Pieten kruipen uit verhuisdozen
Ocean's Edge uit Oud-Vossemeer
even d'Ieseleke Koppespinnen
„Hoed zo, zei het jongetje in de klas
toen ik zei dat ik nog Zeeuws sprak"
Viszilver- en gasfabriek
historie in Tholen
Donderdag 27 november 2008 EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
Bodemsanering bijna klaar aan de Kaaij
Veel mensen in Zeeland hebben geen idee meer dat er
ooit gasfabrieken hebben gestaan, zegt gedeputeerde
Marten Wiersma. Dat geldt ook voor de Kaaij in Tholen.
Bij de afronding van de sanering van alle vijftien gasfa
brieksterreinen in Zeeland heeft het provinciaal bestuur
een speciale brochure uitgegeven: Blauwe aarde en teer
de bodem uit.
Opgevreten
Meekrap kampt
met tegenslagen
Nieuwe stof
Boerderijnamen
van Smallegange
Daan van Doorn
stopt over 1 jaar
Zeure in zaehe. Dat is de titel van het dialectlied dat
Oceans Edge uit Oud-Vossemeer onlangs op het podium
bracht in Heinkenszand tijdens de wedstrijd Zing
Zeeuws. Ze vielen niet in de prijzen maar het was voor
de band wel leuk om even eens iets anders te doen, zegt
zanger Peter Roggeband die de tekst schreef van Zeure
en zaehe.
Kirsten van Popering uit
Lisse is weer even op be
zoek in Sint-Annaland. De
17-jarige scholiere werkt
samen met haar vriendin
Lizanne Mesman aan een
eindwerkstuk voor de havo
over het Zeeuwse dialect.
Kirsten spreekt het nog
vloeiend ook al is ze al tien
jaar weg uit haar geboorte
dorp. Dat komt omdat haar
ouders het nog altijd spre
ken.
Kirsten van Popering uit Lisse doet onderzoek naar dialect op Tholen
Sinterklaas kon zaterdag in Sint-Maartensdijk niet in het
gemeentehuis terecht. Dat was een verrassing voor de
Spaanse bisschop. 'Veruust hesloote', stond er op het
bord aan de gevel van het gebouw aan de Markt dat al
bijna een jaar leeg staat. Het dialect kon Sint Nicolaas
niet lezen. Hij moest van een inwoner horen wat het be
tekende: verhuisd, gesloten. Het bleek dat de sint zelf
ook was verhuisd. En dat hij een aparte wagen bij zich
had met hele grote verhuisdozen.
Zeure in Zaehe.
Heheimen ku 'j nie ouhwe
nih vurheet't mah
Wat a 'j vandaehe zeit
Dat wiste z'hist ere ah
'n bitje zeure, 'n bitje zaehe
hin maens die at 7 verbiedt
Nee, a je dah nie mêêr zou óre
Dan bin je uut de tied
Toen oma jong was o 'j nie anders
as aereppels, hroente, vleis of vis
Dus as ze noe in 'n wienkel komt
Val ze biena flauw van de keus die
d 'r is
Dan zei ze: "Nasi, pasta, knoflook,
Jiefreet die troep messehien.
Mar ah je daeremen et beheven.
Dan kom je nie nae mien!"
In dit lied bin 'k an't zeure
a'je dienkt: "Eit 'n hin fassoen?"
Mah dae heef 'k jimmae niks om
Je mot 't 'r mah mee doen
Vroeher oh 'je winters
J 'n aesem vroos op 't bed
In at 't noe 'artje zeumer is
'ordt de kachel al anhezet
Mar a j die meiden op slraete lööpe
zie
Zo naeket, hin hezicht
In dan mah klaehe: "Dokter, dok
ter,
'k et zo in m 'n rik!
A 'j de bus mist moh je wachte
Twaeijenoallef ure.
In a j in de polder weunt
Zat zeker nóg een dagje dure
'n bitje zeure, 'n bitje zaehe
De waereld is vahre weg
M 'n opa krieg al 'eimwee
Jin stap voorbie d'n 'eg
'n hitje zeure, 'n bitje zaehe
M 'n bin die aerrepels zat
Nêê moe die kook pas buutelans
as ze zich te boste frat
'ti Klein hevoelig liedje
dah zou vast bevalle
Mah dan zou 'k oalleverwélie
Zei lef in slaep val Ie
'n bitje zeure, 'n bitje zaehe
hin maens die at 't verbiedt
Nee, a 'je dah nie mêêr zou óre
Dan bin je uut de tied
Bijna niemand weet meer dat we
ooit, ver voor het aardgastijdperk,
ons eigen stadsgas maakten uit steen
kool. Een afgesloten tijdperk, leek
het. Totdat we ontdekten dat de bo
dem haar geschiedenis goed bewaart.
De belangstelling voor de bodemsa
nering werd door affaires als de Vol-
germeer en Lekkerkerk hardhandig
tot leven gewekt.
„De initiatiefnemers van de jaren ne
gentig om in één beweging de terrei
nen van de gasfabrieken te saneren,
verdienen een pluim", zegt gedepu
teerde Wiersma. „Hen komt veel eer
toe. nu we de zaak afronden." Wiers
ma is onder de indruk van de hoe
veelheid werk die is verzet. „Er
moest diepgaand en diepgravend
worden gesaneerd. Maar je kunt je
ook verbazen over de manier waarop
ons voorgeslacht met afval om
sprong. Ze wisten toen waarschijnlijk
niet beter. Die onwetendheid zijn we
nu voorbij. Het succes van deze sane
ringen is een appèl om toekomstige
saneringen te voorkomen."
De gasfabriek van Tholen was op
het bolwerk gevestigd. Naast de
gasfabriek, was er een viszilverfa-
briek waar uit visschubben parel
moer werd geproduceerd. Daarbij
werden o.a. organische chloorver
bindingen gebruikt. Beide bedrijven
loosden op de Veste. Het slib daar
werd zodoende ernstig verontrei
nigd met teer, chloorverbindingen
en visolie. Tijdens een eerdere sane
ring in 1991/1992 (op het kruispunt
Bosstraat/Hoogstraat/Cromvliet)
die buiten de totale Zeeuwse aanpak
viel, was al een deel van het slib in
de Veste gesaneerd. Zodoende
moest hier met name het grondwa
ter nog worden schoon gemaakt.
Dat gebeurde in 2004.
De in de bodem aanwezige chloor- en
koolstofverbindingen bleken elkaar
toevallig langs biologische weg 'op te
De subsidiabele termijn van de ont
wikkeling van mechanisatie ten be
hoeve van meekrap is verlengd tot
en met 2012. Gedeputeerde staten
van Zeeland hebben dat besloten
naar aanleiding van een verzoek dat
Remmerswaal accountants deed in
opdracht van de fa. Koopman uit
Sint-Maartensdijk. De provincie
heeft er begrip voor dat het opstarten
van een nieuwe teelt als meekrap en
daarmee ook de ontwikkeling van de
mechanisatie gepaard gaat met te
genslagen en vertragingen. Nu de
vreten.' Een eveneens in de grond
voorkomende bacterie speelde bij dit
proces een rol.
Twee hele zware verontreinigingen
hielpen elkaar zo bij de biologische
afbraak in de bodem. Momenteel
wordt hier een soort melasse in de bo
dem geïnjecteerd om het restant van
de chloorverbindingen van koolstof te
voorzien. In deze zaak is zelfs dna-
onderzoek van de betreffende bacterie
gedaan. De kostenbesparing door de
ze samenloop van omstandigheden
was aanzienlijk. De geraamde kosten
waren namelijk 1.180.000 euro en de
verwachte kosten 380.000 euro.
Op de plek van de gas- en viszilverfa-
briek werd een .nieuwe' stof aange
troffen: n-butyl-benzeen-sulfonami-
de. Aangezien de concentraties van
deze stof zeer hoog waren, werd on
derzoek gedaan hoe deze verontreini
ging het beste kon worden verwij
derd. Dat kostte het nodige
detectivewerk. De vragen hier waren:
hoe komt het in de grond, hoe ge
draagt het zich, wie maakt het en wie
gebruikt het. Naspeuringen leidden
uiteindelijk naar een firma voor fijn-
chemicaliën in Oostende, die op ver
zoek een monster opstuurde. De zui-
verge stof werd vervolgens door het
eigen lab van nutsbedrijf Delta en een
onafhankelijk laboratorium gebruikt
als standaard bij de grondwateranaly
ses. Uiteindelijk kwam aan het licht,
dat de n-butyl-benzeen-sulfonamide
een weekmaker was die afkomstig
was van een bepaalde serie gebruikte
peilbuizen. Dat verklaarde de daar
voorkomende hoge concentraties.
Er vindt nu alleen nog sanering van
het grondwater plaats, gedeeltelijk
onder de ouderenwoningen aan de
Kaaij. Dit is een zogenaamde in-situ
sanering, op de plek zelf, onder de
grond, zonder dat er ontgravingen
plaats moesten vinden. Dit gebeurt
met behulp van bacteriën.
directe afzet van meekrap is opge
schort vanwege vertragingen en te
genslagen bij de verwerking van het
product, gaat de provincie akkoord
met verlenging van de subsidieter
mijn. Overigens wil Middelburg te
zijner tijd een degelijke verantwoor
ding van de subsidiegelden.
Voor het project koolzaadolie als
brandstof heeft de provincie de sub
sidie definitief vastgesteld op 35.500
euro. De verantwoording is goedge
keurd en aanvullend op het voor
schot van 28.400 euro wordt nu nog
7100 euro betaald aan de CZAV die
het project koolzaadolie als brand
stof uitvoerde.
Gerard Smallegange (68) werd zelf
geboren op een 18e-eeuwse boerderij
in Wolphaartsdijk. Zijn werkzaamhe
den voor verschillende landbouwor
ganisaties wakkerden de liefde voor
de boerderij nog aan. Geen wonder
dat er een boek is verschenen over
130 Zeeuwse boerderijnamen: Land
en Zeezicht. Tholen en Sint-Philips-
land komen er uitgebreid in voor.
Candia om te beginnen, de boerderij
van Ko Brooijmans aan de provincia
le weg tussen Oud-Vossemeer en
Sint-Annaland. Zeeuwse trekpaarden
horen bij deze bijzondere boerderij,
die in een halve carrévorm is ge
bouwd. In Zuid-België en Noord-
Frankrijk komt deze vorm meer voor.
Speurwerk van Wim Heijbroek uit
Tholen, bekend van streekmuseum
de Meestoof en de Bond Heemschut,
bracht aan het licht dat Candia de ou
de naam van Heraklion is, de hoofd
stad van het Griekse eiland Kreta.
Een Belgische bankier, signeur Ca
ters, kocht de al lang bestaande hoeve
met geld dat hij verdiende door han
del met Venetië en Kreta en koos de
welluidende naam Candia voor zijn
aankoop.
Ook Gerard Smallegange heeft ech
ter - ondanks zijn speurwerk - niet
alle boerderijnamen weten te door
gronden. Vuile Emmer op Tholen
bijvoorbeeld, blijft voor deze kenner
een raadsel. Maar wist u dat de Ire-
nehoeve in Stavenisse - inmiddels
een camping - alles met vrede te ma
ken heeft. Land- en Zeezicht, uitge
geven door De Koperen Tuin, is rijk
geïllustreerd en in de boekhandel als
Sinterklaascadeau te koop.
Daan van Doom uit Tholen heeft
zijn aftreden aangekondigd als be
stuursvoorzitter van het internationa
le vleesconcem Vion. Per 31 decem
ber 2009 stopt hij ermee, samen met
zijn financieel directeur Ton Lam-
mers, die 25 jaar de rechterhand was
van de .Macher van Best', zoals het
Financieele Dagblad de algemeen
directeur noemt. Vion groeide name
lijk onder leiding van Daan van
Doom uit tot het grootste vleescon
cem van Europa met een omzet van
9,6 miljard euro. Hij had al wat eer
der willen vertrekken, maar wilde
per se het Britse vleesbedrijf Gram
pian nog aan de Vion-stal toevoegen.
Dat lukte in juni van dit jaar. Vion
verstevigde daarmee zijn greep op de
belangrijke Britse markt. Daarvoor
had Van Doom zijn slag al geslagen
op de Duitse en Nederlandse markt
met de overname van Moksel, Südf-
liesch, Dumeco en Hendrix Meat.
De Thoolse topman wordt opge
volgd door een Duitser: Uwe Til-
mann, die operationeel directeur vers
vlees en gemaksvoeding is bij Vion.
Hij is alkomstig van Moksel. Dirk
Kloosterboer, nu operationeel direc
teur ingrediënten, wordt de vice-
voorzitter van de raad van bestuur.
Daan van Doom kan daardoor gelei
delijk afbouwen, naar zijn pensione
ring eind 2009. Inmiddels is hij ac
tief geworden in de mosselsector om
die te behouden als belangrijke pijler
voor de Zeeuwse economie.
„Een half jaar geleden zag ik de
aankondiging van Zing Zeeuws. Ik
ben gaan schrijven maar we had
den eigenlijk niet het idee om er
aan mee te doen. Dat tekstje was
vrij vlot geschreven. Ik heb aan de
anderen voorgesteld om mee te
doen omdat ik een tekst had lig
gen." De band speelt Engelse rock
muziek maar voor het dialectnum
mers kozen de muzikanten voor
een andere stijl.
Zingen in dialect is nieuw voor de
band die vooral de laatste tijd eigen
Engelstalige nummers schrijft.
Voor de gelegenheid veranderde de
band ook de naam. Van Oceans Ed
ge in DTeselijke Koppespinnen.
Er waren bij de beoordeling door
de jury drie categoriën, voor de de
beste liedtekst, de beste uitvoering
van andermans tekst en de beste
uitvoering van het eigen nummer.
Daarnaast was er een publieks
prijs. Het was de tweede maal dat
Zing Zeeuws! werd gehouden.
Twee jaar geleden was de eerste
keer. Toen was de belangstelling
al groot, zaterdag was er zelfs een
middag- en avondprogramma.
D'Ieseleke Koppespninnen kwa
men 's avonds in actie. Alle delen
van Zeeland waren nu vertegen
woordigd.
De tekst die Roggeband gaat over
vroeger en nu. „Óver de verschil
len die er zijn en dan dik aange
zet." Roggeband (leerkracht aan de
Regenboog in Tholenjschreef in
het Thoolse dialect:
Radio Noordzee. Op advies van
de Zeeuwse programmaraad heeft
Delta besloten om radio Noordzee
(overwegend Nederlandstalige
muziek) op de analoge kabel toe
te laten in plaats van Bright FM,
het christelijke radiostation dat
eerder dit jaar gestopt is met uit
zenden.
urn (de binnenruimte met het gla
zen dak) verder te spelen.
Sinterklaas werd opgewacht door
burgemeester W. Nuis die vertelde
dat hij naar de plaats was gegaan
waar een heleboel verhuisdozen
stonden. En dat was Maartenshof.
Het bleek dat de sint in Spanje zelf
ook verhuisd was. Naar een nieuw
paleis. Hij had er mooie foto's van
meegebracht. Een echt kasteel met
torens. De burgemeester was er ja
loers op, zei hij.
Maar het bleek dat sinterklaas de
sleutel kwijt was. Hij vroeg de kin
deren te helpen om de sleutel te
zoeken. Overal werd gezocht. Er
stonden dozen waar wel sleutels in
zaten, maar die bleken allemaal te
klein. Uiteindelijk werd de sleutel
gevonden. Het was een hele grote
die op het slot van de deur van het
kasteel past. Hij was blij dat hij
gevonden was. Met de sleutel kon
hij tenminste weer zijn paleis bin
nen. In de twee grote verhuisdozen
op de galerij bleken ook nog twee
pieten te zitten.
De kinderen werden uitgenodigd
door de hoofdpiet om een dansje te
maken op de muziek. Dat werd
eerst de klok van Arnemuiden. Dat
bleek vooral bij de ouderen in de
smaak te vallen. Daarna kwamen
er een sinterklaasliedjes. De pieten
en de kinderen maakten een dansje
en daarna vertrok het gezelschap.
Buiten wachtte muziekvereniging
Euterpe de sint op en maakte de
stoet nog een rondgang door het
dorp naar de Sportlaan. In de klei
ne zaal konden de kleintjes bij de
sint komen om een tekening te ge
ven of een liedje te zingen. In de
grote zaal was er voor de oudere
kinderen discomuziek.
Ze is blij dat ze het nog kan, zegt
ze. Trots is een te groot woord,
vindt ze. Maar zeker als ze weer bij
familie in Sint-Annaland is, vindt
ze het fijn om het te doen. Ze kan
makkelijk overstappen van het dia
lect naar het Nederlands. „Ik zet
gewoon de knop om."
Voor het 'profielwerkstuk' van het
vak Nederlands zijn ze twee dagen
naar Tholen gekomen om leerlin
gen van de Casembrootschool en de
School met de Bijbel in Sint-Anna
land en van het Calvijn college in
Tholen vragenlijsten in te laten vul
len. „We willen weten of er nog
dialect wordt gesproken door jon
geren van 12 jaar tot 17 jaar. Ik heb
hier zelf op de School met de Bijbel
gezeten. Dus was het logisch dat
we voor de enquête naar Tholen
zouden komen. We hebben leerlin
gen uit groep acht gevraagd en de
leerlingen van het Calvijn college."
In een van de twee groepen acht
van de Casembrootschool zitten 17
kinderen. Negen steken hun vinger
op als er gevraagd wordt wie er nog
dialect spreken. Iets meer dan de
helft. Kirsten: „Een van de jongens
in de klas vroeg me of ik zelf ook
nog Zeeuws spreek. Ja, zei ik. Hoed
zo, zei hij. En een ander zei dat
Zeeuws spreken lekker boers was."
De leerlingen vulden 25 vragen in.
Of ze in Zeeland zijn geboren, of
hun ouders en grootouders er zijn
geboren. Of ze in het Zeeuws of
Nederlands of in allebei de talen
zijn opgevoed. En of er op school
aandacht besteed wordt aan het dia
lect. Met wie ze Zeeuws zouden
praten en met wie Nederlands. Of
ze denken dat mannen eerder dia
lect spreken of vrouwen. Hoe ze
zelf denken over het Zeeuws. En of
het blijft bestaan. Of iedereen in
Zeeland altijd Zeeuws moet praten
en of ze het zelf de rest van hun le
ven zullen blijven praten. In totaal
wordt door ongeveer 200 leerlingen
de enquête ingevuld.
De lijst wordt afgesloten met twee
vragen. Kirsten en Lizanne hebben
er een 'raadseltje' van gemaakt
door twee zinnen in het dialect te
schrijven met de vraag aan de kin
deren of ze weten wat er staat. Kir
sten: „Er zijn er bij die dit helemaal
Kirsten van Popering (rechts) en Lizanne Mesman (achter) op de Casembrootschool in Sint-Annaland waarde leerlingen vragenlijsten over
het dialect invullen.
niet snappen en vraagtekens hebben
ingevuld. Maar ik vind het zelf ook
moeilijk hoor." Kirsten zocht een
zin op die de jongeren aan zou spre
ken. 't 'Oef nie over boeren of bo
lussen te gaen je in 't Zeeuws
schrieft.'
De enquête stelden ze zelf op. In
Lisse wordt volgens Lizanne geen
dialect gesproken, in Katwijk weer
wel. Zelf kan ze het Zeeuws niet
verstaan. De meiden zijn vriendin
nen, maar zitten niet meer in de
zelfde klas van het Fioretti college
omdat ze een ander vakkenpakket
hebben. Vorig jaar hadden ze al be
sloten om dit project samen te
doen. Kirsten heeft meer een talen
knobbel dan een rekenknobbel zegt
ze. Haar vakken zijn nederlands,
frans, engels, duits, geschiedenis,
management en organisatie en
maatschappijleer. Lizanne heeft
juist meer belangstelling voor exac
te vakken: wiskunde, economie.
biologie. Alleen Nederlands, En
gels en management en organisatie
hebben ze gemeen.
Kirsten zat tot haar zesde op de ba
sisschool in Sint-Annaland. Vanwe
ge het werk van haar vader Jos van
Popering verhuisde ze samen met
haar moeder en zusje Anique naar
Lisse. Van Popering werkt in
Hoofddorp bij Sakata Seed, het Ja
panse bedrijf voor groente- en
bloemzaadteelt. „In het begin was
het wel even wennen. Maar daar
heb je echt alles, een overdekt
zwembad, veel verschillende sport
verenigingen en winkels. Ik zou
niet meer terug willen naar Setal-
land."
Voor Lizanne is het de eerste keer
dat ze op Tholen is. Ze vindt het
wel gezellig. Ze had gedacht dat het
heel stil zou zijn, maar dat valt haar
wel mee.
Nu ze in de laatste klas van de havo
zitten, moeten ze gaan nadenken
over wat ze erna gaan doen. Voor
Kirsten staat vast dat ze in de jour
nalistiek wil. Ze schrijft al bijna een
jaar voor de website van Pauze, het
jongerentijdschrift voor middelbare
scholieren. Recensies over optre
dens, cd's en films. Op www.Pau-
ze.nl staan ze als een van de Pauze
reporters genoemd en zijn een aan
tal van haar artikelen te lezen. On
der meer over de film Radeloos, de
musical Dirty Dancing en de cd
Anouk live. Ze schreef al langer in
de schoolkrant. En omdat ze vaak
goede reacties kreeg, wil ze verder
gaan op het journalistieke pad.
„Het liefst zou ik voor een tijd
schrift willen schrijven. Yes, Flair
of Viva. In die richting."
Ze heeft nog geen keuze gemaakt
voor een vervolgopleiding. Ze twij
felt nog tussen de school voor jour
nalistiek in Utrecht of de opleiding
communicatie in Den Haag of Am
sterdam. „In Utrecht worden 330
leerlingen toegelaten en moet je
toelatingsexamen doen. Met mijn
schrijverij kan ik daar mijn voor
deel mee doen."
Bij haar thuis in Lisse wordt het
dialect nog gewoon gesproken.
Haar zusje Anique die één jaar
was, toen ze uit Sint-Annaland ver
trok, begrijpt het wel maar spreekt
het niet, zegt Kirsten. „Ik spreek
het nog. Het gaat automatisch,
maar als ik op school kom, dan
gaat te knop om. Af en toe gooi ik
er op school wel eens een Zeeuws
woordje door. Dat doe ik dan ex
pres om de reactie van mijn klasge
noten te horen."
Op 8 december moeten ze de eerste
versie van hun werkstuk inleveren.
In februari volgt dan een presenta
tie. De beide vriendinnen zijn heel
enthousiast over de medewerking
die ze van de Thoolse scholen heb
ben gekregen. „Ze werken allemaal
goed mee."
Op de Oostsingel in Sint-Maartensdijk helpen kinderen om tien zwarte pieten uit de verhuisdozen te halen.
Ocean's Edge hier tijdens een optreden in café De Kroon in Tholen, v.l.n.r. basgitarist Piet Schoep, zanger Peter Roggeband, drummer
Ferry Schoep en gitarist Frank Schoep.
Tijdens de intocht miste de sint
een aantal van zijn pieten. Ze ble
ken in de dozen te zitten. Met be
hulp van een paar kinderen en an
dere pieten werden de dozen open
gemaakt en stapten er tien pieten
uit de kanonnen dozen. Dat ge
beurde halverwege de rondgang
aan de Oostsingel. Daarna was de
hele club weer compleet. De kin
deren waren er blij mee want nu
konden er veel meer pepernoten
worden uitgedeeld. De sint werd
dit keer voorafgegaan door een
draaiorgel.
Toen bleek dat het gemeentehuis
was gesloten, ging het gezelschap
naar Maartenshof aan de Bloemen-
laan. Het kleine draaiorgel mocht
naar binnen rijden om in het atri-
