Particulier geld nodig bij zichtbaar
maken verdwenen Thoolse havens
Van tien Thoolse molens
draait Stavenisse het vaakst
Takken- of veenpad wijst op vroege bewoning van Poortvliet
hebben gelopen." Dat zegt archeologe Ilona van der Wei- "WT# a 1 11 1
de van het Scez over de vondst van een takken-of veen- 71 1 Wï 711 I IdT OllIlP
pad dat is blootgelegd in de sloot bij de Lageweg in 11 lv L vJLt'l- W AR ^✓JL Jlj U-JHUUUv
Poortvliet. Ze is opgetogen over de opgraving bij de ver-
breding van de weg bij de afslag naar de Kadijk. Onder fA T ^ri /\l AVI O O Yl fYO^I^AïTOH
archeologen gaat de vondst van de takken als een lopend SUUI Vil UU 1 IlUlvIl ddllUCll UllCIl
vuurtje de ronde. Af Af
Lastig werken
Uitkomst
Parkeerplaats
Marinus Geuze: 'Eerst een positief geluid van de gemeente horen
Het is een blik in het verleden. Of dat er tegelijkertijd
ook één in de toekomst is, is maar de vraag. Want achter
de tentoonstelling 'Het onzichtbare zichtbaar maken' die
donderdag is geopend in het gemeentehuis van Tholen
schuilt de wens om de gepresenteerde plannen voor
kunstwerken, die de verdwenen havens van Sint-Anna
land, Scherpenisse en Sint-Maartensdijk markeren, te
verwezenlijken. Geld is daarbij het toverwoord. Maar dat
is er niet. In elk geval, nog niet. De gemeente heeft nog
niets toegezegd en met het oog op de komende bezuini
gingen lijkt er niet op die partij te kunnen worden gere
kend. Burgers moeten bij het zien van de tentoonstelling
zo enthousiast worden dat er mogelijk uit die hoek finan
ciën komen.
Goocheltruc
De veldonaerzoekers zitten op hun knieën in de put. Het meetlint ligt langs een van de boomstammetjes van het veenpad.
De archeologische vindplaats bij de Lageweg in Poortvliet, in de nieuwe sloot langs de provincialeweg bij de Kadijk.
Het kan een nieuw licht op de ge
schiedenis van Poortvliet en het ei
land Tholen werpen. Volgens Van
der Weide is het in ieder geval op
Tholen de eerste keer dat er uit zo
een vroege periode sporen van be
woning zijn gevonden. „Als het
klopt wat we nu denken dan spreken
we over de Vroege Bronstijd of het
Neolithicum, de Nieuwe Steentijd."
De Nieuwe Steentijd loopt van 5300
tot 2000 jaar voor Christus, de
Bronstijd van 2000 tot 800 voor on
ze jaartelling. Dat is veel vroeger
dan twee weken geleden werd aan
genomen toen er nog over de Late
Ijzertijd of de Romeinse tijd werd
gesproken.
Het gaat om de vondst van een
veenweg of takkenpad. Verder on
derzoek zal daar nog uitsluitsel
over moeten geven. Wat vrijdag het
meest voor de hand lag was een
takkenpad of veenweg. Zo'n pad
verbond de hoger gelegen stukken
in het moeras en bestaat uit dwars
op de wegrichting liggende boom
takken, planken of vlechten. In
Geervliet en in Vlaardingen zijn
dergelijke paden gevonden. In
Vlaardingen gaat het om een pad
bij een woonstalboerderij uil de
Midden Ijzertijd. Het pad is daar
ongeveer vijf meter lang en 80 cen
timeter breed. Er is ook een plan
ken voetpad uit de Bronstijd be
kend in Bargcr-Oosterveld in
Drenthe. Archeologen gaan er van
uit dat de paden enkel gebruikt wer
den voor mensen te voet. Het was
een manier om droge voeten te hou
den. Als het pad weer laag kwam te
liggen, werden er nieuwe lakken
tussen de palen gelegd. Daardoor
werd de laag door de tijden heen
dikker. Of dit ook bij Poortvliet het
geval is, is niet bekend.
Geograaf Silke Lange is er als spe
cialist bijgeroepen. „Een pad dat
gemaakt is van takken of kleinere
boomstammetjes die er zijn neer
gelegd om over te lopen. De tak
ken zijn vastgezet met staken 'er
tussen die aan de onderkant zijn
afgepunt. Aan de manier waarop
ze zijn afgepunt kunnen we zien
met welk voorwerp dat is gebeurd.
T)at zal ons meer zeggen over de
periode waarin het pad is aange
legd." Op de plek van de staken
staan witte pijltjes.
Voordat de werkzaamheden voor
het verbreden van de weg begonnen,
zijn er proclboringen gedaan. Toen
werd duidelijk dat in de bodem van
het akkerland sporen lagen die als
archeologisch waardevol aangeduid
konden worden. Het gaat om wat in
hel jargon 'veraard veen' wordt ge
noemd. Er is toen een proefsleuf ge
maakt en die bevestigde de ontdek
king. Het gaat om een klein stukje
heel donker veen waar bewoning op
mogelijk is. Het stuk ligt tussen
twee geulen. Van der Weide: „In de
Middeleeuwen is de structuur van
het landschap sterk veranderd door
overstromingen. Aan weerskanten
van hel pad zijn geulen. De rest is
dus weggespoeld."
Op de vindplaats zijn drie veldar-
cheologen van ArchcoMedia uit
Nieuwerkcrk aan de IJsscl met trof
fels en meetlinten in de weer om de
vondst verder te onderzoeken en in
kaart te brengen. De provincie trok
997 euro uit voor het uitvoeren van
de archeologische opgraving. Op
hun knieën zitten ze in de modder,
ongeveer anderhalve meter onder
het maaiveld. Over de nieuw geas
falteerde weg rijdt het verkeer heen
en weer. De uitlaatgassen waaien
over de omheinde put. Het is lastig
werken. Op de bodem staat een
laagje water. Dat wordt af en toe
weggepompt, maar toch blijft er
steeds een plasje staan. De onder
zoekers hebben houten platen en
planken gekregen van de wegwer
kers om even droog te kunnen wer
ken, maar lang duurt het niet of ze
zakken weer verder in dc prut.
Mogelijk dat het pad nog verder
loopt, maar dat zal pas worden on
derzocht als dit karwei klaar is.
Voor het uitgraven kan geen onder-
bemaling worden toegepast omdat
het grondwater dan uit de directe
omgeving aan de bodem wordt ont
trokken. Als dat zou gebeuren, dan
zou dc nieuwe strook asfalt kunnen
gaan zakken. En dat is wat de pro
vincie niet wil. Van der Weide bege
leidt namens de provincie dc opgra
ving. De aanpassing van de weg is
een provinciale zaak. Namens de
provincie komt beleidsmedewerker
archeologie Niels van Diepen ook
een kijkje nemen. Hij zal gedepu
teerde Kees van Beveren (opvolger
van Toine Poppelaar) op de hoogte
houden van de vorderingen van dc
opgraving. Mocht het voor Zeeland
om een unieke vondst gaan, dan
komt hij mogelijk een kijkje nemen
bij de opgraving.
Als de vondst in kaart is gebracht en
er monsters voor verder onderzoek
zijn genomen, wordt in de regel de
vindplaats weer dichtgegooid. Maar
omdat het pad precies in de loop
van de sloot ligt, kan het pad niet
blijven liggen. Van der Weide: „Het
ligt te hoog en moet worden wegge
haald. Het zal in een depot worden
bewaard." Aan de hand van de zo
geheten Cl4- of koolstofmethode
kan worden vastgesteld hoe oud is.
Daarbij wordt de radioactiviteit van
de vondst gemeten. De uitkomst
hiervan kan weer worden getoetst
aan dc datering die is verkregen
voor het tellen van jaarringen (den
drochronologie). Daarnaast wordt
gekeken naar de vorm en stijl van
het onderwerp (in combinatie met
de C14-datering). En er wordt geke
ken naar de lagen waarin de vondst
gedaan wordt. De opeenvolging van
de lagen is van belang. Een voor
werp uit een veenlaag boven een
kleilaag, kan niet ouder zijn dan de
klei. In dc buurt van de huidige op
graving (tussen de boerderij van Van
Daalcn en de Schapenweg) is eerder
al een vindplaats uit de Ijzertijd
blootgelegd.
Het werk op de vindplaats neemt
ongeveer drie weken in beslag. Ook
Rinus Slootmaker uit Poortvliet is
ter plekke. Hij maakt opnames voor
de heemkundekring en de archivaris
van de gemeente.
dc Dorpsgemeenschap Sint-Anna-
land. oude fotoverzamelaar Kees
Klcppc uil Scherpenisse en de wa
tersportvereniging Sint-Annaland
zijn ingeschakeld.
De expositie laat door middel van
foto's en teksten op grote scher
men de geschiedenis van de ha
vens in de drie dorpen zien. Van
het beoogde kunstwerk in Sint-
Maartensdijk is er een maquette
aanwezig. Het is dc bedoeling dat
het werkelijke beeld manshoog
wordt. Dat ontwerp is net als de
andere ontwerpen ook op een foto
te zien. Aan de achterkant is een
plattegrond van de oude situatie
van dc dorpen, toen ze nog een ha
ven hadden.
Juist die oude kaarten leveren een
discussie op tussen bezoekers.
Scherpcnissenaren Coby Hage en
Lies Hage bespreken wat er te
zien is op de kaart van hun dorp,
maar komen er in eerste instantie
niet helemaal uit. Ze zijn in elk
geval zeer geïnteresseerd in de
plannen. „Ik las dat de haven van
Scherpenisse vanmiddag weer te
rug zou komen. En dat wil ik mee
maken", verklaart Lies Hage glim-
lachend zijn aanwezigheid. Coby
Hage spreekt voorafgaand aan de
opening haar blijdschap uit tegen
haar dorps- en naamgenoot: ,,lk
ben er gewoon trots op. Ik vind het
schitterend en vind het leuk dal?we
dat nu eens ,krijgen." Na de toe
spraken van Kees van Dis en Kees
Joosse is haar duidelijk dat het
nog maar om een idee gaat en dat
het nog niet zeker is of het dorp
het kunstwerk daadwerkelijk
'krijgt'. Als dat wel het geval is,
heeft ze al een idee over de pre
sentatie. De plek vindt ze super.
„Je kijkt zo op de ijsbaan." Maar
de parkeerplaats bij het kunstwerk
zou moeten verdwijnen, want die
vindt ze niet mooi.
De Heidcmij heeft de voorberei
dende fase betaald, maar voor het
daadwerkelijk verwezenlijken van
de plannen, moet het geld uit een
andere hoek komen. De organisa
tie kan wellicht nog een kleine bij
drage leveren, maar zoals het er nu
voorstaat is er nog geen geldschie-:
ter voor de plannen. De kunstwer
ken moeten er komen, vindt Mari
nus Geuze. Ze geven volgens de
Poortvlictcnaar een kwalitatieve
impuls aan Tholen. „De dorpen op
hel eiland verloederen nu een
beetje. Ze kunnen wel een oppep
per gebruiken", vindt hij.
Geuze denkt dat de geschiedenis
gaat leven door dc aanwezigheid
van de kunstwerken en noemt dat
zowel aantrekkelijk voor bewo
ners als voor toeristen. „Het is een
verfraaiing, een stukje cultuur en
kunst die de historie uitbeeldt. Dat
is een prachtige combinatie en die
spreekt tot dc verbeelding." Met
dc tentoonstelling hoopt Geuze er
een flinke duw aan te geven dat de
kunstwerken ook gerealiseerd
worden. De ontwerpen kunnen los
van elkaar verwezenlijkt worden,
dus het zou best kunnen dat het
ene wel wordt uitgevoerd en het
ander niet. Geuze: „We gaan voor
alle drie. Dat zou het mooiste
zijn."
Van de tien molens in Tholen heeft de korenmolen in Stavenisse vorig
jaar het vaakst gedraaid. De teller in de molen registreerde 76.864 as-
omwentelingen, wat aangeeft dat vrijwillig molenaar Gatze de Moed
goed zijn best heeft gedaan.,Datzelfde geldt voor Jan Reijngoudt in Sint
Philipsland, want die liet molen De Hoop ook flink draaien met 42.394
omwentelingen. En dat in iets meer dan een half jaar tijd, want pas
eind mei ging de kap terug op de gerestaureerde molen. Dat gebeurde
op dezelfde dag als hij De Verwachting in Tholen, die na tientallen ja
ren de wieken terug kreeg en 28.000 omwentelingen maakte.
Bij De Nijverheid in Sint-Maartens
dijk stond de teller op 34.280 om
wentelingen, bij de houten stan
derdmolen in Sint-Annaland op
28.030, bij De Hoop in Tholen op
12.812 en bij De Korenaar in Poort
vliet op 1993 omwentelingen.
De molens De Jager in Oud-Vossc-
meer. De Korenbloem in Scherpe
nisse en De Vier Winden in Sint-
Annaland draaiden niet. De laatste
twee worden momenteel gerestau
reerd, voor de Vossemeerse molen
liggen de plannen gereed.
De omwentelingen worden geregi
streerd omdat de provincie jaarlijks
een draaipremic betaald. Bij min
der dan duizend omwentelingen
wordt geen premie toegekend. Tus
sen duizend en 60.000 omwente
lingen is de premie 100 euro. En
bij méér omwentelingen is de ver
goeding twee kwartjes per 300 om
wentelingen. Voor de Thoolse mo
lens houdt dat in, dat voor de
molen in Stavenisse 128 euro
wordt betaald en voor elk van de
andere honderd euro. De gemeente
krijgt 528 euro, eigenaar Christi-
aanse van De Korenaar en eigenaar
Van Gorsel van de Verwachting ie
der honderd euro.
Om behoud en ontsluiting van de cultuurhistorie te stimuleren,
betaalt de provincie Zeeland een draaipremie voor molens. In
Tholen draaide afgelopen week de molen in Stavenisse het vaakst.
Annie Vogelaar van de SP is in gesprek met Marinus Geuze van de Zeeuwse tak van de Heidemij voorgrondtijdens de opening van de
tentoonstelling Het onzichtbare zichtbaar maken in het gemeentehuis van Tholen. Tussen hen in v.l.n.r. kunstenaar Danny Rijt. Kees Joosse
van de Heidemij en wethouder Kees van Dis. De hand op de paal is van André van Ast uit Sint-Annaland. Op de achtergrond bewondert Tom
van Gurp uit Sint-Maartensdijk de ontwerpen.
Dat is althans de visie die wethou
der Kees van Dis uitspreekt bij
zijn inleiding van de tentoonstel
ling. „Of er daadwerkelijk realisa
tie en of tot aanschaf kan worden
overgegaan is sterk de vraag in het
zicht van de bezuinigingen die
voor dc deur-staan. Wellicht dat
particuliere initiatieven en fond
senwerving een oplossing kunnen
bicden."
Die woorden worden door Mari
nus Geuze als een grote domper
ervaren. De afgevaardigde van
Zeeland in het bestuur van de Ko
ninklijke Nederlandse Heidemaat
schappij (KNHM of Heidemij), de
organisatie die het initiatief voor
de plannen heeft genomen, rekent
juist voor een deel op een bijdrage
van de gemeente. Het is met de
tentoonstelling ook de bedoeling
dat de plannen onder aandacht van
het gemeentebestuur komen.
Slechts twee daarvan zijn bij de
opening aanwezig: Annie Vogelaar
van de SP en VVD'er Anco Fase.
Maar de presentie van laatstge
noemde is logisch, want hij is
voorzitter van de Dorpsgemeen
schap Sint-Annaland. Eén van de
drie dorpen waar dc plannen be
trekking op hebben. Er wordt nu
ook gehoopt op het enthousiasme
op andere bezoekers van de ten
toonstelling, die tot en met 16
april te zien is in het gemeente
huis.
Voor de kunstwerken is er een
goocheltruc toegepast. Zo lijkt het
volgens Van Dis. Want datgene
wat er vroeger was, is nu weer
zichtbaar. Dat is tenminste de be
doeling als de plannen werkelijk
heid worden. De havens van
Scherpenisse, Sint-Maartensdijk
en Sint-Annaland komen weer tot
leven met de ontwerpen van kun
stenaars Danny van Rijt en Bianca
Runge.
Van Dis vergelijkt het met een
foef van illusionist David Copper-
Field, die enorme dingen kan laten
verdwijnen, zoals een olifant.
Maar wat er hier aan de hand is, is
volgens van Dis het omgekeerde
en geen illusie. „Integendeel: er
wordt juist een heel juist idee van
de werkelijkheid geschapen. De
werkelijkheid zoals eens was in
deze drie kernen, weergegeven,
door enkele kunstenaars die elk op
hun eigen manier het verleden
kunnen laten herleven." Dat dc
wethouder het plan wel ziet zitten,
mag hieruit blijken. Maar zijn col
lega's moeten het ook willen, vol
gens Marinus Geuze.
Hij vindt dat de gemeente achter
het project moet staan, maar van
hem hoeft de gemeente niet de
hoofdgeldschieter te worden. „We
willen eerst een positief geluid
van de gemeente. Als dat er is,
zien we dat als een startschot om
te proberen fondsen te werven." Er
is niet alleen geld nodig. „De ge
meente moet ook ruimtelijk willen
meewerken, zeker voor het plan in
Sint-Annaland."
Hel ontwerp voor Sint-Annaland
en zo ook dc kosten kunnen wor
den meegenomen in de plannen
voor het vernieuwen van het ha
vengebied in die plek. Maar die
zijn nog niet rond. Het ontwerp
van kunstenares Bianca Runge be
staat uit een rij schuine meerpalen
die aangeven waar ooit de haven
was. Van Rijt heeft twee metalen
ontwerpen gemaakt voor Sint-
Maartensdijk en Scherpenisse die
samen 60.000 euro kosten. Hel
zijn een verticaal gepresenteerde
plattegrond van Sint-Maartensdijk
met de Pluimpot als stam en een
plat beeld van een vrachtschip aan
dc kade. Voor de laatste is er al
een beoogde plek: aan de Spuidatn
achter het tankstation van Duine
aan de rand van het dorp, met
zicht op het sportveld. Want daar
lag ooit de haven, maar die is ver
dwenen na de afsluiting van de
Pluimpot in de jaren '50. Hel ont
werp voor Sint-Maartensdijk is
nog nergens ingepland, maar als
het aan de kunstenaar ligt, komt
dat aan dc rand van het plein aan
dc Haven. Directeur Kees Joosse
van de Heidemij vindt dc locatie
van later zorg. „We moeten de ge
meenschap erbij betrekken om te
beslissen waar het zou moeten
staan."
De Heidemij, een ideële organisa
tie die ideeën van burgers (en in
dit geval hun eigen idee) om de
leefomgeving te verbeteren onder
steunt. heeft contact gezocht met
diverse partijen op Tholen om
draagvlak te vinden. Zo heeft de
heemkundekring Stad en Lande
van Tholen al het benodigde histo
risch materiaal verzameld. En ook
Piet van der Slikke uit Poortvliet
tentoonstelling in het gemeentehuis.
bekijkt na de opening de