NIEUWE JAAR
Creatie Nico van den Boezem drukt
precies uit wat de wereld moet doen
Bezoekers kunnen naast bronzen
F.D. en Eleanor vereeuwigd worden
voor het
Hollandse bijbel
Woensdag 30 december 2009 EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
m&mm
„Onze adem stokte bij wat we zagen toen Laura het doek
had weggetrokken. Dit beeld drukt precies uit wat de we
reld moet doen." Henry Fisher van het Franklin and Eleanor
Roosevelt Institute stak op vrijdag 12 juni 1992 zijn bewon
dering voor de creatie van de Middelburgse kunstenaar Ni
co van den Boezem niet onder stoelen of banken. Ruim ze
ventien jaar alweer zijn de vier gestileerde vogels op zuilen,
op het gazon bij de hervormde kerk in Oud-Vossemeer, een
baken voor de vier vrijheden die Amerika's 32ste president
F.D. Roosevelt in januari 1941 formuleerde in zijn State of
the Union, de jaarlijkse toespraak tot het Congres.
Hoop en verwachting
Nieuw Amsterdam
Kunstwerk Vier Vrijheden staat zeventien jaar in Oud-Vossemeer
Eendrachtbode-verslaggever Arie de Viet was afge
lopen jaar in New York. Hij maakte van de gelegen
heid gebruik om Hyde Park te bezoeken, het stadje
waar het landgoed Springwood van de Roosevelts
is te vinden. De Viet bekeek het aan Franklin D.
Roosevelt en zijn vrouw Eleanor gewijde museum
en de bibliotheek, en zag er het graf van de 32ste
president van de Verenigde Staten. Zijn indrukken
legde hij vast voor de dit oudejaarsnummer.
In de schouw van de open haard van Mrs». Nesbitt's café
zijn wel veertig tegeltjes verwerkt die allemaal met de
zee en Zeeland te maken hebben: een zeilschip, een plat
vis, een Zeeduivel, Neptunus. Ze zijn geschonken door
de Rooseveltstichting in Middelburg. Hier kunnen be
zoekers van het landgoed van Franklin D. Roosevelt in
Hyde Park koffie, cake, soep en een broodje nuttigen tij
dens hun bezoek aan het museum en de bibliotheek, ge
wijd aan president Franklin Delano Roosevelt en zijn
vrouw Eleanor Roosevelt. De koffie haal je uit de auto
maat in een grote kartonnen beker, maar de soep wordt
gebracht.
Banden tussen Roosevelt en Oud-Vossemeer komend jaar aangehaald
Kunstwerk
Dakkapellen
Prinsessen
Zeshonderd jaar
-il'.v j
WfSM i u
Vrijheid van meningsuiting. Vrij
heid van godsdienst. Vrijwaring van
gebrek. Vrij waring van vrees.
Franklin Delano Roosevelt (1882-
1945) noemac dat in zijn rede, vol
gende week 69 jaar geleden, de
rechten waarop alle mensen in de
wereld aanspraak moeten kunnen
maken, wil de democratie kunnen
overleven en bloeien. Ze staan - in
het Nederlands en het Engels - ge
graveerd in een plaat die in het
muurtje bij dc kerk in Oud-Vosse-
meer is aangebracht als onderdeel
van de kunstuiting.
Nico van den Boezem schiep des
tijds in opdracht van het gemeente
bestuur het kunstwerk over de vier
vrijheden. De hardstenen grond-
plaat en zuilen zijn gemaakt van pe
tit granit, de gestileerde vogels van
messing. Ze symboliseren verlich
ting, vrijheid en vrede, wat volgens
de maker goed aansluit bij de denk
beelden van dc Amerikaanse presi
dent.
Roosevelts kleindochter Laura De
lano Roosevelt Silberstein (dochter
van F.D. Roosevelt jr.) keek bij dc
onthulling hoe het met de door haar
opa geformuleerde fundamentele
mensenrechten gesteld was. In haar
woonplaats New York bleek de situ
atie niet zo rooskleurig te zijn. Daar
waren veel daklozen en mensen die
honger leden, en gingen kinderen
gewapend naar school omdat ze
bang waren. Gezien de vijandigheid
tussen sommige groepen bestond de
vrijheid van godsdienst er eigenlijk
alleen op papier, terwijl met name
Amerikaanse kunstenaars toen von
den dat vrijheid iets was dat ze aan
het verliezen waren. Dit gezien de
discussie die gaande was over
smaakvolle en smakeloze kunst.
„Maar hier tegenover staat dat hon
derden mensen in New York hun le
ven wijden aan het bestrijden van
angst en gebrek, en aan het handha
ven van de andere vrijheden", aldus
Laura Roosevelt. Zij maakt momen
teel deel uit van de raad van bestuur
van het Franklin and Eleanor Roos
evelt Institute, de instelling die jaar
lijks de Four Freedoms Awards toe
kent.
Het uitreiken van de onderscheidin
gen - sinds 1982 gebeurt dat in de
even jaren in de Zeeuwse hoofdstad
Middelburg - zag dc toenmalige
Thoolse burgemeester Van der
Munnik als 'een oproep aan de we
reld om telkens weer ernst te maken
met die fundamentele vrijheden'.
Volgens hem golden dc woorden
van president Roosevelt nog steeds.
„Zij dienen elke dag te worden ge
plaatst naast de berichten van oor
log, haat, ontreddering, armoede en
honger. Als een teken van hoop en
verwachting. De verdediging van
die fundamentele vrijheden en rech
ten is een taak van elke dag." Ook
Van der Munniks woorden hebben
in feite niets aan waarde ingeboet,
als Je ziet wat er vandaag de dag in
de wereld gebeurt.
De schepping van Van den Boezem
Zeeuwse hoofdstad werd uitverko
ren voor de tweejaarlijkse uitreiking
van de 'Roosevelt prijzen'. Maar
misschien komt dat ook wel doordal
de vader van oud-voorzitter William
Vandenheuvel van het Franklin and
Eleanor Roosevelt Institute uit Ter-
neuzen kwam.
heeft een bewogen geschiedenis
achter de rug. Want daags na de ont
hulling werd ze vernield. Moedwil
lig. maar niet omdat dc kunstuiting
mensen niet aanstond. Hel gemeen
tebestuur zorgde voor onvrede in
het dorp door de jaarlijkse kermis in
het dorp voor dc onthulling te ver
plaatsen. En de kermis, dat is in
Oud-Vossemeer een traditie waar je
niet aan mtict komen. Jaren later
maakten spelende kinderen ook iets
stuk aan de Vier Vrijheden. Maar in
middels is het door dc inwoners ge
accepteerd. Dc stichting Oud-Vos-
semccr 600 jaar gebruikt de door
Roosevelt geformuleerde vrijheden
zelfs als kapstok voor haar activitei
ten in het komende jubileumjaar.
Dc uitreiking van de Four Freedoms
Awards bracht sinds 1982 al heel
wat Roosevelt-telgen naar Oud-Vos-
semeer. dc vermeende bakermat van
dc familie. Dat was het jaar dat de
honderdste geboortedag van F.D.
Roosevelt werd herdacht, tegelijk
met het feit dat ons land en de V.S.
toen 200 jaar betrekkingen onder
hielden. Ter gelegenheid daarvan
werden een aantal F.D. Roosevelt-
tulpen geplant in het gazon bij de
kerk. Dat gebeurde door Curtis
Roosevelt (Dall), de oudste klein
zoon van de president en zoon van
Anna Eleanor Roosevelt. Zeven jaar De gestileerde vogels van het kunstwerk Vier Vrijheden komen samen m een ster.
later bezocht de Theodore Roo
sevelt Association het Thoolse dorp.
Want er was nog een tweede Ameri
kaanse president in deze familie.
Theodore (1858-1919) was de 26ste
president. Een Republikein in te
genstelling tot Franklin die lid was
van de Democratische partij.
Theodore, die de Nobelprijs voor de
vrede kreeg, was een oom van
Franklins vrouw Eleanor die zelf
ook Roosevelt heette. Haar voorva
der Johannes Roosevelt (1689-
1750) en Franklins voorvader Jaco
bus Roosevelt (1692-17776) waren
broers. Hun opa Claes Maartens-
zoon van Rosenvclt moet rond 1640
in Nieuw-Amsterdam zijn gearri
veerd en had daar later een boerderij
op de plek waar nu het Empire State
Building staat. In Amerika wordt
aangenomen dat Claes van Tholen
afkomstig was. Een feit dat er in ie
der geval toe heeft geleid dat de
Het graf van F.D. Roosevelt met het museum op de achtergrond in
Hollandse koloniale stijl.
Lachende heelden van Franklin Delano en Eleanor Roosevelt in Hyde Park.
onderzoek, voor een doorbraak kun
nen zorgen. En aan kunnen tonen
dat er bloedverwantschap is met
Nederlandse naamgenoten.
Hoe dan ook, de banden tussen
Amerika en Zeeland in het alge
meen, en Oud-Vossmeer in het bij
zonder, zijn er wel levend door ge
houden en worden nog steeds
levend gehouden.
Komend jaar wordt er bij de viering
van het 600-jarige bestaan van het
dorp aandacht besteed aan de vier
vrijheden. De stichting Oud-Vosse
meer 600 jaar heeft landelijk beken
de politici bereid gevonden om op
12 maart naar hel dorp te komen om
in debat te gaan aan de hand van
stellingen die teruggaan op de be
roemde toespraak van de Ameri
kaanse president. Jan Marijnissen
van de SP en Bas van der Vlies van
de SGP hebben hun medewerking al
toegezegd. Tweede Kamervoorzitter
Gcrti Verbeek zal de discussie lei
den.
Op 22 en 23 april is er een musical
van de basisscholen, die daarin het
thema vrijheid van godsdienst uit
werken. Van 5 tot 8 mei staat vrij
waring van gebrek centraal met een
volksspel in de open lucht. De vrij
waring van vrees wordt op 25 en 26
juni vormgegeven in het thema ver
draagzaamheid. Dat heeft een spor-
tief karakter. Acht Thoolse kernen
(Tholen krijgt geen ploeg bij elkaar)
en Nieuw-Vossemeer nemen het te
gen elkaar op bij deze Tholympics.
Ten slotte is er van 13 t/m 18 sep
tember de Week van Vossemeer, met
onder meer een optreden van de ka
pel van de Kon. Landmacht, de
Night of the Vox en een reünie.
Bij de hervormde kerk in Oud-Vos
semeer staat het kunstwerk van Ni
co van den Boezem dat de vier vrij
heden verbeeldt. In de muur rond de
tuin is een steen aangebracht waar
de vier vrijheden in staan gebeiteld.
In het dorp is er de F.D. Roosevelt-
straat en in Sint-Maartensdijk dc
President Rooseveltstraat. Eleanor
bezocht Oud-Vossemeer op 20 juni
1950. In de vleugel van het museum
die helemaal aan haar gewijd is,
hangen foto's van haar bezoeken
aan het buitenland, maar de foto van
haar bezoek aan Oud-Vossemeer
ontbreekt (nog).
Elk jaar worden er, sinds 1982 beur
telings in New York en in Middel
burg, onderscheidingen uitgereikt
aan mensen of organisaties die uit
zonderlijke prestaties hebben gele
verd die in dc buurt komen van dc
idealen van de Amerikaanse presi
dent: prinses Juliana, Max van der
Stoel. Amnesty International, Si
mon Wiesenthal, Jan Tinbergen,
Artsen zonder Grenzen en Nelson
Mandela horen in deze galerij. Dc
Nieuwe Kerk in dc Zeeuwse hoofd
stad is de plaats waar de laureaten
samenkomen. Er is alleen plaats
voor genodigden.
Er is in de ontvangsthal van het mu
seum in Hyde Park mcér dat aan
Zeeland en Nederland doet denken.
.De stamboom van de president in
de hal gaat terug tot Claes Mar-
tenszn van Rosenvclt die rond 1649
vanuit Nederland in New York arri
veerde en een nazaat zou zijn van de
Thoolse familie. Opmerkelijk is dat
Rosenvclt met een n is geschreven.
Even buiten het gebouw lachen
Franklin Delano Roosevelt gebruikte een Hollandse Bijbel uit
1686 om de eed op af te leggen als president van de Verenigde
Staten. Dat deed hij vier keer. De Bijbel, gedrukt in Amsterdam,
ligt in het museum in Hyde Park. De tekst in het Nederlands is
op de vergeelde bladzijden nog goed te lezen. De eerste keer
dat Roosevelt hem gebruikte, was op 4 maart 1933. Op zijn ver
zoek werd de Bijbel opengelegd bij de eerste brief van de apos
tel Paulus aan de Corinthiërs. hoofdstuk 13, laatste vers. De
tekst luidt: 'En nu blijft geloof, hoop en liefde, deze drie: doch de
meeste van deze is de liefde'.
Ook in 1928 en 1930 gebruikt hij de Bijbel, namelijk bij zijn beëdi
ging als gouverneur van de staat New York.
Franklin en Eleonor de bezoekers
toe. Ze zijn in brons gegoten. De
president zit op een bankje. Bezoe
kers kunnen naast hem gaan zitten
om vereeuwigd te worden. „Het is
er speciaal voor gemaakt." zegt gids
Paul Lenci van hel nationaal park.
Dc zestiger is gekleed in een groene
broek en grijs overhemd en draagt
een rangershoed. Hij heeft een luide
en duidelijke stem en leidt een
groepje van tien bezoekers rond. Als
hem verteld wordt dal de Nederlan
ders in de groep maar tien kilometer
wonen van de plaats waar dc voor
ouders van de Roosevelts vandaan
zouden komen, is hij vereerd. Hij i$
in de veronderstelling dat Oud-Vos
semeer zelfs Rosevclt heet. Wc hel
pen hem uit die droom.
Lenci is niettemin opgetogen over
het feit dat we van zover gekomen
zijn. Hij vertelt enthousiast dat zijn
dochter net terug is uit Maastricht
waar ze voor haar bedrijf in New
York dc kunst- en antiekbeurs Tefal"
bezocht. Ze had veel werk om voor
werpen klaar te maken voor trans
port, zegt hij. „Er zijn veel banden
en overeenkomsten tussen dc VS en
Nederland, concludeert hij. „Dit
jaar herdenken we het feit dat 400
jaar geleden Hudson vanuit Holland
naar New Ycjfk kwam."
De gids legt uit dat Eleanor Roos
evelt op het terrein niet ver hiervan
daan een huisje liet bouwen. Val-kill
cottage. We mogen hem verbeteren
als hij het woord kill verkeerd uit
spreekt. Het komt tenslotte uit het
waterrijke Nederlands. Kil is geul of
rivierbedding. De benaming leeft
voort in dc Dordtsche Kil. Op Len
ci's uitspraak is niets aan te merken.
Met de bouw van het museum en de
bibliotheek werd in 1929 begonnen.
Het is opgetrokken in een 'Hol
lands-koloniale stijl', zegt hij. Een
gebouw met een laag dak mei dak
kapellen. Ontworpen door dc presi
dent /.elf, die zich mogelijk heeft la
ten inspireren door een afbeelding
van een huis van dc Hollandse kolo
nisten op Manhattan, op een litho
uit 1679 van George Hay ward. Die
hangt gedrukt op een groot blauw
doek in de ontvangsthal. naast een
gezicht op Nieuw Amsterdam in
1662, getekend door Hendrik Wil
lem van Loon in 1939.
Na dc dood van dc president bleef
Eleanor op het landgoed wonen. Er
staat een schuur en een stal. Dc va
der van F.D. hield immers van paar
den. Die zijn er niet meer. wel de
stallen waar het naar oud hooi ruikt.
De drinkbakken zitten onder het
spinrag. In 1908 is er ook een kas
op het terrein gebouwd. Hij slaat er
nog steeds en wordt gebruikt om
planten te kweken.
Roosevelt had bepaald dat hij op het
terrein begraven wilde worden. Toen
hij op 12 april 1945 stierf, moest de
president volgens de gids snel wor
den begraven vanwege het feit dat de
oorlog nog niet was afgelopen.
Roosevelt werd ter aarde besteld in
de tuin tussen het museum en het
huis waar hij geboren werd en stierf.
Een grote witmarmeren tombe dekt
het graf af. Om het graf zijn rozen
geplant: 26 varianten. En in totaal
15(X) tulpen. De tulpenbollen ko
men natuurlijk uit Nederland. Lenci
zegt het met enig ontzag in zijn
stem. De president ligt er niet al
leen. Ook zijn lievelingshondje is er
begraven. Farla, een Schotse terriër
die overal met hem mee ging. Roo
sevelt reisde vanwege zijn verlam
ming veel met de trein. Als het
hondje bij het station werd gesignal
eerd. dan wist iedereen dat de presi
dent in de buurt was.
In het woonhuis is niets aangeroerd
stoel, op een onderstel van wielen.
Het lijkt het resultaat van huisvlijt,
niet van een bevlogen ontwerper die
er jaren op heeft gestudeerd. Dege
lijk en doeltreffend. Twee grote wie
len aan de voorzijde waarmee hij
zich met de hand verplaatsen kon, en
twee zwenkwieltjes aan de achter
kant. Dc rolstoel is uitgerust met een
houder voor een wandelstok en een
grote wandelstok. De geur van tabak
is al lang uit het huis verdwenen.
Lenci legt uit dat ook volwassenen
op latere leeftijd kinderverlamming
kunnen krijgen. „Als kind speelde
hij niet met andere kinderen. Hij
werd thuis onderwezen en ging op
zijn veertiende naar kostschool. Hij
leefde als kind in een beschermd
milieu. Dat brak hem op. Dat zou
een verklaring kunnen zijn voor de
verlamming op latere leeftijd omdat
hij in zijn jeugd geen weerstand had
opgebouwd tegen dc ziekte."
Volgens de gids was het een bewus
te keus om geen speciale stoel voor
hem te laten maken waarmee zijn
handicap zou worden benadrukt.
„Hij wilde beoordeeld worden op
zijn daden. Daar deed de pers toen
ook aan mee."
In de hal staat een Hollandse linnen
kast. In het gastenverblijf wijst Len
ci aan waar de prinsessen Irene en
Beatrix logeerden in 1941 tijdens de
oorlog. Ook Winston Churchill was
er te gast. Naast het bed van Roo
sevelt hangt een telefoon. Dc enige
in het huis dat 35 kamers telt en ne
gen badkamers. „Wat je ziet, is wat
er was toen F.D. stierf. In 1964 werd
het al opengesteld voor het pu
bliek." Het huis ademt historie. Het
bezoek mag via een trap aan dc
voorzijde het pand weer verlaten.
Het terrein in dc vallei van de Hud
son glooit. Niet ver hiervandaan
stroomt de rivier. De bezoekers mo
gen nu naar het museum, of lopen
zomaar het park in. Vol feiten en
weetjes over de man die na de
bcurscrisis van 1929 de New Deal
afkondigde waarin de controle van
dc regering op industrie, landbouw
5
Gids Paul Lenci vindt dat er veel overeenkomsten zijn tussen
Nederland en Amerika.
sinds de dood van de man die der
tien jaar lang het land bestuurde. Er
hangt een serene rust die alleen
wordt verstoord door het kraken van
de houten planken op de vloer en de
heldere stem van dc gids. Het gezel
schap werpt een blik in de geboorte-
kamer, de jongenskamer, dc slaap
kamer, de woonkamer met
bibliotheek, de eetkamer, de badka
mer en op zijn collectie opgezette
vogels en miniatuurschepen. Er han
gen veel maritieme schilderijen en
tekeningen. Maar ook zijn rolstoel
staat er. Een eenvoudige houten
en bankwezen vergroot werd om de
economie uit het slop te halen. Dal
is nu weer actueel na de crisis in hel
bankwezen. Het is ook de man die
in de geschiedenisboeken samen
staaf afgebeeld met Churchill en
Stalin; tijdens de conferentie van
Jalta in 1945 toen Duitsland bijna
was verslagen en er afspraken wer
den gemaakt over het bezette gebied
en over de grondgebieden in Azië.
En de man wiens vier vrijheden vol
gend jaar in Oud-Vossemeer door
klinken. Niet alleen voor genodig
den.
geveer ander
Het water is
de kalme str
naar het land
sche familie,
ter in noord'
Het uitgestrdkte landgoed ligt aan
de Hudson ei) is alleen met een auto
Vanuit de stad New
York gaat edn treintje, dat vertrekt
uit Grand Central Terminal, naar
Poughkeepsi^. Een tochtje van on-
lalf uur langs de rivier,
bruin. We rijden tegen
)om in. Vanuit het sla
perige Pougljikcepsie zijn de reizi
gers aangewezen op taxivervoer
goed van de aristocrati-
Ongeveer zes kilome-
;lijkc richting. De uit
Jamaica afkomstige taxichauffeur
rijdt er rustig heen. Hij zingt onder
weg zachtjes mee met Frank Sinatra
wiens stem
kers van zijn i
De chauffeur
dc echtgenotp
deed goede
grote rol s
van de Univ
schaafd uit de spea-
d-speler klinkt,
kent vooral Eleanor,
van dc president. Ze
ingen voor de zwarte
bevolking, zégt hij over de vrouw
die na de dood van Franklin in 1945
mensenrechtenactiviste werd en een
elde bij het opstellen
sele verklaring van de
rechten van de mens. Ze ontving en
bezocht de groten der aarde.
Haar man, dq 32ste president van de
Verenigde Staten, werd vooral be
kend door zijn toespraak in 1941
voor het Congres waarin hij vier
Dpageerdc. De funda-
rs voor een democra-
i tie: de vrijhéid van meningsuiting,
de vrijheid van godsdienst, de vrij-
waring van gjebrek en de vrijwaring
van vrees. Ze worden de laatste ja
ren ook in Nederland de Four Free
doms genoemd.
vrijheden pr
rhenlele pijle
Roosevelt werd vier keer tot presi
dent van Amerika gekozen. De
langst zittende ooit. Dc eerste keer
dat hij werd gekozen, in 1932, ver
bleef hij in Washington. Maar al de
andere keren thuis, in Hyde Park.
Hij was verknocht aan de stek waar
hij in 1882 werd geboren. Als lid
van de Democratische partij woon
de hij daar vreemd genoeg in
een Republikeinse omgeving. Toch
wachtte de bevolking hem elke
keer na een gewonnen verkiezing
op met een 'kaarsenparade'. Roo
sevelt bedankte hen, maar wist dat
bijna niemand op hem gestemd
had. Hij begon zijn politieke loop
baan in 1910 toen hij gekozen werd
tot senator van New York. Van
1913 tot 1920 was hij onderminis
ter van marine. Dat verklaart zijn
voorliefde voor miniatuurschepen.
Een jaar later werd hij getroffen
door polio. Hij was toen 39 jaar.
Voor de rest van zijn leven moest
hij zich voortbewegen in een rol
stoel, omdat zijn onderlichaam ver
lamd was.
De Roosevelts zouden afstammen
van de familie Van Rosevclt uit
Oud-Vossemeer. Vorsers naar de
wortels van de familie hebben er tot
nu toe geen bewijs voor gevonden.
De naam is ontleend aan het Ro
sevclt, een stukje grond in de Vijf-
tienhonderdgemeten polder tussen
Tholen en Poortvliet. Mogelijk dat
moderne technieken, zoals een dna-
