niltti^KBI/^5p6ED.Gnoni)ölA6 v33pMZUID-HOain EHATIDEn
N.V. üitgeyersmaatschappij „E1LANDEN-NIE0W8"
Aanval op Duitsche
lioie'chepen.
Jaargang
WOENSDAG 18 FEBRUARI 1942
No. 1319
et modernisme in de
Ned. Herv Kerk
Kiraa
AaTn é^DERTI NOVEMBER 1936 OPGENOMEN HET B LAP .O NZ E E L A N D E N" - 18= JAARGANG
UITGAVE VAN ^Ê^^Ê^m^mÊ^m^m^^^^^^^^^^
n.
Goed verduisteren
is een gemMnschappelijke plicht.
TOCH VOLDOENDE AARDAPPELEN!
iiahdeiuiieuws
Gev«%d te MiddeBianilt Prte. Hendrflcrtr. 122 C» Giro 167930 Postbox 8 Td. 17,
Bpcantoor voor Ze^Mid: 8t. Maartwaadak Marfet, Tclet S».
Akoniiementsprös 83 cent per 3 maanden bfl voorultbetaimg.
VtweWJnt lederen Woensdag en Zaterdag.2 maal per week.
Attondwlöke nummers 6 cent Buitenland 8 gulden per Jaar.
Advertentte-prtlB 20 cent per regel. Reclames 40 cent
Hootdradacteur:
TH. DE WAAL MIDBELiHAIlNIS C 122.
Historische a«*ifceirgrond.
Wanneer we over het modemis^jie spre-
en Is het niet zoo gemakkelijk, daarvan
een'beknopte, duidelijke en vsretenschappe-
-yk verantwoorde deifenitie te geven. Gelijk
•Ike geestesstrooming kan ook deze van-
it verschillend gezichtspunt worden be-
echouwd. Daarbij hééft zij zelf meerdere
facetten en is er ook onder de modemsn.
onderling zeer veel verschil op allerlei pun-
t#n. Toch Is het wel mogelijk zooveel ge
meenschappelijks te ontdekken in de diverse
nuanceeringen, dat deze richting, on,danks
haar dikvirijls vage formuleeringen, in haar
ezenskenmerken kan worden omschreven.
Onder het modemisme zouden we dan wil-
fen verstaan die nieuwe cultuurstrooming
•welke door emancipatie van overgeleverde
theologische systemen, met name ook door
Mn vröe houding tegenover de Schrift, op
Bodsdienstig-kerkelijk-cultureel gebied de
Volledige autonomie van de menschelijke
geest proclameerde en elk onder geestelijk
gezag dan dat van de rede ontkende. De
kerngedachte van het modernisme is dus
deze, dat theologie noch philosofie, weten-
«ehap noch kunst zich a priori moeten
vastleggen op aan Bflbel. of Kerkgezag
ontleende dogmata, maar in volkomen vrij
heid en scherp critisch door middel van de
menschemke rede hun conclusies moeten
opbouwen. Het modernisme is derhal
ve een geesteltjke strooming, die niet
de Schrift, maar de rede als kenmerk er
kent en daarom staat het antithetisch te
genover het Bijbelsch Christendom en de
[Oorspronkelijk reformatorische beginse
len van Calvijn en Luther en evoneens te--
genover het Roomsch-Katholicisme.
Als theologisch-kerkelijke richting da
teert het modemisme van plm. 1850.
Vraagt men naar de oorsprong ervan, dan
wordt veelal gewezen op het driemanschap
Seholten - Kuenen - Opzoomer, die als de
geestelgke vaders der moderne theologie
kunnen worden beschouwd. Dit is slechts ten
deele juist. Het kernprincipe, dat aan het
modernisme ten grondslag Ugt, is door de-
n mannen slechts op een bepaalde wijze
uitgewerkt, doch het was reeds eeuwen
vöór hen in de West-Europeesche cultuur
verschenen. Vanaf 't begin der Nieuwe Gte-
sehiedenis, dus ongeveer 1500, zijn er man
nen en bewegingen geweest, die in wezen,
meer of minder radicaal, hetzelfde voor
stonden, die de zoogenaamd traditloneele
opvattingen der Böbelgelöovigen niet on-
Voorwaardelijk kondsn aanvaarden en meer
waarde hechtten aan de uitkomsten van
verstandelijke bespiegeling dan aan de Open
baring Gods in Zijn Woord. In deze zin
kan men met Prof. Boessingh („Het moder
nlsme in Nederland") zeggen, dat de mo
derne mensch er altöd is geweest! Zoo be
schouwd, heeft het modernisme een his
torische achtergrond, die het wel de moeite
vaard Is, nader te bezien.
Het In de 15e eeuw in Italië ontstane
hnmanlsnie kan als een voorlooper be
schouwd worden. Deze strooming toch was
een reactie op de Roomsch-Middeleeuwsche
prlesterheerschaj>p\j, die geen ruimte liet
voor zelfstandig onderzoek. Vooral door
da studie der Grieksohe en Romelnsche
klassieken werd een groote voorliefde ge
boren voor heldensche filosofieën, maar
ontstond tevens kritiek op de kerkelijke
tradities. Men was dus voorstander van
vrö onderzoek, ook op godsdlenstlg-theo-
legisch gebied en daarin nu ligt het „mo
dernistisch'' element van het humanisme.
Wel kwamen de bekende humanisten, zoo-
als Erasmus, Agricola en Gansifort niet tot
een breuk met de Roomsch-Kathoüeke kerk
•n Is er btj hen geen sprake van een geslo
ten theologisch systeem, dat antithetisch
tegenover de Kerkleer stond, maar deze
mannen werkten door hun humaniteitsge-
d&ehte en hun optimistische-beschouwingen
over den mensch de grondbeginselen van
het Christendom bij velen los, waardoor on
verschilligheid voor de godsdienst ontstond
en de mensch op de troon verheven werd.
In principe was het met Humanisme en
Reformatie een tegenstelling als van auto-
aomie en theonomie. In deze zin is het hu
manisme der 16e eeuw ook thans nog lang
niet gestorven en grijpt omgekeerd het mo
demisme der 19e eeuw op dit humanisme
terug.
Door heel de Nieuwe Geschiedenis zet
ittt geestesstroom zich voort. We vinden
hem in de Libertijnen, tegen vrte Calvin
In a«nève zulk een zware strtjd te voeren
\9vtt gebad en in de Ubertinistische regen
ten in ons eigen landgedurende de Repu
bliek. Hun bijnaam „rèckelijken" zegt in
dit opzicht reeds genoeg. In de afwijkingen
der Remonstranten lag mede reeds de kiem
eener modernistische ontwikkeling, al was
er tusschen de Remonstranten van 1619 en
de modernen van 1860 nog een heel groot
verschil. Het zijn echter in het bijzonder
een tweetal wijsgeeren geweest uit de
17e eeuw, die door hun groote Invloed als
wegbereiders mogen gelden voor latere
anti-christelijke stroomingen. We bedoelen
Cartesius en Spinoza.
Cartesius zijn eigenlijke nam was
Réné Descartes die leefde vdn 1596 tot
1650, heeft 20 jaren van aijn leven in Hol
land doorgebracht, ofschoon hij een Fransch
man van geboorte was. Hij is de vader van
die wijsbegeerte, die wij het rationalisme
noemen, d.w.z. de leer, dat de menschelijke
rede (ratio) de broa is van onze kennis. Hij
leerde, dat men in de philosofie evenals
in de wiskunde door logisch denken uit het.
geen evident (zeker) is, kan komen tot de
opbouw van een wijsgeerig systeem, dat de
wereldverschijnselen verklaart. Zijn grond
stelling was: Cogito, ergo sum (ik denk,
dus besta ik). Dit is volgens hem het prin-
cipium van alle wetenschap. -Al onze kennis
ook die van God, wordt daaruit verkregen.
Dat wij een idee van God hebben, is voor
hem 03n bewijs, dat God bestaat. Verdere
ontwikkeling van ^jn systeem is hier niet
noodig. We begrijpen uit het genoemde
reeds, dat hij volkomen los stond van de
bijzondere openbaring in Gods Woord en
de rede niet alleeli verre daarboven stelde,
maar zelfs bij uitsluiting beschouwde als
de bron onzer kennis van God, mensch,
wereld, ziel, etc. Met deZe leer stond hij
in flagrante strijd met het Calvinisme en
het is dan ook geen wonder, dat' de groote
strijder voor de Gereiformeerde waarheid,
Voetlus, met kracht tegen dit Cartesianisme
is opgekomen, dat evenals het modernisme
van latere tijd door zijn rationalistische
grondslag het Christendom ondermijnde.
Ban ander philosoof, die een sseer groote
Invloed heeft uitgeoefend in de richting
van de vrije gedachte, was de Joodsche
wijsgeer Spinoza. Hij werd in 1632 te
Aijisterdam uit Portugeesch-Israëlitische
ouders geboren. Hij kreeg een geleerde op
voeding van rabbijnen en van den yrijgeest
Van den Ende, waardoor hij vrije opvat
tingen kreeg omtrent godsdienstige vraag
stukken. Het orthodoxe Joodsche geloof
kon hem niet bekoren, daar hij dit van
zelfsprekend in strijd achtte met zijn van
alle Godsgezag geëmancipeerde denkbeel
den. Pogingen, om hem voor het oude ge
loof te behouden, faalden en toen werd
Baruch de Spinoza op 24;-jarigen leeftijd
uit de synagoge geworpen. De gereifor-
meerde predikanten en hoogleeraren waren
hem evenmin gunstig geamd en zelfs moest
hij zich eenige tijd verbergen. In de laatste
periode van zijn leven vïoonde hij in den
Haag en was daar o.a. bevriend met Jan
de Witt, die libertijnsche ideeën had. Met
het slijpen van brilleglazen voorzag hij in
zijn onderhoud. Op 45-jarige leeftijd reeds
overleed hij aan de tering.
Deze Spinoza was een vrijgeest, die de
autonomie van de menschelijke rede als
vanzelfsprekend aannam en evenals Carte
sius langs de weg van Inductief denken
tot een theologisch-wijsgeerig systeem
kwam, dat geen rekening hield met Grods
geopenbaarde waarheid. Hij stond vrij we
tenschappelijk onderzoek voor, ook ten op
zichte van de Talmud en de Bijbel, bestreed
het wondergeloof en eischte het recht van
kritiek ook op de Heilige Schriften. Hij
wees op tegenstrijdigheden in de Bijbel, op
verkeerde dateeringen, etc. en deed zich
daarmede kennen als een heraut van het
modernisnie. Door dit alles kreeg hij de
naam van atheïst, wat hij echter niet was
daar in zijn systeem plaats is voor een God,
die echter niet' transcendent boven, maar
Immanent in alles is. Hij indentificeerde
dus God en wereld, leerde, dat God overal
in is en daarom was zijn wijsbegeerte een
anti-Christelijk pantheïsme. Daardoor
kwam hij ook tot de, uitspraak, dat
niemand God kan haten, een stelling, die
vierkant tegen de Bijbel ingaat.
Zoo is ook Spinoza evenals zoovele an
dere wijsgeeren na 1500 een man der vrije
gedachte, die denkbeelden heeft uitgespro
ken, welke later door de modeme richtin
gen zijn verwerkt. Zijn invloed heeift ertoe
bijgedragen, de kring dergenen, die zich
losmaakten van de autoriteit des Woords,
te vergrooten.
Wordt vervolgd.
De beeldhouwer Dick Stins vervaardigt op het oogenblik een borst
beeld van onzen Nestor in de schilderkunst, Jan Sluyters. De beeld
houwer legt de laatste hand aan züu werk.
(Polygoon-Sagers)
BUrrENLAND. f.
43 Britwhe vliegtuigen neergeschoten.
Naar het D.N.B, van bevoegde zijde ver
neemt, voeren op 12 Februari Duitsche 11-
nieschepen overdag door het Kanaal. Sterke
Britsöhe luchtstrijdkrachten probeerden de
Duitsche eenheden, die door groote forma
ties van de Duitsche luchtmacht werden
vergezeld^ aan te vallen. Er ontstonden
daarbij hevige luchtgevechten, waarbij 43
Britsche machines werden neer geschoten
terwijl aan Duitsche zïjde slechts zeven
vliegtuigen verloren gingen. Voorts werd
een Britsche torpedojager tot zinken ge
bracht en een anijere Britsche torpedojager
in brand geschoten.
De zeeslag in het Kanaal
Het D.N.B, verneemt uit Stockholm:
United Press meldt uit Londen, dat men
aldaar toegeeft, dat de Engelschen in het
Kanaal 42 vliegtuigen hebbsn verloren en
wel 20 bommenwerpers, 16 jagers en zes
Swordfishvliegbooten.
Het D.N.B, nïèldt uit Vigo:
Volgens radio-berichten uit de Vereenig-
de Staten heeft het groote Duitsche succes
bij den zeeslag in het Kanaal in Engeland
een buitengewoon sterken indruk gemaakt.
De zender Schenectady meldt: het bericht
over den uitslag van het gevecht, dat ge
volgd is op de catastrophe van Singapore,
heeft de Engelsche bevolking tot woede
gebracht. De zender New York zegt, dat
het bericht een golif van opwinding in de
Britsche openbare meenlng heeeft veroor
zaakt. De Engelsche pers dicht hevige aan
vallen op Churchill en zijn oorlogvoering.
Uit Stockholm wordt gemeld, dat de Nya
Dagligt Allehanda een bericht van United
Press bevat, volgisns hetwelk de Engelsche
bevolking de toededeeling over het gevecht
in het Kanaal als een „koude douche" op
het lijf viel. De Londensche correspondent
van Aftonbladet meldt, dat men zich thans
te Londen algemeen afvraagt, waar de
Britsche linieschepen gezieten hebben.
Het D.N.B, meldt uit Rome:
Het bericht van de groote Duitsche over.
winning in het Nauw van Calais heeft in
Italië groote geestdrift en vreugde ver
wekt. Uit het communiquéé van de Brit
sche admiraliteit blijkt duidelijk, aldus zegt
men, dat de Engelsche poging, den Duit-
schers de doorvaart te beletten, geheel mis.
lukt is en dat de Britsche luchtmacht en
de vlootstrijdkrachten opmerkelijk zware
verliezen hebljen geleden, die door de En
gelschen zijn toegegeven. Men merkt op,
dat daarmede is bewezen, dat de Britsche
vloot het Kanaal niet meer kan beheer-
schen.
Het gevecht in het Nauw van Calais.
Het N.N.B. meldt uit Geneve:
De Evening Standard drukt in een hoofd
artikel dat tot opschrijft draagt: „Een raad
sel", haar verbazing erover uit, dat het
Duitschen schepen ondanks de Britsche
verzekeringen van superioriteit in de lucht
en ter zee, gelukt is het Kanaal te pas
seeren. Gedurende den geheelen wereld
oorlog is geen enkel vijandelijk schip erin
geslaagd, het Kanaal binnen te dringen.
De Britsche openbare meening heeft door,
deze gebeurtenissen een zware slag gekre
gen. Het feit blijft des te onbegrijpelijkerf
aangezien de Britsche marine ter onder-~
steuning zelfs de.luchtmacht te hulp heeft
geroepen. De Evening News schrijft, dat
dezie aangelegenheid nog groote gevolgen
kan hebben.
Volgens een bericht van United Press
uit New York heeft de tijding van het zee
gevecht in het Kanaal en het Wjesten der
Noordzee de grootste verbazing b ijhet Ame
rikaansche publiek teweeg gebracht. Aan
vankelijk wilde men dit bericht ain,per ge-
looven, daar van Britsche zijde herhaalde
lijk was gemeld, dat de Duitsche slagsche-
pen Schamhorst en Gneisenau niet meer
capabel waren tot den strijd. De wederver
schijning van deze Duitsche oorlogsschei)en
heeft nog bijgedragen tot de neerslachtlg-
stemming onder het Amerikaansche publiek
GENERAAL WAVELL TERUG NAAR
JAVA.
De Londensche correspondent van Nya
Dagligt Allehanda meldt dat generaal Wa-
vell na ïïlijn bezoek aan het ifront van Bir
ma teruggevlogen is naar zijn hoofdkwar
tier op Java.
DE BENOEMING VAN ADMIRAAL
HELFBICH.
Radio Mundial meldtuit Londen:
De benoeming van admiraal Helfrich tot
opperbevelhebber van de geallieerde Pacific
vloot heeft in Londen eenige verrassing
verwekt. Van geen enkele zijde was tevo
ren ook maar aangeduid, dat er een wijzi
ging in het oppercommando der geallieer
den ophanden was en dat een Nederlandsch
Indische Admiraal in de plaats van den
Amerikaanscljksn admiraal zou treden. De
bladen, die alle den levensloop van admi
raal Helfrich publiceeren, en zxjn verdien
sten naar voren brengen, geven in hun
commentaren van een zekere terughouding
bl\jk.
QUISLING BIJ HITLER.
Het D.N.B. meldt uit Berlijn:
De Führer heeft Vrijdag in de nieuwe
Rijkskanselarij in het bijzijn van den Rijks
minister en chef der Rijkskanselarij, den
leider der partijkanselarij en den Rijkscom-
mlssaris voor de bezette Noorsche gebie
den, den Noorschen minister~president Vld.
kun Quisling voor een lang onderhoud ont
vangen. Vervolgisns was Quisling de gast
van den Führer.
Het noitmiale rantsoen zal worden verstrekt
De vorige week is medegedeeld dat het
tengevolge van de heerscbande zeer moei
lijke omstandigheden noodzakelijk was met
de bij de groote bevolkingscentra opgesla
gen reserve-voorraden aardappelen zuinig
om te gaan, daar hieruit reeds vier tot
vijf weken was geput. Daarom werd be
paald, dat de thans geldige bon van de
aardappelkaart niet één, doch twee weken
geldig zou zijn. Het door de tijdelijke hal
veering van het rantsoen veroorzaakte te
kort zou worden gecompenseerd door het
beschikbaar stellen van 750 gram peul
vruchten op een bon van de aardappelkaart
Dit beteekende echter niet, dat van over
heidswege niets werd gedaan om voor vol
doende aarda,ppelen in de steden te .ziorgen.
Met man en macht is gewerkt om het
aardappelenvervoer, ondanks de vrijwel on
gewijzigde omstandigheden, voortgang te
doen vinden.
Dank zij deze goede zorgen, is het Rijks
bureau voor de Voedselvoorziening in Oor
logstijd thans in staat de verheugende mee-
deeling te doen, dat de aanvoeren weer
zoodanig zijn, dat het normale rantsoen
aardappelen kan worden verstrekt. Er is
Vrijdagavond op de gebruikelijke vrtjze een
bon van de aardappelkaart aangew^ezen,
waarop het normale weekrantsoen verkrijg
baar is. Daar men op de thans geldige bon
dus het normale rantso3n van 3% kg per
week kan verkrijgen en derhalve de tijde
lijke halveering van het aardappelrantsoen
geen dooiigang zal vinden, ,2al de aangekon
digde extra bon voor 750 gram peulvruch-
t>3n deze week nog niet worden aangewezen
LANDSTANDSBESCHOUWINGEN OVER
DE VEEMARKTEN. -
c
De omzet van ons gebruiks- en slachtvee
heeift weer in sterke mate geleden door de
weersomstandigheden. Het verloop was in
zijn geheel nog slechter dan de week er
voor.Rotterdam had weer een tamelijk aan.
bod, n.l.een 500 stuks. Ook Groningen had
geen ruime aanvoer, echter was kalf- en
melkvee maar kort aangeboden. Te Rotter-^
dam was er juist heel wat meer versch
melkvee aangeboden, hetgeen nu niet ge
heel en voor de rest maar zeer moeilijk ge.
plaatst is geworden.
De ^rijs kon ook niet geheel behouden
blijven, ook te Groningen was dit het ge
val. De teruggang, zoowel in aanbod als
vraag, was wel het sterkst te zien op de
Bossche markt: er werd wat handelsvee
en wat vee aan de Bedrijfsorganisatie aan
geboden, maar het mocht haast geen naam
hebben. Leeuwarden, Zwolle en Utrecht
brachten het er weer wat beter af, wel was
het aanbod ook nog zeer kort, piaar er
was toch wat omzet. Te Zwolle en te Leeu-
wardsn was het bezoek van handelaarszijde
weer even ruimer vanuit midden-Nederland
Hoewel op deze markten het verloop in
zijn geheel ook flauw was, kon nu een
goede versche melkkoe toch weer gemak
kelijk geplaatst worden; de handel waagde
weer wat. De vraag en daardoor ook het
verloop in het magere vee was minder
dan de voorgaande week,; de prijs bleef niet
geheel behouden.
Over het geheel kon het versche melk
vee te Utrecht slecht geplaatst worden,
oorzaak hiervan was ook wel, dat heel wat
versch melkvee werd aangeboden, waar
de fleur al af was; het had n.l. voor eenige
dagen gekalfd, het slechte vervoer was
oorzaak, dat dit vee niet tijdig aanwezig,
was. Onze vee-omzet laat momenteel zeer
veel te wenséhen over. Hoewel dit nu voor
een zeer groot aandeel toe te schrijven is
aan de zeer slechte vervoersgelegenheid,
méenen we toch, dat er ook meerdere fac
toren aanwezig zijn, welke zoowel de vraag
als het aanbod op de veemarkt zullen gaan
beïnvloeden. In dit verband willen we erop
wijzen, dat de voorraad vee o.i. grooter is
dan dat er volgens de berekening opgestald
kon worden. Er zjjn over het geheele land
contracten afgesloten, zoowel van mest-,
opzet., als van kalfvee. Dit laatste was be
stemd voor den export naar Duitsohland,
hetwelk In 1941 vanaf 10 Januari heel wa,t
kalfvee heeft afgenomen. Ook nu was de
