Scholen en sportveld
moeten nog wachten
Behoud kunstwerken Markiezaat
voor Sint-Maartensdijk dichterbij
Orgel van Pieter Flaes 125 jaar in
Maartenskerk Sint-Maartensdijk
OPUIMING
30%
40%
Raad uitgenodigd bij viering
Poolse grondwet in Itawa
10,-, 20,-, 25,-
korting*
1 artikel
2 artikelen
korting*
Heel veel koopjes
Donderdag 5 juli 2007
Visie op Zoekweg pas eind volgend jaar
Pas volgend jaar september zal duidelijk worden hoe de
gemeente het gebied rond de Zoekweg opnieuw wil gaan
inrichten. Dan zal op papier staan wat er zoal aangepakt
kan worden. Het gaat dan om de scholen, het sportveld,
maar ook het verbeteren van de verkeersveiligheid, zei
wethouder F.J. Goossen donderdagavond in de laatste
gemeenteraad voor de zomervakantie.
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
Een tegenbezoek van de jongerenraad, uitwisseling tus
sen volleybalclubs, voetbalclubs, scouting en zangkoren,
en een bezoek van gemeentebestuurders. Dat zijn enkele
punten uit het programma voor de stedenband van Tho
len met Itawa in Polen.
Afvalverwerking
Servicebureau
moet planmatiger
Ton abonnementen
is verontrustend
Ijsbanen passen
niet in klimaat
ChristenUnie wil dat gemeente niet meer dan 50 mille bijdraagt
Het behoud van de kunstwerken van Alma en Horn voor
Sint-Maartensdijk is weer een stukje dichterbij. De ge
meenteraad ging donderdagavond akkoord met het be
schikbaar stellen van 25.000 euro voor het behoud van
de kunstwerken in het Markiezaat college in Sint-Maar
tensdijk. Het gaat om een bijdrage in de kosten van de
demontage, restauratie, vervoer en opslag van de wand
schildering van Peter Alma in de kantine en het glasap
pliqué van Lex Hom bij de trap in de hal van de school.
Maandag werd het glaswerk uit de muur gehaald en de
wandschildering afgeplakt.
Verloren
Tarwezetmeel
Het orgel in de Maartenskerk in Sint-Maartensdijk was
zondag 125 jaar oud. Voor de Hersteld Hervormde Ge
meente reden om stil te staan bij dit door Pieter Flaes ge
bouwde instrument, dat op 1 juli 1882 in gebruik is ge
nomen. Oud-inwoner C. Kwaak, uit Bergen op Zoom,
verhaalt over de verschillende orgels die de kerk van de
smalstad hebben gesierd én over de orgelbouwer.
Drie ornamenten
Dispositie
Wormerveer
Beperkingen op
onroerend goed
den Engelsman C^van Driel
Het gaat dan om een zogeheten
startnotitie waarin alle zaken wor
den genoemd die met elkaar in ver
band staat. „Eerder kunnen we die
niet maken. We hebben er de perso
nele capaciteit niet voor. We hebben
er ook nog geen plannen voor."
Hij beantwoordde daarmee vragen
van onder meer A.G. van de Sande
(CU) die in de programmarapporta
ge enige onduidelijkheden had zien
staan over de huisvesting van de
scholen aan de Zoekweg en de Mo-
lenvlietsedijk.
Hij drong er op aan dat de raad en
de bevolking vroeg bij de planvor
ming betrokken moet worden.
„Wij willen niet geconfronteerd
worden met een panklaar plan."
Volgens Van de Sande was er spra
ke van een masterplan, maar daar
was volgens Goossen geen sprake
van. De wethouder zegde toe dat er
nog volop over gediscussieerd kan
worden. Van de Sande vond de uit
leg helder, maar wilde toch een
amendement indienen. En het
woord masterplan vervangen door
startnotitie terwijl Goossen dat al
toegezegd had.
Plannen voor meerdere uitwisselingen stedenband
De contacten tussen beide gemeen
ten stonden een tijd op een laag pit
je, door de onduidelijkheid na het
kiezen van een nieuwe burgemeester
in Itawa afgelopen najaar. De nieu
we man was eerder als ambtenaar
contactpersoon voor de stedenband.
Toen Ptasznik eind april in Tholen
was, heeft burgemeester Nuis met
hem het programma voor dit en vol
gend jaar doorgesproken.
De Polen hebben gemeentebestuur
en -raad uitgenodigd om volgend
jaar met een delegatie naar Itawa te
komen voor een bezoek dat in het te
ken zou moeten staan van geschie
denis en cultuur. Gebeurt dat van 30
april tot 3 mei, dan kunnen de Tho-
lenaren zien hoe daar onze Koning
innedag wordt gevierd (een initiatief
van Tholen, maar de tegenprestatie
van een Poolse feestdag in Tholen is
tot nu toe niet van de grond geko
men - red). En het zou gecombi
neerd kunnen worden met de viering
van het vaststellen van de Poolse
grondwet op 3 mei. Burgemeester
Nuis ziet hier nog wel een probleem,
omdat hij op 4 mei bij de dodenher
denking in Tholen wil zijn. In 2009
zou een Poolse raadsdelegatie ver
volgens Tholen moeten bezoeken.
Verder wordt geprobeerd om vol
gend jaar weer Poolse jeugdvoetbal
lers naar het internationale A-junio-
rentoernooi van Tholense Boys te
krijgen. En mogelijk kunnen er dan
ook een keer Thoolse voetballers
naar Itawa. In ieder geval is scouting
Heenetrecht enthousiast om volgend
jaar zomer de Poolse zusterstad te
bezoeken. En er wordt een uitwisse
ling van koren voorbereid, waarbij
Uit op Tholen bereid is een Pools op
treden in het programma 2008/2009
op te nemen.
Ook voor het lopende jaar staan een
aantal zaken op het programma. Zo
is volleybalclub AVC '87 benaderd
om in het kader van een uitwisseling
naar Itawa te gaan. Het bestuur denkt
erover na. En de Thoolse jongeren-
raad zou in de herfstvakantie naar de
Poolse zusterstad kunnen reizen als
tegenbezoek, want de Poolse jeugd
raad was rond Koninginnedag hier te
gast. Een bezoek van burgemeester
Nuis is eveneens voorzien. En ge
meentesecretaris Nieuwkoop is be
reid in Itawa informatie te gaan ge
ven over afvalverwerking. Daar is
door de Polen naar gevraagd, ze be
keken tijdens hun bezoek hier de mi
lieustraat in Sint-Maartensdijk. Ook
zouden specialisten van met name de
afdeling verloskunde en de kinderaf
deling van het ziekenhuis in Itawa
graag korte tijd meelopen in Lie-
vensberg. Het Bergse ziekenhuis is
bereid mee te werken, mits het kleine
groepen betreft én de Polen het En
gels beheersen. De kindergarten
(school voor kinderen van 3 tot 6
jaar) van Itawa wil eveneens kennis
uitwisseling. De stichting peuter
speelzalen Tholen heeft echter ande
re prioriteiten en daarom heeft de
gemeente een verzoek neergelegd bij
de onderbouw van het basisonder
wijs.
De meeste raadsfracties kunnen zich
vinden in het programma, SGP en
RFT zouden liever wat minder de
nadruk zien op het culturele aspect.
In de commissie bestuurszaken zei
burgemeester Nuis dat er meerdere
braakliggende terreinen zijn. Hij
noemde economie en religie. „Maar
je moet niet alles willen forceren, er
moet hier in Tholen draagvlak zijn."
In de gemeenteraad wees RFT op de
mogelijkheid van Europese subsidie
voor dit soort projecten. De burge
meester zei daarvan op de hoogte te
zijn.
De werkzaamheden van het service
bureau Voor Elkaar zijn, na een pro
jectperiode, ondergebracht bij de af
deling sociale zaken en welzijn.
Burgemeester en wethouders hebben
dat in mei besloten. Tegelijkertijd
wordt de klankbordgroep die er voor
het servicebureau is, voorgesteld om
op te gaan in de WMO-adviesraad.
Het bureau richt zich op ouderen en
gehandicapten, vrijwilligerswerk en
mantelzorg.
Stimuleren en ondersteunen van vrij
willigerswerk is een belangrijk as
pect van het werk van het servicebu
reau gebleken. Maar voor het
overige zullen prioriteiten gesteld
moeten worden, waarbij informatie
voorziening en participatie in de sa
menleving door middel van flanke
rend beleid volgens b. en w. belang
rijk zijn.
Het gemeentebestuur is tot de con
clusie gekomen dat deze afdeling
planmatiger moet gaan werken. Tot
het takenpakket worden de volgende
zaken gerekend: jaarlijkse vrijwilli-
gersavond, periodieke cursussen
t.b.v. het vrijwilligerswerk, vrijwilli
gers vacaturebank, ondersteuning
mantelzorg, opzetten van een formu
lierenbrigade, informatievoorzie
ning/bulletin, ruilplus-systeem, local
boards en kringloopwinkel, en soci
aal maatschappelijk ondernemen/sta
ge. Maar bijvoorbeeld Veilig honk en
de collecte van het Oranjefonds zou
den bij een ander onderdeel van de
ambtelijke organisatie ondergebracht
moeten worden.
Het gemeentebestuur gaat een doel
matigheidsonderzoek uitvoeren naar
de abonnementen die er lopen voor
de secretarie. De kosten hiervan zijn
voor het tweede jaar op rij twee keer
zo hoog als was begroot. „We vinden
het verontrustend", zei burgemeester
Nuis onlangs in de commissie be
stuurszaken. Dit jaar vergen de abon
nementen 102.000 euro, terwijl maar
45.400 euro in de begroting is opge
nomen. A.G. van de Sande (CU)
noemde het een ongewenste ontwik
keling, en hij kreeg bijval van J.R
Bout (CDA) en H. Geluk (SGP). „Er
zijn organisaties die met digitaliseren
een besparing op deze post weten te
bereiken", zei M.J. Klippel (RFT).
Maar zo eenvoudig ligt het volgens
de burgemeester niet. „Door ge
dwongen digitaliseren lopen de kos
ten vaak op. En we hebben verder
ook te maken met verplichte abonne
menten." Een onderzoek moet meer
duidelijkheid brengen in hoe er op
deze post bezuinigd kan worden.
Is het, gezien de klimatologische
omstandigheden, nog wel verant
woord om als gemeente te investe
ren in terreinen die uitsluitend ge
bruikt worden als ijsbaan. Dat vroeg
wethouder C.L. van Dis zich on
langs af in de commissie bestuurs
zaken. „Moeten we er niet vanaf en
in plaats daarvan een beperkte pe
riode een kunstijsbaan aanleggen
zoals dat wel in meer plaatsen ge
beurt", aldus de wethouder.
Van Dis reageerde op een vraag van
de CU, gesteld naar aanleiding van
de programmarapportage. Daarin
wordt iets gemeld over ijsbanen in
Sint-Annaland en Tholen, terwijl
deze voorzieningen in de kadernota
2008 helemaal niet voorkomen. „Of
is er geen sprake van een gemeente
lijke bijdrage?" wilde A.G. van de
Sande weten.
Van Dis gaf aan dat er in Sint-Anna
land in samenwerking met de ijs-
club mogelijk een multifunctioneel
terrein kan komen. En dat ook nog
eens in combinatie met de plannen
voor het havengebied. Dat is ook
meteen het probleem in Tholen, gaf
de wethouder aan. Daar zijn nog
geen ontwikkelingen rond het ha
vengebied gaande. En ook niet met
betrekking tot de voormalige oester
putten. waaraan voor een multifunc
tioneel terrein al snel wordt ge
dacht.
Het glasappliqué wordt uit het Markiezaat college verwijderd door Edwin Elzakker (boven) en Robert van den Broek (links) en Sander
Boeijink.
De pleitbezorgers voor het behoud
van de kunstwerken zaten op de pu
blieke tribune. Ze konden na tien
minuten al een klein feestje vieren
toen de raad er haar fiat aan gaf.
Dochter Sinja Alma van de kunste
naar was er weer eens voor vanuit
Hoorn naar de smalstad gekomen.
Ze reageerde opgetogen. Ze was sa
men met kunsthistoricus E. Luermans
die in de commissie samenleving de
kunsthistorische waarde van de kunst
werken had onderstreept en in Am-
hem bezig is een tentoonstelling te or
ganiseren. Ook Willem Heijbroek uit
Tholen van het comité behoud monu
mentale kunst en conservator Johanna
Jacobs van het Markiezenhof in Ber
gen op Zoom, oud-leraar Ton Vierge
ver van de school, en zelfs het kers
verse SP-Eerste Kamerlid Kees
Slager uit Poortvliet was aanwezig.
Het agendapunt werd op verzoek
van M.J. Klippel (RFT) naar voren
gehaald omdat mevrouw Alma weer
met het openbaar vervoer naar huis
moest. Het voorstel om 25 mille uit
te trekken voor het behoud van de
kunstwerken werd door alle fracties
ondersteund.
A.G. van de Sande (CU) liet echter
weten dat zijn fractie het wel een
fors bedrag vindt. Hij legde een
stemverklaring af. Hij wees er op dat
voor de totale operatie 150.000 euro
was berekend en dat dit een groot
bedrag is, groter dan eerder was be
cijferd. De gemeente doet wel een
duit in het zakje maar zal ook andere
bronnen aan moeten boren, zoals het
Prins Bernhardfonds en de Katten-
di j ke/Druckersticht i ng
In het voorstel wordt er van uitge
gaan dat de gemeente een derde van
de kosten op zich zal nemen, en dat
de rest door de provincie (ook een
derde) en uit fondsen en andere sub
sidies wordt bijeengebracht. Van de
Sande wilde de gemeentelijk bijdra
ge niet hoger laten worden dan
50.000 euro, zei hij. De ChristenU
nie was de enige partij die een pla
fond aanbracht in de uitgaven.
E. Frigge-Hogesteeger (VVD) her
haalde nog eens wat ze al in de com
missie samenleving had gezegd, na
melijk dat de kunstwerken voor
Tholen van onschatbare waarde zijn.
De raad ging vervolgens unaniem
akkoord met het voorstel.
Het gezelschap pleitbezorgers op de
tribune haalde opgelucht adem. Er
was nog tijd om het glas te heffen in
café de Zeeuwse Babbelaar aan de
Haven, zegt Slager die al een paar
maanden lid is van het comité. „Ik
kende de naam Alma wel. maar wist
niet dat er in Sint-Maartensdijk werk
van hem hing. Het mooiste was ge
weest dat het naar de nieuwe school
in Tholen was meegegaan. In ieder
geval zijn we blij dat de gemeente er
aan bijdraagt en de waarde er van in
ziet. Maar het is wel heel jammer
dat de school gesloopt worden. Het
is een van de mooiste voorbeelden
van de naoorlogse scholenbouw in
Nederland."
Slager is dus al langer betrokken bij
het streven de kunstwerken te red
den van de sloop, maar had tot don
derdagavond geen kans gezien aan
wezig te zijn in de raadzaal op het
moment dat de kwestie werd bespro
ken. „Er is nu nog wel enige onze
kerheid over de uiteindelijke kosten.
Er worden verschillende bedragen
genoemd. Hoeveel het echt gaat kos
ten, is nog niet bekend."
De opdracht tot restauratie zal later
plaatsvinden als blijkt dat er ook an
dere partijen willen bijdragen. De
wandschildering van Alma wordt in
september verwijderd, maar maan
dag werd een begin gemaakt met
het glasappliqué van Lex Horn.
„Het is een vrij zwaar karwei," zegt
Norbert van den Broek van Atelier
70 uit Amsterdam over de glaspartij
van 8 meter hoog en 1,95 meter
breed. „Het zit er al meer dan vijftig
jaar in. Mijn vader heeft samen met
Lex Horn veel van deze glasappli-
qués gemaakt. Dit is een van de eer
ste van na de oorlog die in Neder
land is gemaakt. Voor die tijd had je
enkel glas-in-lood." Er is volgens
Van den Broek voor die tijd een
nieuw procédé toegepast. „Het ge
kleurde glas werd aan de binnen en
aan de buitenkant geplakt. Daardoor
krijg je kleuren die je anders niet
zou krijgen omdat ze niet in glas be
staan. Door geel glas aan de ene
kant en lichtblauw glas aan de ande
re kant te plakken krijg je een uniek
soort groen. Zwart krijg je door
oranje en blauw tegen elkaar te
plakken."
Aan het kunstwerk ontbreken stuk
ken. Er is ook geen tekening meer
van bewaard gebleven. „Jammer,"
zegt Van den Broek, „maar met de
dochter van Lex Horn en aan de hand
van het andere werk dat hij maakte,
komen we er wel uit."
Van den Broek noemt het gebouw
een voorbeeld van het Nieuwe bou
wen van na de oorlog waar glas in de
architectuur werd verwerkt. „De in
gang zat aan de noordkant. Als de
leerlingen en het personeel de school
binnenkwamen en ze liepen door de
gang naar de trappen dan zagen ze de
prachtigste kleuren van de figuren
door het licht naar binnen vallen. Er
staat een lasser op, een visser met
een vis in zijn hand, een boer, een
schip, de zon en de zee. Het is ge
lijmd met acrylaat. Dat hadden ze
voor die tijd niet. Waarschijnlijk is de
lijm in de Tweede Wereldoorlog ont
wikkeld. Het heeft het goed gehou
den. Na die tijd zijn er duizenden ge
maakt, maar er zijn er niet veel meer
over. Er zijn er al zoveel verloren ge
gaan. Van mijn vader hing er een in
de Tomadohuis in Dordrecht. Dat is
vernietigd. Laatst ook eentje in Bre
da in een kerk. Op de dag van de ar
chitectuur is vorige week nog aan
dacht aan glas besteed in Rotterdam.
In het Hilton hotel waar ook heel
veel glas in is verwerkt."
Van den Broek heeft foto's gemaakt
van het kunstwerk in de school. Alle
stukken zijn van tevoren met plak
band op het raam geplakt voordat
Edwin Elzakkers van Service Glas-
hestel Snepvangers uit Bergen op
Zoom de stopverf los hakt. Eén voor
één worden de ramen uit de spon
ning gehaald en naar de hal ge
bracht. Waar ze genummerd worden
en ingepakt. „Wc maken er een teke
ning van: één op één. Dat wordt de
werktekening. Waar we het niet kun
nen herstellen, zetten we er nieuw
glas in. De kleuren zijn er nog. Die
zijn al eeuwen hetzelfde. Het moet
er weer heel mooi uit komen te
zien." Maar een opdracht voor res
tauratie heeft de Amsterdammer nog
niet.
In de kantine van de school zijn de
Vlaamse Marjan De Block en de
Poolse Karolina Jedlinska van Art
Conservation in Vlaardingen bezig
de wandschildering van Peter Alma
af te plakken. Hoog op de trap plak
ken de conservatoren met tarwezet
meel lappen Japans papier tegen de
schildering die zeven meter lang is
en twee meter hoog. Omdat er een
houten verlaagd plafond is aange
bracht, is het lastig er met de borstel
bij te kunnen. Het papier wordt be
vochtigd en tegen de muur aange
plakt. Met een borstel wordt het zet
meel er aan de buitenkant tegenaan
gewreven zodat er zo 'weinig moge
lijk' lijm op de schildering zelf te
recht komt. Ze zijn om half negen
begonnen. Om half een is de schilde
ring afgeplakt maar de figuren (on
der meer een timmerman en teke
naar) zijn nog goed te zien. Daarna
wordt het stuk muur met glasvezel
afgeplakt. „Behangpapier," zegt De
Block. „De eerste laag is om het pig
ment niet te beschadigen, de tweede
laag moet er voor zorgen dat het niet
uit elkaar valt als het straks verwij
derd wordt."
Volgens deskundigen moet de kerk
een orgel hebben gehad in de
Rooms-Katholieke periode van circa
1400 tot circa 1570. Hier is weinig
van bekend. Als er een orgel in deze
periode is geweest, kan dit mogelijk
tijdens de beeldenstorm zijn verwij
derd. De kerk is tweemaal getroffen
door een beeldenstorm, in 1572 en
in 1577. De patroonheilige van de
kerk is Sint-Maarten of Sint-Marti-
nus van Tours. De officiële naam is
Sint-Maartenskerk. De thans ge
bruikte naam van Maartenskerk is
dan ook niet geheel juist. In 1429 is
ze tot Rooms-Katholieke kapittel
kerk verheven door heer Franck van
Borssele.
Een kerk van aanzien dus op Tholen
en in overig Zeeland. Ook de kerk
van de stad Tholen is een Rooms-
Katholieke kapittelkerk geweest, na
melijk vanaf 1404. Genoemde
Franck van Borssele was heer van
Sint-Maartensdijk van 1422 tot
1470. Hij is zijn vader heer Florens
van Borssele opgevolgd. Van deze
heer Florens en zijn vrouw Oda van
Bautersem staan in het noorderkoor
de resten van een graftombe. Heer
Franck van Borssele. die in 1395 ge
boren is, is dus 75 jaar geworden.
Aangezien hij veel geld uitgaf om de
status van de kerk als kapittelkerk te
verhogen, is het mogelijk dat er een
orgel geweest is in die jaren. Het kan
ook zijn dat er later, circa 1500, een
orgel in de kerk gekomen is. In ieder
geval is er vanaf 1609 een orgel in
de kerk aanwezig. Dit is per schip
vanuit Middelburg naar Sint-Maar
tensdijk vervoerd. Toen was Sint-
Maartensdijk al de smalstad, offi
cieel vanaf 1485 tot 1825. Daarna is
deze benaming in onbruik geraakt.
Thans wordt de naam smalstad wel
weer gebruikt als herinnering aan
het verleden. Het orgel van 1609 is
tot 1640 in gebruik geweest. Het
was een klein instrument, een zoge
naamd positief. Verdere gegevens
ontbreken. Wel was toen een zekere
Jan Franssen organist. Deze was in
1615/1616 ook stadsbeiaardier op
het Van der Gheyn klokkenspel. Wie
er eventueel na hem organist is ge
weest, is niet bekend. Mogelijk was
dat Cornelis Pancraës. Ook hij was
stadsbeiaardier na Jan Franssen.
Vanaf 1640 tot 1836 is er geen orgel
in de kerk geweest. Er is tenminste
niets wat hierop wijst. Pas in 1836 is
een orgel aangeschaft, in de periode
van de ambtsbediening van ds. Jan
Hoogendorp. Deze was predikant te
Sint-Maartensdijk van 1802 tot
1840. Hij was een liefhebber van
zang en muziek. Daarom wilde hij
dat er een orgel in de kerk kwam.
Dit orgel is in gebruik genomen op
zondag 23 oktober 1836, tijdens een
dienst waarin ds. I.M. de Bruin uit
Dit zal in die tijd ook een toename
van het kerkbezoek betekend heb
ben.
Volgens één bron is het oude orgel
gesloopt. Een andere bron vermeldt
dat het is verkocht aan een kerk in
Axel. Mogelijk moet het nu nog in
gebruik zijn in een kerk in Woerden.
In Sint-Maartensdijk is toen het hui
dige orgel aangeschaft. Men kwam
in contact met de bekende orgelbou
wer Pieter Flaes uit Amsterdam. Hij
had vanaf 1855 al vele orgels ge
bouwd. Flaes kwam op uitnodiging
naar Sint-Maartensdijk. Volgens
zijn berekening zou het door hem te
bouwen orgel 5230 gulden kosten.
Dit dan inclusief drie ornamenten:
een knielende David en twee ba
zuinblazende engelen. De kerk
voogdij wilde maar 4000 gulden
Het uit 1882 daterende orgel in de Maartenskerk te Sint-Maartensdijk.
Scherpenisse voorging. Ds. Hoo
gendorp kon dat op die dag niet we
gens ziekte. Het instrument is in
1882 vervangen door het huidige or
gel. Het was waarschijnlijk te klein
geworden om de gemeentezang te
kunnen begeleiden. Tussen 1836 en
1882 zijn er in Sint-Maartensdijk
ongeveer 700 inwoners bijgekomen.
uitgeven. Toch besloot men dat het
orgel er zou komen.
Pieter Flaes kreeg de opdracht het te
bouwen en er werd een contract op
gesteld. Op 1 juli 1882 is dit nieuwe
orgel in gebruik genomen. In deze
dienst had ds. J.G. Ormel, predikant
te Sint-Maartensdijk van 1873 tot
1891, de leiding. Gerekend naar
1882 was een uitgave van 5230 gul
den een zeer hoog bedrag. Op de
dag van de ingebruikname was ook
een zekere heer J.F. Kleyn aanwe
zig. Hij had het orgel bekeken en on
derzocht op mogelijke gebreken, en
tevens bespeeld. Hij verklaarde dat
het instrument aan alle eisen vol
deed. Hij beweerde zelfs dat Flaes
méér had geleverd dan in het con
tract was overeengekomen. De or
gelbouwer, die ook aanwezig was,
werd dank gebracht voor de goede
zorgen. De totale koopsom werd
contant aan hem voldaan. Naast de
bouw van het orgel moest de orgel
galerij aangepast worden met onder
andere timmer- en schilderwerk, wat
totaal duizend gulden vergde.
De dispositie - het geheel van re
gisters - van het Flaes orgel van
Sint-Maartensdijk is als volgt: 13
H.N.P, wat betekent 13 registers
c.q. sprekende stemmen. (H
hoofdwerk, N nevenwerk, P pe
daal). Ook komt bij orgels wel
H.B.P. voor; dan staat de P voor bo
venwerk. De dispositie is verdeeld
over twee klavieren, te weten:
Hoofdwerk: 1. bourdon 16; 2. pres-
tant 8; 3. roerfluit 8; 4. octaaf 4; 5.
octaaf 2; 6. quint 3; 7. cornet 4 st.;
8. mixtuur 3 st.; 9. trompet 8, bas-
discant. Nevenwerk: Iholpijp 8: 2.
salicionaal 8; 3. viola da gamba 8;
4. roerfluit 4. Pedaal: bourdon 16
transmissie. Koppelingen: hoofd
werk-nevenwerk, pedaal-hoofwerk,
klavieromvang C-F, pedaal C-D.
De tremulant is voor zover bekend
ook nog aanwezig. Deze is buiten
gebruik wegens te grote trillingen.
Met de bourdon 16 transmissie kan
de bourdon 16 van het hoofdwerk
op het pedaal worden overge
bracht, en ook weer naar het hoofd
werk worden teruggebracht. Deze
constructie is door Flaes bij meer
dere orgels vanaf 1870 toegepast.
Hierdoor kan het orgel zowel met
aangehangen als met vrij pedaal
bespeeld worden.
Organisten vanaf 1609 tot heden:
Jan Franssen vanaf 1609, Willem
Was 1836-1860, Jacobus Veele
1860-1903, Cornelis Bik 1903-
1943. Dinant Benschap Knook
1943-1970, Adriaan de Graaf
1970-1999. Vanaf 1999 zijn er drie
organisten en een hulporganist, te
weten Ab Scherpenisse, Eric
Quist, Vincent Verkamman en
Leen Heijboer.
Pieter Flaes is geboren in Rotter
dam in 1812 en verhuisde dertig
jaar later naar Amsterdam. Hij
werkte vanaf 1837 bij orgelmaker
Fa. Batz en Co te Utrecht en kreeg
daar zijn opleiding als orgelbouwer.
Daar leerde hij ook Georg Diede-
rich Briinjes uit Hannover (Duits
land) kennen. Zij hebben samen
meegewerkt aan het grote driekla-
viers orgel in de Nieuwe Kerk van
Delft. In 1842 sloot Flaes een com
pagnonschap met Briinjes. Dit werd
in 1869 ontbonden en twee jaar la
ter is Briinjes overleden.
De verhouding tot hun patroon
(werkgever) moet goed zijn ge
weest. Zij werden door Batz en de
latere medefirmant C.G.F. Witte op
veel plaatsen aanbevolen. Flaes
hield zich van 1842 tot 1855
hoofdzakelijk bezig met reparaties.
Compagnon Briinjes repareerde en
vervaardigde piano's. In 1855
kwam het eerste nieuwe orgel van
Flaes gereed. Dit was voor de
doopgezinde kerk te Wormerveer.
Vele orgels zijn hierop gevolgd. In
Zeeland vindt men ook orgels van
Flaes in Zonnemaire, Noordwelle
en Goes (Oosterkerk). Zijn groot
ste werk staat in de Grote Kerk van
Driebergen. Flaes' laatste volledig
afgebouwde orgel is te vinden in de
kerk van de Gereformeerde Ge
meente te Moerkapelle. Tevens
vindt men Flaes orgels in onder
meer Hazerswoude, Gouderak.
Heerjansdam, Amsterdam en Zaan
dam. Een orgel in aanbouw voor
Reek (H. Antonius) is in verband
met het overlijden van Flaes in
1889 waarschijnlijk door een ande
re orgelbouwer afgebouwd. In to
taal heeft Flaes tussen 1855 en
1889 achtenveertig orgels ge
bouwd. Dat is veel te noemen in
een periode van 34 jaar.
Flaes plaatste op de torens van de
orgelkassen veelal siervazen, en in
het midden een trofee van muziek
instrumenten. Daar is hij in Sint-
Maartensdijk duidelijk van afgewe
ken.
Pieter Flaes heeft in zijn werkzame
leven prachtige kerkorgels ge
bouwd. In Sint-Maartensdijk staat
daar een voorbeeld van. Dat ook dit
orgel met zijn prachtige klanken
nog vele jaren de gemeentezang en
koorzang mag begeleiden. En het
allerbelangrijkste is dat met hart en
stem mag worden gezongen tot eer
van God de Heere, aldus Kwaak.
Vanaf 1 juli kan bij de gemeente in
formatie verkregen worden over pu
bliekrechtelijke beperkingen (opge
legd door rijk. provincie, gemeente of
waterschap) op onroerend goed. Er
treedt een nieuwe wet in werking (de
wet kenbaarheid publiekrechtelijke
beperkingen), die gemeenten hiertoe
verplicht. Het inzien van documenten
uit het gemeentelijk beperkingenre-
gister of de beperkingenregistratie is
kosteloos. Maar het verstrekken van
uittreksels of een onbelastverklaring
mogen kosten in rekening worden
gebracht. Ook het inzien van Kadas
ter Online kost geld.
Tholen rekent voor uittreksels en
vastgoedinformatie van het kadaster
een tientje. Voor het verstrekken van
informatie of een toelichting wordt
per kwartier een tarief van 21,70 euro
(86.80 euro per uur) in rekening ge
bracht.
Zeeland-schap. De provincie
schaft dertig ingelijste foto's en tien
boekjes Zeeland-schap van me
vrouw P. Rouwendal aan als repre
sentatiegeschenk.
Geldt niet voor standaardartikelen en nieuwe collectie.
Voorstraat 15, 4697 EH Sint Annaland. tel. en fax (0166) 65 24 90
woensdagmiddag gesloten, vrijdagavond koopavond
Advertentie I.M.