Zeeuwse foto's over religie en
gebruiken hangen in Grote Kerk
'Poolse stemmen zijn niet zacht gevoosd
en altijd forte voor een special effect'
'Bij een overstroming kwam hier het bootje
aangevaren en instappen kon via het trapje'
Poolse koorleden smijten muziek op de grond,
maar vinden elkaar in welluidende akkoorden
Camerata treedt drie keer met luide stem op in Tholen
MultiMedia
producten
van Bose
Trekkertrek verzet naar zaterdag
Donderdag 18 september 2008 EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
„Welkom, wat leuk dat u komt." Elke bezoeker van hof
stee Den Rosentuyll in Stavenisse wordt vriendelijk be
groet door eigenaresse Annemiek Buijs. Enthousiast be
gint ze te vertellen over de oude boerderij en hoe zij en
haar man Ton het gebouw, met de woning en het omlig
gende erf in oude luister willen herstellen. Het is één van
de 19 locaties op het eiland die zaterdag tijdens open
monumentendag te bezichtigen waren.
Leemvloer
Thoolse open monumentendag leidt bezoekers ook langs erf en tuin
Foto's
Klei
Woonboulevard
Het Poolse gemengd koor Camerata uit zusterstad Ilawa
opende vrijdag het theaterseizoen van Uit op Tholen. In
een goed gevulde Rooms-Katholieke kerk in Tholen
bracht het koor onder leiding van Honorata Cybula een
breed a capella repertoire; van religieus uit de 17e eeuw
tot hedendaags wereldlijk.
Goed geschoold
Camerata opent
seizoen Uit op Tholen
indrukwekkend
O zo dichtbij
Het gezang van Camerata stijgt tot hoog in het houten
gewelf van de koorkerk op om daar nog na te klinken.
Het zijn luide stemmen, vindt Gré Boelhouwers, de
voorzitter van de stichting Ilawa-Tholen. „Poolse stem
men zijn hard. Hoe noem je dat? Niet zacht gevoosd, al
tijd forte in plaats van pianissimo. Dat geeft een special
effect." Het koor uit Ilawa trad zaterdag onder grote be
langstelling twee keer op in de Grote kerk in Tholen.
JBMF
Ton en Annemiek Buijs woonden in
Brabant, eveneens in een vrij lig
gend huis tussen de landerijen. De
restauraties aan dat huis waren klaar
en daarom was het echtpaar op zoek
naar iets anders. In elk geval een
boerderij waar iets aan te restaure
ren viel. Ze vielen voor de gebou
wen aan de Buurtweg. „Het huis is
nog helemaal origineel van binnen,
met een bedstee", vertelt Annemiek.
Het is hun passie om alles weer zo
te maken zoals het vroeger was. Ze
hebben genoeg materiaal verzameld
om te weten hoe dat eruit zag.
Het is nog niet helemaal duidelijk
uit welke tijd de boerderij stamt. De
schuur, die van steen is, heeft 1853
op de gevelsteen staan. De familie
Buijs denkt dat de woning ouder is.
„We hebben samen met meneer
Zuurdeeg, de archivaris, onderzoek
gedaan. Hij vond een kaart uit 1700
waar de bebouwing al op staat."
De boerderij was volgens Buijs ei
gendom van Hiëronymus van Tuyll
van Serooskerken. „Hij gebruikte
het waarschijnlijk als jachthuis." In
overleg met de archivaris hebben
Ton en Annemiek de huidige naam
aan de hofstee gegeven. „Roos uit
Serooskerken en tuyll van Van
Tuyll." De hond en de kat zijn ook
naar de boerderij vernoemd: Yellow
rose of Texas en Rambler. De laatste
naam is een klimroossoort. Die staat
midden in de boomgaard. Als daar
alles in bloei staat, is alles wit, ver
telt Buijs. In het gras staan made
liefjes, aan de bomen bloeit de witte
bloesem en ook de klimroos is dan
vol met witte roosjes. „Het is net
een sprookje", zegt Annemiek.
Als Kees en Nel Knuist uit Sint-
Maartensdijk een kijkje komen ne
men, leidt ze het echtpaar eerst rond
in de schuur. Ook het dak komt aan
bod. „Het is gelaterd", weet Kees
Knuist. Buijs noemt het zelf gestro-
dekt. Het stro zit aan de binnenkant,
buiten zijn er dakpannen. Buijs
wijst vervolgens op de houten dors
vloer, waarvan de planken bol staan.
Ze vertelt dat daarop het graan werd
gedorst. „We hebben ook nog een
leemvloer, maar ik weet niet goed
wat ze daarop deden."
Dan komt Kees Knuist aan het
woord. „Daar werd het graan opge
tast. In de zomer werd het hier in de
vakken opgeslagen en in de winter
gingen ze het dorsen." Elke keer als
Buijs niet de precieze details weet,
vult Knuist haar verhaal aan. Hij
heeft veel belangstelling voor ge
schiedenis en heeft zich erin ver
diept. Daardoor weet hij veel van de
oude boeren gebruiken. „We zijn al
lemaal in het verleden geïnteres
seerd. Mijn zoon studeert geschie
denis. Hij geeft vandaag rond
leidingen in de Maartenskerk in
Sint-Maartensdijk. Hij is 18 en doet
het voor het eerst."
Buijs leidt het gezelschap door de
originele paardenstallen met houten
krib en hooiruif en over de voer-
gang. Onderweg vertelt ze over de
elementen die ze terug wil brengen.
Zoals een groot ijzeren sierhek op
het erf. Ook staat er een houten ma
kelaar, een paneel dat de punten van
het dak met elkaar verbindt en de
naad ertussen afdekt. Erboven is een
uitsnede van een pauw met hangen
de staart. „Hij pronkt niet en dat
heeft met de mentaliteit van de be
volking te maken. Tholenaren zijn
bescheiden. Dat heeft Eef de Jonge
mij zo uitgelegd."
Daarna gaat de rondleiding buiten
verder. Ze vertelt dat de oude
'drinkpitten' terug in de wei zijn ge
bracht en ze laat de zelfgebouwde
haag zien. „Ze heten rillen", zegt
Buijs over de gevlochten takken die
samen een afrastering vormen. In de
boomgaard groeien nog oude oogst
rassen, zoals vlierbessen, kweepeer,
mistel en moerbei. De moerbei
boom vindt ze de mooiste stam van
alle bomen hebben. „Ik heb een he
le oude gezien, die was kronkelig
als een oude wilg." De moerbeien
noemt ze 'rinsig' van smaak, als ap
pelstroop.
Achter de schuur is er nog het koei-
enstraatje. En aan de achterzijde van
de woning is zit de achterdeur hoog
Annemiek Buijs links) leidt het echtpaar Knuist langs en door boerderij Den Rosentuyll in Stavenisse. Op de achtergrond de woning met de
vloeddeur en de in de tijd veranderde ramen. Ervoor de bakkeet en een oude zieke haag.
in de gevel. Hij is te bereiken via
een stenen trapje. „Dit is de vloed
deur. Bij een overstroming kwam
hier het bootje aangevaren. Via het
trapje konden de mensen zo instap
pen."
Het huis is op enkele plaatsen
voorzien van andere, grotere ra
men. „Dat zijn tijdsbeeldmomen
ten. We willen de oude ramen weer
terugzetten." Toch ziet Buijs de
verschillende ramen als iets posi
tiefs. „Het zijn sporen uit de tijd."
Via foto's van één van de bewoners
in 1900, heeft ze een beeld kunnen
krijgen van de veranderingen aan
het huis. „Het was een jongen die
ziek was en dus aan huis was ge
bonden. Hij heeft toen heel veel fo
to's gemaakt. Ze hangen in de
Meestoof." Enkele exemplaren
heeft Buijs opgehangen achter het
klinket, het kleine deurtje dat toe
gang geeft tot de schuur.
Aan de voorkant van de woning is
er discussie over het huisnummer.
Er hangt een vijf met een streep er
door en daarnaast 239. Dat laatste
is het huidige nummer. „Het komt
door het vakantiepark dat hiernaast
ligt", vertelt Annemiek. „Ons huis
is meegeteld in de nieuwe vernum
mering. We hadden vijf."
Buijs neemt het echtpaar nog even
terug de schuur in. „Willen jullie
even het gastenboek tekenen?" Dat
doet Nel. Ze maken een toer per
fiets langs de monumenten. „Nu
gaan we naar Scherpenisse", ver
tellen ze.
De naam Hiëronymus van Tuyll
van Serooskerken valt ook bij de
restanten van het slot aan het Bos
in Stavenisse. Het was zijn eigen
dom en heeft het in 1653 laten bou
wen. Leen en Hester de Bruin heb
ben de buitenmuren van het oude
slot in hun achtertuin. Ze hebben
ze zelf gerestaureerd. „Toen we in
1990 het huis kochten, was dit een
volkstuin met een vieze waterplas."
Het echtpaar kocht de veste er in
2001 bij en ging het herstellen.
„We hebben met onze buik op een
vlot gelegen en zo de oude stenen
die uit de muur waren gevallen uit
het water gevist." Baggeren mogen
ze niet en graven binnen de ves
tingmuren mag ook niet van de
monumentenzorg. Het echtpaar
maakt er daarom op een andere
manier gebruik van. Ze hebben er
een weelderige bloementuin waar
het heerlijk vertoeven is aan het
water waarin lelies bloeien.
Leen de Bruin leidt de bezoekers
rond, terwijl zijn vrouw Hester voor
de koffie zorgt. Het is even rustig,
zeggen ze, want de meeste mensen
gaan op dit tijdstip even eten. Twee
gasten maken aan de tuintafel ge
bruik van de gastvrijheid van de fa
milie De Bruin. Bij een ronde langs
de muren vertelt Leen dat de monu
mentenzorg ze eigenlijk weer onder
de klei wilden gooien. Op een be
paalde plek staat de muur iets bol
en daarom wilde de instelling ze
met de klei beschermen en bewaren
voor het nageslacht. Daar was De
Bruin het niet mee eens. Hij is hele
maal lyrisch over de geschiedenis
van het slot. „Naast familie Van
Tuyll wordt ook Van der Lek de
Clercq in verband gebracht met de
veste. Dat vind ik leuk. Hoe verder
je komt, hoe meer je wilt weten."
Toen familie De Bruin het slot ging
openstellen voor publiek, kwamen
de herinneringen van de omwonen
den naar boven. „Heel veel mensen
wisten niet eens dat het nog be
stond. De gracht was tot de water
snood in gebruik als schaatsbaan.
Toen de mensen weer een kijkje
kwamen nemen, kwamen de verha
len los. Pietje verspeelde hier zijn
schaats, enzovoorts."
Cees Boogaart uit Oud-Vossemeer
komt de familie De Bruin bezoeken
met nog enkele documenten die hij
over het slot heeft kunnen vinden.
Hij heeft onder meer een kranten
artikel uit de Eendrachtbode van
1963 bij zich.
Omdat de monumentendag van dit
jaar ook gaat over sporen van
religieus erfgoed, zijn diverse
ook niet-monumentale kerken open
voor publiek. Wel monumentaal is
de Grote Kerk in Tholen. waar
naast het bezichtigen van het ge
bouw, een fototentoonstelling kan
worden bekeken en geluisterd wor
den naar het Poolse koor Camerata.
Aan de andere kant van de muur, in
de kerk, bespeelt Mariëlle Klavers
het orgel. Het is een contrast met
de met bezoekers gevulde koor
kerk. Twee mensen zitten op één
van de verder volledig verlaten
banken midden in de kerk. Het zijn
de tante en oma van de Thoolse or-
ganiste: mevrouw Versluis en me
vrouw Bout uit Tholen. „Als we
kunnen, gaan we altijd even luiste
ren naar haar", vertellen ze. De da
mes luisteren verder. „Als God
mijn God maar voor mij is, wie is
er dan mijn tegen", antwoordt me
vrouw Bout op de vraag welk stuk
Klavers op dat moment speelt.
Bij de kerk zijn er geen gidsen,
maar wel mensen die vriendelijk
wijzen op de aanwezige informatie.
Bezoekers die de kerk willen zien,
kunnen een folder over het gebouw
meekrijgen. Ook is er een diapre
sentatie over het gebouw in de con
sistorie. Toch is een medewerker
van de kerk bereid om de verslagge
ver rond te leiden. Hij wil niet met
zijn naam in de krant. „Ik kwam
hier als bezoeker en toen mocht ik
meteen koffie zetten voor het koor",
lacht hij. Hij vertelt over de vorm
van de kerk, een kruisbasiliek. En
dat de ruimte tussen de koorkerk en
het middenschip eerst open was. Nu
staat er een muur tussen. Door het
raam midden in de achterste muur
van de koorkerk, komt 's morgens
het eerste licht binnen. „Het mid
delste raam staat precies op het oos
ten. Dat maakt deel uit van een be
paalde symboliek."
Veel elementen in de kerk zijn goed
bewaard gebleven, maar bij enkele
grafstenen in de vloer ontbreken
stukken. „In de Franse tijd zijn de
wapens eruit gehakt." De gids grin
nikt bij een steen die rechtop tegen
de wand geplaatst is. „Dit noemen
ze de pissekijker. De man die hier
op is afgebeeld was zo trots op
zichzelf dat hij zelfs na zijn dood
wilde laten zien wat hij deed. Hij
was iets van een dokter of zo."
In de koorkerk leest een man aan
dachtig de grafsteen van Jonckheer
Pieter van Berghem die in 1606 is
gestorven. Het is Kees Stokvis uit
Bergen op Zoom. „Ik was eigenlijk
op weg naar de woonboulevard in
Poortvliet, maar ik kon niet verder
vanwege de wielerronde. Toen be
dacht ik mij dat de kerk open was
en ben ik een kijkje komen ne
men." Stokvis was één van de naar
schatting 159 bezoekers van de
Grote Kerk.
De uitvoering van het evenwichtig
samengesteld programma begon
met een uitbundig Jubilate Deo van
Wolfgang Amadeus Mozart ge
volgd door een O Gloriosa Virgi-
num van de 19e eeuwse Vlaamse
componist Oscar van Durme en een
fraai, in een moderner klankidioom
getoondicht. Cantate Dominum
van de Poolse componist Stefan
Stuligrosz.
In de daaropvolgende drie Maria-
liederen kwam de balans tussen de
stemmen van het ca. 40 leden tel
lende koor goed naar voren. Zowel
in de verstilde passages als in de
fortissimo gedeeltes bleef de klank
homogeen, al hadden de bassen
een enkele keer wat moeite hun
muzikaal enthousiasme binnen de
kaders van de koorklank te houden.
Met het derde concertblokje be
sloot het koor het religieuze deel
van hun optreden. Een Spaans Can
tate Deo van M. Angel Viro (Can-
tad al Senor)
deed denken aan
passages uit de
Missa Creola,
een Argentijnse
volksmis van
Ariel Ramirez
waarin ooit José
Carreras als te
nor heeft geschitterd. In een Kyrie,
Sanctus en Agnus Dei uit de Msza
Andaluzyska, geïnspireerd door
volksmuziek uit Andalusië, blon
ken Magdalena Wróblewska en
Katarzyna Byczkowska uit als so
listen. Overigens lieten ook andere
koorleden in solistische bijdragen
horen dat we met zeer goed ge
schoolde amateurzangers te maken
hebben.
Het tweede deel van het concert
opende Camerata met vier Poolse
volksliederen. De speelse arrange
menten vroegen het uiterste van de
zangers in articulatie en ritmiek.
Niettemin bleef het een natuurlijke
beweging van klank en tekst die op
geen enkele wijze ontspoorde.
De liefde voor het volkslied blijft
bij het koor niet beperkt tot het ei
gen land. Het Lauf Jager Lauf en
Con el Vito waren daar zingende
voorbeel
den van. De
broeder
schap met
zusterstad
Tholen
werd door
Camerata
bezongen in
Komt Vrienden in het ronde in de
Nederlandse taal. Muziek verbindt
en krijgt een extra dimensie als de
Poolse vrienden zingen in je eigen
taal. De waardering voor deze goed
geslaagde poging werd dan ook
niet onder stoelen of banken gesto
ken.
Het koor zong in diverse opstellin-
gen, bewoog mee op de golven van
de muziek en acteerde met verve
in het laatste Salatka Wtowska;
een komische compositie van Ri
chard Genée waarin de dirigent de
grip op het koor dreigt te verlie
zen. Solisten steken elkaar op the
atrale wijze naar de kroon in flui
sterend pianissimo en bravoure
forte. Koorleden tonen hun onge
noegen door de muziekmappen op
de grond te smijten. Uiteindelijk
weten ze elkaar in de taal van de
muziek toch weer te vinden in ho
mogene en welluidende akkoor
den.
De staande ovatie werd tot een rit
mische uitnodiging voor een toe
gift. Het koor zong tot slot een rus
tige compositie die verstild van
klank in de ruimte verdween. Ver
weg, maar o zo dichtbij.
De voorzitter van Uit Op Tholen,
Eef de Jonge, besloot de avond en
verwoordde haar waardering als
volgt: 'Een uur en een kwartier is
veel te kortkonden we maar
opnieuw beginnen. Camerata,
dziekuje!' (Camerata, dank je wel!)
AI van een afstand zijn ze goed te bekijken. De foto's van de expositie 'In
beeld'. Hiervoor zijn 40 foto's van een bij anderhalve meter in een zig
zaggende u-vorm uitgestald in de Grote Kerk in Tholen. Het is werk van
Zeeuwse amateurfotografen, waaronder Jan Capello, Wim van den Ber
ge en Co Coppoolse. De foto's gaan over cultuur, wereldbeeld en religie
en haken in op het jaar van het religieus erfgoed. De Walcherse kunste
naar Ramon de Nennie heeft de tentoonstelling ingericht en daarbij stel
lingen met lichtspots gebruikt, waartussen de posters zijn opgehangen.
Onder elke foto staat een begeleidende tekst van Nico Out. De foto's zijn
uit ruim 150 inzendingen geselecteerd door Volkskrant-fotograaf Hans
Aarsman en de hoofdbestuurder van de landelijke fotobond BNAFV
Frank Boots. De tentoonstelling is tot 27 september van maandag tot en
met zaterdag van 13.30 tot 17 uur te zien in de Grote Kerk. Na Tholen
reist 'In Beeld' verder langs andere locaties in Zeeland.
Verkrijgbaar bij:
Gré Boelhouwers geeft een toelichting op de liederen van het Poolse koor.
Als het weer goed blijft, gaat de trekkertrek zaterdag wel door. Het evene
ment van de stichting Thoolse Dagen werd afgelopen zaterdag afgelast, om
dat het terrein te nat was. Bij het opzetten van de tent en het klaarzetten van
het parcours viel volgens voorzitter Anco Fase 17 mm regen. De tent heb
ben ze vol goede hoop laten staan op het Klaverveld in Oud-Vossemeer. Het
programma blijft ongewijzigd. De wedstrijden beginnen om elf uur en du
ren tot een uur of zes.
Advertentie I.M.
Hi-Fi.
LCD
DVD
Plasma
Automatisering
Een dag eerder werden de Polen
onthaald in het gemeentehuis door
burgemeester Nuis Ook kregen ze
een rondleiding door Tholen waar
bij ze het oude stadhuis aandeden.
Vrijdagavond genoten ze mee met
een barbecue van de gemeente en
daarna zongen de Polen in de
Rooms Katholieke kerk.
Alle ongeveer vijftig stoeltjes tus
sen de fototentoonstelling in de
koorkerk zijn bezet als Camerata
begint te zingen. De toehoorders
luisteren geboeid. Een enkeling is
verrast door het optreden als hij of
zij de kerk betreedt. De kerk is na
melijk gewoon open voor monu
mentendag en het optreden van het
koor valt daar toevaliig mee samen.
Boelhouwers geeft tussendoor toe
lichting op de liederen die het koor
zingt. Daarna trekt ze zich terug en
neemt plaats op de graftombe die
zich naast het koor bevindt.
Het koor dat uit 38 leden bestaat,
heeft al verschillende internationale
prijzen in de wacht gesleept. Het
bestaat uit inwoners van Ilawa van
verschillende leeftijden die naast
Pools ook in het in het Russisch,
Duits, Engels en Latijn zingen in
een breed genre, waaronder volks
liedjes. Hoewel het koor al in meer
dere Europese landen als Duitsland
en Frankrijk heeft opgetreden, is het
voor het eerst in Nederland. „Tho
len heeft een primeur", zegt Boel-
houwers. Zaterdagavond kreeg het
koor een afscheidsdiner in De Lagu
ne in Sint-Annaland. Zondag reis
den de leden naar Rotterdam om
een Poolse mis te begeleiden.
De stichting Ilawa-Tholen heeft
sinds vrijdag ook een Poolse va
riant: the foundation for cooperation
with Tholen in the Netherlands.
„Op die manier krijgen we een zo'n
breed mogelijk draagvlak in de hele
bevolking. We willen zo veel moge
lijk mensen bij de stedenband be
trekken. Een voorbeeld is de uitwis
seling van de scouts naar Polen",
vertelt Boelhouwers. „We hebben
vrijdag voor het eerst samen verga
derd. Het volgende plan is om de
Poolse en de Thoolse afdeling van
het Rode Kruis uit te wisselen. Ook
willen we Poolse kunstenaars laten
deelnemen aan de kunstroute in
Tholen."
Antwerpsestraat 12-14-16
4611 AG Bergen op Zoom
tel. 0164 237940
vww.verburgh.nl
mi <rf»i
SimMlntmm om t» <tO*n in I