Oorlogsbruidje voelt zich net
koningin terug in haar dorp
Raadsleden komen op plekjes
waar ze nooit eerder kwamen
ZLTO-Tholen haalt contacten met bestuurders weer aan
Heroriënteren of meepraten
onderwerp bij Alzheimer Inn
Vijf woninginbraken in één
nacht in Sint-Maartensdijk
Snoep herdacht
Ruim 5 ton van
miljoen subsidie
nog niet besteed
Vrijdag 3 juni 2011
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
3
Na 55 jaar praat ze nog vloeiend Setallands. De 78-jarige
Dina Monger-van der Male woont als sinds 1956 in En
geland. Ze trouwde twaalf jaar na de bevrijding met een
Engelse militair die in 1944 in Sint-Annaland gelegerd
was. Ze was misschien wel het 'laatste oorlogsbruidje
van Nederland.' Elk jaar steekt ze het Kanaal over.
Meestal in juli of augustus, dit jaar eerder. Nu net nadat
in deze krant een artikel over haar verscheen. Als een
van die jonge aardige meisjes in Sint-Annaland die zich
ontfermden over de soldaten.
Dina Monger-van der Male geniet van bezoek aan Sint-Annaland
Mossels
Male en female
Netjes schoon
Vergunning voor
vissers Zoommeer
Loonkosten
Landbouwverkeer
Dementerende mensen zijn verbijsterde mensen. Dat
vertelde psycholoog Sjef van Delft vrijdag tijdens de
Alzheimer Inn van de Alzheimerwerkgroep Tholen en
het steunpunt mantelzorg. In Dalemhof in Tholen luister
den 17 bezoekers van de Alzheimer Inn naar het onder
werp voor deze middag: heroriënteren of meepraten?
Buit bedraagt enkele honderden euro 's
In vijf woningen in Sint-Maartensdijk is in de nacht van
zaterdag op zondag ingebroken of geprobeerd binnen te
komen. Het betreft woningen in de Wilhelminastraat,
Markt en Kaaistraat en twee aan de Molendijk.
Kluif voor Sem
„Ik kon het niet geloven", zegt ze.
„Overal waar ik kwam. zeiden ze
dat ik in de krant stond. Ik was bij
de slager in de winkel. Daar was
Stien den Engelsman, van Kees Sla
ger. Ze ging naar achteren en kwam
met de krant terug en liet het aan al
le mensen in de winkel zien."
Ze wordt er verlegen van. maar ge
niet ook van de aandacht. Ook als
ze in het atrium van Vroonhof met
de verslaggever van deze krant
praat, wordt ze herkend en begroet.
Sommige bewoners komen een
praatje maken. ,Je verandert niks",
zegt Cent van de Repe die Dina ziet
zitten. „Als ik op Setalland kom.
voel ik me net de koningin. Alle ou
dere mensen roepen. Ze kennen me
omdat ik vroeger hier op het ge
meentehuis werkte."
Dat was tot 1956. Het jaar dat ze
naar Engeland vertrok nadat ze met
Don Monger was getrouwd. Ze ver
telt nog eens hoe het zo is gekomen.
Toen Tholen bevrijd was, kwamen
er Engelse troepen in het dorp. On
der hen artillerist Don Monger.
.Zondags in de kerk was gevraagd
of we de soldaten in huis wilden ne
men. Er was niks geregeld voor die
jongens. De volgende dag stond ik
met mijn vriendin Bep Gaakeer bij
Wantje Stols (drogisterij Maja. de
hoek van de Voorstraat en Ring
-red.) de soldaten op te wachten.
Toen de eerste kwam, zei Bep: Die
is voor mij. Toen zei ik: Dan is de
tweede voor mij. Dat was Don. Ik
was elf jaar."
De eerste avond kon hij niet langs
komen bij de familie Van der Male
die in Tienhoven woonde, maar de
volgende avond wel. En dat bleef
zo. Hij werd volgens Dina als het
ware gewoon lid van het gezin. „Er
waren toen drie jongens thuis. Hij
was net een broer. Hij at mossels
mee en kwam kaarten. Maar hij was
wel niijn soldaat. Als hij eens een
keer ergens anders heen ging, was
ik in mijn kinderlijke enthousiasme
bang dat hij wegbleef."
Ze sprak toen nog lang geen Engels.
Maar haar broer Han (die het ver
haal over zijn zus uit de Libelle van
1956 bewaarde) sprak een mondje
Engels. „We konden er een beetje
mee praten."
Ze vond het jammer dat de militai
ren in 1945 weer vertrokken, zegt
ze. Ze schat dat het 62ste anti-tank
regiment van de Royal Artillery
acht maanden in Sint-Annaland was
gelegerd. „Toen ze weg gingen,
dacht ik dat we er nooit meer van
zouden horen."
Dat pakte heel anders uit. „Hij
stuurde al vanuit België een doosje
met mijn naam er op. Er zat een
strikje omheen. Er zaten vier zak
doekjes in." Maar ze kon toen niet
bevroeden dat het eerste contact na
de scheiding ooit uit zou monden in
een huwelijk met de negen jaar ou
dere Don. „Hij bleef schrijven. Als
ik weer eens een brief kreeg, ging ik
er mee naar mijn oma toe. Ik heb
weer een brief uit Engeland hoor,
zei ik dan. Mijn oma zei dan: Daar
trouw je nog eens mee. Maar dan
zei ik nee: Dat is veel te ver."
Dat was alweer later want de oorlog
was voor Monger nog niet voorbij.
„Hij heeft nog erg veel meegemaakt
en was nog lang niet thuis toen hij
uit Sint-Annaland wegging. Hij is
nog naar Egypte gemoeten."
Het briefcontact bleef. Dankzij het
Engels van haar broer. „Toen kwam
de Ramp en liet hij weten dat hij iets
voor ons wilde doen. Hij zei ook al
tijd dat hij nog eens naar Nederland
zou komen. Maar hij kwam nooit."
Totdat ze uitgenodigd werd om naar
Londen te komen. Samen met haar
nichtje Thona (dochter van Rijn
berg-Polderman) stak ze in augustus
1955 de Noordzee over en nam ze
vanuit Harwich de trein naar Liver-
poolstation. Dat was spannend. „We
dachten: als hij er nu maar staat.
Eindelijk zagen we hem daar in
Londen. We waren blij dat we elkaar
weer zagen." Dina en Thona bleven
een week. En in die week vroeg hij
haar of ze met hem wilde trouwen.
Rond kerst kwam Don naar Neder
land. Ze verloofden en op 13 april
1956 traden ze in het huwelijk.
„Iedereen kende me in Sint-Anna
land vanwege mijn werk bij de ge
meente. Ik deed er van alles. Ver
gunningen, paspoorten. Toen we
trouwden, regende het, maar het
halve dorp kwam kijken. Het was
iets heel bijzonders."
Een dag na de bruiloft vertrok ze
naar Engeland, naar Ashford in
Kent. Haar man was decorateur, re
clameschilder. Hij beschilderde ge
vels en ramen van winkels. In het
begin had ze heimwee naar huis. Ze
moest wel eens huilen, zegt ze. Ze
woonden eerst in bij de ouders van
haar man. Ze kon het erg goed vin
den met haar schoonmoeder. En het
contact met thuis ging al snel via de
telefoon. „Het was toen de enige fa
milie in Tienhoven die telefoon
had."
Ze sprak in die tijd een beetje En
gels. Geleerd op de ulo. „Het was
wel grappig. Ik zag bordjes met
'male' en 'female'. Ik zie overal
mijn naam. zei ik dan. Maar het wa
ren de bordjes voor het mannen- en
vrouwentoilet."
Dina is samen methaar dochter
Jacqui (53) overgekomen. Ze is de
oudste van de twee kinderen uit het
gezin. De jongste, Janette, is 51.
Jaccqui verstaat het Zeeuws van
haar moeder. „Toen ik klein was
sprak ze me in haar eigen taal toe.
Later is ze meer Engels gaan spre
ken. Mijn zusje bëgrijpt al weer
minder." Ze kan ook wel wat Ne
derlands. „Ik kwam als kind mee
op vakantie van 3 tot 4 weken. We
hadden natuurlijk geen fiets maar ik
mocht er hier altijd wel eentje lenen
van een neefje. Dan leer je de taal
ook wel."
Nadat Monger last kreeg van zijn
longen als gevolg van de giftige
verfstoffen die hij in had geademd,
moestO hij van werk veranderen.
Dina en Don begonnen een hotel.
Bayview in het kustplaatsje West-
brook, vlak bij Margate, ongeveer
het meest oostelijke punt van Kent.
Met plaats voor 26 gasten. En dat
was voor haar broer Theo (zestien
jaar jonger) een mooie gelegenheid
om eens met zijn vrienden over te
komen. „O Dina, waar ben je aan
begonnen, zeiden ze. Maar ze ge
droegen zich netjes hcx>r."
Als Dina vertelt over haar leven,
komen er allerlei herinneringen bo
ven drijven. En anekdotes. Over de
keer dat ze bij de douane in Dover
staande werd gehouden. „Mijn
moeder bakte altijd worsteballen die
ze in weckflessen deed en ze bedek
te met vet. De douane zag die fles
sen en vertrouwde het niet. Ze wil
den weten wat er in zat. Met een
soort brijnaalden gingen ze toen het
vet er af schrapen om in de ballen te
kijken. Of er geen diamanten in za
ten. Ik kom niet uit Amsterdam,
hoor, zei ik." Haar ouders kwamen
er ook op bezoek. „Mijn vader vond
Engeland geen mooi land. had hij
gezegd. Maar toen we een aantal
mooie plekken met kastelen hadden
bezocht, vond hij het prachtig. Mijn
moeder was onder de indruk van de
grote bomen die er groeien."
Toen het runnen van een hotel te
veel werd, begon Monger een win
kel in gereedschap en ijzerwaren.
Het werd een goed draaiende zaak,
vertelt ze. Dertig jaar geleden ver
kochten ze de winkel en kochten ze
in Cliffsend bij Margate een appar
tement waarvan ze een deel verhu
ren. Ze is er gelukkig. Ze houdt haar
huis netjes schoon, zegt haar doch
ter lachend. Zoals een echte Zeeuw
se betaamd. Ze doet de tuin, ze
loopt elke dag vijf kilometer met de
hond en doet vrijwilligerswerk in de
kerk. Ze woont op 20 minuten van
Dover. Lekker dichtbij Setalland.
Dina wilde dit jaar al eerder komen.
Naar de begrafenis, begin mei, van
haar tante, Johanna Rijnberg-Pol
derman. „Het was een tweede moe
der voor me. Maar ik had net mijn
paspoort ingeleverd om het te ver
lengen. Het was vier dagen vakantie
en het was niet op tijd klaar. Dat
vond ik heel erg."
Ze komt elk jaar om het graf van
haar ouders, oma en tante te bezoe
ken en te verzorgen. Ze bezoekt
haar oude buren. En trekt dan sa
men op met haar achternichtje Wen
dy Geluk uit Sint Philipsland. „Di-
na's moeder en mijn oma woonden
naast elkaar in Tienhoven. Er is een
hele hechte band. Ik heb haar vader
en moeder ook gekend en vanaf
mijn veertiende kom ik al bij haar
en Don in Engeland. Er is wel eens
een jaar geweest dat ik er drie of
vier keer naar toe ging. Dat was ge
weldig. Don stond ons altijd op te
wachten." Ze helpt Dina thuis, wan
delt samen, doet boodschappen.
Het oorlogsbruidje uit de Libelle uit
1956 geniet van het bezoek aan het
dorp. Van de gastvrijheid in de
Schutse waar ze gebruik maakt van
de logeerkamer. En weer komt er ie
mand langs die..groet. „We komen
straks nog even langs hoor," roept
Dina.
Peter Kooistra uit Tholen heeft bij
de provincie Zeeland vergunningen
aangevraagd voor het vissen met
fuiken en zegen en experimenteel
met de kuil en het hardernet in het
Natura-2000 gebied Zoommeer.
Dat deed hij namens de vereniging
van beroepsvissers op het Volke
rak/Zoommeer. De vergunning is
eind mei toegekend, na ontvangst
van de aanvraag in november 2010
en is van toepassing op de volgende
Thoolse leden, naast Kooistra zelf:
A. Bout uit Poortvliet, D. van Ham
uit Tholen. Van buiten de gemeente
zijn dat C J. van Dort jr. uit Bergen
op Zoom en J. Stouten uit Bruinis-
se. De vergunning is geldig tot eind
2014.
De gemeenteraad nam donderdag
avond aan het begin van de verga
dering een minuut stilte in acht
vanwege het overlijden van J.A.
Snoep-Overbeeke uit Sint-Anna
land. Zij was van 1986 tot 1994 lid
van de gemeenteraad voor de PvdA.
De gemeente Tholen heeft 544.357
euro van een subsidie van de pro
vincie Zeeland van bijna 1 miljoen
euro nog niet besteed. Het gaat om
316.812 euro voor het havengebied
Sint-Annaland, 127.500 euro voor
uitbreiding van het woonzorg
centrum Poorthove in Poortvliet,
90.750 euro voor bodemsanering in
o.a. de kleine Suzannapolder te
Sint-Annaland en 9295 euro dat als
restant van de Regentessestraat in
Tholen gereserveerd wordt voor
plan West in Sint-Maartensdijk. De
provincie gaf Tholen totaal 971.232
euro uit de pot stedelijke vernieu
wing 2005-2010. Onderdelen van
dit vijfjarenplan zijn echter nog niet
of niet geheel verwezenlijkt. Gede
puteerde staten hebben b. en w. nu
de verplichting opgelegd, dat de
gelden voor 2015 alsnog besteed
worden. Per 1 januari 2011 is de
wet stedelijke vernieuwing inge
trokken. Op grond daarvan is de
gemeente niet langer verantwoor
ding schuldig aan de provincie, die
de subsidies ook niet langer vast
stelt. Wel zijn b. en w. over de
voortgang en de besteding van de
subsidie verantwoording schuldig
aan de gemeenteraad. Dat kan jaar
lijks via de jaarrekening. De pro
vincie zal de gemeentelijke jaar
rekening gebruiken als controle
middel voor de voortgang van de
verplichtingen.
Ze kwamen op plekjes waar ze nog nooit eerder waren geweest. En
sommigen aten voor het eerst stropievet. De leden van de gemeenteraad
en burgemeester en wethouders waren zaterdag te gast bij de afdeling
Tholen van de ZLTO. Ze maakten een bustocht over Tholen en Sint-
Philipsland. Langs droge en beregende akkers. Langs grote en kleine
bedrijven. Langs kassen en windmolens.
Tegen half één kwam het gezel
schap aan in het gebouw van Scal-
dis Naturalis in Sint-Maartensdijk
voor een heuse boerenlunch. Het
gezelschap had er toen al 3,5 uur
opzitten voor een hernieuwde ken
nismaking met de agrarische sector.
Vorig jaar was het niet doorgegaan
omdat er te weinig animo was van
uit de gemeenteraad, vertelde Jan de
Wilde die voorzitter Jaap de Jager
verving. „We steken het er maar op
dat de nieuwe raad toen te druk was
met zich inwerken." Burgemeester
Nuis ging daar in zijn dankwoord
ook op in. Het zat hem nog dwars
dat de jaarlijkse ontmoeting met de
agrarische ondernemers toen niet
was doorgegaan. „Vorig jaar kon ik
me niet voorstellen dat de raad voor
zo'n belangrijke bedrijfstak geen
belangstelling had. Gelukkig zijn
we nu in groten getale op de uitno
diging van de ZLTO ingegaan."
Alle fracties uit de gemeenteraad
waren vertegenwoordigd, behalve
de SP. Annie Vogelaar was door
ziekte verhinderd. De rit begon bij
het gemeentehuis. Het gezelschap
bezocht veehouder Jan Vissers in
de Razernijpolder. Die vertelde
over de overlast van ganzen op zijn
weilanden onder de zeedijk. De
kwestie is actueel omdat zeven na
tuurorganisaties (waaronder Vogel
bescherming en Staatsbosbeheer)
hebben afgesproken dat binnen vijf
jaar 100.000 ganzen in Nederland
afgeschoten mogen worden. Nu
zijn er 280.000 ganzen. Ze waren
verenigd in Ganzen-8. maar de ja
gersvereniging trok zich terug om
dat alleen afschieten niet loont.
De bus van mestdistributeur Joop
van Leijsen, bestuurd door Wim de
Rijke uit Tholen, reed onder de zee
dijk langs. Dankzij de droogte was
dat mogelijk en dat maakte de rond
rit zo bijzonder, zegt de Wilde. „De
droogte en de aanvoer van zoet wa
ter kwam daar ook ter sprake." Dat
was ook het geval bij broementeler
Edward Rietkerk van de Eeweg.
Voor de intensieve teelt van onder
meer pioenrozen en zonnebloemen
is de beschikbaarheid van zoet wa
ter van groot belang, vertelde hij.
Rietkerk is zo ongeveer de buur
man van het gemeentehuis.
Hij had ook nieuws, want hij vertel
de dat hij in Frankrijk sinds decem
ber een bedrijf van zes hectare heeft
overgenomen waar pioenrozen
worden geteeld. In Duras bij de
Bergerac aan een zijrivier van de
Gironde. In een streek waar tabaks
planten en druiven worden geteeld.
-
Op de hoek Langeweg/Noordweg in Anna Jacobapolder wordt de
stoep regelmatig kapot gereden.
Rietkerk vertelt desgevraagd dat hij
in Tholen geen uitbreidingsmoge
lijkheden ziet. Daarnaast zijn de
loonkosten in Nederland volgens
hem ook te hoog. „Daarkunnen we
vroeger produceren dan hier. Het is
er eerder in het jaar warmer en
licht." Een nadeel is nu nog dat de
pioenen eerst naar Nederland wor
den getransporteerd om verpakt te
worden want daarna gaan ze weer
terug naar Frankrijk, „\blgend jaar
willen we het verpakken ook daar
gaan doen." Rietkerk was al eerder
aan het pionieren in Egypte. Daar
zou hij op twee hectare land bloe
men gaan telen. Dat project ging
niet door. maar inmiddels werkt hij
samen met een bedrijf in Bulgarije
waar vier hectare beschikbaar is.
„De productie zal zich steeds meer
gaan verleggen. Het punt is dat je
een heel jaar rond moet komen.
Hier zullen we een paar teelten
houden."
Het gezelschap reed over de Krab-
benkreekweg naar Sint Philipsland
waar onder meer gekeken werd op
het punt waar de oude werkbrug
heeft gelegen die gebruikt werd
voor de aanleg van de Philipsdam.
Via de Eendenkooi werd koers ge
zet naar het bedrijf van Gert-Jan
Boudeling aan de Zuidweg waar
koffie met een bolus werd genut
tigd. Tijdens de toer werd er op ge
wezen dat de bedrijven op Flupland
met gemiddeld 72 hectare groter
zijn dan die op Tholen. Ook het
landschap verschilt. De polders
zijn er groter en uitgestrekter dan
op Tholen. In Anna Jacobapolder
kwam de problematiek van het
landbouwverkeer aan de orde. Het
zware transport gaat regelmatig
door de Langeweg en de Noordweg.
Regelmatig worden de stoep en de
paaltjes in de bocht kapot gereden.
Op Tholen kwam de vroege aardap
pelteelt aan bod en het belang van
de veiling. Karin de Jong van de
ZLTO wees op de korte lijnen tus
sen de veiling, aardappel handel Bijl
en de CZAV die naast elkaar aan de
Langeweg staan.
Ook de teelt in kassen kwam aan de
orde in de Steenblokweg. Op de
Vierdedijk stond het gezelschap stil
op het punt waar de polders Smaal-
zij en Uiterst Nieuwland in hoogte
verschillen. En waar het water van
de lage polder naar de hoger gele
gen polder wordt gepompt om het
land te kunnen beregenen. Een ver
schil van wel anderhalve meter.
Een heet hangijzer vormt het ge
bruik van het anti-hagelkanon bij
fruitteler André Alkema aan de
Veerhoekseweg. Pieter Roggeband
wees op de onwerkbare situatie om
dat het kanon alleen overdag ge
bruikt mag worden. Er ontstond een
discussie over met burgemeester
Nuis die uitlegde dat het niet een
voudig lag, maar dat het belangrijk
is dat er een eenduidige regeling
voor komt.
In Scaldis Naturalis wachtte de boe
renlunch. Een broodmaaltijd met
worsteballen, spek en stropievet,
een mengsel van stroop en varkens
vet (dat vrijkomt bij het bakken van
worst). Voor een aantal genodigden
was het de eerste keer dat ze van dit
smeersel konden proeven.
Sjef van Delft is ook organisator van
het Alzheimer Café in Bergen op
Zoom. Heel beeldend en boeiend
vertelde hij zijn verhaal. Hij zei dat
dementerende mensen veel kwijtra
ken: hun geheugen, hun oriëntatie en
ze proberen vertwijfeld orde te
scheppen in de chaos die op hen. af
komt. In die periode is heroriënteren
samen met de dementerende nog
mogelijk.
Verder in het proces, als het intellect
steeds minder functioneert, krijgt de
gevoelswereld de overhand, deze
blijft namelijk grotendeels intact. In
deze gevoelswereld lopen heden en
verleden door elkaar. Het is dus de
kunst voor de omstanders om contact
te krijgen met de dementerende door
in te spelen op deze gevoelswereld.
Als het lukt om op deze manier con
tact te krijgen met de dementerende,
kan dat veel goede gevoelens ople
veren, aldus Van Delft, ook al is echt
praten met elkaar niet meer moge
lijk. De volgende Alzheimer Inn
staat gepland voor vrijdag 23 sep
tember en deze bijeenkomst staat in
het teken van de Wereld Alzheimer-
dag op woensdag 21 september.
In de Wilhelminastraat werd een
deur van een woning geforceerd. Uit
de woning werden twee portemon
nees, met daarin persoonlijke papie
ren en enkele honderden euro's, en
een spaarpot met enkele tientallen
euro's gestolen. In één van de porte
monnees zat een ketting. Op de Mo
lendijk werd een schuur bij een wo
ning opengebroken en daaruit
werden een kluis met onbekende in
houd en een breekijzer gestolen. Die
voorwerpen werden later in de om
geving teruggevonden. Op de Mo
lendijk werd in nog een woning ge
probeerd in te breken, maar dat
mislukte. Uit een woning aan de
Markt werd een kluis met onbeken
de inhoud weggenomen, maar ook
die is inmiddels teruggevonden.
Inbrekers hadden het ook voorzien
op de woning en schuur van SP-sta-
tenlid Roland van Tilborg in de
Kaaistraat. Daar is alleen een waar
debon weggenomen en Van Tilborg
meent dat te danken aan zijn hond
Sem. Hij omschrijft wat er is ge
beurd: 'Dankzij het kabaal dat onze
hond Sem maakte, is voorkomen dat
er veel buit gemaakt is. Rond half
vier in de nacht van zaterdag op Zon
dag. werden we bruut gewekt door
het blaffen van onze hond. We som
meerden eerst dat ze stil moest zijn,
maar het is niet normaal als zij zo'n
kabaal maakt. Dus zei ik dat er iets
aan de hand moest zijn. Ik ben uit
bed gesprongen en ging naar bene
den. Daar trof ik gelukkig niemand
aan. Wel lag er een damestas op de
keukenvloer waar van alles uit was.
In de schuur lag een gereedschaps
koffer op de grond met daaromheen
het gereedschap verspreid. Op dat
moment had ik niet het idee dat er
iemand binnen was, of binnen ge
weest was. Omdat we niet veel kon
den ontdekken, zijn we maar weer
naar bed gegaan. Zondagmorgen be
gon eigenlijk pas door te dringen dat
er toch wel iemand binnen moet zijn
geweest. Er was een HEMA-waar-
debon verdwenen uit de eerder ge
noemde tas. Hierop hebben we de
politie gebeld en deze was vrij snel
ter plaatse. Niet zo gek, want er
bleek bij zeker vier andere wonin
gen ook ingebroken te zijn.' De
hond heeft als beloning voor haar
optreden een grote kluif cadeau ge
kregen.
Dina en Don Monger.
Dina Monger-van der Male middenmet haar dochter Jacqui rechtsen haar achternicht Wendy Geluk
Edward Rietkerk (midden) in gesprek met Jack Werkman van de VVD lijdende boerenlunch in Scaldis Naturalis. Naast Rietkerk staat
Hendrik-Jan ten Cate.
