Koninkl. Kweekbedrijf
V. d. Have n.v.
reikie prijzen uii
Bejaardenmlddag
Het orgel in de Ned. Herv. Kerk te Poortvliet
ank!
N.C.V.B.
Plaatselijk nieuws
pe Reformatie in de Klassis Brielle
Goeree en Overflakkee 1574-1594
R.T.M, transportwagen
in brand.
Nacht over boedapest
lers-liiij
Vier slagzinnen over hun uienrassen
werden beicroond
INGEZONDEN
-'BciBer IsHpsdag 13 november 1960
„EILANDEN-NIEUWS"
Bladz. 3
3END!
I Gemeeni
Ivan DaJ
7 uur i
Me alhil
paanbootr
llecte vcr
leref. Qt,
^t 41lf
met at
waar 5
lal wordf
Td D.V,
let Prote;
pt heeft
zaterdj;
ooscollec;!
fté gehot.
nov. a.i
J Gemeenti
Inblok vat
reed ea
|rdam, (dii
wedstrijc
Jiadden) 4
|ant, nada!
en bove;
I de'chauf.
waardoc:
Ito van dt
|us in bol-
werdei
ongeluk-
rijkspoli-
naakt.
en botsini
len aanrij-
|k die V5I
Fortuin-
gewoon!!
fesseren is
Ie geladet
pijk recht-
bval wild:
|de Tonge
af wist
Jiik, waar-
lest passe
nd rechti
torgang tt
I genoemde
pan, waat'
vernield
^den zicli
estuurders
aangeke-
lie proces-
|iging „Dt
nov. een
Ide School
peniginges
Aanvanj
)p de 1.1- gehouden Deltabeurs te Dirksland was ook het Koninklijk
'eekbedrijf en Zaadhandel D. J. van der Have n.v. te Kapelle-Biezellnge
MTtegenwoordigd met een fraaie stand van diverse uienrassen, waarbij het
nubliek aan een prijsvraag kon deelnemen, door van deze rassen een fraaie
Slagzin samen te stellen. De uitslag daarvan is j.l. vrijdag bekend gewor-
j f(jg prijzen zijn met enig ceremonieel in hotel Spee uitgereikt. Op deze
mid'da" werden tevens een serie dia's vertoond over de suikerbietenzaadteelt
Iran dit bedrijf in Japan, toegelicht door de heer A. Dirkzwager een van de
directeuren van fa. v. d. Have n.v.
Ie Tonge
Company
ontvan-
teveer als
pr we on-
bs van u\ï
Ihrijven
Tiwsgierig-
In geleden
part van
liij kraag
ons of wij
één van
Wij ant-
^n kraag-
als sou-
leen sleu-
lolgd door
Talleen ge-
lom onze
lUen heb-
lantwoord
|iten.
ge inlich-
en daaï
iiwe aan-
Ji wij wel
Islotte zal
Iverwegen
Ie verzoe-
1 toe nie-
J de moei-
Irijven e»
Lgstellen'i
Jst op eeo
lame vod'
niet de
/ordt ge-
Ine te be-
ernstige
van de
In aktivi-
^e betref
raden op
e gaan-
Om voor een prijs in aanmerking te
komen moest men van de 4 merken
uien iVIaelstede, Primeur, Maliebo en
Westerloo een niet meer dan 20 woor
den tellende slagzin maken. Over deze
uienrassen waren 16 karakter-eigen
schappen aangegeven, om het wat te
vergemakkelijken.
De directeur, de heer Dirkzwager, die
met nog enige heren van zijn firma
aanwezig was, alsmede de hoofdverte
genwoordiger de heer W. de Jong uit
Dirksland, deelde mee, dat er 1500 bil
jetten waren ingevuld, zodat het de di
rectie veel hoofdbrekens heeft gekost
om de prijswinnaars vast te stellen,
i^aar beste weten zijn drie inzendin
gen bekroond, waaraan tenslotte nog
een vierde is toegevoegd" deelde de
heer Dirkzwager mee, die voorts zei,
dat over de uitslag niet kon worden ge-
-discussieerd.
De eerste prijs een Philips bandre
corder, werd toegekend aan de heer
G. van Rossum te Stad aan 't Haring
vliet. Zijn inzending luidde:
„Van der Have selecteert,
„de boer profiteert!"
De tweede prijs viel aan een niet-
landbouwer ten deel: de heer Jan Huy-
sèn, horloger te Nieuwe Tonge verwierf
déze met het volgende rijm:
„IMaelstede" geeft U gtraden kleur,
„Primeur" is cijferlijst grandeur;
„Maliebo" mooi bol en rond;
„"Westerloo" blijft 't langst geaond..
Deze inzending werd bekroond met
een fraaie electr. mixer.
De derde prijswinnaar (niet aanwe
zig) was de heer L. Visser te Stellen-
dam verwierf een electr. koffiemolen
met de slagzin:
„Wie geen risico wU lopen.
Moet uienzaad by v. d. Have kopen".
Tenslotte had de directie er nog een
4e prijs aan toegevoegd, voor een slag
zin ingezonden door dhr. Jac. v. Nieu-
wenhuijzen, Oudel. dijk 20 te Stad aan
't Haringvliet, waarvoor hij volgend
voorjaar 5 kg uienzaal kan in ontvangst
nemen.
Voor zover aanwezig brachten de
winnaars dank voor de hen toegekende
prijzen.
Naar Japan
De heer Dirkzwager gaf daarna de
aanwezigen een beeld van de suiker
bietenzaadteelt in Japan, naar welke
cultures hij dezer dagen per vliegtuig
hoopte heen te reizen. Spreker was te
Dirksland bij notaris de Vries geweest,
wiens zwager ambassadeur is te Tokio,
die hij (heden dinsdag) hoopte te be
zoeken. De notaris haastte zich om een
pakje voor zijn zuster mee te geven
als men dit als iets alledaags hoort ver
tellen, moet men wel concluderen, dat
de wereld toch maar klein is!"
Bij het vertonen van de dia's lichtte
de heer Dirkzwager toe, dat men wat
de uienteelt betreft aan de vooravond
staat van hebi'iden; specifiek Neder
landse hybriden dan. De heer Petit
op ons eiland wel bekend werkt daar
aan mee.
Op een van de plaatjes zagen we
hem bezig op de hoogvlakte van Ana
tolia met het zoeken naar wilde uien-
zaadstengels. In de streek van Turkije
en Perzië komen die veelvuldig voor;
ook wilde tulpen enz., die dan voor on
derzoek naar Nederland worden gezon
den en waarvan er ook verder worden
gekweekt.
Over de suikerbietenzaadteelt in Ja
pan wist de heer Dirkzwager heel wat
te vertellen. De bezoekers die er waren
al konden zij dan geen prijs in ont
vangst nemen, hadden toch een leer
zame middag.
Op deze foto ziet men de prijswinnaar van de Ie prijs de heer G. van Rossum
van Siad aan 't Haringvliet (midden) en dhr. J. Huysen van Nieuwe Tonge
(rechts) die 2e prijswinnaar werd. Geheel links de hoofdvertegenwoordiger
van fa. v. d. Have, de heer W. de Jong te Dirksland.
11.
GOEREE
Verleden jaar hebben wij de roomse
periode met het kerkgebouw beschre
ven zodat wij nu door algehele raad
pleging van het klassikaal notulenboek
1574 tot 1594 gelegenheid hebben te ver
halen wat ons daarin over Goeree staat
opgetekend. Tevens hebben wij de Pla-
kaatboeken der Staten van Holland
doorgebladerd en daarin ook nog iets
gevonden over Goeree.
De relarmatie. Adrlaan AUardi
Jansen. 1574 tot 1577
Met de val van Brielle in 1572 was
Goeree tevens aan de zijde van de Prins
gekomen en tegelijk de hervorming toe
gedaan. Er zijn in heel de klassis twee
jaren heengegaan om de zaken dezer in
grijpende beweging voor te bereiden.
Dit geschiedde op last van de Staten
yan Holland. Er waren wel enige gestu
deerde predikanten uit Heidelberg en
Geneve, maar in de eerste 25 jaren
werden ook vele schoolmeesters en ge
letterde personen tot het ambt toegela
ten. Men begrijpt ook anders niet waar
ineens al die predikanten vandaan kwa-
iHen. Ook waren er pastoors die met de
ïeformatie meegingen. Uit het slechte
levensgedrag van vele voorgangers kun
nen wij opmaken dat er „veel vermengd
volk" mee optrok.
Na twee jaren voorbereiding werd
dan op 19 april 1574 de eerste klassika
le vergadering gehouden te Brielle,
waar wij als predikant van Goeree
aantreffen Adriaan AUardi Jansen," een
gewezen monnik.
De algemene zaken werden daar nu
eerst geregeld.
De predikanten moesten de notulen
van de eerste eigenlijke synode welke
drie jaren tevoren te Emden gehouden
was ondertekenen. Zij verbonden zich
daarmee aan de kerkelijke wet. Allen
moesten bijdragen in de kosten van af
vaardiging naar de provinciale synode,
Welke straks te Dordrecht zou gehouden
worden. De besluiten aldaar gevallen
moesten zij ook met hun handtekening
bekrachtigen.
Wat ons ressort aangaat zouden de
predikanten bij toerbeurt op hun aan
vankelijke wekelijkse samenkomsten
prediken uit de brief aan de Efezen, la
ter werd dit de stof uit de Heidelbergse
^atechismus. Wie te laat kwam ver-
oeurde 2 stuivers en wie verstek liet
gaan 4 st. Men moest overal zijn best
wen een predikant te krijgen en nie
mand mocht op enig dorp in de buurt
gaan dopen of trouwen en in geen geval
Qaarvoor betahng aannemen. Ook
mochten zij daar geen begrafenissen
leiden en dan daarvoor geld eisen. Lijk-
preclikaties waren verboden, hoe mooi
net volk dit ook vond.
aa 1" preekschetsen over de brief
Dr 11! ^^"^^"sn-waren afgelopen werd de
predikant van Goeree aangewezen een
«nvang te maken met de catechismus,
predikant ter plaatse waar men ver
gaderde zette deze reeks steeds voort.
De predikatie mocht maximaal een half
uur in beslag nemen, waarop dan be
spreking volgde. Ging men naar Goeree
of naar het 8 km verder gelegen Over
flakkee, dan moest men des morgens
om 7 uur op „de Hellevoetse Sluis" zijn.
Toen de eerste maal de reis naar Goe
ree uitgestippeld was hoorden de broe
ders, dat aldaar de pest „grasseerde",
d.w.z. veelvuldig voorkwam, zodat de
vergadering verlegd werd naar Som-
melsdijk.
Hoewel het verboden was, had Al-
bertus AUardi toch geld aangenomen
van een huwelijkssluiting. Dit had hij
ontvangen van Ariaen de bakker bij ge
legenheid van het huwelijk van Susan
na Valeriaensdochter. Hij moest dit geld
overgeven aan de overheid en daarvoor
een bewijs van voorlopige betaling vra
gen. De klassis zou dan later wel be
slissen hoe dit verder behandeld zou
worden en inmiddels aan de gemeente
van Veere vragen of Susanna werke
lijk met Iman Jansen getrouwd was.
De betaling door de overheid van het
traktement der predikanten was ook een
voortdurende zorg. Zo was het ook te
Goeree en daarom besloot de klassis een
verzoekschrift te richten naar de Prins
om geregelde betaling te willen be
werkstelligen.
Het ging echter met de dienst van
Albertus niet naar wens. Hij kon zich
moeilijk voegen in het kerkelijk bestel
en ook was hij niet inzake de leer aan
vaardbaar. In mei 1576 moest hij zich
laten examineren,- doch verscheen niet
ter vergadering. Herhaaldelijk werd hij
aangeschreven te verschijnen en zich te
rechtvaardigen van hetgeen hem ten
laste was gelegd. Na de vierde verma
ning besloten de klassikale broeders, dat
de predikanten van Overflakkee hem
alles ten beste zouden raden en zo hij
dit in de wind sloeg, dan zouden zij de
Rentmeester verzoeken het traktement
in te houden. Zo ging het nog enige ma
len, totdat de klassis een buit.engewone
vergadering uitschreef aan wie zij vol
macht gaf met hem te handelen naar
uitwijzen van zijn gedragingen. Na nog
een jaar geduld te hebben geoefend,
bracht de kommissie verslag uit van
haar bevindingen.
De geruchten aangaande zijn levens
gedrag bleken de waarheid te zijn. Hij
en zijn vrouw verorden schriftelijk be
schuldigd van „een quact regiment en
rebelheyt der kinderen, mitsgaders zijn
dronckenschap". Dit geschrift was on
dertekend door de sekretaris, burge
meester, schepenen en raden en met het
stadszegel bekrachtigd. Daarop volg
de zijn afzetting door de overheid in
tegenwoordigheid der wethouders.
Adrianus Joannis (Jansen) 1577-1593.
De klassis zocht nu voorziening voor
Goeree bij de magistraat van Oostvoor-
ne om te vernemen of deze gemeente
hem vrij zou geven voor Goeree. Indien
dit gelukte, dan zou de klassis haar
aanbeveling geven. Inderdaad werd de
vakante gemeente weer bezet en ver-
Begin november kwam er aan het
station te Middelharnis een afgeladen
auto aan met goederen voor diverse
winkeliers op Goeree en Overflakkee.
Door onbekende oorzaak is deze vol
gepakte auto in brand geraakt. Maar
het ergste was dat in dezelfde auto vele
pakken met geschenkenboekjes van de
Fa. Seton opgestapeld lagen. U kunt
v/el begrijpen dat als deze zending ver
loren zou zijn gegaan, dan zou het ge
hele eiland het zonder geschenkenboek
je hebben moeten doen, wat vooral om
deze tijd, kort voor St. Nicolaas, heel
erg zou zijn geweest. Gelukkig is. dit
niet gebeurd, maar dat hebt U al be
grepen, gezien de vele bestellingen die
reeds zijn binnengekomen. Mochten er
gezinnen zijn die het door een of an
dere oorzaak niet ontvangen hebben,
dan verzoeken wij U dit per omgaande
bekend te maken, waarop wij prompt
voor een exemplaar zullen zorgen. U
kunt dan thuis bij de koffie uw keuze
maken. Bestellingen worden over het
gehele eiland franco thuisbezorgd door
de fa. Seton, Oude Tonge, Middelharnis,
Ouddorp.
(LM.)
De Ned. Chr. Vrouwenbond, afd.
Middelharnis-Sommelsdijk, nodigt alle
bejaarden van beide genoemde gemeen
ten uit op haar eerstvolgende bejaar
denmiddag aanwezig te willen zijn,
welke zal worden gehouden op dinsdag
middag 22 november 1960 in „Jeugd-
haven", Kerkepad te Middelharnis,
aanvang half 3 uur precies.
Voor ev. vervoer gelieve U zich te
wenden tot mevr. Kievit, van Aerssen-
straat 30 te Sommelsdijk, telef. 2713 of
tot één van de andere dames van het
comité. Allen hartelijk welkom!
kreeg Goeree gedurende 16 jaren een
dienaar.
Tijdens zijn verblijf aldaar vierde het
bijgeloof nog hoogtij. In 1586 werden
namelijk op de Markt twee vrouwen le
vend verbrand daar zij beschuldigd
waren van toverij. Voorts werd het lijk
van een andere vrouv/ opgedolven en
naar het galgeveld vervoerd.
Gelukkig drong het langzamerhand
tot het volk door, dat al deze heksen
processen onzin waren, zodat het ook
in deze dagen aan Jacob Cats van het
naburige Brouwershaven mocht geluk
ken het volgende slachtoffer, tevens van
hekserij beschuldigd, van een wisse
dood te redden.
Bij het lezen van bovenstaand op
schrift gaan onze gedachten onwille
keurig weer terug naar de droeve da
gen van november 1956, toen de Rus
sische duivels hun onmenselijke over
val op een klein maar dapper volk be
gonnen.
Een van de kenmerken van de heden
daagse mens is, dat deze zo snel vergeet.
Het is daarom goed om in deze haasti
ge tijd, waarin bijna nergens meer tijd
voor wordt gevonden, eens even stil te
staan en hen te gedenken die (thans
weer 4 jaar geleden) zo moedig de strijd
hebben aangebonden tegen het com
munistisch geweld.
Op die fatale zondag (4 november
1956) om 14.34 uur klonken de volgen
de woorden uit de Hongaarse vrij-
heidszender;
„Volkereu van de wereld, hoort ons
aan! Helpt ons! Op de wachttorens
van het duizendjarige Hongaarse
Rijk doven de vlammen. In naam der
gerechtigheid, vrijheid en daadwer
kelijke solidariteit, helpt ons! Hoort
het stormgeliii van de Hongaarse
klokken! Komt en redt ons. Het schip
zinkt, het licht verdwijnt, de schadu
wen over de Hongaarse aarde wor
den van uur tot uur donkerder. Ver
geet niet, dat de Sovjets bij hun bru
tale stormloop geen halt kennen. Als
wij aijn ondergegaan, bent V het vol
gende slachtoffer. Helpt ons! Redt
ons!"
Terwijl de Russische tanks de straten
van Boedapest binnenraasden, klonk
onophoudelijk de roep: „Help! Help!"
tot de vrije wereld. Tot plotseling de
stem uit de aether verdween. Verbeten
wierpen mannen en vrouwen, ja zelfs
kinderen, zich achter de inderhaast op
gebouwde barricaden, vanwaar zij hun
(zo gevreesde) projectielen naar de
vijandelijke troepen gooiden, voor
welks overmacht zij helaas moesten
zwichten.
De dag, die anders gevierd werd door
de Hongaarse protestanten als Gods
dag was nu een dag van bloed en vuur
en onbeschrijfelijke ellende.
Terwijl de vrije wereld rustig ont
waakte ging in Hongarije de zon der
vrijheid bloedrood onder. De nacht was
gevallen!
Hoe graag ook gewild, de vrije we
reld kon niet te hulp komen omdat dit
een wereldbrand van ongekende ver
nietiging zou hebben betekend. Vuisten
werden gebald omdat men machteloos
m.oest toezien hoe het Hongaarse volk
ten dode toe werd gewond.
Maar ook werden handen gevouwen,
want in de kerken der vrije wereld ste
gen de smeekgebeden omhoog tot Hem,
Die heerst over de ganse aarde en
Wiens oog over alle dingen gaat, hoe
raadselachtig ook voor ons nietige men
sen Gods wegen soms kunnen zijn of,
MIDDELHARNIS
Uitslag aanbesteding speellokaal
kleuterschool. Uitslag van de openbare
aanbesteding (door architectenbureau
L. F. Kloppers) voor het bouwen van
een speellokaal met schakelstuk bij de
kleuterschool aan de Kastanjelaan te
Middelharnis.
F. Biesheuvel, Dirksland 46.172,—; J.
Smeets, Oude Tonge 46.117,—; M. Os-
seweijer, Oude Tonge, 45.650,C. J.
Osseweijer, Sommelsdijk 44.600,H.
van der Put, Sommelsdijk 43.000,—;
P. J. Wielhouwer, M'harnis 42.869,—;
J. Ie Comte, Sommelsdijk 42.790,—;
A. Mans, Sommelsdijk 42.643,—; J.
Smeets, Achthuizen 42.200,—; K.
Kroos, Middelharnis 42.150,—; Fa. C.
Boeter, Sommelsdijk 42.000,—; W.
Mooijaart, Oude Tonge 42.000,—; A.
Roos, Stad aan 't Haringvliet 41.500,—;
L. W. V. d. Welle, Den Bommel
41.000,—; C. van Groningen, Middel
harnis f 40.975,—; M. Langbroek, Mid
delharnis 40.780,—; KI. V. d. Welle,
Stad aan 't Haringvliet 40.650,—.
Begroting van de architekt 41.938,41.
OUDE TONGE
Haven. In de afgelopen week zijn er
uit de haven vertrokken 9 schepen met
suikerbieten met een inhoud van 1440
ton bestemd voor de suikerfabriek Din-
teloord en 5 schepen met suikerbietai
met een inhoud van 1085 ton, bestemd
voor de suikerfabriek Puttershoek.
Binnengekomen 2 schepen met brand
stoffen met een inhoud van 290 ton.
Burgerlijke stand over oktober 1960
Geboren: Jannetje Cornelia d. v. H.
P. de Bruin en C. v. d. Heuvel; Everdi-
na Louisa Maria d. v. A. M. A. Lambert
zoals de dichter Jac. Lelsz het zo tref
fend uitdrukte:
God, hoor dit lied
dat als een snik
wel klinken moet.
verwoorde schrik.
wij dragen rouw
droef is ons hart.
Uw wereldplan
schijnt ons verward.
Verhoor 't gebed,
Neem weg de smart
en troost dit volk
zijn bloedend hart.
Nu, na 4 jaar, bloedt Hongarije nog
steeds uit de vele toegebrachte wonden
en heerst over dit volk, dat zo zwaar
beproefd werd de dictatuur van het
communistische stelsel.
Intussen dienen wij, die nog in vrij
heid leven, waakzaam te zijn. Laten wij
de vrijheid die ons nog wordt geschon
ken dan ook recht waarderen, nu alles
gist en kookt en woelt in deze wereld,
conferenties mislukken en de interna
tionale verhoudingen al meer verslech
teren.
Want Hongarije was en is een teken
aan de wand der vrije volkeren. Opdat
wij niet vergeten!
L. Kats
en A. M. G. Makker; Karel Cornells z.
V. J. J. Pieterse en C. P. M. v. Otzel.
Ondertrouwd: J. A. Buijs 25 jaar en
P. Jochems 22 jaar; D. Blok 23 jaar en
L. P. de Vos 17 jaar.
Gehuwd: Fr. J. A.'van Peperstraten
29 jaar en G. J. Heestermans 21 jaar;
H. Brinks 27 jaar en G. Kreeft 22 jaar;
F2. Tanis 22 jaar en A. E. M. de Boed
24 jaar; A. A. C. de Wit 26 jaar en M.
W. Bierbooms 27 jaar; J. A. Buijs 25
jaar en P. Jochems 22 jaar.
Overleden: L. Hameete 70 jaar e. v.
H. du Pree; E. de Vos 61 jaar e. v. A.
Bogerman; A. de Leeuw 77 jaar e. v.
C. Schouwenaar.
Ingekomen: J. Pietersma met echtg.
en 8 kirideren uit Wymbritseradeel; Fl.
Tanis uit Goedereede; C. v. d. Berg
met echtg. en 2 kinderen uit De Lier;
G. van Kempen uit Rotterdam; Fr. P.
Hage uit Oosterhesselen.
Vertrokken: G. J. Heestermans e. v.
F. J. A. van Peperstraten naar Oolt-
gensplaat; R. A. M. Schepers naar Rot
terdam; G. Kreeft e. v. H. Brinks naar
Oostvoorne; M. W. Bierbooms e. v. A.
A. C. de Wit naar Boxtel; M. M. C.
Heestermans naar Ouden'oosch; Th. M.
van Vugt naar Oudenbosch; I. J. M.
Aben e. v. J. P. van Splunter met 3.
kinderen naar Huizen N.-H.; M. G. F.
de Rouw wed. van L. van Splunter naar
Huizen N.-H.
DEN BOMMEL
Bekendmaking. Het bestuur der
Bommelse polders maakt bekend, dat
tot penningmeester is benoemd de heer
D. J. van der Zanden. Vanaf heden
dienen alle betalingen dan ook te ge
schieden op het adres van de penning
meester: Prins Bernhardstraat 19 te
Den Bommel.
OOLTGENSPLAAT
Burgerlijke stand over okt. 19G0.
Geboren: Hubertus z. v. M. Hamee-
teman en P. Wagemans; Adriana, d. v.
M. Heijkoop en N. den Hartog; Wilhel-
mina 'Teresia Maria, d. v. F. J. v. d.
Made en J. van Wijk.
Overleden: H. Huibrechtse 40 jaar
echtg. van A. H. M. Moerenhout (over
leden te Dirksland).
Gehuwd: W. Mourik 26 jaar van Mo
lenaarsgraaf en J. in 't Veld G. Jd. 25
jaar; J. C. Braber 23 jaar en M. Buijs
20 jaar; M. van Dam Gzn. 22 jaar en
M. A. de Ruiter 19 jaar; H. de Jager
25 jaar te Den Bommel en J. D. de
Waal 18 jaar; F. Roon 28 jaar te Stel-
lendam en M. P. Kreeft 28 jaar; Jac. de
Vos Jac.zn. 25 jaar te Katwijk en M.
N. van Dam Td. 21 jaar; J. Koene 22
jaar en M. J. Stoop 20 jaar.
Ingrekomen: J. W. de Vos Abr.d. van
Rotterdam; Fr. J. A. van Peperstraten
van Den Bommel; G. J. Heestermans
van Oude Tonge; J. L. Knöps van Lei
den; F. Roon van SteUendam.
Vertrokken: IJ. v. d. Vliet en gezin
naar Vlaardingen; Ch. van Drongelen
echtg. van Kats en een kind naar Nieu
we Tonge; Joh. van Dam Lzn. naar
Rotterdam; G. C. Winkels naar Wate
ringen; K. C. van Kempen naar Som
melsdijk; J. L. Knöps naar Middelhar
nis; A. in 't Veld G. Jnz. en gezin naar
Willemstad; Anth. van Dam Lzn. naar
Den Bommel; M. P. Lokers naar Pijn-
acker.
Maarssen
Ds. G. van der Zee
(Wordt vervolgd)
Op vele plaatsen in ons land werden
bij de Reformatie in de 16e eeuw niet
alleen de beelden en de altaren, doch
ook de orgels uit de kerken verw^derd.
Dat laatste gebeurde niet zozeer omdat
Calvinisme en muziek elkaar uitslui
ten, zoals nog sltyd een hardnekkige
legende wil, maar omdat vele organis
ten voortgingen met het spelen van
Roomse composities. Helaas hebben on
ze vaderen dikwyls mèt het b^'^wfitpr
ook het kind weggeworpen, lodai tal
rijke mooie muzieKinstrumenien »n oie
tijd een roemloos einde hebben gevon
den. Later, in de 17e en 188 eeuw, be
gonnen ze in te zien, dat het misbruik
het gebruik niet opheft en toen ontstond
weer overal de behoefte aan een kerk-
orgel, voornamelgk ter begeleiding van
de gemeentezang. Waar de orgels niet
waren afgebroken, begonnen ze weer
dienst te doen, elders moesten nieuwe
orgels worden aangeschaft. Dat ging
echter niet overal zonder strijd: velen
moesten niets hebben van zo'n „helse
ratelaar" en gaven de voorkeur aan een
voorzanger.
Omstreeks 1800 was er op het eiland
Thoien nog slechts één kerkorgel, na
melijk in de stad Thoien. Pcortviiet
was de tweede plaats waar een orgel in
gebruik werd genomen. Over de aan
schaffing en inwyding van dit orgel
wilen we in dit artikel een en ander
meedelen.
Het geschenk
De kerk van Poortvliet viel tussen
de jaren 1572 en 1577 ten offer aan het
oorlogsgeweld. Bij de herbouw in 1585
werd alles, wat aan Rome herinnerde,
verwijderd: de altaren, de beelden en.
het orgel. Ruim twee eeuwen lang zou
de gemeentezang door een voorzanger
worden begeleid.
Of er in later tijd bij de gemeente
behoefte bestond aan een orgel weten
we niet. Die behoefte werd echter wel
gevoeld door de heer Abraham Dumont
en door zijn vrouw Cornelia Jacoba
Gaaswij ck. Zij was een dochter van
een vroegere schout van Poortvliet; hij
v/as een gefortuneerd koopman in Am
sterdam. Hoewel woonachtig in de
hoofdstad brachten ze jaarlijks de zo
mermaanden in het landeUjke Poort
vliet door.
Hun plan om de kerk van Poortvliet
van een orgel te voorzien, werd door de
kerkeraad en de kerkmeesters met bei
de handen aanvaard. Het orgel werd op
7 maart 1805 aanbesteed bij de orgel
bouwer Abraham Meere te Utrecht en
reeds op 26 juni 1806 kon het instru
ment plechtig in gebruik v/orden geno
men. Van deze ingebruikneming is ons
nog een uitvoerig verslag bewaard ge
bleven, waarvan we hier de hoofdza
ken laten volgen.
De inwijding
„Hadden wij het genoegen, ons kerk
gebouw sedert enige tijd aanmerkelijk
verbeterd te zien, thans mogen wij ons
verblijden dat hetzelve ook met een
fraai orgel is versierd, hetwelk door
waardige godsdienstvrienden, den heer
Abraham Dumont, koopman te Am
sterdam en deszelfs echtgenote. Vrouwe
Cornelia Jacoba Gaaswijck, die des zo
mers alhier hun buitenverblijf houden,
aan de kerk edelmoedig ten geschenke
is gegeven.
Op den 20sten juni dezes jaars wierd
hetzelve door onzen waardigen en veel
geliefden leeraar Ds. G. J. ter Braak
plegtig ingewijd, hetwelk Zijn Eerwaar
de op deze wijze heeft verricht; na het
votum werd den godsdienst geopend
met het zingen van Psalm 33 1, 2,
zonder gebruik van 't orgel, 't welk be
nevens de verbetering in het kerkge
bouw gemaakt, na eene opwekkende en
het doel der plegtigheid aanduidende
voorafspraak, in het voorgebed aan den
dienst van God wierd toegewijd, en
welks tonen zich daarop onmiddellijk
tot lof van God horen Ueten, bij het
zingen van den gehelen 150sten psalm.
Zijn Eerwaarde had tot tekst verko
zen. Psalm 150 la en 4b: „Looft God
in Zijn heiUgdommet het orgel,"
sprekende over de betamelijkheid van
Gods lof, de verpligting om dezelve in
het openbaar en gemeenschappelijk tn
zijn heiligdom te vermelden, vooral om
dat ook te doen met het orgel."
Volgens het verslag gaf ds. ter Braak
hierna een uiteenzetting over „de nut
tigheid van de toonkunst en de bijzon
dere geschiktheid van het orgel ter re
geling van het kerkgezang." Verder
over „het vermogen dat het orgel heeft
tot opwekking van een waar godsdien
stig gevoel, alsmede ter roering van het
hart en wijziging van deszelfs aandoe
ningen. enz." Het betoog werd tel
kens onderbroken door het zingen van
een psalm. Achtereenvolgens zong dê
gemeente, begeleid door het orgel Ps.
40 2, Ps. 79 4, Ps. 97 7 en Ps. 89 7.
Ook werd „een muziekstuk" ten geho
re gebracht! Helaas is niet vermeld,
welk „muziekstuk" dat geweest is. Na
dat nog gezongen was Ps. 105 vers 1 en
2 wekte ds. ter Braak de gemeente op
om de lof des Heeren te vermelden.
Daarop volgden toespraken tot „de
edelmoedige schenkers, de leden der
commissie tot den eeredienst en de
kerkmeesters." De plechtigheid werd
besloten met het zingen van Ps. 118 12.
Vanzelfsprekend was er voor deze
plechtigheide dienst grote belangstel
ling, zowel van Poortvliet zelf als van
de omliggende plaatsen. Onder meer
waren alle predikanten van het eiland
Thoien aanwezig. Het verslag eindigt
met deze woorden: „Ieder verliet het
Godshuis, ten uitersten voldaan, over
de nette, keurige leerreden zowel als
over het aangenaam orgelmuziek."
Het orgel werd die avond bespeeld
door „de kundige organist" J. G. Milet
de St. Aubin. Naar de naam te oordelen
zal dat wel geen Tholenaar geweest
zijn!
Dispositie en opschrift.
We geven hier de dispositie, zoals
deze ook voorkomt in het verslag in
„De Boekzaal der geleerde wereld."
Bas:
Trompet 8°
Mixtuur 4°
Sexquialter 2°
Fluit 4°
Quint 3°
Octaaf 4°
Holpij p 8°
Tremulant
Diskant:
Trompet 8°
Mixtuur 5°
Waldfluit 2°
Octaaf 2°
Carillion 3°
Fluit Travers 8"
Bourdon 16°
Praestant 8°
Het orgel draagt het volgende op-
f^schrift:
„Op den zevenden maart 1805
v/ierd dit speeltuig door den heer
Abr. Dumont en deszelfs huisvrouw
mejufvr. C. J. Gaaswyck als een ge
schenk voor deze kerk aan den orgel
maker Abraham Meere te Utrecht
aanbesteed en op den zesentwintig
sten juni. 1806 plechtig aan den Heere
en zijn dienst opgedragen door den
Heer predikant G. J. ter Braak met
de woorden van Psalm 150 vers 1 en 4.
Dit orgel werd met dankbaarheid
Eerbiedig aan U opgedragen,
O God des levens. Uw geweid.
Laat onze dankstem U behagen;
Dat 't tot Uw eerdienst ijver wekke.
Lang Poortvliets kerk tot cieraad
strekke."
Personalia
Ds. Gerrit Jan ter Braak heeft de
gemeente Poortvliet elf jaar gediend.
Hij werd er in de zomer van 1797 be
roepen van Ouwerkerk op Duiveland.
De bevestiging geschiedde op zondag 22
okt. 1797 door Ds. Jac. van Dongen van
Zierikzee met 2 Cor. 4 3-4. De intree-
tekst van Ds. ter Braak was Coll. 1 29:
„Waartoe ik ook arbeide, strijdende
naar Zijne werking, die in mij werkt
met kracht."
Op 27 juni 1808 kreeg Ds. ter Braak
een beroep naar Hattem, dat hij op 24
juli d.a.v. aannam. Op 16 okt. van dat
jaar nam hij afscheid van de gemeente
Poortvliet.
De schenker van het orgel, de heer
Abraham Dumont heeft nog een twaalf
tal zomers van het instrument m-ogen
genieten. Op 28 aug. 1819 is hij te
Poortvliet overleden en in de kerk al
daar begraven. Zijn grafzerk draagt de
volgende inscriptie:
,,Hier legt begraven den Heer Abra
ham Dumont in leven koopman te
Amsterdam geboren te Middelburg
den 5 april 1740 en overleden te
Poortvliet den 28 augustus 1819 in
den ouderdom van 79 jaren, 4 maan
den en 23 dagen."
W. V. G.
