niet voor
I
I
<l
i
Vervolg gemeenteraad
Middelharnis
alles-etsrs
folklore
)e las
;int-N
Jaard
faut
Nieuws uit Zeeland
antwoord van de
voorzitter
^amerakeuze r
Wethouders
aan het woord
Woningprobleem
Repliek
Dorpsgemeenschap
^ij die J
^pwaar ei
I 1
IICO
in aai
leren s|
invent;
I'OT© - MOTSMA
en TAAL 2
I 11
leclame-
aanb
ri
s_
foor prakt
Middelha
Altijd iets
Zie onze etal;
kijk ook even
A. Booge
Biz. 2
„EILANDEN-NIIUWS''
Vrijdag 27 november 1959
Vr
rij dag 27 nov
Wij vervolgen hiermede het verslag
van de behandeling begroting 19G0 te
iVIiddelharnis, waarvan het begin te
vinden is op de voorpagina van het
tweede blad. Hier volgt het
op de algemene beschouwingen.
De voorz. zei erlvontelijk te zijn voor
de geleverde kritische beschouwingen,
waardoor het college niet de neiging
krijgt om in te slapen, al moest hij er
bij zeggen dat alle vraagstukken, niet in
een snel tempo afgehandeld kunnen
worden. De opmerkingen op de voet vol
gend begon spr. bij het onderwijs en de
beschikbaarkoming van gebouwen. Aan
gepast moet worden om goed onder
wijs te geven, waarbij rekening diende
gehouden met de geboortegolf uit vo
rige jaren, totdat het aantal leerlingen
zich weer gaat consilideren om het ge
middelde. Dat men daarbij voor hogere
uitgaven komt te staan is begrijpelijk
en brengt ook de methodiek mee en
vooral het huisvestingsprobleem voor
de verschillende takken van onderwijs.
Naarmate de tijd hogere eisen stelt
moeten we mee, wat zijn stempel drukt
op de uitgaven. Wat beti'eft de concen
trering van scholen in de centrumge
meente is dit met Volksonderwijs en de
Onderwijzers verenigingen doorgespro
ken; Middelharnis is nu eenmaal cen
trumgemeente, middelpunt van aan
komst vervoer, waardoor scholen moei
lijk in andere dorpen kunnen worden
gebouwd. Over de bestemming nood-
school zei spreker, dat met het bestuur
van de B.L.O.-scholen is besproken er
een aanbouw aan te maken en deze
school van lokalen een definitieve be
stemming te geven.
Met deze uitbreiding zal niet zo'n
groot bedrag gemoeid zijn en wanneer
de plannen doorgaan zal er in 1960 met
uit meer dan 100 stuks.
Vanaf 14.— tot 1000.—.
de bouw kunnen worden begonnen.
T.a.v. de Teclinische dienst en de zeg
genschap van de raad meende spr. dat
men aan dit vraagstuk niet te zwaar
moest tillen. Er is een beheerscommis
sie, die regelend optreedt t.o.v. het per
soneel; overigens nemen de gezamen
lijke b. en w.'s besluiten over deze
dienst.
Wat het structuurplan betreft, daarin
kunnen alle instanties van land- en
tuinbouw, visserij e.d. zelf meespreken
over de toekomstige ontwil5;keling van
het eiland. Spr. kwam daarmee op de
pendelarbeid en het pogen industrie aan
te trekken en omschakeling van land-
op tuinbouw. Voorlopig zag spr. dat er
een afwaartse stroom zal blijven be
staat tot het klimaat gunstig wordt voor
klein-industrie. Zolang de vaste oever
verbinding er is, zag spr. er niet veel
perspectief in. Ten aanzien van de om
schakeling op tuinbouw was spreker's
mening, dat er gezien de vele kleine
landbouwers wel een kans was maar
of de bezitters grond beschikbaar zul
len stellen trok spr. in twijfel. Over
de hoofden van de raad heen zei spre
ker dat de landbouwers, om de streek
agrarisch te houden, dit in eigen boe
zem moesten stimuleren. Het vervoer
van de pendelarbeiders met de R.T.M,
vond spr. beneden de maat waarin hij
tevens het reizigersvervoer begreep. Het
inleggen van extra boten diende mo
gelijk te worden gemaakt. Wat samen
voeging van gemeenten betrof was spr.'s
mening dat bestuurlijk gezien, Middel
harnis en Sommelsdijk één gemeente
diende te worden. Spr. meende dat
daarover in 1960 mogelijk iets naders
zal worden vernomen.
Dat het college industrie vestiging te
genwerkte, zoals is gesuggereerd, weer
sprak de voorz. ten stelligste. Als dhr.
V. d. Berg op een bepaald geval wijst,
wees spr. dit van de hand en zei er bij
dat men voor een dubbeltje niet eer
ste rang kan zitten! Gewezen is op de
markt- en ventvergunningen om dit in
de politie-verordeningen nader te for
muleren, waarvan spr. meende dat dit
tot protectie-vorming zal leiden. De
achtergrond daarvan was hem niet dui
delijk. De middenstand te Middelharnis
beperkt zich óók niet tot eigen gemeen
te maar is gebaseerd op het gehele
eiland. Daarom wilde spr. dit ook niet
toepassen voor anderen.
Over de vraag of de Beschutte Werk
plaats arbeiders afvoert naar het vrije
bedrijf moest spr. zeggen, dat dit zeer
miniem is, omdat er te weinig indus
trie is. De kansen zijn zeer gering. Spr.
zei wel dat niet te veel het accent moest
gelegd op „beschutte werkplaats", wat
doorstroming tegenwerkt.
Om tot een behoorlijk zwembad te
komen, moeten heel wat barrières wor
den overwonnen. De omzetting van ko-
lengas op propaan juichte spr. toe, al
zullen er enige werklieden vrij komen
voor wie een geschikte werkgelegenheid
wordt gezocht. Er wordt overleg ge
pleegd om aan de vrij komende grond
een deugdelijke bestemming te geven.
Het maatschappelijk werk marcheert
in de gemeente goed, alsoolc het jeugd
werk. De Dijkring en de lasten die
daaruit voortvloeien is een vraagstuk
dat primair in de Verenigde Vergade
ring van de Dijkring thuishoort. Er is
een adres naar het ministerie gezon
den, waarop nog geen definitieve uit
spraak is gekomen. Wat de plantsoenen
dienst betreft was spr.'s mening, dat hij
nieuwbouw groenstroken dienden te zijn
om later weer niet in „buurten" te ver
vallen. Het onderhoud vraagt wel een
grote uitgave maar geeft aan de ge
meente een aparte sfeer. Het college
heeft de neiging om hierop te be
snoeien maar spr. meende dat men
daarmee toch voorzichtig moet zijn. Aan
de beplanting zal aandacht worden be
steedt. Over de opmerking contributie
Groene Kruis zei spreker dat dit een
zeer nuttige instelling is, die gTote uit
gaven vraagt. Spr. gaf daaropde no
dige toelicliting ook t.o.v. de subsidie.
Nadere gegevens van het bestuur om
trent de exploitatie worden afgewacht.
Weth. V. Eek belichtte enige andere
vragen, o.in. de route die voor liet bus
vervoer genomen wordt. Spr. vond het
ook bezwaarlijk dat in de winter de
bussen over het Marietjespad rijden.
Later, als alles bij iiet station is gerea
liseerd kan het busvervoer beter over
de Langeweg. Wat de waclitgelegenheid
betreft en het plaatsen van abri's wil
b. en w. eerst afzien hoe groot het ver
voer van diverse halte's is. Het college
is attent over de los- en laadplaats: de
R.T.M, heeft er nog concessie, zodat het
Rijk van een gedeelte geen overdracht
kan doen.
Wat de Vi'^ilhelminabrug en de haven
van Sommelsdijk 'oetreft, zei spr. dat dit
beide aangelegenheden zijn voor Som
melsdijk. Wel zijn er besprekingen
gaande met Middelliarnis, omdat die er
ook belang bij heeft en omdat de brug
in niet te beste conditie is. Als de liaven
afgesloten wordt zal de brug wel kun
nen vervallen, al moet er dan van S'dijk
iets gecrsërd worden, of men moet tot
een gezam_enlijk havenbedrijf komen.
Over de overstroming op het Spuiplein
zijn besprekingen gevoerd om het water
op een bepaald peil te houden. Spreker
hoopte dat er een afdoende regeling
voor komt.
Voor een parkeergelegenheid op het
Spuiplein heeft b. en w. getracht een
doorbraak te krijgen aan het Zandpad,
het betreffende pand kon echter niet
worden aangekocht. Dat het nachttarief
bij de Emgo iets hoger is was spreker
bekend, al was dit tarief nog niet defi
nitief. Het is een proef die voor het
eerste jaar wordt geprobeerd.
Weth. V. d. Waal beantwoordde vra
gen over het woningprobleem. Vlugger
dan dhr. Kleingeld lieeft gedacht is nu
de taakverdeling van de wethouders al
aan de orde zei spreker, waar hij wel
mee vi^as ingenomen. Allereerst ging
spreker in op de verdeling van werk
aan de aannemers wat het college zo
veel mogelijk wilde bevorderen. Dat wil
niet zeggen dat het college altijd de
Bouwnijverheid de volle vrijheid kan
laten wat de prijzen betreft; wij wer
ken met gemeenschapsgeld en daarmee
moet rekening worden gehouden.
De woningbouw is een zorgenkind, in
vorige jaren is geprobeerd van de re
gelingen die er toen waren, zodat 70 a
75 woningen konden worden gebouwd.
Dit valt nu wel erg af. De heer Koppe
laar heeft indertijd gevraagd een mo
tie aan te nemen daar in 1959 zo weinig
bouwvolume is verkregen.
Dit geval is breed besproken met
ainbtenaren van de Provinciale Griffie,
waarbij de woningpositie grondig is be-
kel!:en; het college meende dat zij een
gewillig oor heeft gevonden bij Gedep.
Staten, zodat hij meende dat in 1960
er wel een betere toewijzing zar komen.
Wel zei spreker, dat het college een an
dere visie heeft op Middelharnis als
centrumgemeente en dat de toewijzin
gen naar de grootste agglomeraties gaan
Over de opmerking van de heer Kop
pelaar zei spreker, dat er nog 200 tot
250 woningzoekenden waren en hij was
het eens dat de huren te zwaar worden.
Hoe dit opgelost moet worden was een
moeilijke kwestie. We zijn wat opknap
pen van woningen betreft aan bepaal
de voorschriften gebonden. De huur van
plm. 12.is wel het uiterste; als wo
ningen in deze prijs kunnen worden ge
bouwd meende spr. dat dit kan. Een
andere kwestie is voor ongehuwden, al-
leenwonenden enz. kleinere woningen
te bouwen, die echter in de kub. meter
prijs niet zo gunstig liggen. Voor be
jaardenwoningen is de nodige aandacht
besteedt; men komt dan echter ook op
een huur van 10.a 12.en hij
meende dat de belangstelling daarvoor
minimaal zou zijn. Wanneer b.v. 40 a
50 woningen gelijk konden gebouwd, zou
het voordeliger zijn tevens enige be
jaarden, woningen in te lassen.
Wat de particuliere bouw betreft,
daarover zijn besprekingen geweest
met b. en w. Woningbouwvereniging
enz. Er waren 15 candidaten, die ech
ter een heel andere indeling wensten
dan gebruikelijk voor goedkope bouw.
Dat de gemeente zelf woningen bouwt
en deze verkoopt daarvan meende spr.
dat daar wel belangstelling voor zou
bestaan. Of dit mogelijk zal worden,
hangt af wat er in de Tweede Kamer
door Volkshuisvesting uit de bus komt.
De Woningbouwvereniging zal, als deze
premie regeling doorgaat, zeker zijn
maatregelen nemen.
„Knorrenburg" v/aar het een „zootje"
is, heeft de voortdurende zorg van b.
en w. omdat dit terrein weer midden
in de bebouwing is geraakt. Als de
Landbouwvereniging wat meer op de
voorschriften lette, zou het er wel be
ter uitzien meende spreker.
Over een te stichten Verenigingsge
bouw zei de wethouder dat in overleg,
mat Sommelsdijk een commissie zal
worden gevormd om de behoefte te
bestuderen.
Of het pandje Oostdijk 2 door mo
numentenzorg kan onder handen zal
worden genomen wist spreker niet. Wat
de -kosten betreffen zei spreker dat dit
een vrij groot bedrag zal vragen ook
voor de gemeente. Als antwoord aan
de heer Koppelaar over de havenkom
zei spr. dat deze in hetzelfde vlak ligt
als de haven van Sommelsdijk, waar
over reeds gezegd is, dat de havens in
één hand dienden te komen. Hij hoop-
'm
Alles-eters - die maar afwachten, wat radio of tv liun voor
zetten - ïiebben geen radio-tv-blad nodig'.
Maar u die bewust uw keuze maakt uit het vele dat u wordt
geboden - u kunt niet zonder Vrije Geluiden.
Want er is geen radio-tv-blad dat u duidelijker en vollediger
Inlicht over de beste binnen- en buitenlandse programma's.
Er is geen radio-tv-blad dat u onpartijdiger wijst op de goede
uitzendingen - van welke om_roep ook!
Vrije Geluiden is het blad van de kritische minderheid -
kritisch, maarverdraagzaam en open voor al wat ons
Nederlanders bindt. Daarom wordt door zo'n hoog percen
tage jonge gezinnen aa.n Vrije Geluiden de voorkeur gegeven.
Oók door u? Vraag eens een proefnummer aan - of
beter nog: abonneer u direkt. De prijs is 3.25 per
kwartaal. Het adresVPRO - Postbus 11 - Hilversum.
te dat men in de toekomst tot een goe
de overeenkomst zal geraken.
(De vergadering werd daarna een
ogenblik geschorst waarbij koffie en
banket werd geserveerd, wat dhr.
Krijgsman de vraag ontlokte, of dit uit
de kraam aan het Zandpad afkomstig
was. Hierop antwoordde de voorzitter
laconiek, dat hij deze vraag van de heer
v. d. Berge, die voor de middenstand op
de bres staat had verwacht. Vrolijk
heid.)
De heer de Jong kwam terug op het
gezegde van dhr. Kleingeld over het
V.G.L.O.-onderwijs waar deze eerst af-
v/ijzend tegenover stond. Tot zijn blijd
schap constateerde hij, dat hij op dit
standpunt is teruggekomen. Verder
vroeg spr. hoe het stond met de ver
bouw van de oude Ulo voor V.G.L.O.
De heer Krijgsman bracht naar voren
dat men zich moest realiseren dat de
kleinere gemeenten in de hoek gedrukt
worden. Hij meende dat het roer moet
omgegooid, b.v. door grotere gemeen
schappen te creëeren onr nog wat te
zeggen te hebben. Hij wees op de uit
breiding van Rotterdam, die steeds meer
naar zich toetrekt. Een aantal gemeen
ten onder Rotterdam hebben b.v. het
zg. distirctenstelsel, voor woningbouw,
hij meende dat er op Flakkee ook zoiets
moest gebeuren.
Zo waren er meer dingen, Als het
getij verloopt moet men, in het belang
van de gemeenschap, de bakens verzet
ten. Sprekende over verbetering kaai-
muren, dat door de heer Koppelaar
was aangehaald, vreesde hij, dat dit zou
afstuiten op de finantën. Ook kwam hij
terug op hetgeen dhr. Koppelaar had
genoemd, betreffende het natuurreser
vaat waar men zondags heen trekt. De
mensenpakhuizen in de stad, worden
ontvlucht wat spr. begreep al betreur
de hij eveneens, dat dit juist op zon
dag gebeurde. Als de dam komt, zullen
we ook een stroom van mensen heb
ben te verwerken, de plaatselijke Over
heid kan de mensen ook niet tegenhou
den. Wel lag er z.i. een taak voor de
kerken. Spr. wees er op, dat de predi
kanten van diverse kerkgroepen zon-
dangs naar het strand gaan om de men
sen te wijzen op het enige nodige. Zo
doet ds. V. Driel dit te Ouddorp in de
Geref. Kerk, waarvoor hij zomers apar
te diensten belegd. De kerken hebben
tot taak deze mensen op te vangen en
voor de Overheid ligt de taak in de
eerste plaats dat de dorpskern bewaard
blijft maar daarnaast andere kernen
worden gesticht. Wat de omschakeling
van land- op tuinbouw betreft, zei spr.
dat er nu reeds enige cursussen zijn
geopend in samenwerking met de 3
standsorganisaties. Nu reeds wordt de
basis daarvoor gelegd wat spr. toe-
juichtte.
Andere vragen
De heer Koppelaar zei gevraagd te
hebben als b. en w. met een begroting
kwam van kapitaalswerken een zekere
urgentie aan te geven. Wat pendelar
beid, industrie en tuinbouw betreft, be
greep spr. dat dit in de raad niet kan
worden uitgemaakt. Wel vroeg hij of er
voldoende samenwerking is tussen de
diverse instanties om dit te realiseren.
Het stemde hem tot tevredenheid dat
weth. V. d. Waal enige ruimte zag in de
toekomst voor woningbouw. Over de
bepaalde typen van woningen zei spr.,
wanneer er woningen gebouwd konden
worden tussen 8 en 10, gulden, dat daar
voor méér animo zouVijn. Als particu
liere bouw op gang kon worden ge
bracht zou hij daaraan zeker medewer
king aan verlenen. Dat spr. de vraag
gesteld heeft over de ventvergunningen
daar zit „geen achtergrond achter' zo
als de voorz. gezegd heeft. Spr. had er
met geen enkele middenstander over
gesproken.
„Met die achtergrond bedoel ik dat
Middelharnis niet alleen op eigen ge
meente ingesteld is" zei de voorzitter.
De heer Koppelaar vroeg toch om
enigszins remmend op te treden.
De heer v. d. Berge was met het ant
woord over de losplaats niet tevreden.
De fout van b. en w. is dat ze nooit
iets aan die wal gedaan hebben. Dan
had het recht getrokken kunnen wor
den. Ook is er geen voldoende verlich
ting.
De middenstand bestaat hoofdzakelijk
uit ambachten en winkeliers. Dat er
door winkeliers nooit iets aan de ge
meente geleverd wordt betreurde hij
ten zeerste, daar hij altijd gevraagd
heeft om inschakelen nooit over le
veranties. Het gemeentebestuur belooft
wel, maar doet nooit iets, was zijn
conclusie.
Mevr. van Groningen vroeg nog een
antwoord over het rioleringsplan, de
vuilstortplaats en een map voor veror
deningen.
De heer Kleingeld zei aan het adres
van de heer de Jong dat zijn mening
over het V.G.L.O. niet veranderd is.
Zijn vraag was echter, of het openbare
V.G.L.O. op het eiland bewerkstelligd
kon worden.
Met dhr. Krijgsman was spr. het eens
dat de grijparmen van Rotterdam te
ver gingen. Zelf Rotterdammer van
oorsprong onderschreef hij dat de sfeer
in de stad iets verstikkends gaf in de
mensenpakhuizen. Spr. zag de uitge
strekte arm van Rotterdam al wijzen
naar ons eiland. Op Rozenburg werden
zelfs nieuv/e hofsteden afgebroken waar
nu de werf van Verolme is verrezen!
Daarom dienden de gemeenten zich
meer aan te sluiten en niet zo chau
vinistisch zijn maar meer samenwer
king te zoeken. Ook tussen de kerkelijke
en burgerlijke Overheid dienden con
tacten te Icomen op dit punt. Van de
taaliverdeling had hij al iets gemerkt
wat hem verheugde.
Tenslotte vroeg: hij b. en w. naar een
geschikte kinderspeelplaats uit te zien.
Over de doelbelasting en salarissen per
soneel had hij ook geen antwoord 'ont
vangen.
Tweede antwoord
In de tweede instantie antwoordde de
voorzitter dat voor de verbouwing van
de oude Uloscholen voor V.G.L.O. de
plannen gereed liggen. De verandering
van bestuur heeft ook remmend ge
werkt omdat er later weer andere vra
gen rezen. De eindfaze komt nu echter
in 't zicht. Spr. onderstreepte de ge
dachte van dhr. Krijgsman tot het cre
ëeren van grotere gemeenschappen.
T.a.v. de komende ontwikkeling dient
men op Flakkee daar wel oog voor te
hebben, met behoud van de eigen stijl
in eigen doprsgemeenschap. Het dis
trictenstelsel heeft destijds prima ge
werkt; op Flakkee is het ook becijferd
en er was een gezond uitgangspunt. He
laas is dit stelsel vervallen, thans is het
zo dat plm. 100 vakarbeiders aan de
overkant werken. Er is aan Ged. Sta
ten gevraagd dit voor Flakkee weer in
ere te herstellen.
Wat de urgentie van de werken be
treft blijkt dat door de hogere organen
in verband met de finantiën hierover
wel eens moet worden afgeweken. Dat
is de handicap. Er moet wel enige sou
plesse worden gebruikt om wat moge
lijk is te verwezenlijken.
Over de huren zei spreker dat een
bepaalde bouw niet kan worden ontlo
pen.
Wanneer we een protectie mogelijk
heid in de verordening brengen t.o.v.
de ventvergunningen zou G.S. dit niet
goedkeuren. Bovendien ligt het volgens
spr. aan het publiek; een bindingsele
ment tussen cliënt en verkoper wordt
er in gemist. Verboden worden kan het
niet. Tot dhr. v. d. Berg zei spr. dat het
college er naar streeft om de Midden
stand niet te negeren. De vuilnisstort
plaats was deze zomer door de droogte
een lastig geval; er zijn veel vuurtjes
gestookt wat met de oostenwind veel
hinder gaf. Een map voor verordeningen
aan de raadsleden zal nader worden
overv>/ogen. De riolering kan in ver
band met de precaire finantiële situ
atie niet worden uitgevoerd. Wat over
de speelgelegenheid is gezegd was spr.
eens met de heer Kleingeld, dat daar
iets voor zal moeten komen.
Weth. van Ecli kwam in verband met
de vraag van de heer de Jong nog te
rug op de Wilhelminabrug. Zou de ha
ven van Sommelsdijk worden afgeslo
ten, was de bovenbouw niet meer nodig.
Er kon dan bekeken worden om een
b.v. bij Hotel Meyer een brug te ma
ken naar de los- en laadplaats en de
weegbrug. Tot dhr. v. d. Berg zei spr.
dat hij een slechte kenner is van de
gemeente-eigendommen. Er zijn 3 ge
deelten aan het havenplateau; twee van
de gemeenten en één van het Rijk (het
achterste) Stukken worden niet her
steld; het moet in zijn geheel gebeuren
en daarom geeft het Rijk geen toestem
ming voor overdracht.
Weth. V. d. Waal zegde de heer Kop
pelaar toe, dat particuliere bouw nader
zal worden bekeken. Dat dhr. v. d.
Berge niet met zijn antwoord tevreden
was en gezegd had dat er dan maar
méér middenstanders in de raad moes
ten komen, daarvoor adviseerde hij een
groep te vormen om hun stem op uit
te brengen.
Hoofdstuksgewijze behande
Dan ging de voorzitter over tot hoofd-
stuksgewijze behandeling van de be
groting.
Er werden verschillende vragen ge
steld, o.m. door dhr. Krijgsman bij de
post aanschaf brandblusmiddelen. Spr.
durfde er bijna niet over te praten
maar vroeg toch of er mogelijk een
nevelspuit kon worden aangeschaft. Dit
voorkomt veel waterschade.
De voorz. antwoordde dat dit met de
Inspectie be.sproken was. De kosten be
dragen ongeveer 24000.Spr. zou
het in het college nog eens ter sprak»
brengen; mogelijk kon het in het samen
werking met Sommelsdijk.
Over het exploitatietekort woning
bouwvereniging ad 90.179.89 vroeg dhr
V. d. Berge of bij de verhoging huren
niet een lager bedrag kon worden te
gemoet gezien. Hierop antwoordde de
voorzitter dat dit een corresponderende
post was.
Bij de post salarissen personeel vroeg
dhr. Kleingeld naar mogelijke verho
gingen, waarop de voorz. thans geen
annwoord kon geven. De normen wor
den van hoger hand geregeld.
Bij de post onderhoud graven gesneu-
no. 28 2e serie
II.
Ieder mens is een individu, een op
zichzelf staand wezen (het woord bete
kent dan ook ondeelbaar), een atoom
in de menswereld. Als zodanig heeft hij
zijn eigen gewoonten en aanwensels,
zijn eigen gedaclitenwereld. Maar daar
naast is hij een lid van een gemeen
schap en in die gemeenschap heeft hij
deel aan de zeden, die hem een richt
snoer geven in zijn leven, die hem als
het ware dringen in een bepaalde rich
ting. De zede zegt: zo doen we dat hier
allemaal en dus moet hij ook zo doen
als hij in die gemeenschap is opgeno
men. Die zeden kunnen in strijd zijn
met de godsdienst of met de zedelijk
heid, het gebruik heeft ze als norm
aanvaard. Men vindt er overblijfselen
in van vroegere godsdienstige of hei
dense gebruiken en oude rechtsvormen,
maar ook nieuwe, want de zeden ver
anderen andere tijden, andere zeden,
zegt het spreekwoord. Een geïsoleerde
gemeenschap houdt de oude vormen
vast, maar het verkeer, het onderwijs,
de radio en televisie, de krant en de
politiek brengen in die gemeenschap
nieuwe ideeën, nieuwe vormen, zodat
er grote veranderingen tot stand ko
men.
Ons eiland was en is nog een agra
risch gebied landbouw en veeteelt
waren naast visserij de middelen van
bestaan. In het boerengezin werkten
allen mee, inan, vrouw en kinderen.
Als kleine jongens moesten we in ons
bedrijf de biggen eten geven, de kal-
vers laten drinken; we gingen 's win-
tersavonds mee de koeien en paarden
voeren; we hielden de lantaren vast,
als er een koe verlost werd, we moch
ten een koe aanjagen als ze naar de
stier moest, we moesten water pompen,
voerbieten snijden, enfin we deden al
lerlei karweitjes, die kleine jongens al
kunnen verrichten. Je groeide in 't be
drijf in, je raakte er mee bekend. De
knechts leefden mee met de baas, de
arbeiders evenzeer. De boer besprak
met de voorman het werk. Als kleine
jongens kwamen de arbeiderskinderen,
in het bedrijf, als koeienwachters en als
aankomende veldarbeiders. Hele ge
slachten hebben bij dezelfde baas ge
werkt, al kregen de mensen toen geen
koninklijke onderscheidingen voor ja
renlange dienst. Het volk vond het pret
tig, als de gewassen er goed bij stonden
en het land schoon gewied was. On
danks de lage lonen en slechte sociale
toestanden was er meer band tussen de
mensen. Het grote verschil tussen de
dorpsgemeenschappen en de stedelijke
steekt hierin, dat landbouw en veeteelt
voor een groot deel afhankelijk zijn
van de natuur, van het weer. Te grote
droogte in de zaaitijd, te veel regen in
de hooi- en oogsttijd kunnen catasti'o-
fes veroorzaken; ziekten in de gewas
sen en van het vee werden noodlottig.
„De mens kan poten en zaaien, maar de
wasdom komt van den Heere." Het ge
voel van die afhankelijkheid maakt,
dat het platteland over 't geheel gods-
dienstiger is dan de stad.
In het boerenbedrijf komen tijden
van grote drukte de zaai-, hooi- en
oogsttijden. Dan is men vaak aangewe
zen op onderlinge hulp; vroeger, toen
men alleen over man- en paardekracht
beschikte, was dat nog veel meer het
geval dan nu. De boeren verbouwden
tarwe voor „den eigen eet" en ver
kochten ze verder aan de bakkers in
't dorp; haver en grote bonen (paarde-
bonen) voor de paarden, aardappelen
voor zichzelf en de burgerij. Ieder had
een hoof je (tuintje) voor eigen behoef
ten, de arbeiders kregen een hoekje
grond voor aardappelen. Meekrap en la
ter de suikerbieten waren handelspro-
dukten, ook de uien. Maar door betere
voorlichting, door betere bemesting
(lïunstmest) en grondverbetering, door
de bestrijding van allerlei ziekten, door
het oprichten van landbouwverenigin-
gen en coöperaties, door de mechani
satie, zijn landbouw en, veeteelt radi
caal veranderd en geworden tot grote
bronnen van welvaart van het hele
land, voor handel en export.
Ik denk nog wel eens aan vroeger,
zestig, zeventig jaar terug. De boeren
hielpen elkaar met het aanleggen en
onderhouden der wegen ieder die
paarden had, mende in de slappe tijd
zand, later grint. De lie jen (Flakkees
dreven) werden in de zomer in orde
gemaakt bij onderlinge afspraak. De
melkkoeien weidden 's zomers langs de
polderdijken. De „koeienwachter" kwam
ze 's morgens om half zes al ze wa
ren dan al gemolken overal ophalen
en ging er mee op stap. 's Middags om
vier uur bracht hij ze bij 't dorp aan
de hoofddijk of de Mariadijk en dan
zag men de vrouv/en en meisjes met
hun melkemmers gaan om ze te mel
ken. Als kleine jongens moesten we de
staarten van de koeien vasthouden en
de vliegen van de buiken der koeien
wegjagen, om te voorkomen, dat de
m.elksters met de staarten om de oren
geslagen werden en de naar de vliegen
trappende koeien de poot in de melk
emmer zetten. Wat een kwelgeesten
waren die duizenden vliegen bij zo'n
„school" koeien.
De armen hadden het ongeschreven
recht om in de oogsttijd te komen „le
zen". De vrouwen en kinderen kwamen
de tarwe-, haver- en gerst-aren en de
erwtenpeulen oprapen, die op 't land
achterbleven. Ze kwamen ook aardap-
velde militairen ad 35.vroeg dhr.
Krijgsman of dit genoeg was. De voorz.
antwoordde dat liet Rijk dit betaald.
Wel betreurde de voorz. dat meest al
leen op de 5e mei (bevrijdingsdag) eni
ge en nog zeer minieme belangstelling
voor bestond.
De heer Krijgsman wilde dit stimu
leren door er meer bekendheid aan te
geven.
De heer Kleingeld informeerde of de
bijdrage studiekosten voor iedere in
woner geldig was, wat de voorz. beves
tigde.
De begroting werd daarna z.h.s. vast
gesteld en de vergadering gesloten.
pelen lezen, als 't veld gerooid was of
als het aardappelland geploegd werd.
Van ouds hadden de arbeiders hun
vaste paden door de polders om bij het
stuk land, waarop ze moesten werken,
te komen ook een ongeschreven
recht, al ging daardoor bouwgrond ver
loren.
In de boerengemeenschap waren ook
de ambachtslui ingeschakeld ze had
den hun hoofjes en kochten tarwe en
aardappelen voor hun eet van de boer.
Toen ging er nog van de slacht naar de
meester en den dominee, die een allei-
bedroevendst traktement hadden: de
harst van 't varken heet nog het „do-
mineesstikje".
Nu rijden de groenteboeren door de
dorpen, ook de melkboeren, terwijl
vroeger de mensen zelf bij de boeren
hun melk haalden.
Over 't algemeen is op 't platteland
de begeerte naar eigen bezit groter dan
in de stad. De arbeiders proberen een
paar moetjes land te huren of in eigen
dom te krijgen. Man, vrouw en kindo
ren hielpen mee, men was spaarzaam
om maar wat weg te kunnen leggen
en het eigen bezit te vermeerderen. Zo
hebben heel wat mensen, vooral in
Ouddorp, het gebracht tot een aardig
eigen bedrijfje ze hebben het letter
lijk van de grond op opgehaald. De
schrale zandgronden van eertijds zijn
omgezet of gemijnd. Te duur voor de
beurzen werd vaak gehuurd en gekocht
voor vier gulden in een jaar kregen
ze de beschikking over honderd zo
is daar door vlijt en spaarzaamheid veel
tot stand gekomen. „Wie een penning
niet acht, kan nooit heer van een stui
ver worden." Het komt me voor, dat
deze mentaliteit over 't geheel, ook op
ons eiland, wel sterk veranderd is.
Het kenmerk van de plattelandsge
meenschap is echter nog steeds, dat de
mensen dichter naast elkaar staan dan
in de stad. Dit komt ook, doordat zo
veel der bewoners familie van elkaar
zijn. Men trouwt meestal met iemand
uit 't eigen dorp. Jongens en meisjes
ontmoeten ellïaar bij allerlei gelegen
heden. Vroeger waren de kermis en de
„haogdaegen" (feestdagen) vaak het be
gin van een „vriejoazje". In ieder ge
val kent ieder iedereen. Men let veel
meer op elkaar dan in de stad. Je blijft
altijd vreemdeling in het dorp, zei me
eens iemand, die zich van buiten ge
vestigd had. En een stedeling zei, dat
hij zijn gevoel van vrijheid verloor,
doordat men hem altijd naging. Op den
hoek, de volkssociëteit, stond hij afzij
dig van de anderen.
Een ander gevolg van het zich als
één voelen is, dat men zijn geschillen
soms tot vechtpartijen toe, zelf beslist
en er niet gauw politie in mengt; men
zal niet gauw tegen een ander getui
gen. Meer dan zestig jaar geleden kwam
in Goeree dokter Zijlstra. Hij was de
vriend der armen, de minder gegoeden
liet hij weinig betalen, maar de rijke
boeren kregen hoge rekeningen. Die
gingen toen bijna allemaal over naar
de dokter van Stellendam, ze hadden
immers paard en rijtuig tot hun be
schikking. Bovendien hadden de vrouw
en dochters van de dokter geen voor
haar passende conversatie meer en
wilden liefst zo gauw mogelijk het dorp
uit. Dus vertrok de volksdokter. Op een
zaterdagavond in 't najaar kwam toen
het volk in actie. En vormde zich een
grote volksoploop, men snelde naar de
bietenhopen op 't Bekaf, en met gejoel
smeet men met de suikepeen bij de gro
te boeren de ruiten in. 't Was een ge
weldige uitbarsting, waartegen de veld
wachter machteloos stond. De volgen
de dag was het stil op 't dorp. Van 't
hele eiland werd de rijkspolitie gere-
quireerd en ondervroeg de bevolking.
Maar men zweeg. Wie had dit op
touw gezet? Wie had mee bieten ge
gooid? 't Is nooit uitgekomen. Het
„volksgericht" had zich voltrokken. Ze
kwamen vroeger meer voor. Zo werd
in Flakicee een van d'r man weggelo
pen vrouw door een joelende menigte
naar de man in Nieuwe Tonge in een
grote ben weggesleept. Dergelijke
„volksgerichten" zijn in vele streken
van ons land voorgekomen als uitingen
van. de dorpsgemeenschap.
F. den Eerzamen.
eze zwaar
il^en haardfai;
erstelbaar in
ussens met w(
lé, waarop 15 j
e. Kleur naar
waar eiken haf
ig verstelbaar
en, kussens ir
)inglé, waarop
mtie. Kleur na
[oderne has
reneens rug
4 standen, ki
ellen epinglé,
lar garantie.
ïuze
ie. I|
Bed-, Tapij
Meubeltnag
jmmelsdijk
uddorp
andpad - T*
ST. MAARTENSDIJK
OogstcoUecte. De oogstcollecte in de
Ned. Herv. kerk heeft opgebracht de Biacokorklröl
som van 1737,34. HeSCnenKei
SCHERPENISSE
Kerkdienst. Woensdagavond 2 dec.
hoopt voor de Geref. Gemeente ds. Hage
uit Middelburg voor te gaan. Aanvang
7 uur.
Landbouwschuur in vlammen.
Zondagmorgen goed tien uur is er
brand uitgebroken in de landbouw
schuur van C. de Wilde-Westkerke. De
brand moet ontstaan zijn, doordat er
een lek wos aan de slang van het gas,
waardoor de vlam in de pan met vet
sloeg, met gevolg, dat de gasfles uit
elkaar sprong en de schuur in vlammen
opging. Dhr. de Wilde heeft zijn vee
en paarden nog kunnen redden, maar
een flinke hoeveelheid gedorsen graan,
o.a. erwten, haver, gerst en tarwe, hooi
en een gedeelte landbouwwerktuigen
ging verloren.
Aan gedorsen graan bedraagt de scha
de alleen al 2500,Het is voor deze
landbouwer een grote schadepost, door
hij maar licht verzekerd was. De brand
weer van Poortvliet, was spoedig ter
plaatse. De woning die aangebouwd was
is daardoor gespaard. Er was nog een
zieke oom, van de Wilde in de woning,
die haast op sterven lag, welke met de
Roode Kruis-auto naar een famielid is
gebracht. Deze man is inmiddels maan
dagmorgen overleden.
BRUINISSE
Kerkeraadsverkiezing. Bij de in de
Geref. kerk alhier gehouden verkiezin
gen voor ambtsdragers werd in de va
cature L. S. Abrahamse (niet herkies
baar) tot ouderling gekozen de heer J.
A. van 't Leven. Tot diaken werd her
kozen de heer S. Beekman.
Voor de verkiezing van ambtsdragers
in de Ned. Herv. kerk werden door de
leden candidaat gesteld in de vacature
S. A. Jumelet (niet herkiesbaar) voor
ouderling de heren W. de Korte en J.
de Ronde, in de vacature W. Jumelet-
Otte (niet herkiesbaar) wegens bedan
ken, de heren C. Otte en W.'Kootstra.
leuw- en gebJ
erhout voor pra
forkomende we
olfplaten, Boa;
akbedekkingen,
ozijnen. Deuren
schuifdeuren,
raadglasruiten
idere materiaie
it grote voorraï
HOUTHAN
elef. 2178 - Mil
E KOOP: Com]
Pers. SpotkoopJ
elef. 71279
