Gemeenteraad Herkingen
Bijzonderheden over de Ned. Herv.
Kerk te Middeiharnis
VERVOLG BRAND MIDDELHARNIS
Een stuiterfGie beg^otfng - Géén auto-o^
Plannen véót 1949
dienst nodig?
De leiding bij dé kerkbrand
ie Mlddelharnis
Bladz. 2
„E 11, A N D E N - N I E U W S"
3 i^^t\tx;:iJS'saaz:s'\sxsnsxtssta
Met de brand in de Ned. Herv. Kerk
te Mlddelharnis op 30 Dec. 1948 is een
Jjrachtig historisch bouwwerk voor de
gemeente verloren gegaan.
De kerk is een laat-gothische kruis
kerk en was oorspronkelijk een Rooms-
Katholleke Kerk. In de 15e eeuw behoor
de de hoge heerlijkheid van Middelhar-
nis aan enige kloosters en geestelijke
genoptschappen, die ook hec klooster of
de abdy van St. Michiël te Antwerpen
in bezit hadden.
Bij de bedijking van de gorzen werd
o.m. bepaald, dat „de dijkers om den
godsdienst te vermeerderen" ook een
kerk moesten bouwen. In een van die
oude paperassen kwam voor: dat
„de voorschreven dijkers bij rade
„van ons, ter eere Gods ende sijner
„gebenedijde Moeder, en den Heili-
,,gen Engel Sint Michiel, eene kerk
„met haar toebehoren funderen, ma-
„ken, volbrengen en onderhouden,
„ten eeuwigen dage bij de gemeente
„van ons, en bij twee kerkmeesteren
.aldaar wonende, die wij of onze
„Ervëh daartoe zetten ende ordon-
„neeren sullen, daaraf die gifte van
,,de voorschreven kerk, kostery en
„alle andere officiën, geestelick en-
„de wereldlick ons of onze Erven of
„zaken van ons hebbende, blijven
„sal ten eeuwighen daghe, en wat
„Priester men deze voorschreven
„kerk geeft, zal altijd woonachtig
„wesen binnen den voorschreven
„lande Mlddelharnis en dat dorp zal
„heeten Sint.Michiel in Putten.
Voor de Hervorming was de kerk aan
den aartsengel Michael en aan Johannes
de Evangelist gewijd. Met de bouw is
terstond met de bedijking begonnen, in
het jaar 1467 werden reeds juwelen en
zilver aan haar toegewijd en uit een oud
contract, anno 3 Juni 1488 (23 jaar na
de dag van uitgifte) is gebleken, dat de
heren van Mlddelharnis onder elkaar een
verschil hadden over een vacante pas-
töorsplaats in deze kerk.
Toen de Hervorming kwam was de
éérste predikant die te Mlddelharnis in
functie kwam Aico of Ajac Westerwol—
de. Hij kwam in 1575 en werd in 1582
uit zijn dienst ontzet. Tot 1825 toe werd
de gemeente bediend door één predikant.
In dat jaar kwam de tweede, nl. de pro
ponent Christiaan Gerrit Montijn, die
drie jaren later vertrok naar IJssel-
monde.
Op kerkelijk gebied openbaarden zich
eigenaardige gebeurtenissen. Binnen 40
jaren werden er te Mlddelharnis vier
predikanten uit hun ambt ontzet. Ket
waren Ajax Westerwolde in 1582; Bal
thazar van Doom in 1599; Pleter Zee-
gers in 1608 en Jacobus Carpentarius
in 1619. Jammer dat het historieboek de
redenen niet vermeldt. Lettend op het
jaartal valt het vermoeden, dat zij wel
niet vrij zullen geweest zijn van Remon
strantse gevoelens.
In het jaar 1657 werd aan de kerk
een consistorie aangebouwd, in 1868 werd
de predikstoel met het hek vernieuwd.
Inwendig werd de kerk veranderd in
1793, toen hing men er de 4 koperen
kroonkandelaars in. Tot 1795 waren er
zeer fraaie banken in, versierd met wa
penschilden. De leuningen van de fraaie
preekstoel waren kunstig uitgevoerd:
die aan de noordzijde was het werk van
een beeldhouwer, de andere was gesne
den met een gewoon kaakmes (in 1794
door Aren Mannusz. Wafelbakker,
stuurman te Mlddelharnis, in de vorm
van een fraai kabeltouw. Dit antieke
stuk is zowel bij de brand in 1904 als bij
deze brand gered geworden.
De brand in 1904.
De kerk is Vrijdag 24 Juni 1904 to
taal uitgebrand, zodat toen alleen de
60 cm dikke muren bleven staan. Niet
120.000 inclusief inventaris. Vanaf Mei
1948 is de bestaande verzekering ver
hoogd bij de Nieuwe Eerste Nederlandse
Verzek. Mij. N.V. met een bedrag van
340.000, zodat de kerk voor totaal
460.000 verzekerd is.
Al wordt de grootste schade door de
verzekering gedekt, daarmede is er niet
aanstonds een nieuwe kerk. De grote
schaarste aan m.ateriaal zal de herbouw
zeer stagneren.
Op een andere plaats in ons blad ho
pen wij nog enige bijzonderheden te
melden.
driemaal dus, maar tweem.aal is de kerk
verbrand. In 1S04 ontstond alleen in de
toren brand. De kerk was toen verze
kerd bij de Utrechtse Maatschappij voor
een bedrag van plm. 52000.De oor
zaak was toen ontstaan door de werk
zaamheden van een loodgieter, die juist
dien middag lekken in de goot had gere
pareerd. V/einig heeft men ook toen
kunnen redden.
De toren.
De toren van Mlddelharnis heeft be
roemdheid, omdat deze voorkomt op het
„Laantje van Mlddelharnis", geschilderd
door M. Hobbema in 1689, dat zich thans
in de Nationaal Gallery te Londen be
vindt en een waarde van vele duizenden
guldens vertegenwoordigt.
Op dit schilderij ziet men de toren nog
met spits, welke peervorm in 1811, op
last van Napoleon I is afgebroken om
een platvorm te verkrijgen voor de
plaatsing van een seintosstel of se
maphore.
In 1804 werd de spits van deze toren
door de bliksern getroffen. Door moedige
,,Meneersenaers", die de spits beklom
men Is deze brand door het aanbrengen
van water met brandemmers geblust.
Het gemeentebestuur heeft aan de dap
peren „eene vereering" geschonken voor
hun moedig optreden.
De toren, die geschiedenis heeft en
vele eeuwen over zich heen heeft gehad,
is gelukkig behouden.
Het kerkorgel.
Bij de herbouw van de brand in 1904
werd in de kerk een prachtig nieuw
orgel geplaatst, gebouwd door Maar-
schalkerweert uit Utrecht, destijds de
beste orgelbouwer in het land. Het was
een zuiver pneumatisch orgel met ro
mantische dispositie en had 17 stemmen.
Veel aan ten koste gelegd.
Aan de nu afgebi-andde kerk was veel
ten koste gelegd. Enige jaren terug, ten
tijde toen Ds L. Blok (thans te Kam
pen) de predikantsplaats vervulde, zijn
er nieuwe galerijen in gebouwd. Ook
was een geluidinstallatie aangebracht.
Het kerkbezoek is onder Ds Blok reeds
zeer toegenomen. De kerk, die ongeveer
1000 zitplaatsen had was in feite te
klein. De nieuwe predikant Ds H. Goed
hart trekt grote scharen volks.
De herbouw.
De fcerbouv/ zal in deze tijd van ma-
teriaalschaarste niet zo gemakkelijk
gaan. Zien wij er op, hoe het met de
door ds oorlog verwoeste kerken in ons
land gaat, dan zijn er enige Jaren mee
gemoeid.
Mlddelharnis heeft in vorige eeuwen
ook tijden van rampspoed gekend. Een
resolutieboek te Mlddelharnis' begonnen
tussen de jaren 1585 en 1590 vangt aan
met de woorden
Oor coatrlt'.im et humuliatöm
Deus non öesptcies",
wat betekent: God zal het benauwde en
bedroefde hart niet verachten.
Welnu, in dien v.'aarlijk benauwdheid
en droefenis gevonden wórdt, dan zal
er ook bij al het leed een juichtoon
klinken, zoals Ps. 102 9 zo schoon aan
geeft
Al.ï voor 't oog der nageburen
Gods ontferming Slons m.uren
Weer zal hebben opgebouwd
En zijn heerlijkheid aanschouwt;
Als Zijn goedheid op de klachten
Der verdi-ukten en verachten
Letten zal en 't onheil weren.
Dan zal 'elk Hem juichend eren.
------O------
Va.n de Redactie.
Het Ingezonden stuk van de organist
de heer A. van Zetten te Mlddelharnis
over het vergane kerkorgel, moest blij
ven overstaan tot Vrijdag' a.s.
Terwijl de, ontsfulmige golven, opge
zweept door de felle wind, de dijken
beukte door de glas-irt-ïood-ruitjes
van het intieme Herkingse raads.'saaltje
een imposa;nt gezicht kringden de
vroede vaderen van deze kleine Flakfcee-
se gemeente rond liet lustig brandend
houtvuuf in de open haard, in afwach
ting van de Burgervader, die de laatste
raadsvergad,ering in 1948 zou presideren
doch wegens een aanrijding' door
Dirksfendse Brandweerauto verlaat v/as
Vanzelfsprekend was de brand in de
Herv. Kerk te Mlddelharnis ,Ket onder
werp van het gesprek en het bleek dat
deze droeve^ gebeurtenis ook op de Voor
zitter niet nagelaten had Indruk te ma
ken. Want nadat hij de vergadering als
gebruikelijk geopend had, sprak hij al
lereerst zijn deelneming vilt met het
zware verlies, dat de kerkelijke en bur
gerlijke gemeente van Mlddelharnis ge
troffen heeft, door het volledig verloren
gaan der Ned. Herv. Kerk. Hij sprak
daarbij de wens uit, dat dit bedehuis
met medewerking der hogere autoritei
ten weer spoedig kan worden herbouwd.
De notulen werden daarna vastgesteld.
De Ingekomen stukken behelsden eni
ge door Ged. Staten goedgekeurde raads
besluiten en een mededeling van mej.
Vermeulen dat zij in vei'band met haar'
vertrek ontslag neemt als lid der ad
viescommissie voor de Kleuterschool.
Ter voorziening in deze vacature had
den B. en W. een voordracht opgemaakt,
bestaande uit mevr. Neels en mevr.
Tuinstra. De laatste werd met 5 stena
men benoemd. Mevr. Neels kreeg 2
stemmen.
Met de Bank van Ned. Gemeenten
werd een rekening-courant overeen
komst aangegaan voor de financiering
van de woningbouw.
De Chr. School- op Ger. Grondslag had
vergoeding gevraagd voor in de oorlog
verloren gegane leermiddelen en mate
rialen. Zoals bekend, vergoedt het Rijk
deze alleen vla de gemeente. De aan
vraag is door B. en W., zomede de in
specteur van het L.O. getoetst, waarom
het college voorstelde medewerking te
verlenen tot een bedrag van f 1591.50 en
deze kosten over drie jaar verdelen.
Waar dit bedrag wel niet op korte ter
mijn terugontvangen zal worden, is het
misschien mogelijk een voorschot -van
het Rijk te krijgen. Over deze kwestie
bestaat nog steeds een meningsverschil.
Ce gedupeerden verlangen Vergoeding op
basis der vervangingswaarde, maar de
Regering wil slechts tötbetalen óp basis
va:n 1940.
Dhr V. d. Wende wilde de school al
het nodige geven, doóh meende, dat er
grenzen in acht genomen moesten
worden.
De Voorz. was het daarmee eens,
maar als de school de spullen krijgt, die
nu aangeschaft kunnen worden, dan is
het weer prima in orde", zei hij.
„Er zullen wel scholen zijn, die het
met heel wat minder moeten doen", vul
de Weth. witvliet aan.
De raad besloot zijn medewerking aan
de aanvraag te verlenen.
Een wijziging van de begroting 1948
v/erd goedgekeurd. Er was een achter
stallige uitkering uit het gemeentefonds
ingekomen ten bedrage van 4782.79;
voor Herkingen dus een aardige mee
valler. Ged. Staten hadden naet het oog
daarop gezegd nog geen beroep te doen
op -de reserve, die men had willen aan
spreken om de uitvoering van het eer
ste doel van het bekende verlanglijstje
uit te voeren.
Begroting Armbestuur
Bij monde van dhr v. d. Wende advi
seerde de commissie tot nazien der be
grotingen tot goedke'uring van de begro
ting Armbestuur '49, waartoe de raad
besloot. De gemeentelijke subsidie be
draagt evenals vorig jaar 2500.De
opbrengsten uit eigen bezit belope^
1600.Wat het verloop van 1948 be
treft, Z'dllen de uitgaven vermoedlljk
5000.bedragen, waarvan 3700.
aan armlastigen is uitgekeerd.
Gemeentebegroting 1949.
De adviescommissie had volgens de
h(.er v. d. Wende ook tegen deze begro
ting geen bezwaren. Alleen werd inlich
ting verzocht over een post van 650.
welke geraamd is voor een ophaaldienst,
v/at iets nieuws voor de gemeente be
tekent. Verder achtte de comm.lssie een
post voor onderhoud van de kaai a f 250
ontoereikend, temeer daar er gespuid en
met de eg gewerkt zal moeten worden.
Ook zal het onderhoud van plantsoenen
enz. meer werk van de gemeentewerk
man vragen, waarvoor niets geraamd is.
De commissie had tenslotte een woord
van dank aan de secretaris voor de ver
strekte inlichtingen.
Woensdag 5 Januari 1949
Over de leiding bij het blussen van de
kerkbrand te Mlddelharnis wordt veel
critiek gehoord. Gewoonlijk staan dé
beste stuurlui aan wal en nu deze dorps
ramp achter de rug is, is het gemak
kelijk napraten.
Toch kunnen wij niet nalaten enkele
opmerkingen te maken.
Toen de brand ontdekt werd, liet het
zich niet zo ernstig aanzien. Onze ver
slaggevers waren er heel vroeg bij en
door een kerkvoogd en een diaken weajl
meegedeeld, dat het wel los zou lopen.
Men had zich echter zeer vergist, daar
de vuurhaard niet beneden, maar in de
koepel van het koor zat.
Een grote fout is gev/eest, dat men al
leen maar aanstalten maakte om de
brand via het dak te blussen. Uitgerol
de slangen in de kerk zelf moesten er
weer uit, omdat men de kerk „droog"
wilde houden. Men meende toen nog,
dat hetalleen tot een koorbrandje be
perkt zou blijven.
De kerk is zo gebouwd, dat de muur
die het koor van de kerk scheidt, niet
tot de nok toe is doorgebouwd. Het is
dus een z.g. doorlopend dak tot aan de
toren toe. Omdat het vuur in de nok
zat, valt het te begrijpen, dat het zich
aan het droge hout van de kerk mee
deelde, wat door de vele spinraggen be
vorderd is geworden.
Had men dit kunnen voorzien, dan
ware het wenselijk geweest om direct
op de scheiding van koor en kerk gaten
in het dak te hakken, om te trachten
^de brand tot het koor te beperken. Dit
is niet gebeurd. Een voorbeeld, dat dit
had geholpen, blijkt wel uit het feit,
toen men zich met alle macht op het
behoud van de toren concentreerde, dat
daar zelf nog een stuk dak is blijven
staan.
Dat wil geenszins zeggen, dat de
brandweerlieden zich niet geweerd heb
ben. Ze hebben hard gewerkt, zelfs met
levensgevaar. Van die kant alle lof.
Maar wrj kregen toch de indruk, dat een
goede leiding ontbrak.
De architect ir Sneileman, opzichter
van gemeentewerken was uitstedig.
Men heeft ook eerst gedacht dat de
brandweer van Middélhamis het wel af
kon. Te laat, zijn de brandweercorpsen
uit Plakkee gealarmeerd.
Brandweerlieden uit Sommelsdijk b.v.
waren persoonlijk al twee keer op het
terrein van de brand geweest, en gingen
da;n weer vlug terug om present te zijn
bij de eerste oproep. Dit geschiedde
eerst veel later. Alles wjjst er op, dat
men meende, dat men het plaatselijk af
kon.
Bovendien wisten de brandweercorp
sen niet waar zij zich melden moesten.
De meesten reden naar het terrein van
de brand, terwijl ze op de haven moes
ten zijn.
Er ligt een les in, dat de brandweer
corpsen zich ook oefenen, om bij een
brand van betekenis, gezamenlijk te
kunnen optreden. Daaraan mankeert o.i.
op het moment nog veel.
Bij een brand van betekenis, vooral
aan hoge gebouwen zoals een kerk, ont
breekt het ook aan goed materia^al. Men
heeft nu met ladders levensgevaarlijke
toeren moeten verrichten. Soms 3 man
op een ladder; plus slangen, waarbij wij
ons hart vasthielden, dat er ongelukken
zouden gebeuren.
Aanschaf van een of meer brandlad-
ders is voor ons eiland noodzakelijk.
Op deze belangrijke, zaak zal onge
twijfeld nog wel eens worden terugge
komen.
De Voorz. v/as met dit dankwoord in
genomen, daar hij het wel op zijn plaats
vond, dat in een openbare vergadering
eens gesproken wordt over de v/aarde-,
ring die de gemeente voor zijn ambtena
ren heeft. De huidige regelingeii bren
gen grote uitbreiding van werkzaamhe
den mee en eisen verdieping van kennis.
De poging om een sluitende begroting
te krijgen is geslaagd. Er is een post
van 1100 gulden onvoorziene." Verschil
lende plannen die er zijn, zullen bij be
grotingswijziging worden geraamd en
niet op de begroting zelf.
Wat de post van 650.voor een op
haaldienst betreft, deelde de Voorz. mee,
dat B. en W. onaangenaam getroffen zijn
door de wijze, waarop verschillende in
woners hun huisafval op de wegen depo
neren. Daarom moet er gelegenheid ge
schapen worden om het huisvuil op be
hoorlijke wijze kwijt te kunnen. De be
doeling is nu, dat er bij wijze van proef
4 maanden met de auto van v. d. Tol
het huls-vuil één keer per week zal wor-
