n.l.
onderzoeken in hoeverre insektendo-
dende stoffen, die in de landbouw op
groenten en fruitbomen worden ge
spoten, door het menselijk lichaam
worden opgenomen.
Wist u, dat het eersteboek, dat ooit
van losse letters werd gedrukt de z.g.n.
Mazarin-bijbel is? In 1456 werd deze
voltooid en werd gedrukt op een pers
die gefinancierd was door de goudsmid
Fust. De man die deze bijbel drukte
was een zekere Johannes Gensfleiseh,
die omstreeks 1397 werd geboren.
Wist u, dat men een stompe machine
naald weer scherp kan krijgen door er
even mee door een stukje schuurpapier
te stikken? Het verdient aanbeveling de
punt daarna nog even in een vlammetje
te houden.
Wist u, dat men vroeger in de oude
tijd de purperen verfkleur verkreeg uit
slakken, een soort die ook wel in ons
land voorkomt? Aangezien de kleur niet
lichtecht wjas en de verf bovendien nog
een onaangename lucht verspreidde,
vervaardigt men deze kleur tegenwoor
dig uit andere stoffen.
Wist u, dat er in de Himalaya de
meeste neerslag valt? Er zijn bepaalde
omstandigheden, waardoor de neerslag
hier veel hoger is dan in andere gebie
den op aarde. Zij bedraagt meer dan
400 cm. per jaar!
Thans een wetenswaardigheid voor
de dames. Wist u, dat onze moderne ny
lonkous afstamt van het oud-germaanse
„beenkleed", dat zich van heup tot voet
uitstrekte? Dit werd ook wel „hose" ge
noemd. Toen de Romeinen hier kennis
mee maakten, beschouwden zij dat kle
dingstuk als een teken van ver-wijfd-
heid en barbaarsheid
In Barcelona is onlangs de Spaanse
oplichter Antonio Lobet Torente ver
oordeeld tot5950 jaar gevangenis
straf en 50 miljoen peseta's boete op
1027 beschuldigingen van zwendela-
rij.
Het vonnis was overigens niet veel
meer dan een formaliteit, want krach
tens de Spaanse wet kan iemand niet
langer dan 30 jaar achtereen gevangen
worden gehouden. En bovendien----
5950 jaar vond men toch wel wat te
lang!
Wist u, dat de eigenlijke uitvinder
van de lucifer John Walker is, een ge
straald medisch student, die na'veel
proefnemingen op 27 april 1827 ruwe,
dikke lucifers van omstreeks10
centimeter lang in de handel bracht?
„Beschaving is een langzaam en pijn
lijk ontwikkelingsproces, waarin je
leert vriendelijker te ztjn dan je eigen
lijk wilt".
ELKA
Onze RUBBERHANDSCHOENEN zijn
goed van pasvorm, zijn prima gevoerd,
goed voor landwerk en niet duur.
Keuze uit drie fabrikaten.
FA. WED. J. KURVINK'S
DROGISTERU EN FOTOHANDEL
Ouddorp
Men weet, dat tal van Britse edellie.
den in het bezit zijn van oude kastelen
die niet meer behoorlijk kunnen -wor
den bewoond," door de druk der belasi
tingen. Vele van hen zijn ertoe overge^
gaan, hun bezit tegen betaling voor het
publiek open te stellen. Sommige van
deze eerbiedwaardige stamsloten -wor
den eenvoudig als museum geëxplo-
teerd, waar men tegen een kleine ver
goeding eventueel door de kasteelheer
zelf wordt rondgeleid, andere zijn het
middelpunt geworden van wat men
moeilijk anders kan noemen als dood
gewoon kermisvermaak. Sommige hoog-
adelijke kasteelheren geven betalende
gasten gelegenheid aan de hertogelijke
of grafelijke dis de maaltijd te gebrui
ken, andere organiseren" picknicks in
het slotpark. Bij sommige gastheren kan
men ook tegen een. flink bedrag, loge
ren.
Het spreekt vanzelf, dat de laatste
stap op de weg die de arme rijken
of rijke armen thans bewandelen niet
achterwege zou kunnen blijven. Er is is
Londen thans een comité gevormd, dat
600 bezitters van kastelen heeft opge
roepen om eind oktober bijeen te komen
teneinde een werkgemeenschap te vor
men voor de systematische organisatie
van de toeristische genoegens in kaste
len en parken.
Deze zal dan ook moeten voorkomen,
dat men elkaar in de wielen rijdt. (DIA)
(1)
Onlangs is verschenen het rapport van
de Werkgroep Ontwikkeling Wester-
soheldebekken, waarin plannen worden
ontvouwd voor de aanleg van een ha
ven- en industriecomplex in het Ver
dronken Land van Zuid-Beveland, ter
hoogte van de stad Reijmerswaal.
Alvorens meer gedetailleerd in te gaan
op de plannen van de werkgroep, is het
misschien wel interessant om in het
kort de geschiedenis van de stad Reij-
mers- of Remmerswaal te belichten.
'Stadsrechten
Deze plaats werd in 1374 tot stad ver-
Jieven en reeds spoedig daarna opgeno
men in het „verbond" (als men hiervan
spreken kan) van de „vier goede ste
den", die gezamenlijk het derde lid uit
maakten van de Zeeuwse statenverga
dering. Reijmerswaal kreeg in dit ver
bond voorrang boven de steden Goes en
Tholen.
De welvaart van de stad werd vooral
bevorderd door een privilege van graaf
Willem III, die in 1315 bepaalde dat al
le goederen, uitgezonderd zeevis, die uit
Zeeland naar Brabant en uit Brabant
naar Zeeland werden gezonden~in Reij
merswaal ter markt moesten komen.
In 1374 verleende hertog Albrecht van
Beieren de stad vergunning voor het
bouwen van een wal en hieraan wer
den in 1380 nog vele voorrechten toe
gevoegd.
Het was de bisschop van Utrecht die
in 1449 Reijmerswaal het „geestelijk
rechtsgebied" over heel Zeeland schonk.
Ondergang
Blijkbaar overmoedig geworden door
hun succes, verdreven de inwoners van
Reijmerswaal in 1454 hun regering,
doch doordat zij zich verootmoedigden
voor stadhouder Karel van Bourgondië
„werdt hun dit misdrijf, mids zeekere
boete geevende, kwijtgescholden."
De stad wist daarna wederom de
gunst der Boiu^gondiërs te winnen, -want
het was Maria van Bourgondië die Reij
merswaal in 1477 uitgebreide privileges
verleende.
In 1530, twee jaar nadat Karel V de
schepenen van Reijmerswaal toestond
dagelijks recht te spreken, werd de
stad getroffen door een overstroming en
dit betekende het begin van het einde.
Nog vier watervloeden volgden en in
1573 werd Reijmerswaal in brand ge
stoken om het tegen Spaanse invallen te
beschermen.
De meeste bewoners hadden stad en
omgeving toen reeds verlaten. Het eens
zo welvarende gebied werd ten prooi
aan de zee en door de gestage werking
van eb en vloed, ging één der belang
rijkste Zeeuwse steden ten onder.
Wie nu bij eb vanuit Yerseke de Oos-
terschelde overziet, kan met veel moei
te nog enkele schamele resten terug
vinden van het eens zo trotse Reijmers
waal. (Slot volgt.)
Beste meisjes en jonigens!
Allereerst de prijswinners voor het
septemberwerk. Deze zijn:
Magda Nipius, Sonmielsdgk
Truus Ovaa, Domburg
Tineke Drooger, Stad a.b. Haringvliet
Piet van Koppeni, Ouddorp
Jan Drooger, Stad a.h. Haringvliet
(Magda gaat zelf om haar prijs, hè?)
Wie zullen het de volgende keer zijn?
Dat weet nog niemand. Maar ik zou
jullie aanraden om vol te houden tot
het eind van de maand en dan de op
lossingen in te zenden. Jullie hebben
dan in elk geval een kans. Zenden jul
lie niets, dan is het begrijpelijk, dat er
zéker geen prijs kan komen. En nu
het nieuwe raadsel. Het is
OKXOBERRAADSEL 3
2. X
3. X
4. X
5. X
6. X
7. X
8. X
9. X
10. X
1. Bijbelboek uit het N.T.; 2. Eén van
de zeven diakenen (Handel.) 3. Eén van
de grote profeten; 4. Sanherib knielde
neer voor zijn goden werd gedood;
5. Benjamin werd door zijn moeder----
genoemd; 6. Vader van koning Hiskia;
7. Zoon van Benjamin (1 Kron.); 8. Eén
van Davids helden; 9. Zie Ik zal bezoe
king doen over de menigte van
(Jerem. 46); 10. Letter.
De beginletters van deze woorden
vormen, van boven naar beneden het
woord dat eerst wordt gevraagd.
BRIEVEN
kia S. Nieuw en St. Joosland. Harte
lijk welkom in ons midden. Het is geen
bezwaar al zit je nog maar in de tweede
klas. Er zuUen voor jou wel heel moei
lijke raadsels zijn maar dan mag je
moeder gerust helpen, hoor. Zou ze er
tijd voor hebben? Voor elke oplossing
behoef je niet en apart velletje papier
te nemen. Je schrijft heel duidelijk.
Annie K. Rotterdam. Ja dat is uitkij
ken als je op de fiets naar de huishoud
school moet. Het verkeer is-ontzettend
druk in de Maasstad. Van het verkeer
weet je echter al veel af en dat scheelt
een hele boel. Ben je nog naar de ca
techisatie geweest? Wie geeft er les?
Anneke P. Ooltgensplaat. Ik begrijp
het, dat het een hele overgang is naar
de u.l.o. Nu wordt het pas leren hè?
Aan het mooie latijnse spreekwoord heb
je gedacht: ora et labora. Je weet wat
het wil zeggen; je hebt het in het hol-
lands in je brief geschreven. Als je nog
een raadsel hebt dan houd ik me aan
bevolen, maar je zal daar wel geen tijd
meer voor hebben denk ik.
Kees Z. Nieuwe Tonge. Ja, je bent er
toch uitgekomen zoals je schreef. Het is
niet altijd even gemakkelijk, maar je
hebt nogal wat bronnen om te raadple
gen, hoor ik. Je zal het boek nog niet
uitgelezen hebben, maar het zal je wel
bevallen. Een wandeltocht is misschien
nog beter voo): het lichaam dan gjrm-
nastiek.
Jan de B. Geldermalsen. Dat is net
iets voor jou: een aquarium in school!
Is die lange vis er niet meer in? Je
schreef: er zat. Is die vis doodgegaan
soms? Ik lees, dat jullie veel moeten
doen, vooral wat rekenen betreft. Maar
ik wis't niet, dat er kinderen straf be
hoefden te hebben.
Lenie D. Zoutelandle. Ha, nu ben je er
met de oplossingen! De vorige keer liep
dat wat mis, hè? Toen heb je een brief
geschreven, maar die zit er nu niet bij.
Jé kan ook niet aanhouden, nietwaar?
Is het al wat rustiger in Zoutelande, nu
de meeste vreemdelingen weg zijn?
Rinus J. Poortvliet. Nee, ik ben niet
bij de intrede van je oom geweest. Ik
heb het uitgebreide verslag wel gelezen.
Het is wel wat laat; maar nog hartelijk
gefeliciteerd met je vaders verjaardag.
Kwam je oom daarvoor naar Poort-
vliet? Was vader blij met al die mooie
geschenken?
Annie -van L. Dirksland. Tot nu toe
gaat het goed met de cijfers. Probeer
het zo te houden, al zal er ook nu en
dan een -vijfje tussen lopen. Je groot
ouders zijn al op ver gevorderde leef
tijd gekomen. Gelukkig dat opoe weer
thuis is. Aan je schrijven zie ik dat je
het verbazend druk hebt gehad. Heb ik
het mis?
Renié van D. 2oetenneer. Een leuk
briefje, René! Wéet je nog dat je vroe
ger wat krabbeltjes op een stukje pa
pier schref? Nu gaat het al bter. Alvast
gefeliciteerd met kleine Anja, je nichtje
Ja, als ze in de stoel zit, lijkt ze al heel
wat.
Jan d V. Vrouwenpolder. Keurig ge
daan, Jan! Volgende keer hoop ik wel
een paar woordjes er bij te zien. Dat
kan toch wel nu en dan? Over de school
en over de boerderij is altijd wel iets
te vertellen, nietwaar?
licnie van L. Dirksland. Ik hoop dat
opa al die sigaren nog kan oproken.
Het zal hem niet verboden zijn, anders
had hij ze niet gekregen. Ik zou be
slist eens moeten komen kijken naar die
verbouwing. Het zal wel een verande
ring zijn! Fijn, als je een jeugdige mees
ter hebt; die kan nog eens meedoen met
touwt j espringen.
Aad van D. Zoetermeer. Gelukkig dat
jullie ineens een plaatsvervanger heb
ben voor de vertrekkende onderwijzer.
Ik geloof dat het nog een heel gewroet
is in de grond bij jullie. Wanneer zal al
dat werk klaar komen?
Henk van R. Melissant. Ja, als je een
keertje overslaat met leren, komen er
onvoldoendes. Probeer altijd maar alles
goed bij te houden. Dan hoef je niets
te vrezen. Dat zullen lange-dagen wor
den in de fruitpluk! Ik geloof dat de
bomen het goed hebben gedaan. Valt de
oogst mee of tegen?
Nel. van D. Zoetermeer. Zouden de
sokjes nog klaarkomen vóór die datum?
Erg zou het niet zijn, want Anja west
toch niet dat zij verjaart. Maar je zal
je best wel doen, denk ik. Eh huis-werk
heb jij toch nog maar weinig. Dat zal
hopelijk nog wel eens anders worden.
Ma van 't G. Dirksland. Van alles en
nog wat in je brief, maar het voor
naamste vind ik wel, dat het naar je
zin gaat op de u.l.o. en dat je het goed
kan volgen. Alyast gefeliciteerd met je
verjaardag. Die dag is er nog niet, maar
ik kan je volgende week weer geen
antwoord geven in de krant, want dan
kunnen de anderen niet aan bod ko
men. Is moeders vinger al genezen?
Henny de L. Oude Tonge. Hoe is het
met Letty's been afgelopen? Het had
wel bloedvergiftiging kunnen worden;
daarom die injekties, denk ik. Dus de
schoolkrant is mooi? Mogen de kinde
ren er ook in schrijven? En zijn de
raadsels er in moeilijk? Jij zal er wel
gemak van hebben, dat je het raadselen
gewend bent.
Annie van D. Zoetermeer. Wat heeft
opa prachtig weer gehad in Ridderkerk
dat heeft hij best getroffen, zeg! Fijn,
dat hij dat nog alleen kan en -wil doen.
Ik vind het best dat je steno leert, maar
asjeblieft geen brief in steno naar mij
sturen, hoor! Ik heb het nooit geleerd,
weet je!
Gerda N. Middelharnis. Had je niets
te vertellen, Gerda? Dat kan heel best
voorkomen. Het kan ook zijn dat je laat
was en alles op het nippertje moest in
geschreven worden. In het vervolg zal
ik wel weer een paar nieu-wtjes van je
krijgen. Heb je goed gekeken in de op
lossingen? Nu wist je het ontbrekende
ineens. Makkelijk, hè, als je het weet!
Marijke van D.-Zoetermeer. Nu zal je
wel weten wat die verkoopdag heeft op
gebracht. Waar wordt het geld voor be
stemd? Bij ons is dat ook; in vele plaat
sen gebeurt het en het geldbedrag
wordt voor verschillende goede instel
lingen gebruikt.
Lourina F. Middelburg. Het spijt me,
Lourina, maar er is een tijd van komen
en van gaan. Bij jou is het nu een tijd
van gaan. Ik snap ook waarop. Het ga
je verder goed, hoor. En we blijven toch
nog kontakt 'houden, nu je zusje en
broertje nog meedoen. Je laatste brief
was nog aardig versierd ook!
Allemaal de hartelijke groeten van
OOM KO.
