in tijden van economische recessie
’Een bedrijf dat ondanks de crisis
’Een man in pak met stropdas
hoeft nooit meer te werken
Familiebedrijven doen het beter
vertrouwen heeft in de toekomst’
I
Gebroeders Moerland uit Sint-Annaland familiebedrijf van het jaar
Rien Heijboer: van krantenjongen tot orthopeed in het ziekenhuis
Boek is opsteker voor ondernemers
ii
Opvolgingsproblematiek voornaamste knelpunt bij ondernemers
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
Donderdag 6 december 2012
7
Familieband
Waar in de crisis staan we?
Passie
Excuus
Bescheiden
Kinderen
Variatie
Nichemarkt
Sleutelbeenbreuk
Boeren en voetballers
Overdracht
I
Energieweg 11J - 4691 SE Tholen - tel. 0166 60 93 33
www.vanhouteinterieur.nl
René Moerland uit Sint-Annaland kan het bijna niet ge
loven. Maar zijn bedrijf is woensdagavond in het ge
meentehuis in Tholen toch echt verkozen tot familiebe
drijf van het jaar. ,,Ik ben ontzettend verrast. Nooit
gedacht dat we het zover zouden schoppen.” Het zilver
ging naar schildersbedrijf Geluk uit Sint Philipsland,
brons naar metaalbewerkingsbedrijf Jansen uit Tholen.
Opvolging
Overname geeft rust
De Eendrachtbode is, net als de honderd deelnemende
bedrijven, ook een familiebedrijf. Wim Heijboer mocht
als oudste zoon het bedrijf van zijn vader voortzetten.
Zijn broer Rien koos na het breken van een been, elle
boog en pink een heel andere weg: armen en benen her
stellen. Heijboer is orthopedisch chirurg in het Erasmus
medisch centrum in Rotterdam en zit in de staf van het
Nederlands voetbalelftal. Hij nam de Thoolse onderne
mers tijdens de verkiezing familiebedrijf van het jaar mee
in de wereld van botbreuken en versleten heupen.
Dubbelgevoel
Lange termijn
interieur
Burgemeester Nuis reikt de prijs uit aan Han Moerland, rechts René Moerland.
een
Javadijk. Over die
Advertentie I.M.
Volgens oud-Setallander Rien Heijboer is sport niet echt gezond.
VERVOLG VAN ROOZEMOND
G?
Heijboer vergelijkt zich geksche
rend met acteurs als John Wayne,
Bing Crosby, Bob Hope en Walt
Disney. Beroemdheden die stuk
voor stuk begonnen zijn als kranten
jongen. Elke ochtend vroeg de deur
Thoolse ondernemers woonden de
uitreiking bij.
Vroeg of laat lopen familiebedrijven
tegen opvolgingskwesties aan. Mis
schien wel het meest kritische punt
is de overdracht aan de volgende
generatie. Flören: ,,Dat kan soms
gevoelig liggen. Veel ondernemers
Behalve het bedrijf uit Stavenisse
kwam Hotel Wesseling uit Dwin-
geloo uit 1662 als nieuwe onder
neming met een lange traditie in
de lijst. Ook verdween Bijkerk uit
Burgh-Haamstede van de lijst.
Gerard Polderman, eigenaar van pindafabriek Katjang Pedis uit
Sint-Maartensdijk, nam drie jaar geleden het bedrijf van zijn va
der Kees over. „Overname geeft rust en continuïteit”, zegt Kees
Polderman na afloop van de presentatie van Roberto Flören. ,,Ik
kan zonder zorgen afstand nemen. Wat ik nog doe, zijn hand- en
spandiensten.” Dat zijn zoon de zaak zou overnemen, stond al
lange tijd vast. ,,Gerard heeft bedrijfskunde gestudeerd, werkt
sinds 2000 in het bedrijf en kent het klappen van de zweep.”
Als laatste wil de hoogleraar van de Thoolse ondernemers in de
zaal weten waar we op dit moment staan als het gaat om de eco
nomische crisis. Hij laat een curve zien met vijf cijfers. Ronduit de
meerderheid van de Thoolse ondernemers denkt dat het diepte
punt van de crisis nog moet komen, of dat we daar inmiddels zijn
aanbeland. Slechts een handvol lieden is van mening dat de eco
nomie alweer een stijgende lijn vertoont. Een antwoord kan Flö
ren de zaal niet geven. ,,Het verschilt per branche.”
snelle besluitvorming. Daar staat te
genover dat bij veel familiebedrij
ven de leiding minder ontwikkeld
is, omdat het vaak uit de eigen gele
deren moet komen.
De jury was onder de indruk van de
Thoolse bedrijven, zei de burge
meester in zijn toespraak. ,,De va
riatie is groot. En hoe ga je nu ap-
laatste maakt hij graag een grap.
,,Wie kan nu zeggen dat hij kranten
heeft bezorgd op Java.” Tegen één
adres zag Rien altijd op. Het huis
van Jan Mosselman. ,,Als ik de
krant op de mat gooide riep hij van
uit de keuken: leugens, allemaal
leugens. En zijn vrouw was altijd in
de veronderstelling dat ik de afloop
van het feuilleton kende.”
stellen het uit. Ze denken liever niet
na over het feit dat hun leven en
werk eindig is. Er is veel angst.
Angst voor een zwart gat, angst om
de macht af te staan. Bovendien
moeten ze maar zien of ze een ge
schikte kandidaat kunnen vinden.
Ook moet het financierbaar zijn, er
moet voor beide partijen een goede
deal uitkomen. Vaak wordt er slecht
gecommuniceerd binnen families.
Er is niets zo moeilijk dan praten
harmonie binnen de familie ligt op
de loer. Soms voldoet de opvolger
niet, zoals destijds bij mijn opa. Hij
begon in 1934 een kantoormachine-
handel in Gouda. Doordat opa een
hartaanval kreeg, nam mijn vader
het roer over. Sinds die overname is
de familieband er niet beter op ge
worden. Opa vond dat hij te weinig
had gekregen, mijn vader dat hij te
veel had betaald. Met het bedrijf
ging het goed, tot begin jaren tach
tig de computer zijn intrede deed. In
een jaar kelderde de omzet met ze
ventig procent. Als rasoptimist zei
mijn vader: volgend jaar gaat het
beter. Maar het ging niet beter. De
handel stortte in. Met 60 jaar is hij
gestopt omdat mijn zus en ik hem
niet wilden opvolgen. Zodoende is
het bedrijf verkocht.”
In negentig procent van de situaties
willen bedrijven opvolging binnen
de familie regelen, stelt Flören. ,,In
de praktijk lukt dit bij kleinere be
drijven slechts in een derde van
alle gevallen. Voor grotere bedrij
ven geldt dat de helft het directeur
schap binnen de familie weet te
houden.” Maar is een keuze voor ie
mand uit de eigen familie wel zo
handig, stelt de hoogleraar als
vraag. ,,De ervaring leert dat kinde
ren van een ondernemer vaak extra
hinder ondervinden. Ze moeten zich
extra bewijzen en worden altijd ver
geleken met vader of moeder. Gaat
het mis, dan zeggen mensen vaak:
zie je wel, hij is niet zoals z’n vader.
Gaat het goed, dan heb je het als
zoon of dochter in je schoot gewor
pen gekregen.” Oftewel: kinderen
doen het bij bedrijfsopvolging nooit
goed. Volgens Flören moet een zoon
of dochter gedreven zijn en over de
juiste capaciteiten beschikken. ,,En
niet onbelangrijk: zorg dat ze erva
ring opdoen buiten het familiebe
drijf. Dat is goed voor de ontwikke
ling.” Volgens de onderzoeker heeft
35 procent van de bedrijfsopvolgers
in Zeeland nooit elders gewerkt.
Opvolging gaat wel eens mis, bij
voorbeeld als een ondernemer plot
seling komt te overlijden. Flören:
,,In het ergste geval gaat een bedrijf
failliet, maar ook verstoring van de
over geld met mensen die je eigen
lijk te goed kent.” Uit het onderzoek
blijkt dat angst bij 87 procent van de
ondernemers een belangrijke rol
speelt bij het afstaan van de leiding.
Burgemeester Nuis heeft woensdag
avond het eerste exemplaar van het
boek Honderd Thoolse Familiebe
drijven in ontvangst genomen. Een
boek dat gelijk historie schrijft.
Twee dagen voor de verkiezing
overleed Kees Visser van het instal
latiebedrijf in Poortvliet. ,,De tijd
haalt alles in, het is goed dat alles is
bewaard in dit boek. Want mensen
vormen de spil van de ondernemin
gen”, zei uitgever Wim Heijboer die
de avond in het gemeentehuis in
leidde. Met de presentatie van het
boek sloot deze krant, het project af.
In diezelfde periode - midden jaren
zestig - ontstond langzaam zijn pas
sie voor het ziekenhuis en later or
thopedie. Puur bij toeval. Rien fiet
ste dagelijks van Sint-Annaland
naar Bergen op Zoom, waar hij op ’t
Rijks naar school ging. Ze reden
steevast met twee naast elkaar over
het fietspad. Halverwege de rit, tus
sen Poortvliet en Tholen, kwamen
ze de jongens van de technische
school tegen. Die reden eveneens
met twee man breed. ,,De onge
schreven regel was om zo lang mo
gelijk te blijven fietsen. Uitwijken
getuigde van lafheid.” Heijboer
moest zijn stoere gedrag bekopen
met een sleutelbeenbreuk. Zijn eer
ste ervaring in het ziekenhuis was
een feit. In datzelfde jaar brak hij
achtereenvolgens nog zijn pink tij
dens volleybal en zijn onderbeen bij
het schaatsen. ,,De bezoeken aan de
afdeling orthopedie in ziekenhuis
Lievensberg hebben mijn studie
keuze zeker beïnvloed.”
In 1969 verruilde Heijboer Sint-An-
is er wel een excuus om het bedrijf
niet in de steek te laten.” Dat de
zorg over bedrijfsopvolging niet on
terecht is, wijzen de cijfers uit. Min
stens tien procent van de familiebe
drijven gaat op de fles door
verkeerde opvolging of door fouten
in de planning. ,,Plannen is cruci
aal.” In de praktijk kost opvolging
vaak vijf tot zeven jaar.” Onderne
mers onderschatten dat vaak en ko
men in tijdnood. ,,Door de bank ge
nomen is het verstandig om op je
55ste na te denken over opvolging.”
Hoewel de gemiddelde levensduur
van een familiebedrijf zo’n 24 jaar
bedraagt, is er ook een aantal dat al
eeuwen meegaat. De tien oudste
van Nederland hebben volgens Flö-
ren gemeen dat ze hun aandeelhou-
dersgroep niet te veel laten uitdijen
en hun product actueel houden.
Daarnaast zijn ze vaak actief op een
nichemarkt, hebben een goede be
drijfscultuur en betrokken eigena
ren. Succesvolle familiebedrijven
houden bovendien hun eigen ver
mogen binnen. Dat laatste is erg
handig, gezien de stevige weerstand
die familiebedrijven over het alge
meen hebben tegen de beurs. Fa
miliebedrijven zijn nu eenmaal
meer op continuïteit gericht dan op
winst. Ze zijn op de lange termijn
ook meer winstgevend”, zegt Flö-
ren.
Familiebedrijven vormen de ruggengraat van de economie. Ze zijn sa
men goed voor 53 procent van het Nederlandse bruto nationaal pro
duct, doorstaan de recessie beter dan niet-familiebedrijven en zijn
winstgevender. Daar staat tegenover dat familiebedrijven geplaagd
worden door opvolgingsproblemen. Dat blijkt uit onderzoek van hoog
leraar Roberto Flören, verbonden aan de universiteit van Nyenrode.
Het boekwerk is een bundeling van
honderd verhalen en foto’s die eer
der dit jaar in deze krant versche
nen. Stuk voor stuk familiebedrij
ven, in alle soorten en maten. Van
vaders en zoons tot complete fami
lies. ,,In totaal tellen de honderd ge
portretteerde bedrijven 1390 mede
werkers”, zei Heijboer. ,,Dat is
exclusief de medewerkers van de
Eendrachtbode.” Want ook deze
krant is een familiebedrijf. ,,Voor de
deelnemende bedrijven is het boek
een prima promotie. Een opsteker in
deze economisch mindere periode.”
Deze krant organiseerde de verkie
zing, waar honderd familiebedrij
ven uit de gemeente aan deelna
men. De verhalen en foto’s zijn
gebundeld in een boek. Hoofdre
dacteur Wim Heijboer overhandig
de na afloop van de verkiezing het
eerste exemplaar aan burgemeester
Nuis. Meer dan tweehonderd
Ruim tweederde (69) procent van
de Nederlandse bedrijven met per
soneel is een familiebedrijf. Ze bie
den werk aan ruim 4 miljoen men
sen en leveren daarmee bijna de
helft van de werkgelegenheid. In
Zeeland is dat percentage zelfs zes
tig. Typische kenmerken van fami
liebedrijven vormen de gerichtheid
op continuïteit, de passie en
pels met peren vergelijken.” Om
die reden is een aantal criteria op
gesteld als handvat voor de jury
leden. Eén van de eisen is dat een
familiebedrijf ook een écht familie
bedrijf moet zijn. Dat betekent dat
het bedrijf voor meer dan vijftig
procent in handen moet zijn van
één en dezelfde familie. Daarnaast
moet het bedrijf maatschappelijk
verantwoord ondernemen, toe
komstperspectief, tevreden klanten
en medewerkers hebben. Aan Dick
Gunst van Schipper accountants,
Ad de Korte van Rabobank Ooster-
schelde, en notaris Aart-Jan Schot
de taak om uit honderd familiebe
drijven drie winnaars te kiezen.
Unaniem komen ze tot de keuze
voor goud, zilver en brons.
,,Ze zijn creatief, bouwen machi
nes en zijn bescheiden. Beschei
denheid die niet overeenkomt met
de kwaliteit die jullie leveren. Want
jullie leveren super kwaliteit.” Met
die woorden omschreef burge
meester Nuis de gebroeders Jansen
uit Tholen. Ze gingen woensdag
avond met brons naar huis. Siem
na afloop: ,,Het is ontzettend leuk.
Ik wist dat ons bedrijf genomineerd
was voor de verkiezing, maar je
weet nooit waar je eindigt. Er zijn
zoveel kanshebbers.” Nog meer
dan de uitreiking, was Siem vooral
verrast over de nominatie uit hon
derd Thoolse bedrijven. ,,Dat mo
ment vond ik toch wel heel speci
aal.”
De bekendmaking van de tweede
prijs, het zilver, gaat gepaard met
een raadsel. ,,Het is groen en zit op
een hekje”, zegt Nuis tegen het pu
bliek. Even blijft het stil. Dan
roept iemand in de zaal: verf.
,,Mag ik een luid applaus voor de
Geluk Groep uit Sint Philipsland.”
Leen Geluk, Kees Bosman en
Evert-Jan Geluk betreden het podi
um. Nuis pakt het juryrapport er
bij. ,,Een bedrijf met een ijzerster
ke slogan: ’je kunt wel zien wie er
geluk heeft gehad.’ Geluk staat
voor kwaliteit, zowel voor bedrij
ven als particulieren. Een trots be
drijf, dat gaat voor vakmanschap.”
Bij Leen Geluk (54), de oprichter
van het familiebedrijf, zorgt de
tweede plaats voor een dubbel ge
voel. Zijn oudste zoon Pieter is va
der geworden van een dochter die
tijdens de uitreiking in het zieken
huis ligt.
,,Desalniettemin ben ik ontzettend
blij. Ik had niet eens een nominatie
verwacht.” Geluk noemt de jury
kritisch. ,,We moesten alles uit de
kast halen, zoals een familiestatuut
en onze visie op de toekomst. Voor
mij was het toen wel duidelijk: de
ze prijs krijg je niet zomaar.” Zoon
Evert-Jan, die sinds 2008 deel uit
maakt van de directie, noemt de
nominatie een kroon op het werk.
,,Dit gaan we vieren met alle mede
werkers.”
uit. Maar in tegenstelling tot de pa
perboys uit Amerika, was de kran
tenwijk van Heijboer veel kleiner.
Vijftien adressen had hij, verspreid
over Sint-Annaland. Waaronder de
Molendijk en
Heijboer staat in de medische we
reld bekend als een superspecialist
die mensen razendsnel weer op de
been krijgt. Hij is gespecialiseerd in
kniebandletsel. Judoka Mark Hui
zinga, atleet Bram Som, de voetbal
lers van Feyenoord, tennisser Ri
chard Krajicek. Stuk voor stuk
topsporters die bij medische proble
men meer dan eens vertrouwden op
orthopeed Heijboer. Maar ook ’ge-
wone’ patiënten kunnen bij hem te
recht. Naast knieën weet de specia
list ook alles van heupen. ,,Boeren
en voetballers hebben één ding met
elkaar gemeen: ze hebben 9,3 keer
meer kans op vroegtijdige heupslij-
tage.” Heijboer laat zien wat er ge
beurt als een heup slijt. ,,Een heup
is niets meer dan een kop die in een
kom steekt. Op de kop ontstaat na
verloop van tijd slijtage. Een zoge
naamde cam. Een uitstulping, waar
door het gewricht niet meer soepel
kan bewegen. Is de slijtage groot,
dan is vervangen de enige oplos
sing.” De oorzaak van slijtage is
veelal overbelasting en langdurig li
chamelijk zwaar werk. ,,Heijboer:
,,Ergens klopt de uitspraak over de
man met de stropdas. Vroeger zei
den ze hier op Tholen tegen iemand
in pak: die hoeft nooit meer te wer
ken. Dat is natuurlijk onzin. Feit is
wel dat mensen met een zittend be
roep veel minder kans hebben op
slijtage van gewrichten.” Heijboer
sloot zijn verhaal af met een tekst
van de Nederlandse rapper Lange
Frans: ,,Dit lied is voor de kranten
jongen, middenin de nacht begon
nen, de eerste die ik ’s morgens zie,
en ook voor de chirurg, die vandaag
moet opereren, een beroemde voet
baller z’n knie.”
Volgens de hoogleraar doen familie
bedrijven het beter in tijden van
economische neergang. ,,Dat komt
onder meer door binding, de direc
teur zit er voor langere tijd en be
drijf en eigendom lopen in elkaar
over. Bovendien zijn dergelijke be
drijven verankerd in de regio.” Wat
ook bijdraagt is dat familiebedrij
ven, in tegenstelling tot beursgeno
teerde ondernemingen, niet gericht
zijn op koerswinst en bonussen. ,,Ze
houden de lange termijn in het oog,
de eigenaren zijn immers aandeel
houders en geen handelaren zoals
bij beursbedrijven het geval is”, al
dus Flören.
Nuis noemde aannemingsbedrijf
Moerland, waar Han en René de
scepter zwaaien, solide, sociaal en
betrokken. ,,Een bedrijf met een
rijke historie, dat teruggaat tot
1947. Maar ook een bedrijf dat on
danks de economische recessie
vertrouwen heeft in de toekomst.
En daarom zijn de gebroeders
Moerland uit Sint-Annaland fami
liebedrijf van het jaar. René Moer
land reageert verrast. ,,Dit had ik
niet verwacht. Er zijn meer bedrij
ven met een lange historie, die net
als wij duurzaam ondernemen.” Hij
noemt Jansen en Geluk als voor
beeld. ,,Alle complimenten gaan
uit naar de jongens, ons personeel.
Want zij leggen dagelijks, bij het
aanleggen van straten, hun handte-
naland voor Rotterdam. Hij ging ge
neeskunde studeren aan de medi
sche faculteit van de Erasmus uni
versiteit. Oftewel: kinderen recht
maken. Want dat is de letterlijke
vertaling van orthopedie. In zijn
presentatie liet Heijboer zien wat hij
precies doet: ,,Kijk, hier heb je de
kromme knieën van mijn moeder.
Vroeger ging je aan de slag met al
lerlei hulpmiddelen om iemand
weer mobiel te krijgen. Tegenwoor
dig vervang je een knie door een
exemplaar van kunststof. Hetzelfde
geldt voor heupen.” Hij leerde de
fijne kneepjes van het vak in 1980
van Alan Graham Apley, een Brits
orthopedisch chirurg. ,,Het begint
met luisteren, kijken, onderzoeken,
diagnosticeren en behandelen.”
Heijboer hekelt de manier waarop
privéklinieken en instellingen te
genwoordig omgaan met patiënten.
Dat maakte hij duidelijk aan de
hand van een advertentie. Een kli
niek claimt patiënten te verlossen
van al hun zorgen na een volledige
lichaamsscan. Tijdelijk in de aan
bieding voor 795 euro. ,,Dit soort
methodes staat lijnrecht tegenover
hoe ik te werk ga.”
Hij sprak woensdagavond, vooraf
gaand aan de bekendmaking van het
Thools familiebedrijf van het jaar,
in het atrium van het gemeentehuis
in Tholen. Flören deed specifiek on
derzoek naar bedrijven in Zeeland.
Want 85 procent van de bedrijven in
deze provincie is een familiebedrijf.
Volgens Nyenrode moet een be
drijf binnen de familie van de op
richter worden overgedragen. ’O-
verdracht van vader op zoon, maar
ook aangetrouwde familieleden
kunnen als opvolger fungeren. Als
eis wordt gesteld, dat de desbe
treffende onderneming sinds de
oprichting nog steeds onafgebro
ken in handen van dezelfde familie
is en door de eeuwen heen ook al
tijd actief is gebleven. Onderzoek
naar de historie blijft lastig. On
derzoekers zijn aangewezen op
hetgeen via gemeenten, kerkelijke
registers en andere officiële bron
nen aan verifieerbare documenta
tie beschikbaar is.’ Daarom roepen
de onderzoekers familiebedrijven
dan ook op zich bekend te maken
’als zij van mening zijn dat de lijst
van oudste familiebedrijven van
Nederland zonder hun familiebe
drijf niet compleet zou zijn.’
FM
sHoute
Volgens Flören is de eerste stap dat
directeuren moeten beseffen dat op
volging noodzakelijk is voor het
voortbestaan van het bedrijf. ,,Ze
moeten het idee loslaten dat ze on
misbaar zijn. Of het nu goed of
slecht gaat met de economie, altijd
Dat die regel niet altijd opgaat,
blijkt uit een telefoongesprek tussen
Flören en een ondernemer. ,,Laatst
word ik gebeld. Of ik advies wil ge
ven over bedrijfsopvolging. Ik
vraag de man naar zijn leeftijd. Hij
is zeventig. Waarop ik antwoord:
dan bent u wel wat aan de late kant
als u nu pas gaat nadenken over op
volging. Maar wat blijkt. De man
heeft een zoon van twaalf.”
kening op de grond.”
Moerland noemt de overwinning
een extra stimulans. ,,Zeker in deze
economisch mindere tijd, waarin
overheidsbudgetten dalen, is dit
een opsteker.” Wel wil hij nog even
iets rechtzetten. ,,Het bedrijf be
staat al veel langer dan 1947. In het
gemeentearchief hebben we een
factuur teruggevonden uit 1843.”
Tijdens de Tweede Wereldoorlog
heeft het bedrijf even stil gelegen.
In 1947 is een herstart gemaakt.
Uit dat jaar dateert de inschrijving
bij de Kamer van Koophandel.
,,Officieus zijn wij de zevende ge
neratie Moerland.”
Hoogleraar Roberto Flören vertelt over het familiebedrijf waar hij
zelf in op is gegroeid.