De veelzijdige kant van Iwawa
Moderne stad van 700jaar in de groene longenvan Polen
Donderdag 28 juli 2005
EENDRACHTBODE, DETHOOLSE COURANT
Iwawa in het kort. In 1305 gesticht door de toenmalige
leider van de Teutoonse Ridders, Sieghard von Schwarz-
burg, op de plaats van een oude Pruisische nederzetting.
In het gebied werden veel oorlogen uitgevochten en eeu
wenlang bleef het mede daardoor een plaats met slechts
enkele honderden inwoners. Ook pest en stadsbrand
droegen aan die geringe groei een steentje bij. Na aanleg
van het Elblag-kanaal en spoorlijnen naar Olsztyn, To-
run, Gdansk. Warschau en Brodnica in de tweede helft
van de 19e eeuw kwam de ontwikkeling op gang.
Olesnica
Iwawa 1305-2005
Het Ostrodzko-
Elblaskie- kanaal
REGIONALNY ZARZ/\D GOSPODARKI WODNEJ w GDANSKU
POCHYLNIE KANALU ELBL/\SKIEGO
9,23 km
Natuur en watersport
Ooievaar
11
Buczyniec
niora Jeziorak
Door H. Venekamp
In 1939 had het ca. 14.000 inwo
ners. In de Tweede Wereldoorlog
werd zo'n 8091' van de stad ver
woest. Daarom zijn er ook zo wei
nig monumenten van bouwkunst
aanwezig. Vermeldenswaard zijn de
Gotische Kerk. waarvan de bouw
startte in 1317 en die in 1904 geres
taureerd werd. hel neo-barokke
Stadhuis uit de 19e eeuw, de neo
klassieke markthal, nu als bioscoop
in gebruik, waarvoor restauratie
plannen bestaan en het neo-gotisehc
Gymnasium nr. 1In het park staan
4 barokbcelden uit de le helft van de
18c eeuw, die in 1976 bij het lief
desnestje van Napoleon Bonaparte
en Maria Walcwska in Kamieniec
zijn weggehaald en in Iwawa neer
gezet. Iwawa is nu een moderne
stad met een mooie ligging aan het
meer aan de poort van de streek
Warmië Mazurië, die wel de Groene
Longen van Polen wordt genoemd.
Iwawa is door haar ligging niet al
leen een toeristisch, maar ook een
industrieel centrum. De ca. 33000
inwoners hebben allen de beschik
king over elektriciteit, drinkwater
en gas en 97% van de stadsomge-
ving is aangesloten op het riool
sinds 1991. Binnenkort behoort
Iwawa tol een van de eerste steden
met een volledige rioolaansluiting
en-zuivering. Er is stadsverwarming
en mede daardoor is de luchtvervui
ling sterk afgenomen. Zwavel-, stik
stof en roctuitstoot zijn aangetoond
twee keer zo laag als het Poolse ge
middelde. De vuilstortplaats is be
grensd en wordt vervangen door een
nieuwe ecologische afvalverwer
king. De meeste industrie-activitei
ten liggen op het gebied van hout en
bouw. Ook verwerking van land
bouwproducten en voedsel scoren
hoog.
Ook in dit opzicht geeft Iwawa een
heel ander beeld dan wat veel Ne
derlanders van Polen hebben.
Men is hier zuinig op de omgeving,
"het milieu", en dat uil zich ook in
het beleid om nieuwe industrie aan
te trekken: geen negatieve beinvloe-
ding van bodem, lucht en water. Dat
zou ook te vergelijken zijn met het
slachten van de kip met de gouden
eieren: de prachtige natuur met gro-
Iwawa, waarbij de slechte werkom
standigheden in wasserij en keuken
aan het licht kwamen. Een prachtig
staaltje van "naoberhulp", al is deze
nabuur eerder een verre vriend te
noemen.
Nu dit jaar onze zusterstad Iwawa in
Polen haar 700-jarig bestaan viert,
is dit een mooie gelegenheid om
wat meer over deze stad te weten te
komen.
Iwawa heeft een lange historie. Het
ligt aan het langste meer van Polen,
Jeziorak, en in de omgeving liggen
nog veel meer grote en kleinere me
ren. Het noorden van Polen is even
als het noorden van Duitsland ge
vormd in de laatste ijstijd. De
gletsjers schuurden diepe geulen en
kommen in de bodem, die zich later
vulden met water. Meer dan 10.000
jaar geleden, zo heeft archeologisch
onderzoek uitgewezen, waren hier
al nederzettingen van jagers en vis
sers, die in de enorme bossen en ve
le meren voedsel verzamelden. Veel
later, in de Romeinse tijd, liepen
handelsroutes door dit gebied, ge
tuige de vele Romeinse munten en
andere vondsten van die oorsprong.
In de Middeleeuwen maakte het ge
bied deel uit van Pruisisch Pommc-
rcn. waarvan nog resten van steden
in de naaste omgeving zijn gevon
den. In de le helft van de 13e eeuw
werd het land bezet door Kruisrid
ders. de zgn. Teutoonse ridders. In
1305 werd de stad gesticht door
Sieghard von Schwarzburg. die haar
de naam Ylawia of Ylow gaf. wat la
ter in het Duits Eylau zou gaan he
ten. Een verklaring van de oor
spronkelijke naam zou zijn, dat het
le deel "Yl" leem betekent, dat een
stevige basis zou zijn geweest om
op te bouwen in een verder moeras
sig gebied. In de 13-jarige oorlog
(1453-1466) vestigde Iwawa voor
goed haar naam. Als eerste stad, die
behoorde tot de Pruisische Bond,
weigerde ze gehoor/aamheid aan de
Teutoonse Ridders en koos voor de
Poolse koning Kazimierz Jagiel-
lonczyk. De Tcutoncn wisten de
stad echter te heroveren.
Tijdens de laatste Poolse oorlog te
gen de Kruisridders werd Iwawa op
Sleephelling met rails en staalkabels.
hoger gelegen delen, die daardoor
een droge bodem hebben. Er lopen
veel paden door. waarop veel ge
wandeld en gefietst wordt, maar ook
met de auto kunnen grote delen
doorkruist worden. Op de lager ge
legen stukken overheersen boom
soorten als els en es. Vooral de es
was voor de oorspronkelijke bewo
ners van groot belang: het hout is
taai en sterk en heel geschikt voor
het maken van werktuigen en wa
pens. de diehtbebladerdc takken
werden gebruikt als onderlaag om
op te slapen, van de bast werden
manden en schoenen gevlochten en
de zaden zijn eetbaar. Primitieve
volken zien de es nog altijd als een
beschermengel. Het spreekt vanzelf,
dat een zo gevarieerd gebied met
heuvels en dalen, met meren en ri
vieren en moerassen een overvloe
dige plantengroei mogelijk maakt,
waarvan de dierenwereld profiteert.
Te beginnen met de insecten: In de
bossen van Iwawa komen 45 ver
schillende soorten libelles voor en
dat is zelfs voor Polen heel veel. Elf
soorten amfibiën bevolken het ge
bied. zowel padden, kikkers als sa
lamanders. De boomkikker, die bij
ons, met uitzondering van enkele
gebieden zoals West-Zeeuws-
Vlaanderen heel zeldzaam is) is hier
zo talrijk, dat het hele gebied
groene boomkikker bassin" ge
noemd wordt. Verbazingwekkend,
hoeveel geluid er uit zo'n klein kik
kertje kan komen en dan op zomer
avonden duizendvoudig versterkt.
De reptielen die hier gevonden wor
den. zijn dezelfde als in Nederland
verspreid voorkomen: adder, ring-
siang.hazelworm, zandhagedis en
levendbarendc hagedis. Net als bij
ons zijn alle amfibiën en reptielen
beschermd. Van de zoogdieren zijn
metname de otter en de bever te
noemen.
Voor vogelliefhebbers zijn de bos
sen bij Iwawa een heel interessant
gebied, want die hoor en zie je
voortdurend. Om met de meest op
vallende. want zichtbare te begin-
m.) zwevend boven de meren. In
2001-2002 werden op een gebied
van 13 km 26 nesten gevonden, wat
een uitzonderlijke dichtheid is voor
deze soort. Twee van die nesten la
gen slechts 280 m. van elkaar van
daan. Deze prooivogel met zijn lich
te kop en nek en grote gele
haaksnavcl heeft in Polen een grote
populatie. 430-500 broedparen in
heel Polen.
Een andere groep van grote, dus op
vallende vogels zijn de ooievaars.
Hoewel de gewone verreweg het
grootst in aantal is. broedt ook de
zwarte ooievaar in behoorlijk aan
tallen. Hij is veel schuwer en broedt
meer in het verborgene van moeras
sen, terwijl de gewone in bijna geen
dorp ontbreekt.
De blauwe reiger is zo talrijk, dat
hij tot symbool is geworden van ge
zamenlijke natuurparken van de
Iwawa Bossen. Een gecombineerde
kolonie van aalscholvers en blauwe
reigers bij Czerwica Meer omvat
200 aalscholver- en 160 reigernes-
tcn.
Veel van de feitelijke gegevens vond
ik in het bock "Lasy Uawskie" ofte
wel "De bossen van Iwawa", dat ik
kocht in het "VVV-Bureau" in Iwa
wa. Het mooie van dit boek is, dat
het heel veel informatie geeft over
alles, wat leeft en groeit en altijd
weer boeit, zoals de onvolprezen
Fop. I. Brouwer altijd zijn radiocau-
serie besloot, maar dan in dit deel
van Polen en dat naast elke Poolse
bladzijde een Engelse vertaling
staat op de tegenover liggende blad
zijde.
Het aantal zang-, weide- en bosvo
gels is zo groot, dat ik hier verder
niet op zal ingaan.
Wel heb ik nog gezocht naar over
eenkomende of op elkaar lijkende
namen in het Pools en in het Neder
lands, maar die zijn er nauwelijks.
Ik heb er tenminste maar twee ge
vonden. De mewa mala is de dwerg-
meeuw (mala klein) en de Kukul-
ka koekoek. Dat laatste is zowel
bij ons als bij de Polen een klankna-
De opbloei van Iwawa in de 19e
eeuw hangt sterk samen met het wa
ter, waaraan het ligt: het meer Jezio
rak. Vanuit het park met het amfi
theater en de grote sporthal en de
essen met "jcmiola", grote bollen
maretak of mistletoe, heb je een
mooi uitzicht over het meer met de
vele zwanen en de grote fontein. In
dit deel van Iwawa liggen ook een
paar hotels en restaurants. Over dit
meer en het daarop aansluitende ka
naal kwam de le verbinding met
Oostzeehavens tot stand vanaf
1852.
In het noorden van Polen ligt het
langste kanaal voor de binnenvaart.
Het is 129,8 km lang. Maar dat is
niet het meest bijzondere aan dit
waterwerk.
Over een afstand van 9,2 km tussen
het Druznomeer en het heuvelachti
ge gebied ten zuiden daarvan moet
een hoogteverschil van 99 meter
worden overwonnen. En dat is ge
lukt dankzij de inspanningen van
een Nederlandse ingenieur. In 1825
ontwierp deze Jakob Georg Steenke
een systeem van sluizen en sleepin-
stallaties, dat nog bijna 20 jaar op
zijn uitvoering moest wachten.
Maar in 1844 liet de Pruisische ko
ning Frederik II, die geïnteresseerd
was geraakt in het plan, met de
bouw beginnen. In die tijd behoorde
dit deel van het huidige Polen tot
het Duitse grondgebied. De comple
te bouw van sluizen en sleepwerken
en het graven van het kanaal nam 8
jaren in beslag. En zo kon in 1852
tussen Iwawa aan de zuidpunt van
het meer Jeziorak en Elblag dat te
gen de Oostzee aanligt de eerste
stoomboot gaan varen. Vanaf dat
moment maakte de "Rederij Kar-
dinal", zoals dit schip heette regel
matige vaarten tussen deze beide
plaatsen, wat een belangrijke bijdra
ge leverde aan de ontwikkeling van
Iwawa. Aftakkingen naar Zalewo
aan de noordpunt van Jeziorak en
Ostroda ten oosten van Iwawa wa
ren van grote betekenis voor deze
beide plaatsen, waarvan het ont
staan tot dezelfde lijd teruggaat als
de stichting van Iwawa. Dit jaar -
2005 - wordt ook het 700-jarig be
staan van Zalewo gevierd, net als in
Iwawa. Wat nu had de Nederlander
Het door waterkracht aangedreven sleepmechanisme bij Buczyniec.
Teken van verbondenheid met de steden Gargzdai in Litouwen.
Herborn in Duitsland en Tholen aan een invalsweg van Iwawa.
te toeristische potenties. Dat toeris
me hoeft geen degradatie van de vo
lop aanwezige natuur te betekenen,
want in 1993 in het Landschap Park
van het Iwawa Meren District ge
slicht met als doel dit mooie deel
van Polen te beschermen.
In dit artikel wordt uitgebreid inge
gaan op verleden en heden van deze
zusterstad van Tholen op 1300 km,
afstand van die Zeeuwse stad gele
gen in het Noord-Westen van Polen.
De Stichting Tholen-Iwawa. die in
2004 tien jaar bestond stelt zich ten
doel tot een vruchtbare uitwisseling
en samenwerking te komen van de
inwoners van beide steden. Er is op
dat punt al veel tot stand gekomen,
waarbij dc hulp aan het plaatselijke
ziekenhuis in Iwawa en de gehandi
captenzorg in het algemeen een be
langrijk item waren. In dat kader
mag niet onvermeld blijven, dat de
nog heel ouderwetse keuken van het
genoemde ziekenhuis in juli 2005
een grote vernieuwing kon verkrij
gen door een geheel belangeloze
schenking in natura van De Schutse
in Sint-Annaland. Een rechtstreeks
gevolg van een recent bezoek aan
1 januari 1520 opnieuw een deel
van Polen. Op 30 september van
hetzelfde jaar wisten de Teutonen
het andermaal te heroveren en het
duurde toen tol 1525. want toen gaf
Albrecht Hohenzollern het gebied
Pruisen als een leengoed aan de
Poolse koning.
Daarna brak een periode van rust
aan. tot de Zweedse koning Gustav
Adolph 11 de hele Baltische kust
wilde bezitten en tegen Polen een
oorlog begon in 1628. Iwawa kwam
er nog goed af. maar veel omliggen
de dorpen werden verwoest.
Ruim een eeuw later, tijdens de 7-
jarige oorlog, werd de stad bezet
door Russische legers en in 1807
waren troepen van Napoleon in Iwa
wa gelegerd. De Franse keizer ver
bleef zelf in Kamieniec bij Susz, ten
noorden van Iwawa. Na de neder
laag van Napoleon tegen de Russen
kwam het Russische leger terug.
Het spreekt vanzelf, dat al deze oor
logen geen gunsige invloed hadden
op de ontwikkeling van Iwawa. Bo
vendien werd de stad getroffen door
verschillende epidemiën en bran
den. Door verschillende pcstepidc-
Het oudste en meest representatieve
monument van Iwawa is de 14e
eeuwse kerk. Het is een gothische
kerk van rode baksteen met een
prachtig interieur. Ook het gymnasi
um nr. 1 is gevestigd in een van de
oudste gebouwen, die gespaard zijn
gebleven bij brand en in oorlogsge
weld. Voor het gebouw staat een
grote stenen kop van de natuurkun
dige Copernicus, die hier niet is ge
boren maar wel heeft gewerkt. Op
het grote eiland, dat bij Iwawa in het
meer ligt. moeten nog de resten te
vinden zijn van een vroeg-Middel-
eeuwse Pruisische stad. In Kamien
iec, niet ver van Iwawa zijn de rui
nes te vinden van het 18e eeuwse
kasteel, waar Napoleon in 1807 ver
bleef met zijn Maria Walewska.
Maar de grootste attracties van Iwa
wa zijn de natuur en dc watersport.
Die zijn hier nauw met elkaar ver
bonden. Op het meer wordt veel ge
zeild, geroeid, gekanood en gesurft
en aan de westkant van het meer lig
gen prachtige bossen in een uitge
breid beschermd gebied, dat Euro
pese erkenning heeft gekregen, een
zogeheten Area of Special Protec
tion. De landen van de Europese
Unie hebben zich verplicht om een
voldoende aantal van zulke gebie
den in hun land aan te wijzen en bij
in gebreke blijven kan het Europese
Hof hiervoor een straf opleggen in
de vorm van een boete. En die is
niet mis, zoals Nederland heeft er
varen, toen zij het uitbreiden van
Zospól 5 pochylni umozliwm pokonanie prze/ jednoslki
plywiijfjco róznicy poziomow pomi?dzy jeziorem Druzno
i slanowiskiem szczylowyin kanalu.
Przodaganie jednostek po ezpsei l.jdowej odbywa si?
na wo/kach ciqgnigtych po torach przy pomocy urzgdzcn
wyciqgowych. napedzanych kolami wodnymi lub turbinq
wodnq (Caluny).
Projekl opracowal i zrealizowal w lalach 1845 - 1860
i 1874 - 1881 int. J J Steonke.
The boats overcome the difference between the waier levels
ol Druzno lake and the upper canal pool in Buczyniec
By 5 slipways, the transport of boats over the land distances
Goes on rail platforms, pulled by rope systems, propeled by
walcrwhcels or a water turbine in Caluny
The system was designed and constructed in the years
1845 - i860 and 1874-1881 (CalunyVby J-J Ster e
Jelenie
Do jeziora Druzno 4
Schematische voorstelling van de 5 sleephellingen.
miën werd de bevolking gedeci
meerd: van elke tien inwoners bleef
er een in leven.
In 1706 werd bijna dc hele stad door
brand verwoest, alleen de kerk. de
school en de pastorie bleven staan,
doordat ze van steen gebouwd wa
ren. Zelfs het stadhuis werd ver
woest. wat leidde tot een gebod, dat
in de stad alleen nog stenen gebou
wen mochten verrijzen.
In de 19e eeuw begon de stad op te
bloeien mede dankzij een verbin
ding over water met de Ooslzee en
de aanleg van spoorwegen. Dat is
ook aan het aantal inwoners te zien:
in de 16e en 17e eeuw lag het ge
middelde aantal op 350-500, in hel
begin van de 19c eeuw woonden er
1150, en in 1910 was dat toegeno
men tot ruim 10.000.
De 2e Wereldoorlog was de oorzaak
van de grootste schade aan de stad.
In de nacht van 21 op 22 januari
1945 werd de stad door het Russi
sche leger omsingeld, waarna onge
veer 80% van alle gebouwen wer
den verwoest. De meeste daarvan
niet tijdens de gevechten, maar
daarna. Na het Russische leger be
gonnen nieuwe bewoners dc stad
weer op te bouwen, vaak met stenen
van verwoeste gebouwen en dal trok
op zijn beurt weer nieuwe bewoners
aan. Iwawa, dat voor 1945 "De pa
rel van Oberland" genoemd werd.
verdient nu de naam "Parel van
Warmië en Mazurië.
hun lijst achterwege lieten. Een
dwangsom van 200.000 euro per
dag was het gevolg, als ze niet snel
aan hun verplichtingen zouden vol
doen.
Tot zo'n duizend jaar geleden was
de hele streek bedekt met dichte
wouden en pas in de 13e eeuw. toen
grotere groepen mensen samen gin
gen wonen op een vaste plaats, ont
stonden er open gebieden door het-
aanleggen van weiden en akkers.
Loolbos maakte plaats voor naald
bos door menselijk ingrijpen. Toch
overheerst het loofbos en vooral de
prachtige beukenbossen bieden
door hun open structuur plaats aan
een rijke ondergroei van bosbessen
en typische bosplanten als lelietje-
van-dalen. dalkruid en salomonsze
gel. En paddenstoelen, waarvan de
eetbare door veel bewoners van de
streek verzameld worden.
Deze beukenbossen liggen op de
nen: de roof- of stootvogels zee
arend. schreeuwarend, visarend,
zwarte en rode wouw. wespendief,
bruine grauwe en blauwe kieken
dief, havik, sperwer, buizerd en
boomvalk zijn broedvogels in wis
selende aantallen, terwijl de ruig-
pootbuizerd, slechtvalk, slangena
rend en steenarend doortrekkers
zijn.
Over de meest indrukwekkende van
deze lijst, de zeearend, het volgen
de. De zeearend (Haliaeetus albicil-
la) heet in het Engels White tailed
eagle, dus arend met witte staart en
dat is ook zijn duidelijkste kenmerk.
Af en toe wordt hij in trekperioden
in Nederland gesignaleerd, bijvoor
beeld bij de Oostvaarderspiassen of
het Lauwersmeer, maar in het
noordwesten van Polen is hij regel
matig te zien, op de uitkijk in een
hoge den of spar of in kringen op
zijn enorme vlerken (spanwijdte 2,5
bootsing: de vogel is genoemd naar
het geluid, dat hij laat horen.
Wij doen dat veel vaker. Denk maar
aan kievit, tjiftjaf, oehoe, wielewaal
en karekiet. Ik kan me niet voorstel
len. dat Polen de geluiden van deze
vogels horen als: czajka, pierwios-
nek. puchacz, wïlga en trzciniak. Zo
heten ze wel. Ik hoorde ze tenmin
ste heel duidelijk ook in Polen hun
Nederlandse naam roepen, behalve
dan de oehoe, want die is sinds het
begin van de twintigste eeuw ook
daar uitgestorven. Misschien is de
naam kruk (spreek uit kroek) voor
raaf wel een Poolse klanknaboot
sing. Volgens de Fransen roepen ha
nen "cocörico!", terwijl die van ons
toch luid en duidelijk ons met "kuk-
clekuu!" wekken. Ten slotte nog één
vogelnaam, omdat die ook wat an
ders betekent. Wie in een Pools
woordenboek het woord "dudek"
opzoekt, vindt daarachter 2 beteke
nissen.
1. hop (en dan in de betekenis van
de vogelnaam, niet de bierplant dus)
2. sukkel, sul, uilskuiken (en dan
niet als vogel)
Daar heb ik met een paar Polen wel
plezier over gehad, omdat in Polen
de wedstrijd tussen Milaan en Li
verpool door velen met groot ge
noegen is bekeken vooral toen Li
verpool won, mede door de
geweldige reddingen van hun keep
er, die uit Polen komt en... Dudek
heet. Hij doet de Poolse betekenis
van zijn naam - en zeker de 2e -
geen eer aan.
in Duitse dienst bedacht'? Het groot
ste probleem was natuurlijk het gro
te hoogteverschil over zo korte af
stand. Dat was onmogelijk met
sluizen te overwinnen. Steenke be
dacht een ingenieus systeem van 5
sleep-installatics die schepen op een
stalen onderstel over rails naar een
hoger of lager gelegen kanaal kon
den trekken aan staalkabels die aan
weerszijden van deze rails tegen de
heuvel oplopen. Elke slccpconstruc-
tie beheerst een verschillend hoog
teverschil: Komend uit hel laaggele
gen noorden vanaf het meer Druzno
zorgt dc Ie constructie Caluny No-
we" voor het overbruggen van een
hoogteverschil van 13 nieter. Over
een lengte van 450 meter "rijdt" hel
schip omhoog naar een 13 meter ho
ger gelegen deel van het kanaal.
"Jelenie" trekt je na een eindje va
ren 22,5 meter omhoog over een af
stand van 510 meter, waarna het
grootste hoogteverschil overbrugd
wordt door "Olesnica". In 350 me
ter weet deze installatie de boot naar
een 24,5 nieter hoger gelegen ka-
naaldeel te brengen. Dan kom je bij
"Katy", waar je na 450 meter over
land weer in het water wordt gere
den, dat 18 nieter hoger ligt dan
waar je daarvoor voer en dan kom je
ten slotte bij "Buczyniec". dc laatste
landetappe. die je tijdens een rit van
550 nieter nog eens 21,3 nieter ver
heft tot het hoogste punt van dc rit-
vaart. Daarna vaar je ongestoord
door kunstwerken via kanalen en
meren langs Maldvty naar het lang
gerekte meer Ruda Woda - Gouden
Water- en Jezioro Minsk - het meer
Ilinsk-naar de eerste sluis bij het
plaatsje Milomlyn, waarbij je kunt
kiezen om door de varen naar Iwa
wa via het"kanal Ilawski"dat je naar
het meer Jeziorak brengt of naar
Ostroda door het kanal Elblag-Or-
zekaliwa' waarbij je nog een sluis
tegenkomt bij Zielona. Deze beide
sluizen brengen je terug van de 99,5
meter hoogte naar 95,3 meter. Zo
kom je op Jezioro Drweckie",
waaraan Ostroda ligt. In Ostroda be
vindt zich een een gotische burcht
van de Kruisridders uil de 14e eeuw,
die na de 2e wereldoorlog weer is
opgebouwd na verwoesting door
oorlogsgweld. En een aantal be
zienswaardige kerken en verder wo
ningen uit dc overgang van de 19c
naar de 2()e eeuw. De hierboven be
schreven sleepinstallaties functione
ren dus al meer dan 150 jaren. Het
gebruik is in die zin gewijzigd, dat
er nu pleziervaart door het kanaal
gaat in de vorm van jachten en een
soort rondvaartboot, waarmee je van
Ostroda dagelijks in het loeristen-
seizoen kunt varen naar Elblag. Dit
is een gewilde dagtocht door een
prachtig gebied. Tijdens deze tocht
kun je je verbazen over het feit, dat
wonnen moet worden. Het door de
natuur geschapen probleem wordt
via menselijk vernuft door de natuur
ook opgelost. En het is een duurza
me oplossing. De machinekamers
met hun indrukwekkende inhoud
werken al meer dan 150 jaar jen
niets wijst erop. dat daar voorlopig
verandering in komt.
De hierboven beschreven tocht van
Eiblag naar Ostroda voor toeristen
wordt in werkelijkheid in omge
keerde richting gevaren. Ik heb deze
tocht nog niet gemaakt met de boot.
maar op de terugweg naar Neder
land na een week in juni in Sarno-
wek. een hotcl-confcrcntieoord ten
noorden van Iwawa aan het meer Je
ziorak, nam ik heel vroeg in dc och
tend de omweg via Elblag en
Gdansk om met de auto dit kanaal
en zijn waterwerken le bekijken. Je
rijdt dan eerst tientallen kilometers
door prachtige beukenbossen, waar
de stralen van de juist opgekomen
zon brede lichtbanen door de hel
dergroene kruinen van de bomen
wierpen op de plantcnweelde op de
bodem.
Tijdens die rit zie je overal het wa
ter van dc vele meren in dit gebied
tussen de bomen oplichten en gaat
het bos geleidelijk over in akkers en
weilanden.
Naar onze begrippen is het een dun
bevolkt gebied, maar je passeert
toch veel kleine dorpjes met soms
houten, soms bakstenen kerkjes. In
de meeste gevallen zitten daar ooie
vaars op, want die broeden hier
veel. Als hun nest niet gebouwd is
op een speciaal daarvoor opgerichte
paal of een oude schoorsteen, dan
ligt het wel op een betonnen paal
van de elektriciteitsleiding, die hier
nog allemaal bovengronds ligt. Elk
dorpje heeft hier minstens éc'n be
woond ooievaarsnest en als je het
niet meteen vindt dan ga je maar op
het geklepper af. waarmee ze elkaar
begroeten. Op het "vvv-bureau"
van Iwawa had ik een paar goede
detailkaarten van het gebied War
mië en Mazurië gehaald, zodat ik
zonder al te veel omwegen, maar
wel met veel fotostops, de eerste
sleeplift, Buczyniec, wist te vinden.
Hier staat ook de gedenkplaat voor
Steenke en er is een museumpje
over alles, wat met het kanaal te
maken heeft. Het was echter nog
maar half zeven in de ochtend, dus
dat was nog gesloten. Op de muur
ervan was wel een afbeelding aan
gebracht, waarop de reeks van 5
sleepliften te zien was. Op dit vroe
ge tijdstip kon ik alles waarschijn
lijk rustiger bekijken dan later op
de dag. want speeltuin en souvenir-
winkeltjes wezen op andere, luid-
Vergane glorie bij Sliwice.
een kanaal van nog geen 10 meter
breed zo'n belangrijke bijdrage aan
de ontwikkeling van het achterland
kon leveren.
Toch was dit zo. want tot 1912 werd
het gebruikt voor het vervoer van
landbouwproducten, hout en indus
triegoederen. Een van de stoombo
ten van "Ostroda Wasserbau-amt"
die dit transport verzorgden was ge
noemd naar de bedenker van deze
rij-vaarroute, Steenke. Bij Buczy
niec, de sleeplift naar het hoogste
punt van dc tocht, is in 1872 ter ge
legenheid van het 50-jarig ambtsju
bileum van ingenieur Steenke een
gedenksteen opgericht, waarop de
in Duits. Pools en Nederlands ge
beitelde tekst de dank uitspreekt van
de in dit gebied levende landbou
wers voor de aanleg van dit water
staatkundige bouwwerk, dat terecht
is uitgeroepen tot een monument
van wereldklasse. De energie, die
nodig is voor het over land slepen
van de schepen wordt opgewekt
door waterkracht. Hiervoor is vlak
naast de sleepliften een aantal wa
termolens gebouwd, die hun kracht
putten uit hetzelfde hoogteverschil
van het water, dat anderzijds over-
ruchtiger activiteiten. Nu hoorde je
in de bomen rondom alleen vogel
geluiden. waaronder tot mijn ge
noegen ook dc wielewaal. Na de
nodige foto's gemaakt te hebben
van de verschillende onderdelen
van deze bezienswaardigheid ver
volgde ik weer het asfaltweggetje
naar een volgend punt van de route.
De weg loopt niet langs het kanaal,
maar je kruist dal wel vaak en dan
zie je meestal wel ergens in dc verte
dc grote lichtblauwe wielen, waar
de staalkabels over lopen, waaraan
de boten gesleept worden. Dc in
stallaties worden goed onderhou
den en zitten fleurig in de verf. Iets
westelijk van de E77 tussen Ostro
da en Elbiag ligt, globaal genomen
tussen de dorpjes Drulity en Jelón-
ki, dit meest interessante deel van
het Ostroda-Elbiag kanaal, kortweg
ook wel Elbiag-kanaal genoemd.
De ernstige beschadigingen ver
oorzaakt door de Tweede Wereld
oorlog. aan de installaties waren in
1948 weer hersteld en toen kon de
historische tocht weer opnieuw
worden gemaakt. Dat doet men dan
ook in groten getale in het vakantie
seizoen.
Een deel van het gedenkteken bij Buczyniec voor de Nederlander
Steenke.