Ir
Van Kriel
'Wij hebben de afspraak met telers
dat ze het hele jaar door leveren'
Nieuwe aardappelen
Het verlies van Bintje
Maten
Donderdag 7 augustus 2008
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
7
o L r\ n
Waar gaat de aardappel naar toe als hij van het land
komt? Hoe belandt hij op je bord? Aardappelhandelaar
Kees Bijl heeft samen met zijn vader Rinus zijn bedrijf
in Sint-Annaland, midden tussen de akkers. Hij is één
van de schakels tussen boer en consument. Bijl zorgt dat
de teler een afnemer heeft en verkoopt de aardappels
weer door. Maar aan wie? En wat gebeurt er allemaal
binnen de muren van het bedrijf?
Sorteerstation
Verhuizing
Contracten
Milieukeur
Prijzen
Miljoenen kilo's Thoolse aardappels gaan via handelaar Bijl de hele wereld over
i gebeurt er met de aardappel voordat hij in de winkel ligt en wat is
het verschil tussen een pootaardappel en een oatalaardappel? De
Verenigde Naties hebben 2008 uitgeroepen tot het internationale
jaar van de aardappel. Reden voor de Eendrarhtbode om eens
stil te staan bij dit alom bekende en voor onze streek belangrijke
knolgewas. De aardappel wordt in. een aantal verhalen van verschil
lende kanten belicht:,van teetFtot verkoop, en van plant tot puree.
o van teel
ledereen weet wel wat een aardappel is. Maar wanneer
is een aardappel een kriel en wat is een bonk? Wanneer
is een aardappel nieuw en hoeveel rassen bestaan er? Wat
Constant gaat de telefoon. Rinus en
Kees Bijl beantwoorden het gerin
kel. Hangt de één niet aan de
hoorn, dan is het de ander wel die
vragen van telers, afnemers of an
dere partijen beantwoordt. Het be
drijf leeft, er is continu bedrijvig
heid. Ook in de loods. Daar zijn
vijf van de zeven werknemers be
zig met het sorteren en verpakken
van de aardappels. Die worden de
hele dag door aangevoerd. Recht
streeks vanaf het land. meestal
door de boeren zelf. Wagens vol
met ongesorteerde en ongewassen
aardappels.
Er staat een enorme installatie in
de loods, die bijna de helft van de
enorme ruimte beslaat. De machine
bestaat uit een constructie van rol-
banden waarover de aardappels
vanuit de aanhangers over goede
banen worden geleid. Als er een
nieuwe vracht wordt gebracht, be
gint het proces via de achteringang
van de loods. De lading wordt op
het begin van de band gekiept via
een grote opvangbak met metalen
rollers. Van daaruit worden de pie
pers naar een smallere loopband
getransporteerd. Het hele systeem
ziet er een beetje uit als een 'roller
coaster' in een pretpark.
De band loopt na binnenkomst om
hoog. De eerste 'halte' die de aard
appels aandoen, is het sorteerroos-
ter. Dat bestaat uit vier lagen. De
grootste aardappels blijven boven
op de mazen van het rooster liggen.
Een verdieping lager worden de
aardappelen met de zogenaamde
consumptiemaat opgevangen. De
aardappels die kleiner zijn, vallen
door de schudbeweging van de
roosters verder naar de verdieping
'drielingen' en de laatste verdie
ping voor krieltjes. Onderweg ver
liezen de aardappels al heel wat
kluiten. Dan rollen ze uitgesplitst
over voor elke maat een eigen baan
verder naar het volgende station.
Dat is een hokje, aan de kop van de
installatie, waarin de aardappels
handmatig worden gecontroleerd.
Voor elke band minimaal één per
soon. Die haalt de groene en rotte
exemplaren uit de partij en verwij
dert alles wat geen aardappel is of
niet in de zakken thuishoort, zoals
loof en grond.
Na het 'controlehok' gaan de knol
len weer richting het lospunt. On
derweg worden ze opgevangen in
opslagcontainers. Zodra ze ver
kocht zijn, gaan ze weer de baan
op, richting de hoogste band. Daar
komt een vrachtwagen onder te
staan, die de piepers opvangt in de
aanhanger. En weg zijn ze dan
weer.
Maar er is ook een andere route.
Bijl heeft sinds enkele maanden
een nieuwe verpakkingsmachine.
Die weegt de aardappels zelf af en
verpakt ze vervolgens in een soort
net. De zakjes liggen keurig gesta
peld op pallets. De verpakte aard
appels gaan meestal naar het bui
tenland. Ze worden door Bijl in
zakjes van 20 tot 25 kilo naar de
havens in Vlissingen, Rotterdam of
Antwerpen gebracht of direct bij
Bijl in een zeecontainer geladen.
De partijen die naar warme landen
gaan, worden meestal in jute ver
pakt. „Dat beschermt beter tegen
het licht." De aardappels kunnen
ook los in kisten worden opgesla
gen of klaargezet voor de veiling.
Die staan in een aangrenzende
loods. Gewassen worden ze niet bij
Bijl. Dat is voor een volgende afne
mer.
Bijl aardappelen bestaat sinds 1955.
Opa Bijl begon de handel in Poort
vliet, net na de watersnoodramp.
Het bedrijf zat tot 2005 in dat dorp.
In maart van dat jaar verhuisde de
aardappelhandel naar Sint-Anna-
land. Bijl kon in Poortvliet niet
meer verder groeien. De vraag naar
aardappels nam toe, maar Bijl had
niet de capaciteit om daaraan te vol
doen. „De klanten vroegen meer,
maar wij konden niet leveren", zegt
Kees Bijl. In Sint-Annaland kan dat
nu wel. Bovendien is er een nieuwe
dimensie bijgekomen: een stukje sa
menwerking met de veiling die op
hetzelfde terrein is gevestigd. Rinus
Bijl treedt daarbij op als bemidde
laar voor leden van de veiling.
Er is een wezenlijk verschil tussen
de handel op de veiling en de han
del bij Bijl. „Voor de veiling bekij
ken wij partijen die ons geschikt
lijken voor een bepaalde afnemer.
Op vraag van de afnemer koopt
mijn vader op de veilingklok. Wij
zorgen voor afzet. We maken met
name veel afspraken met super
markten in de winter voorafgaand
aan de veiling", zegt Kees Bijl. De
teler kan zijn aardappels kwijt en
de afnemer is als het ware verze
kerd van een goede partij aardap
pels. Op de veiling voert Bijl puur
een opdracht uit. De rest, zoals het
laden en het vervoer van de aardap
pels, laat hij aan de veiling over.
Bij de aardappelen die hij zelf ver
handelt, is hij dus meer betrokken
bij zowel de levering, het transport
en het verpakkingsproces.
„Op de veiling komen vaak kleine
re telers hun aardappels aanbieden.
In de supermarkt worden veel aardappelen aangeboden als 'nieuwe'
aardappelen. Maar 'nieuwe aardappel' is geen merk. Het is ook wel
een beetje een ruim begrip vindt Bijl. Een aardappel is namelijk
nieuw als hij in hetzelfde oogstjaar wordt aangeboden. „Alles wat in
2008 is geoogst mag als nieuwe aardappel worden verkocht." Het zijn
voornamelijk de vroege rassen, zoals Doré, Frieslander of Première.
De nieuwe aardappelen zijn verkrijgbaar van juni tot oktober. Als er in
december nog een aardappel als nieuw wordt aangeboden, word je als
consument bij de neus genomen.
Het Bintje verliest terrein, vooral op Tholen. De aardappel was tot en
met 2006 het meest verkochte product bij aardappelhandel Bijl. Maar
er kwam een smet op de veelzijdige aardappel. Milieuclubs gaven
hem in 1994 de status van gifaardappel. Volgens Bijl volkomen onte
recht. Zeker vandaag de dag. „Bintje krijgt met de huidige techniek
bijna dezelfde behandeling als moderne rassen. Een teler spuit meest
al al zijn rassen in dezelfde rondes. Het is zelfs zo dat latere rassen
nog vaker bespoten worden. De plantjes moeten goed blijven tot de
oogst." Bildstar werd ook beschimpt, maar die is de kritiek van gif
aardappel op eigen kracht te boven gekomen.
Nicola nam in 2007 de koppositie van Bintje over. Bijl maakte toen
voor het eerst mee dat Bintje werd verslagen. De aardappel die je zo
wel kan koken, pureren, in salades kan verwerken en friet van kan
bakken is nu zelfs moeilijk verkrijgbaar in de supermarkt. Bintje is
niet de mooiste aardappel om te zien. „Er zijn rassen die qua uiterlijk
veel mooier zijn", zegt Bijl. Nicola is volgens hem mooi om te zien en
kookvast. Bij Bintje wil de ene partij vast en de andere partij wel eens
los koken.
en misvormde aardappels. Alles
wordt hergebruikt. De grond gaat
weer terug op het land.
De verse aanvoer vanaf het land
duurt tot ongeveer oktober. Daarna
komen de aardappelen uit de bewa
ring van de telers. Die haalt Bijl
meestal zelf op. Het bedrijf heeft
daarvoor twee aanhangers. De trek
kers en chauffeurs huren ze in via
transportbedrijven.
Een teler krijgt een contract bij Bijl
als hij het hele jaar door kan leve
ren. Daarom zijn alleen telers met
een eigen opslagmogelijkheid aan
Bijl verbonden. De inkoop gebeurt
bij een vaste groep van telers, in
Tholen en West-Brabant, op basis
van dagprijs of contractprijs. Daar
maken de handelaar en de teler af
spraken over. „We spreken vooraf
de rassenkeuze af en het moment
van levering", zegt Bijl. „Dat kan
eventueel ook tegen een vaste prijs
die we vooraf hebben afgespro
ken." Die prijsafspraken gebeuren
meestal in maart en april. De teler
schuift hiermee wat prijsrisico van
zich af. Meestal doet hij dit voor
een deel van zijn oogst. Het andere
deel is dan afhankelijk van de
marktwerking. Natuurlijk baalt een
teler als de prijs van de aardappels
boven zijn afgesproken prijs stijgt.
Dat beaamt Bijl. Maar hij heeft het
juist andersom ervaren. „Er zijn ja
ren geweest dat de vrije prijs bene
den de contractprijs lag."
Met telen zelf heeft Bijl niet veel te
maken. „We geven wel advies voor
bijvoorbeeld de rassenkeuze. Daar
bij kijken we naar de wensen van
de afnemer." Bijl heeft een hele
brede en diverse groep van afne
mers. „Er zijn drie segmenten. In
de zomer en de vroege herfst gaat
er veel naar de binnenlandse han
del. Dat zijn afleveraars aan super
markten en de kleinhandel, waaron
der grossiers ofwel tussenleveran
ciers. Dat is bijvoorbeeld een aardap
pelhandel die de aardappels weer
distribueert naar bijvoorbeeld groen
tewinkels, markten en restaurants."
Het tweede segment is de export, die
met name van september tot juni
plaatsvindt. „Wij maken de aardap
pelen exportgereed door ze op maat
te verpakken of naar de havens te
brengen." De derde afzettak is de in
dustrie. „Die doen de industriële ver
werking zoals het maken van friet of
schilbedrijven voor de kant- en klaar
verpakte of koelverse aardappels."
Bijl noemt voor zijn bedrijf de bin
nenlandse markt de grootste pijler.
Heel wat aardappels rollen per jaar
over de band bij Bijl. Afgelopen
jaar waren het 35 miljoen kilo
aardappels die via het Setallandse
bedrijf over de wereld werden ver
spreid. „Gemiddeld verhandelen
we 600 ton per week, maar er zijn
ook topweken van 1000 ton. De
rustigste tij is tussen januari en fe
bruari met 450 ton per week." De
laatste jaren heeft er een flinke
groei in de omzet plaatsgevonden,
mede door de verhuizing vanuit
Poortvliet.
Bijl werkt met zogeheten 'vrije ras
sen'. Daarbij heeft hij zelf de ver
koop in de hand. Hij kan zelf kie
zen aan wie hij zijn aardappels kan
verkopen. „Er zijn ook licentieras
sen die bijvoorbeeld voor een fa
briek worden geteeld." Bijl heeft
gekozen voor de zogenaamde tafel
rassen. Die beslaan 70 procent van
zijn afzet. Daarmee heeft hij een
omgekeerde afzetmarkt ten opzich
te van de teelt in de rest van Neder
land. Die is meer gericht op de
frietaardappelen. De keuze van Bijl
heeft te maken met de mogelijk
heid om in Tholen vroege aardap
pels aan te bieden. Daar staat het
eiland bekend om.
Nicola is naast Bintje de grootste
aardappel bij Bijl. „Maar Bintje is
nummer 1." Daarnaast handelt hij
in een groep kleinere rassen, die
ook gewoon van het Thoolse land
komen, zoals Irene, Cupido, Agria,
Fontane, Lady Christl en Ukama.
Ten tijde van de gifpieperactie in
1994, toen milieuorganisaties
ageerden tegen het veelvuldige gif-
gebruik voor het telen van aardap
pels, kwam er met medewerking
van Bijl een tegenoffensief. Een
club van 15 Thoolse telers en 5 te
lers uit West-Brabant begonnen een
teeltproject voor een milieuvrien
delijkere aardappel. De Natubalans
ontstond. Spar en Nettorama zijn
afnemers. „De Natubalans valt on
der de milieukeurteelt. We zijn
hiermee uniek in Nederland." Bijl
vertelt dat het geen biologische
aardappel is, maar een soort tus
senvorm. Er mag in bepaalde mate
kunstmest gebruikt worden, wat bij
een biologische aardappel taboe is.
De 'natuuraardappelen' beslaan in
de omzet van tafelaardappelen bij
Bijl zo'n 20 procent. „We hebben
bewezen dat we met minder be
mesting toch een goede aardappel
kunnen realiseren."
Als handelaar in een natuurproduct
is Bijl afhankelijk van de oogstom-
standigheden. Hij heedt de cata
strofe in 1998 meegemaakt, toen in
september in één dag 100 millime
ter regen op Tholen viel. „Een
kwart van de aardappeloogst ging
verloren door rotting. Dat had gro
te invloed op het verdere verloop
van het afzetseizoen." Daar kan de
teler niets aan doen. „Weer kan wel
eens een rare factor zijn, daar heb
ben we geen invloed op. Maar
ziektes kunnen we wel onder con
trole houden. De kennis en alert
heid van de telers spelen daarbij
een rol." Aardappels telen is een
blijft een natuurproces. „Het blijft
altijd spannend, maar voor nu staan
we er gezond bij."
Bonken, drielingen en krieltjes. Het zijn maten aardappels, van groot
naar klein. Bonken worden het meest verkocht als frietaardappel en
soms als grillaardappel voor op de barbecue. De maat van een aardap
pel is gebaseerd op een vierkantje van een aantal millimeters. De
bonk is 65 of meer millimeter. De consumptieaardappel valt door het
raster met die maat. Deze zit tussen de 40 en 65 millimeter. Daarna
komen de drielingen. Die zijn te klein voor de status van consumptie
aardappel en te groot voor kriel. Ze zijn tussen de 30 en 40 millimeter
groot. In restaurants worden ze meestal in schijfjes geserveerd. De
kleinste aardappel, tot 30 millimeter, is de kriel. Die wordt heel geser
veerd.
De aardappels worden handmatig gecontroleerd. Het loof, de kluitjes en de groene aardappels worden uit de selectie verwijderd.
aardappels leveren. Onze telers
hebben dan ook een opslag. Dat is
onze voorwaarde."
De prijzen van de aardappelen ver
anderen dagelijks tijdens de vei
lingperiode. De hoogste prijzen
zijn in juni, als de eerste aardappels
geveild worden. „Kilo maal prijs,
dat is van belang. De prijs gaat in
euro's per 100 kilo. De aardappel
prijs zakt naarmate het seizoen vor
dert. Dat komt omdat de opbreng-
100 kilo. Daar staat tegenover dat
er in juni ongeveer 15 ton per hec
tare geoogst werd en nu is dat on
geveer 40 ton per hectare. „Bij de
late aardappels zakt de prijs verder
naar bijvoorbeeld 18 euro."
In de winter worden weekprijzen
gehanteerd. „Er bestaat een lande
lijke beurscommissie. Daarin zit
een afvaardiging van telers en han
delaren. De prijs die zij bepalen is
een richtlijn voor de handel." De
prijs van de aardappels wordt ook
beïnvloed door het buitenland.
„België, Duitsland en Nederland
kwaliteit. In principe werk ik al
leen in Nederland."
De aardappels die Bijl exporteert,
worden via Nederlandse bedrijven
verhandeld naar het buitenland. Hij
levert aardappels over de hele we
reld. „Tot aan het Caribisch gebied
toe. Suriname en Curasao zijn lan
den waar bijna een jaar rond geen
aardappels groeien. Die zijn dus af
hankelijk van import." De aardap
pelen gaan ook naar andere landen
zoals Rusland, Senegal en Maurita
nië. „Daar gaan veel aardappelen
van ons heen", zegt Bijl nuchter.
opslag in silo's of kisten. Korte op
slag noemen wij dat." Maar de
grootste hap van de partij, de con
sumptieaardappelen, is meestal
snel weg. Dal is 70 procent van het
aantal binnengebrachte aardappels.
Tien procent bestaat uit de kleine
maten tot 40 millimeter, dat zijn de
zogeheten bijproducten. Die blij
ven soms 3 tot 4 dagen, maar maxi
maal een week, bij Bijl. De bonken
beslaan 15 procent van de partijen.
Dan resteert er nog vijf procent uit
val. Dat is grond en voer voor de
koeien. Dat laatste bestaat uit loof
Die hebben geen opslagmogelijk
heid en daarom zijn ze verenigd in
een veilingclub. Deze telers zijn
vaak gespecialiseerd in de vroege
teelt. Vandaar dat de veiling halver
wege september stopt. Die doet
geen bewaaraardappels", aldus
Bijl. „Wij hebben de afspraak met
telers dat ze het hele jaar door
sten dan hoger zijn per hectare. De
aardappels zijn in de tussentijd ge
groeid, dus er komen meer kilo's
van het land. En er zijn meer aard
appelen beschikbaar", zegt de aard
appelhandelaar. De prijs was dit
jaar aan het begin van de veiling
ongeveer 70 euro per honderd kilo.
Nu zit deze rond de 25 euro per
zijn de belangrijkste teeltgebieden
in Europa", zegt Bijl. De handelaar
komt ook wel eens in het buiten
land, maar slechts zeldzaam. „Als
we een tekort hebben aan aardap
pels kan ik daar inkopen. Maar dat
komt nauwelijks voor. Alleen bij
een slechte oogst. Soms zoek je
een bepaald ras van een bepaalde
maar met enige trots in zijn ogen.
Bijl slaat zelf de aardappels voor
slechts enkele dagen op. Over het
algemeen verdwijnen de aardap
pels die worden aangeleverd vrij
wel dezelfde dag nog of anders de
volgende dag.
„Als de aardappels gelost zijn,
gaan ze soms even naar de tussen-
Kees en Rinus Bijl hebben in de veilingbankjes links op de vierde rij een vaste plaats
Via vier roosters boven elkaar worden de aardappels op maat gesorteerd. De grootste blijven bovenop liggen, de kleinste vallen helemaal
naar het onderste vlak.
