Inwoners verlieten bij opblazen
brug 'ijlings hun woningen'
'Gelukkig zijn er jonge, aardige
meisjes in dorp Sint-Annaland'
'Ik zou zeggen: doe die brug weg
en breng het veerpontje terug'
Bakkerij Van Oost in mei 1940 in Tholen radicaal vernield
Van Ad Hommel mag nostalgie terugkeren in Oud-Vossemeer
Donderdag 26 mei 2011
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
5
Voor Tholenaren die de oorlog hebben meegemaakt heb
ben de meidagen een bijzondere betekenis. In mei 1940
werd Tholen bezet door de Duitsers, het begin van een
onzekere periode. Niemand wist toen hoe lang dat zou
duren. De oud-Setallander Han van de Male uit Tholen
vond tussen zijn spullen het oorlogsnummer van de
Thoolse Courant van vrijdag 17 mei 1940 toen de strijd
al was gestreden en de krant (voorloper van de Een-
drachtbode) daar over schrijft.
Panieknacht
Noodbrug
Dina van der Male trouwde 12 jaar na de oorlog met Engelse artillerist
Er zijn zo van die momenten dat het verleden zich weer
in volle omvang aandient. Bij de dodenherdenking op 4
mei, op 1 februari als de Ramp wordt herdacht, of in ok
tober, de maand dat Tholen werd bevrijd. De uit Sint-
Annaland afkomstige Han van der Male uit (81) Tholen
moest er ook aan terugdenken toen hij in deze krant las
over de Engelsen die onlangs de begraafplaats in Sint-
Annaland bezochten waar hun familielid Victor Rapley
ligt begraven.
Ontheemd
Zeeuwse oester
Thools DNA
Nee, in deze laatste aflevering van deze serie over Thools
DNA geen onophoudelijke lofzang over het eigen dorp.
„Ik raad iedereen aan om af en toe eens verder te kijken
dan je eigen dorp. Dat je eropuit trekt." Ja, Ad Hommel
(60) is weliswaar geboren en getogen in Oud-Vossemeer,
maar hij is er ook een poosje weggeweèst. Het is geen
heimwee geweest dat hij weer terugkwam, maar zijn hui
dige woning gaf de doorslag. Hij woont onderaan de
Molendijk in een oude pachtboerderij van zijn vader die
fruitteler was. Een prachtplekje, en daar doen Ad en zijn
vrouw Gerda het voor. Want ze hadden evengoed in Bre
da kunnen wonen.
Naam: Ad ^osyi/yje./
Leeftijd: 6,oJ<xv
Geboorteplaats: Oud-Vo33&/yt^e.r
Woonplaats: Oud-Vo33e.syt<°e}-
Inburgeren
Roosevelt
De markt
Toeristisch plan
Stroomstoring na
nieuwe rioolkolk
Tholen werkt aan
veilig ondernemen
Han van der Male uit Tholen met de vergeelde Thoolse Courant
„Ik was zelf tien jaar toen de oorlog
uitbrak. Ik ben van oktober 1929. Ik
heb de Duitse vliegtuigen over zien
komen. Richting Rotterdam. Ze vlo
gen in konvooi." Van der Male
bracht de zeven koeien van Jaap
Moerland die in het slopje woonde
(tussen de Ring en de toenmalige
Achterstraat, nu Bierensstraat) naar
de Winkelzeeseweg. „Dan stond je
om vier uur op en ging om half vijf
op pad. Om vier uur, na schooltijd
haalde je ze weer op. Als ik uit
school kwam, ging ik recht naar de
koeien. Onderweg terug liet ik ze
langer lopen."
Ze stonden in een wei waar Han
eerst een ijzeren hek op een wiel
moest opendoen. Een zwaar karwei
voor een jongen van tien jaar, herin
nert hij zich.
Hij weet ook nog dat er luchtgevech
ten plaatsvonden tussen een twee
dekker en twee Duitse jagers. Een
ongelijke strijd. De piloot van de
tweedekker is er volgens Van der
Male uitgesprongen en ergens in
Brabant terecht gekomen. „Wc ston
den er op straat gewoon naar te kij
ken."
Tijdens de oorlog ging hij mee met
zijn moeder om op het land te wie
den. Ook toen was er weer iets aan
de hand in de lucht. „Er kwam een
zwaar 4-motorig vliegtuig dat ach
terna gezeten werd door een jager.
„Mijn moeder riep: allemaal de
grippe in. We weten niet waar het
vliegtuig neer is gestort."
Bij het opruimen op zolder kwam
Van der Male het nummer van de
Thoolse Courant tegen. De krant-
niet meer dan een A-viertje, meldt
dat de burgemeester 'op last van de
Duitsche militaire bezetting de plaat
selijke tijd in overeenstemming ge
bracht is met de in Duitschland gel
dende. Dit beteekent, dat de klokken
één uur en veertig minuten vooruit
zijn gezet'. Verder wordt bekend ge
maakt dat het verboden is zich zon
der strikte noodzakelijkheid na tien
uur 's avond op straat te bevinden.
Voor Tholen bracht maandagnacht
de eerste panieknachl aan, schrijft
de krant. Toen kwam de order van
de commandant van Zeeland om dq
Thoolse brug te vernielen. 'Ver
schillende inwoners verlieten ijlings
hun woningen en zochten zich bui
ten Tholen veilig te stellen. Het zal
ongeveer kwart voor twaalf zijn ge
weest toen een doffe slag klonk en
de brug in tweeën gebroken de Een
dracht instortte. De verwoesting
aangericht door de luchtdruk was
erg genoeg. Op de haven was geen
woning onbeschadigd, alles spon
ningen waren ingedrukt. Hotel Zee
land en Hotel Hoek kregen veel
schade, van de woning van den heer
Moelker verdween een groot ge
deelte van het dak, de smederij van
Gebraad liep veel schade op, de
groote ruiten van de bakkerij van
Van Oost werden geheel ingedrukt
evenals de ramen van C. Laban, bij
G. Vis ging de spiegelruit er ook
aan. De Kruittoren, de Bebouwdcn-
dam kreeg ook haar deel. Op de
Hoogstraat werd het pand van Lena
Nelissc zwaar beschadigd. Op de
Markt is wonder genoeg geen ruil
van den manufacturier A. Geluk ge
heel vernield.'
Dinsdag werd er kanon- en mitrail-
leurvuur gehoord in Bergen op
Zoom, woensdagmiddag werd be
kend dat de Duitse troepen Tholen
'zochten binnen te komen.' Donder
dagochtend werd de stad zwaar be
schoten.
'Er werd door in Tholen inslaande
granaten zeer veel en groote schade
aangericht. Zoo is de gasfabriek ge
heel in elkaar geschoten en zitten
wij zonder gas. De bakkerij van Van
Oost is radicaal vernield, uit elkaar
geslagen. De smederij van Gebraad
verkeert in dcplorabelen toestand.
Het huis van Deurloo Stoffel be
kwam groote schade. Op de Wal
werd veel schade aangericht. En nog
tal van andere huizen leden schade,
zoo is het huisje van P. Schot geheel
verwoest. Ook trof een projectiel het
dak van de groote Kerk. Over het
geheel genomen is Tholen er nogal
goed van afgekomen.'
Twee soldaten sneuvelden en zijn
begraven op de rooms-katholicke
begraafplaats. Burgemeester mr. A.
J. van der Hoeven was met de vrij
willige brandweer in de schuilkel
der op zijn post gebleven. Datzelfde
betrof ook pastoor De Groot en dr.
van Zwijndrecht.
De Thoolse troepen bleven 'tot het
laatste ogenblik in hun stellingen.
Majoor en garnizoenscommandant
Meijer was naar het troepenonder-
deel in Schouwen vertrokken, kapi
tein Post kreeg het commando. 'De
ze ziende dat de overmacht te groot
was, vertoonde deze middags de
witte vlag en werd alles overgege
ven. Al spoedig kwamen de Duit
sche troepen Tholen binnen. Over
de Eendracht werd een noodbrug
geslagen waardoor het verkeer weer
voor voetgangers kan plaats heb
ben.'
De soldaat die in januari 1945 om
het leven kwam op de zeedijk toen
Duitse commando's vanuit Schou
wen Duiveland over waren gesto
ken. De Engelsen van het 62ste anti-
tank regiment van de Royal
Artillery waren destijds in het dorp
gelegerd. Onder hen was ook Don
Monger uit Ashford (Kent). Hans
zus Dina die toen 12 jaar was nam
hem een keer mee naar huis om haar
moeder te vragen of hij zich daar
kon wassen. Daar stemde ze in toe.
In 1955 trouwden Dina en Don met
elkaar. Ze woont nog steeds in En
geland. maar komt elk jaar een paar
dagen naar Nederland, vertelt Han.
Dina is het enige meisje in het ge
zin van vijf kinderen. En de op een
na jongste.
Het was zo'n bijzondere gebeurte
nis dat de Libelle er in 1956 een
heel artikel aan wijdde. Han van der
Male (82) heeft het nummer altijd
bewaard en vist het op achter de
boeken in de kast onder het raam.
Het vergeelde exemplaar is nog
heel. Twaalf jaar na de bevrijding
keerde de militair terug naar Tholan
om er zijn bruid te halen. De schrij
ver Hans Vroom beschrijft eerst uit
voerig hoe het was op het eiland dat
koud was bevrijd door de Canade
zen. 'Het front schuift naar de grote
rivieren, het grijze eilandenrijk ach
terlaten onder de hoed van waakza
me wachters in battledress. Jongens
uit Londen, uit Birmingham, uit
Manchester, nestelen zich in poppe
rige dorpjes. Het geallieerde khaki
mengt zich onder het stemmige
zwart van de Zeeuwse dracht.'
Het leven in de dorpen verandert.
Rustige dorpen worden ineens gar
nizoen. 'Het gelijkmatige rhythme
van de altijd eendere dagen js ver
broken. Ook op het eiland Tholen.
Ook in het rustige Sint-Annaland.
Zware vrachtwagens denderen log
door de dorpsstraat. Rond het ha
ventje gonst de roerige bedrijvig
heid van een legerkamp in volle
oorlogstijd,' noteert hij twaalf jaar
later. Han zelf herinnert zich dat
ook nog wel. „Er zaten Engelsen in
de boerderij bij Toos van Lu ijk aan
de Molendijk en in de school. Ik
had zelf een paar maanden Engels
geleerd, dus ik kon een paar woor
den met ze spreken." De Libelle
vervolgt over de Engelse jongens
die zich 'een beetje ontheemd voe
len in dit ogenschijnlijk wat stugge
Sint-Annaland.' En dat ze gehuis
vest zijn in een school dat beslist
geen luxe-onderkomen en dat het
verblijf wel een paar maanden kan
duren. 'Gelukkig zijn er meisjes
in Sint-Annaland. Aardige, jonge
meisjes die de weg naar de school
al gauw gevonden hebben. De ou
deren dragen de soldaten een wam
hart'toe, maar ze laten dat niet zo
merken. Het contact met de bevol
king moet via de jeugd gaan. En
vooral via de vrouwelijke jeugd!
Die verstaal het nu eenmaal van na
ture om vreemde soldaten het ge
voel te geven dat ze ergens thuis
zijn, of dat nu op Hawaï is of op
IJsland of op Tholen.'
Van Donald Monger is een portret
bij het artikel geplaatst. Hij deed in
de herfst van 1944 menig mcisjes-
hart in Sint-Annaland sneller klop
pen, staat er bij. Monger heeft
zwart golvend haar en een wat dro
merig, erg vriendelijk gezicht. 'De
meisjes zijn we'g van 'm. Er is iels
van de wereldstad om hem heen en
Het gezelschap in de Voorstraat na de bevestiging in de kerk.
toch kon hij heel goed een jongen
van Tholen zijn, met zijn rustige ze
kere houding, zoals hij door het
drop gaat en zijn soldatenplicht
doet.'
Dan doemt Mina op als een 'klein
kittig meisje van een jaar of elf' die
hem de eerste dag mee naar huis
troont naar haar moeder. En vraagt
hij zich bij hen thuis mag wassen.
'En moeder van der Male zei niet
nee. Ze had direct in de gaten dat
deze stille, bescheiden soldaat er
In 1956 trouwde Dina van der Male met de Engelse Don Monger in
de kerk van Sint-Annaland. Rechts dominee Bouter van Stavenisse,
links koster Frans Burgers.
een was van het goede soort, ie
mand die men graag te gast heeft,
niet alleen omdat hij komt als be
vrijder.'
De hele winter komt hij er over
huis. Hij wordt bijna beschouwt als
zoon, terwijl er al vier jongens zijn:
Jan, Han, Wim, en Theo. Mina
toont bijzondere genegenheid en
volgens de scribent doet ze hem het
heimwee naar Ashford vergeten,
'zo enthousiast is de kleien steeds
in de weer om het hem naar de zin
te maken.'
In de lente verandert er weer veel in
het dorp. De soldaten vertrekken.
Na zeven maanden moeten ze naar
Duitsland als bezettingsmacht. Di
na staat vooraan als ze hel dorp uit
gaan. Dina groeit op en komt als ty
piste te werken op het gemeente
huis. Samen met Jo Leune, herin
nert Han zich. „Toen ze 22 jaar was
vroeg Monger of ze op vakantie
wilde komen naar Engeland. Dat
heeft ze gedaan. En toen is het aan
geraakt." Ze ging er heen met haar
nichtje Tona Rijnberg.
Rond kerst in 1955 komt. Monger
naar Sint-Annaland. Op 13 april
1956 treden ze in het huwelijk. 'Al
was het water van de Noordzee
diep, ze konden bij elkander best
komen, want ze hadden malkander
zó lief....' Don Monger was er al
leen voor naar Tholen gekomen.
Burgemeester Van den Bos verbond
op 13 april 1956 het tweetal in de
echt. Een foto van hen als ze elkaar
de rechterhand geven, begeleidt het
artikel. In de Hervormde kerk be
vestigde dominee Bouter het huwe
lijk tussen Mina en Don. Het is een
regenachtige dag, getuige de foto
van de stoet die door de Voorstraat
loopt richting de haven. Zij is dan
23 jaar, hij 32 jaar. Vroom eindigt
het bijzondere verhaal als volgt:
'Het ga je goed, Dina. Misschien
ben je wel het laatste oorlogsbruid
je van Nederland. Je huwelijk is ei
genlijk een souvenir van de zwart
ste winter de we gekend hebben.
Maar ik ben er zeker van dat jij en
Don het zo lichtend zullen maken
als een neonbuis op Piccadilly Cir
cus. Of zo stralend als de schelp
van een Zeeuwse oester. Of alle
bei.' Mina is nu 78, Don 86.
Diversiteit, authenticiteit en kwaliteit. Op basis van die drie
principes onderzoekt de gemeente Tholen het DNA van
Tholen in opdracht van de provincie Zeeland. Foto's,
voorwerpen en verhalen zijn hulpmiddelen om de kwalitei
ten en kenmerken per Thoolse plaats te bepalen. Daar
voor worden twee bijeenkomsten georganiseerd met 'in
woners en andere 'Tholenkenners', in totaal zo'n 30
personen. Wij vragen enkelen van hen in diverse verhalen
naar hun 'Tholengevoel'.
Ad is opgegroeid aan de Hiksedijk,
waar zijn ouders een fruitteellbe-
drijf hadden. Hij ging aanvankelijk
naar de katholieke lagere school in
het dorp. maar vanaf de derde klas
genoot hij verder onderwijs in Ber
gen op Zoom. „Waarom, durf ik
niet te zeggen. Waarschijnlijk dach
ten veel ouders dat dat beter was."
Daarmee nam Ad al vroeg een kijk
je over de eilandgrens. Later ging
hij vanaf zijn twaalfde naar kost
school, ook in Brabant, en vervol
gens naar de kweekschool in Breda,
een plek waar hij tot zijn 24ste bleef
wonen. Hij werkte in de verpleging,
eerst in het ziekenhuis in Breda,
vervolgens in Rotterdam. Ad volgde
intern een opleiding voor intensive
care en hartbewaking. Nu werkt hij
in het management van het Admi
raal de Ruyterziekenhuis in Goes en
Vlissingen.
In 1973 kochten hij en Clerda de
boerderij in Oud-Vossemeer, omdat
die leeg stond en ze de mogelijkheid
kregen die aan te schaffen. Eigenlijk
keken ze naar een woning in de
buurt van Breda, maar omdat zijn
vrouw ook op het platteland is op
gegroeid, in Zevenbergen, trok <Je
boerderij haar ook wel. Ze zijn be-
gonnen met opknappen van de wo
ning en gingen er in 1975 wonen.
Ad had eerst gedacht dat hij nog wel
veel mensen in Oud-Vossemeer zou
kennen en andersom. Maar het bleek
dat iedereen toch zijn eigen vrien
den- en kennissenkring had ge
vormd. Hij heeft dat nooit als verve
lend ervaren. „Vroeger had je het
geloof, waardoor je mensen kende en
ging je om met de contacten van je
ouders. Toen ik terugkwam, zocht ik
daar meer mijn eigen weg in."
Gerda en hij hebben drie zoons, die
inmiddels het huis uit zijn en kinde
ren hebben. Maar toen zij naar de la
gere school gingen, toen pas burger
de Ad weer in in zijn geboortedorp.
„De kinderen gaan op voetbal, zelf
ga je in het schoolbestuur. Dan weten
ze je gauw te vinden."
Doordat Ad een poos weg is ge
weest, is hij anders naar zijn dorp
gaan kijken, dan hij dat vroeger
deed. Met een ruimere blik. „Vroe
ger keek je alleen naar je eigen krin
getje en beschouwde je bijvoorbeeld
de andere scholen als anders. Nu zie
ik dat niet meer."
Hij wil zijn dorp absoluut niet be
krompen noemen. Nee, hij noemt
Oud-Vossemeer juist een dorp waar
uit initiatieven worden genomen.
Waar ze beslissingen nemen, die ze
elders niet zo snel durven te nemen.
Ad is v(K>r de tweede keer voorzitter
van de voetbalclub. In zijn eerste pe
riode (die 15 jaar duurde - hij trad af
in 2000 -, zijn tweede periode is in
2009 begonnen) voerde het bestuur
het zatcrdagvoctbal in. Vosmeer ken
de tol dan toe alleen het zondagvoet
bal. Dat gebeurde om ook tegen an
dere clubs op het eiland te kunnen
spelen.
Ad is voor meer samenwerking lus
sen de dorpen op allerlei gebieden.
Dat begint wat hem betreft al in de
voetbal. Wederom komt het dorp
daarin weer als koploper naar voren
wat betreft damesvoetbal. „Vosmeer
was de eerste Thoolse'club met een
damesteam." Ad vindt hel prima dat
Smerdiek nu hel hoogst spelende da
mesteam heeft, maar vindt wel dat er
meer samenwerking mag zijn met
andere clubs. „Ik bedoel niet dat alle
dames naar Smerdiek moeten, maai
verdeel ze over de clubs. Zorg dat die
ook op niveau komen, zodat je een
goede partner hebt. Dan hoeft niet ie
dereen naar Smerdiek. Maar als het
erop aan komt, heb ik dat liever dan
wanneer voetballers naar Brabant
trekken."
Hij wil ook, dat er meer als één ge
meente naar buiten wordt getreden.
„Vosmeer is het dorp van Roosevelt
zeggen wij, eigenlijk zou de hele ge
meente Tholen van Roosevelt moe
ten zijn. Er zou meer binding moeten
zijn." Hij vindt dat Vosmeer 600
daarbij als voorbeeld genomen kan
worden. In dat feestjaar zijn alle ker
ken met elkaar opgetrokken, ieder
een werkte eraan mee. Die tolerantie
naar elkaar, dal vindt Hommel ty
pisch iets voor Vossemeer. Kenmer
kend voor zijn dorp noemt hij toch
het katholieke. „En het is één van de
weinige dorpen waar ook 's zondags
activiteiten worden gehouden."
Dat zijn de abstracte kenmerken van
het dorp. Als je kijkt naar zichtbare
karakteristieken, plekken die hij
mooi vindt of iets mee heeft, noemt
Ad er vier. „De kreek, het stoomge
maal vind ik karakteristiek. Maar dat
komt misschien, doordat ik aan de
andere kant van het dorp ben opge
groeid." Ad zat in het bestuur van Vo
smeer 600 en had als idee voor het
toneelspektakcl om dat bij de kreek
te doen. „Ik wilde de dijk gebruiken
als tribune en het weilandje als podi
um. Maar dat bleek toch teveel geld
en energie te gaan kosten, dus het is
goed dal ze het gewoon in het dorp
hebben gedaan." Dat gebeurde op het
plein in de Raadhuisstraat. Een plek
die Ad op nummer drie zet. „Veel
Vosmccrders zullen die plek als eer
ste noemen. Ze zeggen dan 'achter 't
durp' of "t marktje'. Ik noem als
tweede het veer. Dat is een prachtige
plek waar het pontje vroeger van
Oud- naar Nieuw-Vossemeer ging.
Ik zou zeggen: doe die brug weg en
breng het pontje terug. Vossemeer is
de enige plek direct aan het water, de
Eendracht, die eigenlijk geen haven
tje heeft. Dat mag nu natuurlijk ook
niet, want het Schelderijnkanaal is
ontzettend druk bevaren. Maar som
mige nostalgische dingen mag je
best terugbrengen, denk ik."
Hij zit in de tuin en wijst om zich
heen. „Het vierde plekje is natuurlijk
dit hé. Maar veel mensen kennen dit
plekje niet. Hier kom ik tot rust."
Ad Hommel wil dat mensen verder durven kijken, maar grijpt zelf
ook terug naar de goede dingen van vroeger. Zo brengt hij de
verdwenen fruitbomen weer terug in zijn tuin.
Op donderdag 23 juni is er een tweede workshop Thools DNA.
Hiervoor zijn raadsleden, collegeleden, MT-leden van de ge
meente en vijf deelnemers uit de eerste workshop. Tijdens deze
bijeenkomst wordt het eerste concept voorgelegd dat is voortge
komen uit de inbreng van de eerste workshop. De aanwezigen
kunnen reageren op het concept, het aanvullen en erover dis
cussiëren. Na deze tweede bijeenkomst worden de resultaten,
in overleg met de gemeentelijke werkgroep, verwerkt tot een de
finitief DNA-boek. Dit zal worden gebruikt als uitgangspunt voor
het toeristisch plan.
Het plaatsen van een nieuwe riool-
kolk onderaan de Molendijk in
Sint-Annaland, enige tijd geleden,
bleek onlangs toch niet helemaal
goed gegaan. Een stroomkabel was
daarbij beschadigd en daardoor
bleven de lantaarnpalen aan de
Molendijk ook overdag branden.
Werknemers van energiebedrijf
Delta kwamen vorige week, na een
tip van een oplettende bewoner, het
euvel oplossen. De omwonenden
zaten daardoor even een dagje zon
der stroom. Bram Goedegebuure
uit Tholen en zijn collega's Martin
Smaardijk uit Goes en Peter van
der Meer moesten flink zoeken
naar de oorzaak van de storing. Na
enkele uren graven vonden ze het
gat in de kabel. Dat werd gerepa
reerd en even voor vier uur 's mid
dags werd het gegraven gat in de
weg, ter hoogte van Van Dijke Za
den gedicht en werd de stroom
weer aangesloten.
De gemeente Tholen heeft maan
dag samen met haar partners in het
Regionaal Platform Criminaliteits
beheersing (RPC) Zeeland een
convenant ondertekend om de cri
minaliteit in het Zeeuwse bedrijfs
leven terug te dringen. In het con
venant zijn afspraken gemaakt
voor meer samenwerking. Onder
de vlag van de stuurgroep RPC-
Zeeland zijn al diverse activiteiten
uitgevoerd, zoals de voorlichtings
bijeenkomsten 'Betty Jatgraag
Shows' en een overvalbijeenkomst,
met name bestemd voor onderne
mers in de detailhandel. Ook neemt
het RPC-Zeeland het initiatief om
op lokaal niveau de samenwerking
tussen ondernemers, politie en ge
meente te bevorderen op het gebied
van economische criminaliteitsbe
heersing. Dit heeft op diverse lo
caties geleid tot het starten van
trajecten Keurmerk Veilig Onder
nemen.
