EIIAIIDEII^niEUWi
KapMn
Mobflette
HAAR WOORD
GETROUW
TRAPPEN
AFGESCHAFT
Firma WITVLIET
Orgelbespeling
met samenzang
Plaatselijk Nieuws
f 428,50
Slot van de buitengewone raadszitting
te Nieuwe Tonge
2de blad
Vrijdag 6 september 1957
No. 2627
De nieuwe fantastische,
100 pCt. automatische
Mobyletie in prijzen van^f
Gratis proefrit toegestaan
Middelharnis Telef. 2073
Als 't ¥üur hoog opsshiet
in de keel -
Burgemeester Hjfwegen dankbaar jegens allen.
Dankwoord van de
burgemeester
Het fabrieksgebouw van
V. Hessen te Sommelsdijk
N.V. Slavenburg's Bank
Sn biijde Verwashtiiig
Een Goudse reis De Driestar-
Kweelkschool De Gouïise Gla
zen' Dr. Alex Comrie en „de
afgezakte kranke staat der ge
lovigen".
De zeelieden zeggen dat de wereld
maar klein is. Nu, zij kunnen het weten.
Voor ons is een reis naar Gouda al een
heel ding. Kijk, dat is nu weer een ge
volg van een sobere opvoeding en een
sobere levenshouding, dan weet je nog
eens iets te waarderen. Want: „stap
maar in mijn auto" of: ,pak de trein
piaar" of wat ook van die aard was er
onder vaders bewind niet bij. Een reia
per trein was inderdaad een reis en die
vormde wekenlang het onderwerp van
het gesprek.
Daar in Gouda werd weer een nieuw
cursusjaar begonnen van de kweek
school ,De Driestar". Door verschillen
de predikanten en de directeur de heer
P. Kuijt werden voor leerlingen, ouders
en een grote schaar genodigden toe
spraken gehouden. De school telt thans
110 leerlingen, van wie er circa 70 in
het Internaat verblijven.
Het is een hele worsteling geweest om
de school daar in Gouda gevestigd te
krijgen; om haar door de regering „er
kend" te zien en evenzo om naar recht
en billijkheid ook voor rijkssubsidie in
aanmerking gebracht te worden, 't Heeft
slapeloze nachten gekost; men is met
mensen nog al eens omgevallen, maar
de weg is nu gebaand onder 's Heeren
zegen om mannen en vrouwen in de
christelijke scholen te brengen die de
oude reformatorische beginselen zijn
toegedaan. De liefhebbers der „oude
waarheid" zijn hier broederlijk verenigd
en er is in Bestuur en Raad van Beheer
fiog plaats open voor de kerk of ge
meente die op deze grondslag wil me
dewerken aan het heil van onze kin
deren.
Er zit in al de arbeid voor het chris
telijk onderwijs een schoon stuk parti
culier streven, een bewijs dat onze men
sen nog bereid zijn zich ergens voor in
te zetten. Ook wordt in dit geval, bij
deze Kweekschool verheugend bewijs ge
leverd dat men tot offers bereid is; meer
dan honderdduizend gulden is in een
jaar bijeengebracht voor school en in
ternaat. Er is hier nog iets vertoond
van liefde voor het christelijk onderwijs.
Het kind mag maar niet overgeleverd
worden aan het openbaar onderwijs en
ook niet aan allerlei wind van leer, die
Motor starten, alleen gasgeven.
Geen koppeling te bedienen en
geen andere handelingen. Dat
hebben alleen de duurste auto's
ende
door ons land waait. Het is alsof tot in
de kerkleer toe niets meer op zijn
plaats kan blijven staan. Voor schade
lijke moderne invloeden moeten de aan
staande onderwijzers en onderwijzeres
sen zoveel doenlijk beschermd worden.
Zij zijn nog in de gevaarlijke leeftijd.
Ben beter stuur en compas dan het
Woord des Heeren en wat de vaderen
daarin hebben gelezen en daarnaar heb
ben beleden is er niet. De verschillende
sprekers hebben dat ook uiteengezet.
Het was een goede middag daar.
Te voren nog even naar de Goudse
Glazen gekeken in de Sint Janskerk.
Men komt onder de indruk van het
grootse kunnen uit vervlogen eeuwen.
De bekwame glazenschilders en- bran
ders hebben hun geheim medegenomen
in het graf... aan ons is verbleven de er
kentenis dat wij zulk schoons niet
meer maken kunnen. Al is het ook hier
en daar keurig nagebootst.
Heel die kerk is mooi. In vorm en
kleurenspel en afmeting. Er gaat van
deze gewijde ruimte een sprake uit. Ja,
meer dan ene sprake. Die van het ver-
vlieden der jaren van de godsdienstzin,
offerbereidheid en kunstzinnigheid van
vroegere geslachten. En het is of zulk
een kerk nog een laatste poging doet
om de gedachtenis aan vroeger eeuw
vast te houden. De vele zerken, die de
graven in de kerk dekken zijn soms uit
gesleten door zoveel kerkgangers in zo
veel jaren!
Wie in Gouda komt moet vooral niet
verzuimen deze historische Hervormde
kerk te bezoeken.
Gouda was een burcht voor de remon
stranten ten tijde van de Dordse Synode
Voetius beklom er de kansel om de Sy
nodebesluiten mede te delen en toen
grepen de tegenstanders de straathon
den bij de staart en smeten die met een
fraaie boog de kerk in!
In deze kerk ligt ook dr. Alexander
Comrie begraven. Hij heeft nog op de
Westhaven aldaar gewoond en is 10
oplaaiend vsauit de saaag
Dat IS geen kwaal die ge nog langer
hoeft te dragen. Neem Rennies die
blussen de brandende pijn. Voetstoots
Renniss neutraliseren alle overtollig
maagzuur en nemen zo de oorzaak weg
van die snerpend brandende pijn.
december 1774 overleden. Hij is de man
van de „zeven zondagen", hij kon zijn
Heid. Catechismusverkl^ng niet afma
ken. Bekend zijn ook zijn ,A.B.C. des
peloofs", de verhandeling van de Eigen
schappen des geloofs", alsmede ,Lieerre-
denen over de Afgezakte kranke staat
der gelovigen". Om van zijn „Ontwerp
van Tolerantie" maar niet te spreken...
Stuk voor stuk zijn deze werken aan
bevelenswaardig. Zij bevatten kostelijke
leringen voor onze ziel, wanneer wij ook
maar enigszins met ernst en achter
docht bezet mogen zijn. Ik neem een
regeltje over uit zijn preek over Psalm
102, „de ontblote bidder" te vinden in
het werk over de „Afgezakte kranke
staat", bladz. 293.
„De oude heiligen in Rotterdam wee-
ten met mij hoe nat bezweet de zalige
van Strijen op de Predikstoel kwam;
maar ze hebben zelden zulk bidden
gehoort".
(Mooie lectuur voor 't Internaat als
Je 's avonds klaar bent met het huis
werk)
Deze ds Jakobus van Strijen leefde
van 15 jan. 1662 tot 21 maart 1727 en
stond achtereenvolgens te Krabbendijke
Kapelle Oostzaan Middelburg en Rot->
terdam. In deze laatste stad heeft hij
bijna 28 jaar in de Heilige Dienst ge
staan. Dr Comrie heeft hem nog ge
kend, Comrie kwam in 1727 in Rotter
dam wonen en is daar allicht ook voor
dat jaar geweest. Zijn woorden zijn nog
in zegening bij velen. En zijn stof rust
tot de jongste dag komt.
Dat zijn zo van die mijmeringen in
de Goudse kerk.
Waarnemer
Verdere felicitaties
Namens het gemeentepersoneel com
plimenteerde de heer de Wilde welke
zei dat van de burgemeester in die 10
jaar veel was geleerd en dat ze hem
hadden leren kennen als een humaan
chef.
De heer Koekkoek feliciteerde namens
het N.V.V. en namens de Gem. Instel
ling Maatschappelijke zorg. Hij stipte
enkele feiten aan en ^rees de goede sa
menwerking. Hij drukte de wens uit dat
de jubilaris nog vele jaren te Nieuwe
Tonge zou verblijven en wenste de ge
hele gemeente geluk met zo'n burge
meester.
Mej. Vos, hoofd van de Prinses Marij
ke kleuterschool dankte bij haar felici
tatie voor het vele dat voor de kleuter
school was gedaan. Terecht staat in de
,muur van de school gebeiteld: Deze
school kwam tot stand door burgemees
ter Hofwegen's hand.
Het hoofd van de O.L. school bleef
ook niet achter en bracht dank dat on
der leiding van de burgemeester de
nieuwe school er gekomen is. Het onder-
Wijs van de jeugd ligt IJ na aan 't hart
zei deze spreker.
Het hoofd van de Chr. school de heer
's Gravendeel onderstreepte wat door
de raadsleden was gezegd t.o.v. de on
partijdigheid bij de oprichting wat
meer gebleken is bij het bouwen van het
5e leslokaal.
Namens de kerkeraad der Herv. kerk
sprak tenslotte ouderling A. van Heemst
die het op prijs stelde ook uitgenodigd
te zijn. De stoffelijke zaken die een bur
gemeester behartigd zijn feelicht zei spr.
de kerkeraad dient de geestelijke. Bei
den hebben een dienende taak waarvan
spreker de wens uitdrukte dat beiden
zich zouden laten leiden door het God
delijke gebod en het Goddelijk gezag.
Burgemeester van Hofwegen die de
vele lof had aangehoord, had behoefte
de rollen om te keren en dank te bren
gen aan anderen. In de Ie plaats aan
God die hem en zijn gezin die 10 jaar
had gespaard. Pas gehuwd kwamen we
hier zei spr. en nu hebben we 3 gezon
de ondeugende kinderen. Dankbaar was
spr. ook jegens de gemeenteraad en aan
de wethouders; in de ontvangen ere
penning zag hij de dank van de gehele
bevolking.
Ook sprekers gedachten gingen terug
naar de ramp; het feit dat hij toen niet
Öoor de golven is meegesleurd had hij
naast God te danken aan de gem. werk-
maon Hugo Klapmuts.
Grote dank bracht spr. aan hen, die
hem bij het bestuursbeleid tot steun wa
ren geweest. Hij dankte voor de advie
zen en de raadgevingen en noemde hier
bij bijzonder de naam de Glopper het
oud-hoofd der* o.l. school.
Spr. wilde niet opsommen wat in die
10 jaar is tot stand gekomen. Wel was
hem opgevallen dat weth. Opstelten ge
zegd had: iedere burgemeester bouwt
aan een monument. Dat voorbeeld be
viel spreker. Toen hij te Nieuwe Tonge
kwam had hij omgezien naar het beste
werkmateriaal maar had ook ervaren
bij de ramp hoe een mens met ledige
handen komt te staan. We zijn er ech
ter doorgekomen en in' een tijdsbestek
dat spr. zelf is meegevallen.
Op het ogenblik staan we op een
keerpunt in de maatschappij betoogde
spr., met elkaar zullen we moeten pro-
•beren ondanks dat het moeilijker wordt
ons dorp nog beter te maken dan het
al is.
Spr. was dankbaar voor hetgeen hem
van personeelszijde was gezegd temeer,
daar hij zich kende als onrustig en wis
pelturig. Wat de gemeenteraad betrof is
er een prettige verhouding al zijn er ook
teleurstellingen. Het „Toppershoedje"
zat spr. nogal zwaar; vanmorgen was
er echter bericht, dat Ged. Staten de
instelling heeft aanvaard.
Tenslotte noemde spr. zijn vrouw, die
hem altijd trouw ter zijde staat en de
plichten weet die aan het ambt verbon
den zijn. Hij dankte haar daarvoor. Spr.
wilde dit moment niet zien als een af
sluiting, maar als een aangename rust
periode in de mars van de God gegeven
opdracht. Mogen we met elkaar „de
krijgsbanier tot in Gods handen dragen"
besloot spr.
Men bleef daarna nog geruime tijd
feestelijk bijeen, 's Avonds is er een bij-
Rond het nu twee jaar geleden opge
richte gebouw aan de Dorpsweg is een
nieuw complex met hallen, opslagruimte
kantoren en ruimten voor technische in
stallaties verrezen; de fabriek is hier
door ruim viermaal groter geworden dan
hij oorspronkelijk was.
Na langdurig overleg zijn alle ruim
ten, waaruit deze royale uitbreiding be
staat, op hun juiste plaats te recht ge
komen. Tezamen met het reeds besaan-
de deel werden zij tot een organische ge
heel overeenstemmende met het werk,
dat in de fabriek verricht wordt.
Het centrale punt is de ingangshal
met het kantoor van de bedrijfsleiders,
dat tussen de oude en nieuwe werkhal-
len inligt.
De hoofdingang is geheel verplaatst
en veel belangrijker geworden, omdat
er nu niet slechts één, maar vier werk-
hallen achter liggen. De drie nieuwe
hallen met de daarbijbehorende opslag
ruimten enz. zijn vrijwel gelijk en wor
den alleen gescheiden door grote glas-
vlakken, waardoor als het ware een
hele grote ruimte ontstaan is.
Nog meer dan bij de eerste fabriek
al het geval was, heeft bij het maken
van de plannen het scheppen van zeer
aantrekkelijke werkruimten op de voor
grond gestaan. Volstrekt niet luxueus,
maar vrolijk licht en levendig. De grote
glazen wanden, de vorm. van de licht-
kappen, de heldere kleuren van het
verfwerk, tezamen met allerlei kleinere
details brengen dit tot stand. De plaats
waar gewerk word, moe een eigen open
en eerlijk karakter hebben en als het
ware het werk stimuleren.
Elke fabriek stelt bouwtechnisch tal
loze problemen, deze al heel bijzondere,
doordat er met veel water en zout ge
werkt wordt. Staalt in onze moderne
bouwkunde een prachtig materiaal, kon
hier praktisch niet verwerkt worden,
doordat het in deze omstandigheden veel
te veel en te snel roest, dus alles van
hout en metselwerk.
Alle wanden en kolommen werden ge
metseld, alle kozijnen zijn van hout, de
gehele kap is van hout. Deze kap met
grote daklichten bestaat uit 12 zware,
negen meter lange gelijmde Nemaho-lig-
gers me daarop honderd vier en tachtig
spantjes voor de montage van de glas
dakconstructie, die vervaardigd is uit
een speciaal aluminium legering.
Waar het maar even mogelijk was,
werd ijzer vermeden, om toch vooral
roestvorming te voorkomen, met de
daaraanverbonden hoge onderhoudskos
ten.
Omdat ook normale cement op de
duur niet bestand is tegen zout met
daarbij nog sporen vetzuren, hebben de
vloeren van de werkruimten een speci
ale deklaag gekregen en zijn daarbij
heel sterk afwaterend naar spoelgoten
die langs de wanden lopen. Deze voeren
niet alleen het in de fabriek verbruikte
water af, ook het regenwater, van de
zeven en twintig meter lange dakgoten
tussen de glaskappen komt hierin uit.
De regenwaterafvoeren lopen n.l. in het
hart van de gemetselde kolommen en
onder de vloer zijn zij op de spoelgoten
aangesloten. Een fabriek als deze moet
in de eerste plaats schoon zijn; alle wan
den en kolommen van de werkruimte
zijn dan ook betegeld.
Naast alle bouwtechnische problemen
waren er nog andere van warmtetech-
nisch en lichttechnische aard. De gehe-
Zaterdag 14 september a.s. zullen we
de maandelijkse orgelbespelingen met
samenzang weer aanvangen op het grote
orgel in de Herv. kerk te Middelharnis.
De organist Arie J. Keyzer zal ver
schillende werken voor U spelen van
meerdere grootmeesters der orgelkimst.
Op het programma zal tevens een korte
uitleg van de te spelen werken te vin
den zijn.
Komt allen zaterdag 14 september. Aan
vang half 8. Programma's f 0.50 zijn
aan de kerk verkrijgbaar.
VOORSTRAAT 9
SOMMELSDIJK TELEF. 2138
Alle Bank- en Eltfectenzaken
Eete- en Zaken-devteeen
eenkomst geweest in het Dorpshuis,
waar verenigingen en afgevaardigden
uit de burgerij gelegenheid kregen de
burgemeester en mevrouw te feliciteren.
Het tiende internationale
concours hippique te
Rotterdam is geopend.
Begonnen werd met de
dressuurproef, waar Z.K.
H. Prins Bernhard ook
aan deelneemt.
Foto:' Z.K.H. Prins
Bernhard op zijn paard
ATQuebuse tijdens de
dressuurproef.
Zo heet het Doktersboek met èlle raad
voor Moeder en Baby. GraÉis bij de
Babyderm Super-Babyset, wsarin poe
der - zalf - olie - zeep - shampoo, f 5.90.
Weten is gerust zijn.
;V/AT.WijwnABSi
Ie fabriek wordt verwarmd met lucht,
niet alleen verwarmd maar in de zomer
ook koel gehouden. De lucht wordt door
een grote ventilator van boven het dak
aangezogen, stofvrij gemaakt door lucht
verhitters verwarmd en door lange as-
bestcementkanalen over de hele lengte
van de werkruimten ingeblazen. Een
andere, even grote ventilator zuigt de
lucht af'en blaast deze boven hetdak
naar buiten; zo wordt in elke werkruim
te 10 maal per uur verse en in de win
ter verwarmde lucht ingeblazen, zonder
dat er een gevoel van tocht kan ont
staan. Zodra de buitentemperatuur te
laag wordt, is hiervoor zeer veel warm
te nodig. De totale hoeveelheid warmte
die de beide ketels van het fabriekscom
plex kunnen produceren, is dan ook ge
lijk aan de warmte, die nodig is voor 80
tot 100 woonhuizen.
De beide ketelinstallaties, de ventila-
tieinrichtingen voor iedere hal afzonder
lijk de radiator verwarming voor de kan
toren, het schaftlokaal enz., de boilers
voor de heet- en lauw waterinstallaties,
de persluchtinstallatie alles wordt vol
automatisch bestuurd; hiervoor zorgen
ongeveer tachtig apparaten, zoals ther
mostaten, regelkleppen, mengventielen,
circulatiepompen met relais enz. De
met olie gestookte ketel slaat aan, zo
dra waar dan ook een thermostaat aan
geef, dat er behoefte aan warmte is; het
door de ketel geproduceerde hete wa
ter wordt waar nodig, automatisch bij
gemengd met afgekoeld water; afslui
ters gaan door middel van elektrische
commando's open en dicht.
Niet alleen wordt door thermostaten
de warmtegeregeld. De installatie wordt
ook door thermostaten beveiligd, b.v.
ter voorkoming van een te hoge tempe
ratuur van het ketelwater en bij vorst
tegen bevriezing.
Dat voor dit alles een uitermate in
gewikkelde elektrische installatie nodig
is, laat zich begrijpen. Talloze kajbels
zijn in de strakke banen door de fa
briek getrokken om de nodige verbin
dingen tussen apparaten onderling en de
schakelkasten tot stand 'te brengen.
Naast dit onderdeel van de elektri
sche installatie is ook de verlichting op
zeer moderne wijze uitgevoerd, normale
gloeilampen in opslagruimten, toiletten
enz. dus daar, waar het licht veel aan
en uit geschakeld moet kunnen worden.
In de fabriekshallen, de entree en de
kantoren en het schaftlokaal is de ge
hele verlichting gebaseerd op T.L. lam
pen, totaal meer dan honderd vijftig
stuks, waardoor een gelijkmatige helde
re werkverlichting ver^iekerd is.
Wanneer over enkele maanden de tijd
gekomen is om ook de beplanting te
verzorgen, zal het terrein rond de fa
briek in overeenstemming gebracht wor
den met het gebouw zelf, ook al zal het
dan nog jaren duren, voordat bomen en
heesters volgroeid raken en volledig
kunnen medewerken aan de verfraaiing
van het geheel.
SOMMELSDIJK
Burgerlijke stand over aiug. 1937.
Geboren: Johannes, z. v. J. Spee en
L. Groenendijk; Maria Clazina d. v. L.
van Eesteren en C. B. Verrijp; Arendje
d. V. A. Blokzijl en N. van den Nieuwen-
dijk; Hendrik Antonie z. v. J. Lodder
en C. van Buren; Jacobus Klaas Johan-
nis z. v. J. Slui en E. Post; Adriana
Cornelia d. v. J. Vijfhuize en A. M. van
der Veer.
Huwelijken: H. Groen 23 jaar en A.
Groenendijk 21 jaar; C. C. van den Heu
vel 34 j en J. P. Dammer 23 jaar.
Overlijilen: Fr. van der Weide 78 jaar
echtg. van L. van der Meide; Aaltje
Nieuwaal 74 jaar wed. van E. Groene-
veld; Cornells van Beek 66 jaar echtg.
van G. P. Zaaijer.
DIRKSLAND
Burgerlflke stand over aug. 19S7.
Geboren: Willem Magchiel z. v. M.
Donkersloot en M. Buscop; Anna Maria
Petronella d. v. P. de Jong en J. A. van
Zanten; Hendrik z. v. H. Struyk en J.
Droger; Jannetje Cornelia Maria d. v.
J. van Huizen en C. de Waal; Helena
Johanna d. v. W. C. Verwoerd en J.
Kreeft; Adriana d. v. J. L. Zoon en J.
van Es; Nicolaas Marcus z. v. P. C. J.
Voogd en A. Knappert.
Ondertrouwd: A. Grinwis 25 jaar en
A. P. Hameete 22 jaar
Getrouwd: C. van Leeuwe 30 jaar en
T. C. Matsinger 21 jaar; P. van Nimwe-
gen 25 jaar en G. Zoon 20 jaar; D.
Grootenboer 24 jaar en J. J. Knape 23
jaar; A. Born 28 jaar en C. Melissant
25 jaar
Overleden: T. Oorbeek 78 jaar wed.
van G. Bakker; H. van Dijk 79 jaar man
van A. Reinhoud; Johaimis Petrus Se-
gers 73 jaar man van M. J. Jacobs; C.
Grootenboer ongeh. 61 jaar
OUDE TONGE
Keuring konijnen. De konijnenfokver-
eniging V.O.V. hield eind vorige week
tafelkeuring voor het a.s. seizoen. Keur
meester was dhr. Jac. van Kooten uit
Rotterdam er waren 90 dieren ingezon
den. De volgende predikaten worden
gegeven:
Haaskleur Vlaamse reis, Ant. Pollemans
z.g. 2 X gg; Witte Vlaamse reus J. C.
Visser 4 x zzg, zg en 3 x 33; L. Hamee
te 3 x zg, 2 x gg; G. van Rossum g.
Konijngr. vl. reus J. C. Visser zzg, 3 x
zg, 2 X gg; Franse hangoor B. J. van
Noord zg, gg; Gr. Chinchilla A. Barnat
gg; Gr. zilver H. Boom 2 x gg; J. van
Weenen 2 x vg; Zwarte wener K. Note
boom 7 X gg, 3 X g; A. van Noord gg;
B. J. van Noord gg; Witte wener H.
Boom Czn. zg, gg; W. van Noord 3 x
zg 7 X gg; A. van Noord 4 x zg, 2 x gg;
Alaska H. Boom zg gg; Rexen Jac. Bar
nat 2 X zzg zg; J. de Berg 2 x zg 3 x
gg 2 X g; Black and Tan C. A. Jacobs
2 X zzg, 4 X gg.
Het mooiste dier van de keuring was
een witte Vlaamse reus van J. C. Visser
met een jonge ram.
Het mooiste dier der grote rassen was
ook bovengenoemd dier.
Het mooiste dier in de midden rassen
was een witte Rex voedster van Jac.
Barnat.
Het mooiste dier der kleine rassen was
een Black and Tan ram van C. A. Ja
cobs.
VERVOLGVERHAAL
door H. KINGMANS
(32)
„Moet je je zelf de dood aandoen en
wat moet er dan van mij terecht ko
men?" bitst zijn vrouw.
Och, je kunt zulke opmerkingen wel
bezigen en dergelijke vragen stellen, een
Ander, Die alleen het heft in handen
heeft geeft er het antwoord op: Joseph
Hackman gaat niet dood; hij wordt niet
eens ziek. Wel brengt hij zijn tweede
vrouw naar het graf.
Ban staat Lize's besluit, dat zij in-
stantelijk haar vader meedeelt, vast: zij
gaat niet terug naar de boerderij, waar
men haar smadelijk heeft vandaan ge
bracht, omdat zij ,de ziekte" had maar
zij zal moeders plaats in huis nemen.
Als de lui op het dorp dat horen, zeg
gen zij ondanks al hun eigen ellende,
^enken zij nog aan anderen dat
Hackman nu een beter leven zal krijgen
dan bij „die helleveeg van een vrouw".
Lize vindt, dat zij bil haar vader veel
beter op Jochem kan wachten dan bij
wie ook...
Driekwart van de bevolking van
Liegnitz is door ,de ziekte" aangetast
geweest. En daarvan ia minstens de
helft gestorven. Er is geen huis zonder
rouw. 't Is merkbaar op het dorp, dat
drie achtste deel van de inwoners door
de zeis van de dood Is weggemaaid.
Maar tijd en leven gaan verder. Ge
slagen wonden worden ook geheeld, al
rijten ze wel open.
Dolf Weishaupt, hij is nog steeds on
getrouwd, neemt nu volledig de plaats
van zijn vader in. De rivier vindt hem
elke avond behalve des zaterdags. En
de zwijgzame figuur haalt, met behulp
van Joseph, de netten op en neemt de
vis in ontvangst, die de rivier geven
wil soms veel vaak weinig.
Priedrich een mens blijft niet jong
zeker niet te jong, dus heeft vader
Weishaupt eenmaal toestemming gege
ven zwalkt op de ongewisse baren,
hoofdzakelijk in de Oostzee, hoewel hij
ook wel eens in Amerika komt, en ar
riveert een klein half jaar nadat „de
ziekte" is uitgewoed. In Stettin vernam
hij er van. Ook Silezië was bezocht.
Liegnitz? Het halve dorp gestorven. Hij
is naar huis gespoed: vader Kathe, Ste-
phan in één week gestorven en begra
ven. Moeder is er oud van geworden.
Zo... en verzorgt Lize Hackmann nu de
kleine huishouding van Joseph, dat is
nog niet zo verkeerd bekeken. En die
ouwe Kaufmann is toch maar taai;
helemaal niet ziek geweest. En Pastor
Leckman staat, elke zondag op de kan
sel en verkondigt steeds vol vuur het
heil in Christus. Friedrich, hij moge dan
ruwe zeemanstermen bezigen, zal geen
kerkdienst overslaan ,wanneer hij thuis
is.
Op Herman de zoon des wouds, kun
je geen staat maken. Heeft die behoefte
om zich te zetten onder het gehoor van
Pastor Leckmann? Liesbeth twijfelt er
heel sterk aan. Van al haar kinderen is
Hermann feitelijk het smartekind. Ook
Jochem is nooit uit haar gedachten,
maar als, wat ze als zeker aanneemt,
hij gestorven is, dan gelooft zij, is hij
toch geborgen. Jochem was weer heel
anders dan Hermann.
Wat is dat met Hermann? Heeft die
nu in eens begeerte in een vrouw ge
kregen? Waarom heeft hij Lize altijd
Ihiks laten liggen? Wist hij soms iets
van een verhouding tussen Jochem en
Lize en neemt hij nu aan, dat Jochem
dood is en die verhouding dus niet meer
bestaat? Liesbeth vraagt het zich af,
maar een antwoord kan zij er niet op
geven. Feit is alleen, zij ziet het met
eigen ogen, dat Hermann druk bezig is
werk van Lize te maken. Dat verklaart
ook, waarom hij de laatste tijd zo trouw
ter kerk gaat...
Totdat dit opeens is afgelopen. De
eerste tijd is hij nors en ongenaakbaar
en Lize vertoont zich haast niet.
Eerst geruime tijd later, als de ge
legenheid er is, polst Liesbeth.
,Hermann heeft mij gevraagd zijn
vrouw te willen worden. Ik heb ,neen"
gezegd, waarom weet hij niet. Dat moet
ook niet. Niemand behoeft het te weten.
Alleen U weet het. Ik heb Jochem im
mers beloofd op hem te zullen wachten
„Kind", is alles wat Liesbeth met
stokkende stem stamelen kan.
HOOBTDSTUK XVI
Er schijnt van de Turk een order te
zijn uitgegaan die nu letterlijk alle men
selijkheid mist.
De sterfte onder de slaven is vrij
groot. Van de ploeg, tegelijk met
Jochem aangekomen, stierven er twaalf
binnen het jaar. Zij verrichtten hun
werk voor de ploegen tot zij er dood bij
neervielen. En dan werden de kuilen ge
dolven. Ook met oudere slaven werd het
zelfde ervaren.
Dat nu is de Turk gaan verdrieten:
■die hele zwerm slaven behoeft niet te
zien, dat een hunner bezwijkt; dat houdt
ook op, want de ,bespanning" moet wor
den losgemaakt; bovendien komt er een
min of meer onrustige ontevreden stem
ming onder de werkers; wel zorgen
striemende zweepslagen tegen excessen
maar als je die verkeerde stemming
kunt voorkomen is dat toch beter.
Daarom moest het afgelopen zijn met
dat doodgaan van slaven onder het werk
De opzichter moet niet meer half of
driekwart dooie uit de hut halen.
Op de een of andere wijze er zijn
wel opzichters die iets zeggen mijn
ze dat te weten gekomen.
Het lijkt aardig, wijl het wijst op een
ietwat soepeler behandeling. Dit zou im
mers betekenen, dat de zieke slaaf ten
minste in zijn hut mocht blijven, of als
hij zeer ver weg was, althans vredig
sterven kon en niet als het ware onder
de zweepslagen van de opzichter!
Och, wat hebben zij zich vergist.
De nieuwste order van de plantage
houder, hun eigenaar, lijkt wel ingege
ven door de duivel in eigen persoon.
Jochem en Arthur Lemarque maken
het van nabij mee wat er onder verstsian
wordt, onder dat niet uit de hut halen,
als er een doodziek is.
Dat is het geval met Leo Bernstein
een Hamburger. Tegelijk met Lemarque
heeft Mj zicli gemonsterd op het Duitse
scMp, dat in de Middellandse Zee zo
lelijk is weggekomen.
Hoewel hij niet tot de sterksten be
hoort integendeel heeft hij dit vreselijke
leven, vol ontberingen en ellende goed
doorstaan. Hij behoort steeds tot de
moedigen daartoe aangevuurd door het
voorbeeld van Lemarque en Weishaupt
met wie hij zeer bevriend is geworden.
Ze werken in dezelfde ploeg, bij de
jongeren. De hutten staan vlak bij el
kaar. Vaak lukt het in de late avond
uren, dat de bewoners der beide tenten
met elkaar gezelsen. Zij spreken dan
over 'Duitsland en hun vroeger leven.
Een bijbeltje hebben ze niet, Arthur Le-
en pijn weg-
wrijven met
marque, die een stalen geheugen bezit
en veel godsdienstonderwijs genoten
heeft, citeert hele of halve hoofdstukken
zo vaak, dat ook Jochem zonder hape
ren Jesaja 53 opzegt en Psalm 25 voor
beeldig weet te vertolken.
Bernstein heeft aanvankelijk met
verbazing geluisterd naar de godsdien
stige gesprekken tussen Lemarque en
Weishaupt, om vervolgens al meer be
langstelling te tonen.
Hij heeft meegemaakt, dat de oor
spronkelijk onverschillige Weishaupt,
die niet vies was van een stevige vloek
geleidelijk veranderde en tenslotte uit
eigen beweging, voor zover de boeien
dat mogelijk maakten, bij het eten de
handen vouwen ging en overigens het
vloeken en morren geheel naliet.
Vrij regelmatig de bewaking v/as
niet zo streng meer, als aajivankelijk
het geval was, van ontvluchting kon
trouwens geen sprake zijn werden de
gesprekken gehouden.
Het gevolg was geweest, dat Barn-
stein een Christen werd.
(Wordt vervolgd)
