Middelhamis krijgi een drijvend
zwembad voor kinderen ioi 14 jaar
Op uw stoel door hw land
balm
Wal moeten wij doen
bij onweer?
Kerkgeschiedenis
van Den Bommel
Request van ingezetenen over vuilnisbelt bij
begraafplaats met ernst behandeld
In één nacht
Uw handen
gaaf en zacht
„Reizende" dominee op de eilanden
Talloze Rheumatieklijders
vonden baat bij 'n
bloedzuiverende kuur met
Kruschen Salts.
Bis. 2
„EILANDEN-NIEUW S"
Vrijdag 28 juni 1957
De gemeenteraad van Middelharnis
.(Tussen haakjes: wij juiclien het als ver
de gewoonte gaat volgen om niet
ren). Bij de bespreking sportterreinen
de zwemgelegenheid ter sprake te bren
dat het in de bedoeling ligt aan het
kinderen aan te brengen. Het request
nisbelt niet bij de nieuwe begraafplaats
behandeld. De raad heeft daartoe inder
geen andere plaats was. Nu deed zich
omdat iemand te Somelsdijk grond hier
der worden bekeken. Voorts vond ver
en van een rijwielstalling en volgden
nood te Middelharnis blijkt nog hoog te
draagt dit aantal woningzoekenden nog
Afwezig met kennisgeving wethouder
van Eek. Burgemeester P. W. Hordijk
opende met gebed, waarna de notulen
werden vastgesteld. Onder de ingeko
men stukken was een goedkeuring van
de begrotingswijziging 1956 en 1957,
houdende reconstructie van de water
weg, waar herbestrating zal plaats heb
ben tot een bedrag van 4700.
Dhr. Krijgsman vond dat met voorlo
pige herbestrating niet veel werd be
haald. Het is een hoofdverkeersweg,
spr. vond dat daar meer aandacht aan
moest besteed.
„De bestedingsbeperking remt alles
af" beklaagde zich de voorzitter.
„'t Is toch wel cru om overal maar
het potlood door te halen!" vond dhr.
Krijgsman waarop de voorz. zei, dat het
voor b en w evenmin gemakkelijk is.
Dhr. van der Waal vroeg hoe men aan
die berekening van 4700.kwam,
waarop de voorz. antwoordde dat dit be
trekking had op de post herbestrating,
die uit de betreffende begroting is ge
trokken.
Medegedeeld werd dat Ged. Staten het
basisbesluit verhuur sportterreinen niet
hadden goedgekeurd.
Dhr. Tieleman merkte op, dat het over
2 terreinen Mep, een voor de gemeente
en een voor het rijk. Spr. vond het jam
mer dat het niet in gebruik kon wor
den genomen.
De voorz. antwoordde dat het college
uit overweging van terreinkwaliteit het
liever onbespeeld laat. Dit geldt ook
voor het oefenveld. Er is geadviseerd
alleen bij gunstige weersgesteldheid het
een of 2 maal per week te gebruiken.
Dhr. Tieleman merkte op, dat er ach
ter het „neen" van Ged. Staten ook het
Als men in het open veld aan het
werk is en er is onweer in aantocht kan
men het best naar huis gaan of be
schutting zoeken in een nabijgelegen
boerderij of woning, aldus dhr. M. Schar
ringa van het K.N.M.I. in een onlangs
voor de radio gehouden praatje. Het
grootste gevaar loopt men in het open
veld, dit is gemakkelijk aan te tonen,
als men weet dat het aantal stuks vee
dat door de bliksem wordt getroffen
tien maal zo groot is als het aantal men
sen, terwijl er in ons land longeveer
acht maal zoveel mensen als koeien zijn.
Bovendien vMden de dodelijke ongeval
len bij de mens bijna uitsluitend bui
tenshuis plaats.
Indien het niet mogelijk is een schuil
plaats tijdig te bereiken, kan men het
best op de plaats zelf plat gaan liggen.
Hoewel men in dat geval het risico
loopt van een nat pak, is het veel g"e-
vaarlijker om onder bomen te schuilen.
Bovendien mag men zich nooit dicht in
de buurt van machines, trekkers, draad
afrasteringen of zelfs maar van zijn
fiets neerleggen. Het verhaal dat be
paalde boomsoorten betrekkelijk veilig
zouden zijn is onbewezen en men doet
het beste om alle bomen in dit opzicht
te wantrouwen. In tegenstelling met een
auto is men niet veilig in een trekker,
of jeep, omdat deze beide de bescher
mende werking van de gesloten meta
len carosserie missen. In sommige jaren
werden na de oorlog meer boerderijen
door brand verwoest dan er nieuw wer
den gebouwd. Een deel daarvan brandde
af als gevolg van blikseminslag en dit
had men grotendeels kunnen voorkomen
door een meer algemene toepassing van
bliksemafleiders. Wat de veiligheids
maatregelen in huis betreft kan het
sluiten van ramen en deuren geen kwaad
Radioapparaten en televisietoestellen
make men los van de antenne en ook
van het stopkontakt al is het maar om
materieele schade te voorkomen. Hoe
wel het gevaar om door de bliksem te
worden getroffen in het open veld het
grootst is, moet men dit toch niet over
drijven. Vergeleken bij de 1800 doden die
het verkeer in 1956 heeft geëist, is het
aantal dodelijke ongelukken dat door de
bliksem werd veroorzaakt niet groot,
n.l. gemiddeld twaalf per jaar. Naar de
heer Scharringa tenslotte mededeelde ko
men volgens schatting per dag op de
gehele wereld 44.000 onwèders voor.
Stelt men de gemiddelde duur van
een onweer op één uur dan wil dit zeg
gen dat gemiddeld op elk moment 1800
onwèders in ontwikkeling zijn of wel
dat er per seconde 100 bliksemslagen
voorkomen.
De meeste onwèders komen in de tro
pen voor, maar bij ons kan het in juli
en augustus ook dikwijls onweren.
's Winters zijn onwèders bij ons vrij
zeldzaam, maar toch komen ze in alle
maanden van het jaar wel voor.
kwam dinsdag 25 juni om 4 uur bijeen,
slaggever toe, dat men ook hier de goe-
's avonds, maar op de dag te vergade-
wist dhr. Tieleman op een handige wijze
gen, waardoor we aan de weet kwamen,
Havenhoofd een drijvend zwembad voor
van een aantal ingezetenen om de vuil
te creëren werd met de nodige ernst
tijd noodgedwongen besloten omdat er
in deze zitting een ander aspect voor,
voor had aangeboden. Dit zal eerst na-
pachting van een perceel grond plaats
enige begrotingswijzigingen. De woning
zijn; volgens de heer Koppelaar be-
325.
zwembad school. Hij wilde gaarne een
oplossing, dat de jeugd kon leren zwem
men.
,Dit punt is nu niet aan de orde" ant
woordde de voorz., die echter de raad
hierover wel wilde informeren. Wat het
zwembad betreft, was alles rond, maar
G.S. wil het vereiste ,,geen bezwaar"
niet afgeven gezien de finantiële coUt
sequenties. Om de kinderen toch te laten
leren zwemmen is met de Techn. Dienst
besproken aan de Westzijde van de ha
ven een zwembad te creëren; dit stuitte
echter op bezwaren dor de stroomsnel-,
heden. Daarna is overwogen een drij
vend zwembad te maken van 6 bij 25 m
met houten bodem, waarvan de zijkanten
afgerasterd met gaas. Dit zou op het
stukje haven dat nog gemeentelijk ter
rein is, kunnen liggen. Het overleg met
de Prov. Waterstaat hierover is gaande
zei spr. De kosten zijn begroot op
3000.als de raad geen bezwaar had
wilde de voorz. hierover een principe
besluit.
„Hoe eer hoe liever!" juichte dhr. Tie
leman.
Dhr. V. d. Waal vond het een han
dige manoeuvre om het punt zwembad
hier in te lassen! Hij hoopte dit in de
toekomst ook eens te proberen!
„Het had aan het eind van de zitting
toch aan de orde gekomen" aldus de
voorz.
Dhr. van der Waal was er niet tegen,
integendeel. Terugkomend op de sport
terreinen kreeg hij de indruk dat men
Middelharnis niet geeft wat men wil.
(Dit komt meer voor, verslagg.) De be
stedingsbeperking was er niet, toen het
besluit is aangenomen, zei spr.
,,Bij herhaling is er bij G.S. op gewe
zen" antwoordde de voorzitter; bij goed
keuring lost het zichzelf op.
Dhr. Koppelaar wees er op dat de be
groting niet sluitend is. Het begrotings
tekort wordt er dus nog hoger door. Als
we een sluitende begroting hadden, zou
realisering lichter mogelijk zijn meende
spr.
„Toch is dat onwettelijk" antwoordde
de voorz. Dat de begroting niet sluit is
een faktor die er bij komt.
„Dit loopt al van 1955" zei dhr. van
der Waal, ,nu haalt men de bestedings
beperking er bij!"
Dhr. Kleingeld wist dat er zo hier en
daar nog al eens een sportveld door de
molen ging. Er zitten meer gemeenten
met tekorten!
Bequesten over de vuilnisbelt by
de begraafplaats.
Van 120 ingezetenen was het volgende
bezwaarschrift binnengekomen.
„Ondergetekenden hebben kennis ge
nomen van het voornemen, om achter
de begraafplaats, of althans vlak daarbij
een stortplaats van vuil te vestigen.
Zij achten dit een onjuist besluit en
gronden dit op de overlast die zulk een
stortplaats ongetwijfeld zal bezorgen op
alles, wat met de begraafplaats samen
hangt. Stukken vuil zuUen op de be
graafplaats belanden, en zeker geen
frisse geur zal de omtrek van de stort
plaats omringen en de aanblik of de
wetenschap, dat vlakbij deze vuilverza
meling aanwezig is, zal bij hen, die hun
dierbaren komen begraven, gevoelens
van afkeer oproepen.
Ondergetekenden, allen inwoners van
Middelhamis, verzoeten U dan met de
meeste aandrang, de stortplaats voor
vuil op een andere, meer geschikte
plaats, aan te leggen.
Hierna volgden 120 handtekeningen.
Hierop was het volgende prae-advies
van b en w. Van een aantal inwoners
dezer gemeente is bovenvermeld schrij
ven ontvangen. In dit schrijven wordt
bezwaar gemaakt tegen het voornemen
om. op het terrein achter de begraaf
plaats een vuilnisstortplaats in te rich
ten.
In uw vergadering van 2 januari 1957
besloot u met algemene stemmen het
betreffende perceel grond aan te kopen
van de burgerlijke instelling voor soci
ale belangen. Aankoop geschiedde met
het doel om op het terrein een vuilnis
stortplaats aan te leggen. In dezelfde
vergadering verleende u ons de voor de
aanleg noodzakelijke kredieten.
Uit de besprekingen is indertijd dui
delijk naar voren gekomen, dat noch
uw raad, noch wij de betreffende plaats
ideaal vinden. De moeilijkheid is ech
ter, dat wij ondanks zeer ernstig po
gen, geen ander voor het doel geschikt
terrein hebben kunnen verkrijgen. Ten
slotte is dit terrein uitgekozen. De be
zwaren, welke betrokenen naar voren
brengen, zullen in feite niet naar voren
komen. Tussen de begraafplaats en de
stortplaats komt een brede groensingel.
Voor het overwaaien van vuilnis be
hoeft dus niet gevreesd te worden. De
groenstrook zal tevens bewerkstelligen,
dat er een duidelijke scheiding komt
tussen de begraafplaats en het achter
liggende terrein.
Voor het aanleggen van de stortplaats*
is een vergunning ingevolge de Hinder
wet aangevraagd.
Gezien soortgelijke gevallen in het
verleden kan met zekerheid worden
aangenomen, dat, indien de vergunning
verleend wordt, gedeputeerde staten
daar uitgebreide voorwaarden aan zul
len verbinden ten einde te voorkomen,
dat ergens schade of hinder ontstaat.
Van het aanvragen van een vergun
ning ingevolge de Hinderwet wordt een
publicatie gedaan. Men is dus in de ge
legenheid bezwaren in te brengen. Zijn
die bezwaren door het stellen van voor
waarden op te heffen, dan zullen die
voorwaarden in de vergunning gesteld
worden. Zijn de bezwaren niet door het
stellen van voorwaarden te ondervan
gen, dan zal, indien zij van overwegen
de betekenis zijn, de vergunning gewei
gerd worden.
Wij stellen u voor het bezwaarschrift
voor kennisgeving aan te nemen. De be
langen van betrokkenen worden door
de procedure, welke aan het verlenen
van een vergunning ingevolge de Hin
derwet voorafgaat, voldoende beschermd
Het college wilde dit voor kennisge
ving aarmemen.
Mevr. van Groningen vond het niet
ad rem om dit zonder meer af te wijzen.
Dhr. Koese: Er is iemand bij me ge
weest om hierover te praten. Spr. heeft
toen gezegd, dat de raad niet wist, waar
men er mee moest blijven. Die persoon
bood toen een stuk land aan voor de
normale prijs, die de gemeente voor an
dere grond betaald.
„Dat is te overwegen" antwoordde de
voorz.
.Vermoedelijk is dezelfde persoon bij
mij ook geweest" zei dhr. van den Berge
,En bij mij ook" zei dhr. van der Waal
Dhr. Koppelaar bleek er ook van te we
ten.
Dhr. Krijgsman: Met deze oplossing is
niemand blij. Het is een noodmaatregel.
Onder de mensen die hebben getekend,
zijn er ook die grond in bezit hebben.
Waarom staan ze geen stuk af? vroeg
spr. Het wordt geen ouderwetse „asje-
bak" zei spr., b en w hebben toch de
nodige voorzorgmaatregelen genomen.
Wat het ongedierte betreft, dat liep z.i.
wel los. De oude begraafplaats lag wel
midden in de gemeente. Wel wilde spr.
het nieuwe gezichtspunt nauwkeurig
overwegen.
Dhr. Koppelaar vidst dat bedoelde
grondeigenaar dezelfde prijs wilde als
indertijd voor het land van Mijs is ge
geven, n.l. 1.75 plus 25 cent. Nu be
talen we 50 cent; wat dus een verschil
is van ItSO. Voor het adres had spr.
waardering, omdat er uit blijkt, dat de
burgerij met de raadsbesluiten mee leeft
Het houdt geen oppositie in tegen de
raad, men voelt evenals wij aan al
dus spr. dat de plaats niet zo ge
schikt is. Spr. onderschreef dat het geen
ouderwetse asjebak werd, maar dat b
en w inderdaad alles zal doen dat de
begraafplaats er niet de minste hinder
van ondervindt.
Dhr. van den Berge merkte op, dat
de prijs van de aangeboden grond niet te
hoog was. Het behoeft daar die afwer
king niet, als die men nu op het oog
heeft. Nu zal het meer kosten, dacht
spreker.
De voorz. wilde het nieuwe gezichts
punt nader onder de loupe nemen.
,,Het land ligt in Sommelsdijk" wist de
heer Koppelaar, die zal eerst toestem
ming moeten geven.
,Dit moet ook bekeken worden" gaf
de voorzitter toe waarna dit punt werd
verschoven.
Verpachting grond. Aan de heer L.
Vroegindeweij, Oost Voorgors 40 te
Middelharnis, werd een perceel grond
verpacht, gelegen aan het Oost Voorgors
bij de noodslachtplaats tegen een pacht
som van 21.per jaar.
Dhr. van den Berge bracht de haag
ter sprake waar de bewoners last van
hebben. Ieder hakt er nu maar een stuk
weg zei spr. Hij vroeg wie het onder
houd had.
De voorz. antwoordde, dat het beter
was dat de mensen zich bij b en w be
klaagden, dan in de pers lange inge
zonden stukken te schrijven. Hij zou zor
gen dat het in orde komt.
Verpachting rijwielstalling
Sedert 1956 wordt de rijwielstalling
aan het Zandpad verpacht aan de heer
J. Kievit te Middelharnis voor een be
drag van 10.per week. Deze pacht
prijs is indertijd vastgesteld aan de hand
van de ten laste der gemeente komende
(geraamde) uitgaven.
Gebleken is, dat bij een inkomst van
520.per jaar de uitgaven voor ge
woon onderhoud kapitaalslasten etc, dit
bedrag niet te boven gaan. Derhalve
werd voorgesteld de pachtprijs op 520.-
per jaar te handhaven. Teneinde admi
nistratieve arbeid te voorkomen, wordt
machtiging voor de tijdsduur van 5 jaar
gevraagd.
Aangezien niet te voorzien is, of de
heer Kievit de rijwielstalling geduren
de deze gehele vijfjarige periode wenst
te pachten, is het raadsbesluit niet op
naam gesteld. Hierdoor wordt bij op
zegging verpachting aan een andere
gegadigde mogelijk gemaakt, zonder dat
een hernieuwd raadsbesluit nodig is.
Goedgevonden werd de aankoop van
een rekenmachine voor de gemeente
ontvanger in samenwerking met de ge
meente Sommelsdijk.
Wordt de Sommelsdijkse haven
gedempt?
Volgden nog enige wijzigingen van de
gemeente-begroting 1956 en 1957, w.o.
terugbetaling van 9100.voor de
voorbereidende plannen verlegging
Sommelsdijlcse haven en aanleg indus
trieterrein.
De heer v. d. Waal informeerde naar
die terugbetaling. De Visserstraat zou
toch industriewijk worden?
De voorz. antwoordde dat het oor
spronkelijke plan, door de Deltaplannen
is doorkruist. Er is nu overleg gaan
de met de Dijkring en de Polderbestu-
ren om wat de Visserstraat betreft tot
een juiste situering te komen. Het hangt
samen met het al of niet dempen van
de haven van Sommelsdijk.
De heer Koppelaar informeerde of die
9100.werkelijk teruggegeven wordt,
dan wel dat dit ook op bestedingsbe
perking wordt afgeschoven.
De voorz. meende dat daarvoor geen
bezwaar bestond.
Groot woningtekort
Goedgevonden werd een voorstel tot
verlenging van onbewoonbaar verklaar
de woningen aan de Waterweg, Brand-
steeg en Ring, in totaal 12 stuks. Bin-
nenlïort komen er weer 5 leeg deelde
de voorz. mee.
Mevr. van Groningen informeerde
naar het aantal woningzoekenden, dat
volgens de heer Koppelaar (voorz. van
de Woonruimte-commissie) momenteel
nog 325 was.
Daarna werd de vergadering gesloten.
^!W^!^^^^^ffM^^^^^^^iW^^^pl^^^^^^0l^^^^<^^^^^Mi^^r^^
Hebben wij enige tijd geleden de
Goudse domineesvrouw Barbara van
Meerten-Schilperoort geciteerd, die een
reis door Nederland maakte „bij de
haard", waarbij ze ook Flakkee aandeed
ditmaal iets over een dominee die een
boek schreef ,,Op uw stoel door uw
land". In dit laoek maakt de predikant
een tocht langs allerlei steden en dor
pen, die volgens hem iets bijzonders heb
ben te bieden. Dat bijzondere zit dan in
merkwaardigheden van oudheidkundige
aard.
De predikant, die wij bedoelen is dr.
E. Laurillard, geboren te Rotterdam in
1830, predikant geworden te Santpoort
li854, Leiden 1857, Amsterdam 1862,
emeritus 1904 overleden en begraven in
zijn eerste gemeente Santpoort 1908.
Eliza Laurillard behoorde tot de popu
lairste predikanten van zijn tijd. Hij was
een graag gehoord predikant, maar mis
schien waardeerde men hem nog meer
als volksdichter en spreker. Zo ontving
hij op zijn oude dag voor één wintersei
zoen niet minder dan honderd uitnodi
gingen voor lezingen!
Laurillard behoorde tot de mensen, die
als het ware een hele encyclopedie in
hun hoofd hebben. Na zijn dood getuigde
een collega: ,,Dr Laurillard was een
man van uitgebreide en veelzijdige ken
nis en merkwaardig was de schat van
pikante gezegden en anecdoten die zijn
geheugen vasthield. Hij bezat de gave
om puntig en schertsend zeer ernstige
dingen te zeggen en zijn populaire trant
van preken heeft op vele jongere col
lega's ontegenzeggelijk invloed gehad.
Met zijn deelnemend woord heeft hij
veler vreugd verhoogd, veler smart ver
zacht".
Hoewel Laurillard aanvankelijk tot de
moderne richting behoorde en later ze
ker geen kampioen voor de orthodoxie
geworden is, al kreeg zijn prediking een
„rechtse" inslag, was hij bij iedereen
gezien vooral om zijn gedichten van lui
mige aard. Wie kent niet het vroeger zo
vaak opgezegde ,,vers, dat als een nacht
kaars uitgaat", met deze beginregels:
In een diligence zaten
zeven mensen bij elkaar;
't was een dag van grote hette
en de lucht was drukkend zwaar...
Misschien wel grappig om te vermel
den, dat Laurillard als maker van dit
gedicht werd uitgenodigd om eens een
proefrit met de Amsterdamse paarden-
tram te maken, toen men daarmee in
1872 startte. Nauwelijks was de domi
nee in de tram gezeten of men maakte
een foto van hem. Deze foto werd ver
spreid in de stad en daardoor is de
paardentram populair geworden, want
aanvankelijk hadden allerlei mensen
grote bezwaren tegen zo'n „snel" ver
voermiddel. Maar toen zij zagen, dat de
weleerwaarde heer Laurillard er zelfs
gebruik van gemaakt had, lieten zij hun
vooroordelen varen en stapten ze ook
in de tram!
Goedereede trekt
In het boek ,,iOp uw stoel door uw
land" staat Laurillard even stil bij enke
le plaatsen op de eilanden. De meeste
aandacht wijdt hij aan de stad Goederee
de. Deze plaats oefende grote aantrek
kingskracht op vreemdelingen uit. Het
waas van glorie, waarmee men het ver
leden pleegt te omhullen, droeg daar
vooral toe bij. We zagen, dat Barbara
van Meerten én ook de wandelende do
minee Craandijk de stad Goedereede
niet onopgemerkt voorbijgingen.
Wat Laurillard van Goedereede ver
telt, weet iedereen. We lezen o.a.: „Ver
maard hebben zich gemaakt de vrou
wen en meisjes aldaar, die bij de aan
val van de Hoeksen onder jonker Frans
in 1490 de afwezige mannen zo kloek
vervingen en de aanwezigen zo dapper
hielpen, dat de aftocht des vijands inder
daad vooral te danken was aan deze
sterke leden van het zrarakke geslacht.
Verder laat hij niet onvermeld, dat de
latere paus Adriaan pastoor van Goe
dereede is geweest.
Op Flakkee komt daarna alleen
nog Oude Tonge aan de beurt. ,,Het
kerkzegel bevat een zeer ongelukkige
speling vertonende een boom, met het
randschrift: „De Medecine der Tonge is
den boom des levens. Proverb. XV. 4".
Hier zijn wij aangeland bij een van
de liefhebberijen van Laurillard. Hij
heeft op dit gebied baanbrekend werk
verricht want zijn verzameling kerkze-
gels van Nederland waarvan er in
het boek „Op uw stoel door uw land"
veertig afgedrukt staan, waaronder ook
Oude Tonge, geeft allerlei bijzonderhe
den over zegels die nu al lang in on
bruik zijn geraakt.
Ook van gemeentewapens bezat Lau
rillard een uitgebreide collectie. Daar
om laat hij niet na om bij het eiland
Tholen Oud-Vossemeer te vermelden.
,,Het sprekend gemeentewapen vertoont
een vos, uit het water opkomend".
Geen heilige?
Sint Pilipsland wordt door Laurillard
niet overgeslagen. Hij wijst er op, dat
men bij deze plaatsnaam geneigd is om
aan Filippus te denken, hoewel deze
(25)
Censuur
Een kerkeraad stond in vroeger eeu
wen in hoog aanzien en het middelpunt
van de samenleving was de kerk. Daar
werd men gedoopt, deed men belijdenis
ging ten H. Avondmaal, werd er begra
ven en bracht men al zijn beslommerin
gen. Kwesties die nu bij de politie ko
men, werden toen op de kerkeraad be
handeld. Zo oefende de kerkeraad tucht
over de lidmaten.
In 1741 stonden verschillenden onder
censuur wegens hoererij, dronkenschap,
kijvagie en echtscheiding. Zij werden
van het H. Avondmaal geweerd tot zij
beterschap huns levens bewezen. Er was
er een, die zijn berouw toonde, maar
anderen zeiden niet eerder te kunnen
bidden voor aleer dat in hun gewerkt
werd. Zo komt men er gemakkelijk af
en houdt men in de ene hand de leugen
vast met in de andere een waarheid.
Huwelijk
Een leerzaam voorbeeld van de om
mekeer der volksideeën is wel dit, dat
ds van Vianen uitdrukkelijk opdracht
kreeg om van zijn gemeenteleden de
huwelijksgeiboden aan te tekenen, doop-
cededs en trouwbrieven af te geven,
zonder voorafspraak met de kerkeraad.
Een attestatie mocht niet eerder geschre
ven worden dan na degelijke informatie
omtrent geloof en leven van de vertrek
kende persoon, daar het niet gold voor
een bloot verhuisbiljet.
Het kerkelijk huwelijk was alzo in
ere, mede omdat het vrijwel de enige
mogelijkheid was om eerbaar te trouwen
daar de burgerlijke stand ten gemeente-
huize nog niet bestond. De registers wa
ren bij de kerk. Daarom sprak men na
de invoering van het bevolkingsregister
en burgerlijke stand in 1811 van o ver
trouwen.
Wat de attestatie betreft geeft men
tegenwoordig een bewijs van lidmaat
schap, indien geen attestatie gegeven
kan worden wegens onvoldoende kennis
aangaande de persoon.
Diakonie
Des zondags werd, de collecte geteld
en voorlopig genoteerd. In deze notities
weerspiegelt zich het kerkbezoek. Het
gmg toen net als nu, bij een geüef d pre
dikant was de kerk vol, bij anderen
maar matig. Zo bij vacature. De col
lecten variëren tussen 1.en 7.
per zondag. Hierbij valt te bedenken dat
er ongeveer 100 zitplaatsen waren. In
deze tijd was de warmtegraad der lief
dadigheid sterk gedaald of de vrijmoe
digheid des geloofs sterk verminderd.
Dit blijkt uit de collecten bij het H.
Avondmaal, die slechts een derde bedra
gen dan de vorige eeuw.
Het oortjesgeld behoorde van meet af
aan bij de inkomsten der diakonie. De
nieuwe kerkmeester laat ons in 1736
duidelijk zien wat het eigenlijk is ge
weest.
„1736. Ten vijfde Ontvangh wegens
het oortjensgeld bij Haar Ed. groot-
mogende Heeren uyt de verpagtinge
van de gemene lants imposten uyt de
contante rantsoenen voor de arme rey-
sigers toegestaan".
Het oortjesgeld was dus een polder-
belasting, waarvan de diakonie een ze
ker percentage genoot om daarvan ar
me zwervers te bedelen. Deze heffing
was een recht, bekrachtigd door de Sta
ten. De belastingen werden niet direct
gepacht. Doorgaans was de Schout de
dooi- de Overheid geind, maar werden
pachter. Deze droeg dan het aandeel der
diakonie af aan de predikant, die daar
voor kwitantie gaf.
De kerkeraad had slechts drie stuk
ken land te beheren. Wegens de dure
tijd werd J. M. Braber van 78.70 terug
gebracht op 63.Het land van Du
way in 1712 gekocht, bleek kleiner te
zijn dan opgegeven was en bracht nu
40. op. Voor een kleine gemeente had
den wij zeer veel vaste bedeelden. De
uitgaven beliepen 600.per jaar aan
geld, kleren, levensmiddelen, verpleeg-
gelden en medicijnen. De collecten waren
niet onbelangrijk, want zij beliepen toch
nog 400.De erfenis der inboedels
van arme ondersteunden was nimmer
een voordeeltje in deze tijd. Daarbij
kwam nog, dat in 1744 de armoede groot
was geworden en wij 17 ondersteuningg-
gevallen hadden voor een bedrag van
820.20. Daarom werd scherp toegezien
op de levenswandel en de ondersteuning
in geld omgewend door ondersteuning
in natura, voornamelijk in tarwe.
Varia
De diakonie hielp geregeld de kerk in
financieel opzicht. Maar dat kon niet
altijd zo blijven, want de kerk had in
1740 schuld aan de diakonie tot een som
van 2360.Ook de diakonie moest
waakzaam zijn, want men had vele on»
dersteunden, die wel eens mopperden,
waardoor de kerkeraad expres de admi
nistrerende diaken de hand boven het
hoofd hield.
Ds van Vianen stelde in 1742 voor om
diakonierekening te doen na des zon
dags te voren afkondiging te doen van
de kansel, om dan de manslidmaten toe
gang te verlenen. Dit geschiedde ook in
naburige gemeenten. Hij pleitte ook voor
afschaffing van de jaarlijkse maaltijd
waarmee 12.gemoeid was. Dit be
drag kon vervallen aan de schoolmees
ter voor het uitschrijven der rekening
en opmaken van het saldo. De meester
was een onpartijdig man en temeer
drong hij er op aan, omdat in 1741 een
aanzienlijk abuis was ontdekt.
Ook besloot men voortaan niet meer
des zondags te vergaderen maar door
de week, omdat ook vele stoffelijke za
ken moesten besproken worden, hetgeen
na de kerkdienst niet erg in de smaak
viel.
Op zulke vergaderingen werd meteen
in deze tijd niet zozeer meer bier ge
dronken. Zo ongeveer 1740 kwam de
koffie in zwang en vijf jaren later de
thee. Merkwaardig is ook dat de gehele
voeding een wending kreeg, doordat
vanuit Amerika de aardappel werd in
gevoerd. Men had er toen nog geen be
grip van, dat dit eens de glorie van
Flakkee zou worden.
De schoolmeester bleek achteraf een
goed administrateur te zijn, want de
boekhouding was prima. Hij maakte van
de onderscheiden inkomsten aparte ru
brieken: collecten, Bigge, renten, pacht
ten, kasopnamen. Bij de uitgaven: be
deelden, begraafkosten, levensmiddelen,
belastingen, arbeidsloon en kerkelijke
onkosten. Ook schijnt er een soort ka
daster nu te bestaan, daar de huizen der
diakonie met nummers worden genoemd.
Afscheid
Wegens aanhoudende zwakheid moest
de predikant zijn ambt neerleggen.
Reeds werd hij ook de laatste tijd bij
gestaan door proponent Blenke. Op 13
juni 1746 verkreeg hij eervol ontslag,
verliet een maand later ons dorp en
stierf in 1/752.
Maarssen.
Ds G. van der Zee
(Wordt verwtlgd)
plaats Sint Pieter als kerkpatroon had.
Hierdoor wekt Laurillard de indruk
alsof het „Sint" ten onrechte bij Filippus
voorkomt en dat er sprake is van een
verkeerd gebruik van de naam Philips
van Bourgondië op wiens last de be
dijking van St. Fillpsland tot stand is
gebracht in de 15e eeuw.
Philips van Bourgondië was stellig geen
heilige. Des te verhevener is het voor
beeld van de martelaar Filippus naar
wie het eiland is genoemd, al zal dat
waarschijnlijk wel gedaan zijn mede met
het oog op de wereldlijke Philips.
Bij Sint Maartensdijk noteert Lauril
lard, dat aldaar het huwelijk tussen
Frank van Borselê en Jacoba van Beie
ren officieel is voltrokken. Aan de
eerstgenoemde herinnert het marmeren
praalgraf in de kerk.
Daarmee heeft Laurillard de eilanden
behandeld, want geen andere plaatsen
op Flakkee en Tholen bezitten er iets
bijzonders, althans naar zijn smaak. Dit
besefte de schrijver wel, toen hij in 1891
zijn pennevrucht van de pers liet gaan.
Daarom schreef hij in het voorwoord
van „Op uw stoel door uw land" de vol
gende woorden:
„Ongetwijfeld zal nu deze en gene er
wel iets ja, veel, in missen en dan wel
licht vragen: waarom dit er niet bij op
genomen en waarom ook dS,t niet? Nu,
dan zal ik eenvoudig antwoorden: om
dat ik, ik alleen, niet alles weten kon,
wat al mijn lezers tezamen kunnen we
ten. Ook is het boekje meer vanzelf ge
groeid, dan naar een vooropgezet plan
gemaakt. En, als er zeven appelen aan
een boomtak gegroeid zijn, moet men
niet gaan vragen: waarom niet acht?"
Tenslotte geeft Laurillard nog aan
waartoe dit werkje moest dienen,
„'t Kan allicht aan iemand iets bekend
maken, wat hij niet wist, of iemand iets
herinneren, wat hem ontgaan was.
't Kan ook veel tegen de stroom der
vergetelheid in veiligheid stellen, wat
op de volksktmde (folklore) betrekking
heeft, oude gebruiken, spelen, liederen,
rijmen enz."
In zoverre heeft dit boekje inderdaad
wel verdiensten gehad al zou men het
graag veel uitvoeriger gezien hebben.
In de tijd, dat er nog weinig beknopte
reisgidsen waren, kon men aan de hand
En 't betekent als het ware een her
wonnen leven, als ge, bevrijd van Uw
Rheumatische Pijnen, weer monter en|
vief uit de voeten kunt, bevrijd van
stijfheid en stramme pijn. Begin mor
gen zonder verwijl met Kruschen Salts;
U zult al gauw zelf ervaren hoe goed
ge er U bij voelt.
van dit boekje bij tochten door Neder
land allerlei wetenswaardigheden ont
dekken. Daarom is het ook menigmaal
herdrukt.
Of Laurillard de eilanden gekend
heeft Vermoedelijk wel. Zo niet uit zijn
Rotterdamse tijd, dan toch in de periode
dat hij zijn lezingen hield. Een uitnodi
ging om voor b.v. 't Nutsdepartement te
spreken, zou hij zeker niet hebben afge
wezen, al was het alleen maar uit be
langstelling voor onbekende dorpen. Dat
Laurillard hier gepreekt heeft, ligt min
der voor de hand. Wel stonden in zijn
dagen op de eilanden nog diverse mo
derne dominees, maar de gewoonte om
predikanten ,,van elders" voor een zon
dag te vragen, was destijds zeker op de
eilanden geen mode, daar de reis erheen
en terug veel te hoge kosten meebracht.
H. de J.
ST. ANNALAND
Data schoolreizen. De data van de dit
jaar te houden schoolreizen zijn thans
bekend. De leerlingen van de klassen
2 en 3 van de School met de Bijbel gaan
D.V. vrijdag 12 juli op reis en de hogere
klassen op vrijdag 19 juli. De leerlingen
van de CL. School maken hun school
reis op donderdag 18 juli a.s.
Een mooie resultaat. De door de
Hervormde Dameszendingskrans „In
donesië'' georganiseerde verkoping ten
bate van de uitbreiding van de Ned.
Herv. Kerk heeft ruim 1500.opge
bracht. Wel een zeer mooie resultaat!
