De veelzijdige kant van Iwawa Moderne stad van 700jaar in de groene longenvan Polen Donderdag 28 juli 2005 EENDRACHTBODE, DETHOOLSE COURANT Iwawa in het kort. In 1305 gesticht door de toenmalige leider van de Teutoonse Ridders, Sieghard von Schwarz- burg, op de plaats van een oude Pruisische nederzetting. In het gebied werden veel oorlogen uitgevochten en eeu wenlang bleef het mede daardoor een plaats met slechts enkele honderden inwoners. Ook pest en stadsbrand droegen aan die geringe groei een steentje bij. Na aanleg van het Elblag-kanaal en spoorlijnen naar Olsztyn, To- run, Gdansk. Warschau en Brodnica in de tweede helft van de 19e eeuw kwam de ontwikkeling op gang. Olesnica Iwawa 1305-2005 Het Ostrodzko- Elblaskie- kanaal REGIONALNY ZARZ/\D GOSPODARKI WODNEJ w GDANSKU POCHYLNIE KANALU ELBL/\SKIEGO 9,23 km Natuur en watersport Ooievaar 11 Buczyniec niora Jeziorak Door H. Venekamp In 1939 had het ca. 14.000 inwo ners. In de Tweede Wereldoorlog werd zo'n 8091' van de stad ver woest. Daarom zijn er ook zo wei nig monumenten van bouwkunst aanwezig. Vermeldenswaard zijn de Gotische Kerk. waarvan de bouw startte in 1317 en die in 1904 geres taureerd werd. hel neo-barokke Stadhuis uit de 19e eeuw, de neo klassieke markthal, nu als bioscoop in gebruik, waarvoor restauratie plannen bestaan en het neo-gotisehc Gymnasium nr. 1In het park staan 4 barokbcelden uit de le helft van de 18c eeuw, die in 1976 bij het lief desnestje van Napoleon Bonaparte en Maria Walcwska in Kamieniec zijn weggehaald en in Iwawa neer gezet. Iwawa is nu een moderne stad met een mooie ligging aan het meer aan de poort van de streek Warmië Mazurië, die wel de Groene Longen van Polen wordt genoemd. Iwawa is door haar ligging niet al leen een toeristisch, maar ook een industrieel centrum. De ca. 33000 inwoners hebben allen de beschik king over elektriciteit, drinkwater en gas en 97% van de stadsomge- ving is aangesloten op het riool sinds 1991. Binnenkort behoort Iwawa tol een van de eerste steden met een volledige rioolaansluiting en-zuivering. Er is stadsverwarming en mede daardoor is de luchtvervui ling sterk afgenomen. Zwavel-, stik stof en roctuitstoot zijn aangetoond twee keer zo laag als het Poolse ge middelde. De vuilstortplaats is be grensd en wordt vervangen door een nieuwe ecologische afvalverwer king. De meeste industrie-activitei ten liggen op het gebied van hout en bouw. Ook verwerking van land bouwproducten en voedsel scoren hoog. Ook in dit opzicht geeft Iwawa een heel ander beeld dan wat veel Ne derlanders van Polen hebben. Men is hier zuinig op de omgeving, "het milieu", en dat uil zich ook in het beleid om nieuwe industrie aan te trekken: geen negatieve beinvloe- ding van bodem, lucht en water. Dat zou ook te vergelijken zijn met het slachten van de kip met de gouden eieren: de prachtige natuur met gro- Iwawa, waarbij de slechte werkom standigheden in wasserij en keuken aan het licht kwamen. Een prachtig staaltje van "naoberhulp", al is deze nabuur eerder een verre vriend te noemen. Nu dit jaar onze zusterstad Iwawa in Polen haar 700-jarig bestaan viert, is dit een mooie gelegenheid om wat meer over deze stad te weten te komen. Iwawa heeft een lange historie. Het ligt aan het langste meer van Polen, Jeziorak, en in de omgeving liggen nog veel meer grote en kleinere me ren. Het noorden van Polen is even als het noorden van Duitsland ge vormd in de laatste ijstijd. De gletsjers schuurden diepe geulen en kommen in de bodem, die zich later vulden met water. Meer dan 10.000 jaar geleden, zo heeft archeologisch onderzoek uitgewezen, waren hier al nederzettingen van jagers en vis sers, die in de enorme bossen en ve le meren voedsel verzamelden. Veel later, in de Romeinse tijd, liepen handelsroutes door dit gebied, ge tuige de vele Romeinse munten en andere vondsten van die oorsprong. In de Middeleeuwen maakte het ge bied deel uit van Pruisisch Pommc- rcn. waarvan nog resten van steden in de naaste omgeving zijn gevon den. In de le helft van de 13e eeuw werd het land bezet door Kruisrid ders. de zgn. Teutoonse ridders. In 1305 werd de stad gesticht door Sieghard von Schwarzburg. die haar de naam Ylawia of Ylow gaf. wat la ter in het Duits Eylau zou gaan he ten. Een verklaring van de oor spronkelijke naam zou zijn, dat het le deel "Yl" leem betekent, dat een stevige basis zou zijn geweest om op te bouwen in een verder moeras sig gebied. In de 13-jarige oorlog (1453-1466) vestigde Iwawa voor goed haar naam. Als eerste stad, die behoorde tot de Pruisische Bond, weigerde ze gehoor/aamheid aan de Teutoonse Ridders en koos voor de Poolse koning Kazimierz Jagiel- lonczyk. De Tcutoncn wisten de stad echter te heroveren. Tijdens de laatste Poolse oorlog te gen de Kruisridders werd Iwawa op Sleephelling met rails en staalkabels. hoger gelegen delen, die daardoor een droge bodem hebben. Er lopen veel paden door. waarop veel ge wandeld en gefietst wordt, maar ook met de auto kunnen grote delen doorkruist worden. Op de lager ge legen stukken overheersen boom soorten als els en es. Vooral de es was voor de oorspronkelijke bewo ners van groot belang: het hout is taai en sterk en heel geschikt voor het maken van werktuigen en wa pens. de diehtbebladerdc takken werden gebruikt als onderlaag om op te slapen, van de bast werden manden en schoenen gevlochten en de zaden zijn eetbaar. Primitieve volken zien de es nog altijd als een beschermengel. Het spreekt vanzelf, dat een zo gevarieerd gebied met heuvels en dalen, met meren en ri vieren en moerassen een overvloe dige plantengroei mogelijk maakt, waarvan de dierenwereld profiteert. Te beginnen met de insecten: In de bossen van Iwawa komen 45 ver schillende soorten libelles voor en dat is zelfs voor Polen heel veel. Elf soorten amfibiën bevolken het ge bied. zowel padden, kikkers als sa lamanders. De boomkikker, die bij ons, met uitzondering van enkele gebieden zoals West-Zeeuws- Vlaanderen heel zeldzaam is) is hier zo talrijk, dat het hele gebied groene boomkikker bassin" ge noemd wordt. Verbazingwekkend, hoeveel geluid er uit zo'n klein kik kertje kan komen en dan op zomer avonden duizendvoudig versterkt. De reptielen die hier gevonden wor den. zijn dezelfde als in Nederland verspreid voorkomen: adder, ring- siang.hazelworm, zandhagedis en levendbarendc hagedis. Net als bij ons zijn alle amfibiën en reptielen beschermd. Van de zoogdieren zijn metname de otter en de bever te noemen. Voor vogelliefhebbers zijn de bos sen bij Iwawa een heel interessant gebied, want die hoor en zie je voortdurend. Om met de meest op vallende. want zichtbare te begin- m.) zwevend boven de meren. In 2001-2002 werden op een gebied van 13 km 26 nesten gevonden, wat een uitzonderlijke dichtheid is voor deze soort. Twee van die nesten la gen slechts 280 m. van elkaar van daan. Deze prooivogel met zijn lich te kop en nek en grote gele haaksnavcl heeft in Polen een grote populatie. 430-500 broedparen in heel Polen. Een andere groep van grote, dus op vallende vogels zijn de ooievaars. Hoewel de gewone verreweg het grootst in aantal is. broedt ook de zwarte ooievaar in behoorlijk aan tallen. Hij is veel schuwer en broedt meer in het verborgene van moeras sen, terwijl de gewone in bijna geen dorp ontbreekt. De blauwe reiger is zo talrijk, dat hij tot symbool is geworden van ge zamenlijke natuurparken van de Iwawa Bossen. Een gecombineerde kolonie van aalscholvers en blauwe reigers bij Czerwica Meer omvat 200 aalscholver- en 160 reigernes- tcn. Veel van de feitelijke gegevens vond ik in het bock "Lasy Uawskie" ofte wel "De bossen van Iwawa", dat ik kocht in het "VVV-Bureau" in Iwa wa. Het mooie van dit boek is, dat het heel veel informatie geeft over alles, wat leeft en groeit en altijd weer boeit, zoals de onvolprezen Fop. I. Brouwer altijd zijn radiocau- serie besloot, maar dan in dit deel van Polen en dat naast elke Poolse bladzijde een Engelse vertaling staat op de tegenover liggende blad zijde. Het aantal zang-, weide- en bosvo gels is zo groot, dat ik hier verder niet op zal ingaan. Wel heb ik nog gezocht naar over eenkomende of op elkaar lijkende namen in het Pools en in het Neder lands, maar die zijn er nauwelijks. Ik heb er tenminste maar twee ge vonden. De mewa mala is de dwerg- meeuw (mala klein) en de Kukul- ka koekoek. Dat laatste is zowel bij ons als bij de Polen een klankna- De opbloei van Iwawa in de 19e eeuw hangt sterk samen met het wa ter, waaraan het ligt: het meer Jezio rak. Vanuit het park met het amfi theater en de grote sporthal en de essen met "jcmiola", grote bollen maretak of mistletoe, heb je een mooi uitzicht over het meer met de vele zwanen en de grote fontein. In dit deel van Iwawa liggen ook een paar hotels en restaurants. Over dit meer en het daarop aansluitende ka naal kwam de le verbinding met Oostzeehavens tot stand vanaf 1852. In het noorden van Polen ligt het langste kanaal voor de binnenvaart. Het is 129,8 km lang. Maar dat is niet het meest bijzondere aan dit waterwerk. Over een afstand van 9,2 km tussen het Druznomeer en het heuvelachti ge gebied ten zuiden daarvan moet een hoogteverschil van 99 meter worden overwonnen. En dat is ge lukt dankzij de inspanningen van een Nederlandse ingenieur. In 1825 ontwierp deze Jakob Georg Steenke een systeem van sluizen en sleepin- stallaties, dat nog bijna 20 jaar op zijn uitvoering moest wachten. Maar in 1844 liet de Pruisische ko ning Frederik II, die geïnteresseerd was geraakt in het plan, met de bouw beginnen. In die tijd behoorde dit deel van het huidige Polen tot het Duitse grondgebied. De comple te bouw van sluizen en sleepwerken en het graven van het kanaal nam 8 jaren in beslag. En zo kon in 1852 tussen Iwawa aan de zuidpunt van het meer Jeziorak en Elblag dat te gen de Oostzee aanligt de eerste stoomboot gaan varen. Vanaf dat moment maakte de "Rederij Kar- dinal", zoals dit schip heette regel matige vaarten tussen deze beide plaatsen, wat een belangrijke bijdra ge leverde aan de ontwikkeling van Iwawa. Aftakkingen naar Zalewo aan de noordpunt van Jeziorak en Ostroda ten oosten van Iwawa wa ren van grote betekenis voor deze beide plaatsen, waarvan het ont staan tot dezelfde lijd teruggaat als de stichting van Iwawa. Dit jaar - 2005 - wordt ook het 700-jarig be staan van Zalewo gevierd, net als in Iwawa. Wat nu had de Nederlander Het door waterkracht aangedreven sleepmechanisme bij Buczyniec. Teken van verbondenheid met de steden Gargzdai in Litouwen. Herborn in Duitsland en Tholen aan een invalsweg van Iwawa. te toeristische potenties. Dat toeris me hoeft geen degradatie van de vo lop aanwezige natuur te betekenen, want in 1993 in het Landschap Park van het Iwawa Meren District ge slicht met als doel dit mooie deel van Polen te beschermen. In dit artikel wordt uitgebreid inge gaan op verleden en heden van deze zusterstad van Tholen op 1300 km, afstand van die Zeeuwse stad gele gen in het Noord-Westen van Polen. De Stichting Tholen-Iwawa. die in 2004 tien jaar bestond stelt zich ten doel tot een vruchtbare uitwisseling en samenwerking te komen van de inwoners van beide steden. Er is op dat punt al veel tot stand gekomen, waarbij dc hulp aan het plaatselijke ziekenhuis in Iwawa en de gehandi captenzorg in het algemeen een be langrijk item waren. In dat kader mag niet onvermeld blijven, dat de nog heel ouderwetse keuken van het genoemde ziekenhuis in juli 2005 een grote vernieuwing kon verkrij gen door een geheel belangeloze schenking in natura van De Schutse in Sint-Annaland. Een rechtstreeks gevolg van een recent bezoek aan 1 januari 1520 opnieuw een deel van Polen. Op 30 september van hetzelfde jaar wisten de Teutonen het andermaal te heroveren en het duurde toen tol 1525. want toen gaf Albrecht Hohenzollern het gebied Pruisen als een leengoed aan de Poolse koning. Daarna brak een periode van rust aan. tot de Zweedse koning Gustav Adolph 11 de hele Baltische kust wilde bezitten en tegen Polen een oorlog begon in 1628. Iwawa kwam er nog goed af. maar veel omliggen de dorpen werden verwoest. Ruim een eeuw later, tijdens de 7- jarige oorlog, werd de stad bezet door Russische legers en in 1807 waren troepen van Napoleon in Iwa wa gelegerd. De Franse keizer ver bleef zelf in Kamieniec bij Susz, ten noorden van Iwawa. Na de neder laag van Napoleon tegen de Russen kwam het Russische leger terug. Het spreekt vanzelf, dat al deze oor logen geen gunsige invloed hadden op de ontwikkeling van Iwawa. Bo vendien werd de stad getroffen door verschillende epidemiën en bran den. Door verschillende pcstepidc- Het oudste en meest representatieve monument van Iwawa is de 14e eeuwse kerk. Het is een gothische kerk van rode baksteen met een prachtig interieur. Ook het gymnasi um nr. 1 is gevestigd in een van de oudste gebouwen, die gespaard zijn gebleven bij brand en in oorlogsge weld. Voor het gebouw staat een grote stenen kop van de natuurkun dige Copernicus, die hier niet is ge boren maar wel heeft gewerkt. Op het grote eiland, dat bij Iwawa in het meer ligt. moeten nog de resten te vinden zijn van een vroeg-Middel- eeuwse Pruisische stad. In Kamien iec, niet ver van Iwawa zijn de rui nes te vinden van het 18e eeuwse kasteel, waar Napoleon in 1807 ver bleef met zijn Maria Walewska. Maar de grootste attracties van Iwa wa zijn de natuur en dc watersport. Die zijn hier nauw met elkaar ver bonden. Op het meer wordt veel ge zeild, geroeid, gekanood en gesurft en aan de westkant van het meer lig gen prachtige bossen in een uitge breid beschermd gebied, dat Euro pese erkenning heeft gekregen, een zogeheten Area of Special Protec tion. De landen van de Europese Unie hebben zich verplicht om een voldoende aantal van zulke gebie den in hun land aan te wijzen en bij in gebreke blijven kan het Europese Hof hiervoor een straf opleggen in de vorm van een boete. En die is niet mis, zoals Nederland heeft er varen, toen zij het uitbreiden van Zospól 5 pochylni umozliwm pokonanie prze/ jednoslki plywiijfjco róznicy poziomow pomi?dzy jeziorem Druzno i slanowiskiem szczylowyin kanalu. Przodaganie jednostek po ezpsei l.jdowej odbywa si? na wo/kach ciqgnigtych po torach przy pomocy urzgdzcn wyciqgowych. napedzanych kolami wodnymi lub turbinq wodnq (Caluny). Projekl opracowal i zrealizowal w lalach 1845 - 1860 i 1874 - 1881 int. J J Steonke. The boats overcome the difference between the waier levels ol Druzno lake and the upper canal pool in Buczyniec By 5 slipways, the transport of boats over the land distances Goes on rail platforms, pulled by rope systems, propeled by walcrwhcels or a water turbine in Caluny The system was designed and constructed in the years 1845 - i860 and 1874-1881 (CalunyVby J-J Ster e Jelenie Do jeziora Druzno 4 Schematische voorstelling van de 5 sleephellingen. miën werd de bevolking gedeci meerd: van elke tien inwoners bleef er een in leven. In 1706 werd bijna dc hele stad door brand verwoest, alleen de kerk. de school en de pastorie bleven staan, doordat ze van steen gebouwd wa ren. Zelfs het stadhuis werd ver woest. wat leidde tot een gebod, dat in de stad alleen nog stenen gebou wen mochten verrijzen. In de 19e eeuw begon de stad op te bloeien mede dankzij een verbin ding over water met de Ooslzee en de aanleg van spoorwegen. Dat is ook aan het aantal inwoners te zien: in de 16e en 17e eeuw lag het ge middelde aantal op 350-500, in hel begin van de 19c eeuw woonden er 1150, en in 1910 was dat toegeno men tot ruim 10.000. De 2e Wereldoorlog was de oorzaak van de grootste schade aan de stad. In de nacht van 21 op 22 januari 1945 werd de stad door het Russi sche leger omsingeld, waarna onge veer 80% van alle gebouwen wer den verwoest. De meeste daarvan niet tijdens de gevechten, maar daarna. Na het Russische leger be gonnen nieuwe bewoners dc stad weer op te bouwen, vaak met stenen van verwoeste gebouwen en dal trok op zijn beurt weer nieuwe bewoners aan. Iwawa, dat voor 1945 "De pa rel van Oberland" genoemd werd. verdient nu de naam "Parel van Warmië en Mazurië. hun lijst achterwege lieten. Een dwangsom van 200.000 euro per dag was het gevolg, als ze niet snel aan hun verplichtingen zouden vol doen. Tot zo'n duizend jaar geleden was de hele streek bedekt met dichte wouden en pas in de 13e eeuw. toen grotere groepen mensen samen gin gen wonen op een vaste plaats, ont stonden er open gebieden door het- aanleggen van weiden en akkers. Loolbos maakte plaats voor naald bos door menselijk ingrijpen. Toch overheerst het loofbos en vooral de prachtige beukenbossen bieden door hun open structuur plaats aan een rijke ondergroei van bosbessen en typische bosplanten als lelietje- van-dalen. dalkruid en salomonsze gel. En paddenstoelen, waarvan de eetbare door veel bewoners van de streek verzameld worden. Deze beukenbossen liggen op de nen: de roof- of stootvogels zee arend. schreeuwarend, visarend, zwarte en rode wouw. wespendief, bruine grauwe en blauwe kieken dief, havik, sperwer, buizerd en boomvalk zijn broedvogels in wis selende aantallen, terwijl de ruig- pootbuizerd, slechtvalk, slangena rend en steenarend doortrekkers zijn. Over de meest indrukwekkende van deze lijst, de zeearend, het volgen de. De zeearend (Haliaeetus albicil- la) heet in het Engels White tailed eagle, dus arend met witte staart en dat is ook zijn duidelijkste kenmerk. Af en toe wordt hij in trekperioden in Nederland gesignaleerd, bijvoor beeld bij de Oostvaarderspiassen of het Lauwersmeer, maar in het noordwesten van Polen is hij regel matig te zien, op de uitkijk in een hoge den of spar of in kringen op zijn enorme vlerken (spanwijdte 2,5 bootsing: de vogel is genoemd naar het geluid, dat hij laat horen. Wij doen dat veel vaker. Denk maar aan kievit, tjiftjaf, oehoe, wielewaal en karekiet. Ik kan me niet voorstel len. dat Polen de geluiden van deze vogels horen als: czajka, pierwios- nek. puchacz, wïlga en trzciniak. Zo heten ze wel. Ik hoorde ze tenmin ste heel duidelijk ook in Polen hun Nederlandse naam roepen, behalve dan de oehoe, want die is sinds het begin van de twintigste eeuw ook daar uitgestorven. Misschien is de naam kruk (spreek uit kroek) voor raaf wel een Poolse klanknaboot sing. Volgens de Fransen roepen ha nen "cocörico!", terwijl die van ons toch luid en duidelijk ons met "kuk- clekuu!" wekken. Ten slotte nog één vogelnaam, omdat die ook wat an ders betekent. Wie in een Pools woordenboek het woord "dudek" opzoekt, vindt daarachter 2 beteke nissen. 1. hop (en dan in de betekenis van de vogelnaam, niet de bierplant dus) 2. sukkel, sul, uilskuiken (en dan niet als vogel) Daar heb ik met een paar Polen wel plezier over gehad, omdat in Polen de wedstrijd tussen Milaan en Li verpool door velen met groot ge noegen is bekeken vooral toen Li verpool won, mede door de geweldige reddingen van hun keep er, die uit Polen komt en... Dudek heet. Hij doet de Poolse betekenis van zijn naam - en zeker de 2e - geen eer aan. in Duitse dienst bedacht'? Het groot ste probleem was natuurlijk het gro te hoogteverschil over zo korte af stand. Dat was onmogelijk met sluizen te overwinnen. Steenke be dacht een ingenieus systeem van 5 sleep-installatics die schepen op een stalen onderstel over rails naar een hoger of lager gelegen kanaal kon den trekken aan staalkabels die aan weerszijden van deze rails tegen de heuvel oplopen. Elke slccpconstruc- tie beheerst een verschillend hoog teverschil: Komend uit hel laaggele gen noorden vanaf het meer Druzno zorgt dc Ie constructie Caluny No- we" voor het overbruggen van een hoogteverschil van 13 nieter. Over een lengte van 450 meter "rijdt" hel schip omhoog naar een 13 meter ho ger gelegen deel van het kanaal. "Jelenie" trekt je na een eindje va ren 22,5 meter omhoog over een af stand van 510 meter, waarna het grootste hoogteverschil overbrugd wordt door "Olesnica". In 350 me ter weet deze installatie de boot naar een 24,5 nieter hoger gelegen ka- naaldeel te brengen. Dan kom je bij "Katy", waar je na 450 meter over land weer in het water wordt gere den, dat 18 nieter hoger ligt dan waar je daarvoor voer en dan kom je ten slotte bij "Buczyniec". dc laatste landetappe. die je tijdens een rit van 550 nieter nog eens 21,3 nieter ver heft tot het hoogste punt van dc rit- vaart. Daarna vaar je ongestoord door kunstwerken via kanalen en meren langs Maldvty naar het lang gerekte meer Ruda Woda - Gouden Water- en Jezioro Minsk - het meer Ilinsk-naar de eerste sluis bij het plaatsje Milomlyn, waarbij je kunt kiezen om door de varen naar Iwa wa via het"kanal Ilawski"dat je naar het meer Jeziorak brengt of naar Ostroda door het kanal Elblag-Or- zekaliwa' waarbij je nog een sluis tegenkomt bij Zielona. Deze beide sluizen brengen je terug van de 99,5 meter hoogte naar 95,3 meter. Zo kom je op Jezioro Drweckie", waaraan Ostroda ligt. In Ostroda be vindt zich een een gotische burcht van de Kruisridders uil de 14e eeuw, die na de 2e wereldoorlog weer is opgebouwd na verwoesting door oorlogsgweld. En een aantal be zienswaardige kerken en verder wo ningen uit dc overgang van de 19c naar de 2()e eeuw. De hierboven be schreven sleepinstallaties functione ren dus al meer dan 150 jaren. Het gebruik is in die zin gewijzigd, dat er nu pleziervaart door het kanaal gaat in de vorm van jachten en een soort rondvaartboot, waarmee je van Ostroda dagelijks in het loeristen- seizoen kunt varen naar Elblag. Dit is een gewilde dagtocht door een prachtig gebied. Tijdens deze tocht kun je je verbazen over het feit, dat wonnen moet worden. Het door de natuur geschapen probleem wordt via menselijk vernuft door de natuur ook opgelost. En het is een duurza me oplossing. De machinekamers met hun indrukwekkende inhoud werken al meer dan 150 jaar jen niets wijst erop. dat daar voorlopig verandering in komt. De hierboven beschreven tocht van Eiblag naar Ostroda voor toeristen wordt in werkelijkheid in omge keerde richting gevaren. Ik heb deze tocht nog niet gemaakt met de boot. maar op de terugweg naar Neder land na een week in juni in Sarno- wek. een hotcl-confcrcntieoord ten noorden van Iwawa aan het meer Je ziorak, nam ik heel vroeg in dc och tend de omweg via Elblag en Gdansk om met de auto dit kanaal en zijn waterwerken le bekijken. Je rijdt dan eerst tientallen kilometers door prachtige beukenbossen, waar de stralen van de juist opgekomen zon brede lichtbanen door de hel dergroene kruinen van de bomen wierpen op de plantcnweelde op de bodem. Tijdens die rit zie je overal het wa ter van dc vele meren in dit gebied tussen de bomen oplichten en gaat het bos geleidelijk over in akkers en weilanden. Naar onze begrippen is het een dun bevolkt gebied, maar je passeert toch veel kleine dorpjes met soms houten, soms bakstenen kerkjes. In de meeste gevallen zitten daar ooie vaars op, want die broeden hier veel. Als hun nest niet gebouwd is op een speciaal daarvoor opgerichte paal of een oude schoorsteen, dan ligt het wel op een betonnen paal van de elektriciteitsleiding, die hier nog allemaal bovengronds ligt. Elk dorpje heeft hier minstens éc'n be woond ooievaarsnest en als je het niet meteen vindt dan ga je maar op het geklepper af. waarmee ze elkaar begroeten. Op het "vvv-bureau" van Iwawa had ik een paar goede detailkaarten van het gebied War mië en Mazurië gehaald, zodat ik zonder al te veel omwegen, maar wel met veel fotostops, de eerste sleeplift, Buczyniec, wist te vinden. Hier staat ook de gedenkplaat voor Steenke en er is een museumpje over alles, wat met het kanaal te maken heeft. Het was echter nog maar half zeven in de ochtend, dus dat was nog gesloten. Op de muur ervan was wel een afbeelding aan gebracht, waarop de reeks van 5 sleepliften te zien was. Op dit vroe ge tijdstip kon ik alles waarschijn lijk rustiger bekijken dan later op de dag. want speeltuin en souvenir- winkeltjes wezen op andere, luid- Vergane glorie bij Sliwice. een kanaal van nog geen 10 meter breed zo'n belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van het achterland kon leveren. Toch was dit zo. want tot 1912 werd het gebruikt voor het vervoer van landbouwproducten, hout en indus triegoederen. Een van de stoombo ten van "Ostroda Wasserbau-amt" die dit transport verzorgden was ge noemd naar de bedenker van deze rij-vaarroute, Steenke. Bij Buczy niec, de sleeplift naar het hoogste punt van dc tocht, is in 1872 ter ge legenheid van het 50-jarig ambtsju bileum van ingenieur Steenke een gedenksteen opgericht, waarop de in Duits. Pools en Nederlands ge beitelde tekst de dank uitspreekt van de in dit gebied levende landbou wers voor de aanleg van dit water staatkundige bouwwerk, dat terecht is uitgeroepen tot een monument van wereldklasse. De energie, die nodig is voor het over land slepen van de schepen wordt opgewekt door waterkracht. Hiervoor is vlak naast de sleepliften een aantal wa termolens gebouwd, die hun kracht putten uit hetzelfde hoogteverschil van het water, dat anderzijds over- ruchtiger activiteiten. Nu hoorde je in de bomen rondom alleen vogel geluiden. waaronder tot mijn ge noegen ook dc wielewaal. Na de nodige foto's gemaakt te hebben van de verschillende onderdelen van deze bezienswaardigheid ver volgde ik weer het asfaltweggetje naar een volgend punt van de route. De weg loopt niet langs het kanaal, maar je kruist dal wel vaak en dan zie je meestal wel ergens in dc verte dc grote lichtblauwe wielen, waar de staalkabels over lopen, waaraan de boten gesleept worden. Dc in stallaties worden goed onderhou den en zitten fleurig in de verf. Iets westelijk van de E77 tussen Ostro da en Elbiag ligt, globaal genomen tussen de dorpjes Drulity en Jelón- ki, dit meest interessante deel van het Ostroda-Elbiag kanaal, kortweg ook wel Elbiag-kanaal genoemd. De ernstige beschadigingen ver oorzaakt door de Tweede Wereld oorlog. aan de installaties waren in 1948 weer hersteld en toen kon de historische tocht weer opnieuw worden gemaakt. Dat doet men dan ook in groten getale in het vakantie seizoen. Een deel van het gedenkteken bij Buczyniec voor de Nederlander Steenke.

Krantenbank Zeeland

Eendrachtbode /Mededeelingenblad voor het eiland Tholen | 2005 | | pagina 11