Schelphoeve was liefde op het eerste
gezicht voor Arie en Ina van der Zwan
'Dit is een plekje waar je graag een omweg voor maakt'
Tèrreveströöi
Donderdag 4 september 2003
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
7
Op stille nachten horen ze
de stemmen van vissers
op zee. Met bulderende
storm vanuit het westen
kruipen ze het liefst in
de bewaard gebleven bed
stede in de woonkamer,
weg van het lawaai rond
om het pannendak. Op de
ruim twee eeuwen oude
Schelphoeve hebben de
elementen vrij spel. Arie
en Ina van der Zwan zijn
verknocht aan hun plekje
achter de zeedijk van de
Scherpenissepolder. Die
liefde was er meteen al
toen ze tijdens een fiets
tochtje in de volle zomer
van 1992 de hoeve zagen
liggen. In het daaropvol
gende voorjaar vond de
overdracht daadwerkelijk
plaats. Na een omvangrij
ke restauratie is de hoeve
in haar oude luister her
steld. Van der Zwan speelt
met de woorden om de
reikwijdte van de klus
duidelijk te maken. „Be
gint eer ge bezint."
Originele indeling
Gestolde boerentijd
Doorkijkje
Een stille revolutie is het al genoemd.
Büna geruisloos verlaten de boeren het
platteland. Ook op Tholen en Sint-Phi-
lipsland begint de exodus zichtbaar te
worden. Een economisch toekomstper
spectief voor de landbouw ontbreekt.
De kinderen piekeren er veelal niet
over om het familiebedrijf over te ne
men. Het gevolg: in hoog tempo ver
dwijnt de traditionele boerderij uit het
Thoolse landschap. Tegelijkertijd is de
discussie over de toekomst van het bui
tengebied in volle gang, ook in onze
gemeente. 2003 is uitgeroepen tot het
Jaar van de Boerderij. Daarom ook is er
Tèrreveströöi, verhalen uit een land
schap in beweging. Tèrreveströöi, dia
lect voor het stro dat overblijft als de
tarwe van het veld is. Meer algemeen
ook gebruikt voor strohalm. Een zo-
merrubriek over boerderijen als histo
risch erfgoed. Vandaag de zevende en
laatste aflevering:
Arie en Ina van der Zwan-Slager hebben de boerderij bij de Schelphoek om laten bouwen tot woonboerderij.
Zo gaat dat met liefde op het eerste
gezicht. Het overkomt je en pas la
ter dringen de consequenties in hun
volle omvang door. Zo verging het
ook Arie en Ina van der Zwan. Des
tijds woonde het echtpaar in Den
Haag en hadden ze een tweede
huisje in Oudelande op Zuid-Beve
land. Met de fiets op weg naar fa
milie in Scherpenisse (Ina is van
huis uit een Slager), passeerden ze
de hoeve met haar rijke historie.
Groot was de verbazing toen een
zuster van Ina wist te vertellen dat
de boerderij juist te koop stond.
Het leek voorbestemd. Binnen en
kele dagen was de koop rond. Ou
delande werd verruild voor de
Thoolse polder. „Zo gauw we hoor
den dat de boerderij te koop stond,
zijn we teruggefietst. We moesten
kijken. We belden aan, maar er was
niemand thuis. Brutaal hebben we
toen rondgelopen en alles bekeken.
In één oogopslag zagen we dat er
veel aan het pand moest gebeuren.
Er was veel achterstallig onder
houd. Maar we zagen ook dat de
plek veel potentie had en dat inves
teren de moeite waard zou zijn. Pas
later, als je begonnen bent, zie je de
werkelijke omvang van het karwei.
Het hele dak is er bijvoorbeeld af
geweest. In feite stond alleen de
voorgevel nog overeind. Dat zijn
dingen waar je van tevoren niet
over moet nadenken. Vandaar, be
gint eer ge bezint."
De Schelphoeve werd indertijd be
woond door Povslaski, een myste
rieuze violist van het Residentieor
kest met Russische wortels en
tevens leraar aan het conservatori
um in Rotterdam. Volgens de jaar
ankers op de gevel dateert het
woonhuis van 1792. Alexander van
Leent, landman in het nabijgelegen
buurtschap Schoondorpe, wordt be
schouwd als de eerste eigenaar.
Vanaf 1886 is de boerderij eigen
dom van de familie Hage. Dat bleef
zo tot het tragische overlijden op
de boerderij van Johannes Hage en
zijn vrouw Sya Maris in 1973. Het
betekende meteen het einde van het
boerenbedrijf op de Schelphoeve.
Een cruciaal moment, aldus Van
der Zwan. „Doordat men hier aan
het begin van de zeventigerjaren is
opgehouden met boeren, is de
schuur in zijn originele vorm be
waard gebleven. Anders zou hier
nu waarschijnlijk ook een dam-
wandschüur hebben gestaan. Voor
al vanwege de schuur en de ligging
is dit een Rijksmonument gewor
den. Het in stand houden van dit
erfgoed in de oksel van de dijk is
een dankbare taak. Het is een plek
je waar je graag een omweg voor
maakt. Het is ook werk waar je een
ander een plezier mee doet. Onze
vrienden en kennissen, de kinde
ren, iedereen komt hier graag."
Gastvrijheid stond op de Schelp
hoeve altijd al hoog in het vaandel.
Het echtpaar Van der Zwan heeft
het uit de eerste hand gehoord. Ver
halen over keutjesavonden van
weleer en andere gezelligheid.
Bron van veel informatie is de in
middels 100-jarige Mina Beeke,
woonachtig in zorgcentrum Ten
Anker in Tholen en vroeger dienst
meisje bij de familie Hage. Op tafel
in de eetkeuken komt een foto uit
de twintiger jaren van de vorige
eeuw. Mina Beeke, een nichtje van
de boerin, staat er ook op. Bijna
een eeuw oud zonlicht valt op het
boerenerf. Mina Beeke was verzot
op de boerderij en beschikt nog al
tijd over een ijzeren geheugen.
Haar herinneringen waren een be
langrijke leidraad bij de restauratie.
Wie de Schelphoeve binnenstapt,
komt eerst door het voormalige
melkkot, ooit het domein van Mi
na. Daarna volgt de bibliotheek met
een wand die is opgebouwd rond
het thema water, toepasselijk voor
een boerderij die is gebouwd op
een steenworp afstand van de Oos-
terschelde en die in haar naamge
ving ook herinnert aan de zeezijde
van de dijk. Versteende zee-egels,
was vroeger de paardenstal. Het
originele gebinte staat er nog, als
een baken in zee. In de pronkkamer
trekt vooral de schouw met een
deel van het oorspronkelijke tegel
tableau de aandacht. Daarnaast nog
een kozijn uit het bouwjaar. Lang
heeft het als doorgeefluik gefun
geerd tussen de bij de restauratie
roepen vroegere bewoners tevoor
schijn. Hier lijkt de laatste boer
juist even de deur uit te zijn ge
gaan. Een doorkijkje vanuit de
schuur richting het woonhuis
maakt duidelijk hoe groot en lang
de Schelphoek is. Ina van der Zwan
weet het uit eigen ervaring. „Ik heb
hier eens rondgelopen met zo'n
Deze foto is omstreeks 1917/18 genomen, met v.l.n.r. Sam Hage, Mina van der Werf, Izak Hage en Adriana
Hage-Nieuwkerk. Mina (geboren 1903) kwam van kindsafaan bij haar tante Adriana en werkte er tot haar
zeventiende. Op 23 februari dit jaar werd Mina Beeke- van der Werf, honderd jaar in Ten Anker.
aangespoelde stukjes wrakhout in
grillige vormen en bijzondere
schelpen hebben er een plek gevon
den. Meest opvallend element in dit
deel van het huis is een in de ruim
te zwevend houtsculptuur, gemaakt
door de zee en het getij zelf. Aan
een bijna onzichtbaar snoekdraad
hangt het mooi te zijn. Het beeld
komt uit de fantasie van Ina en is
het resultaat van haar zwerftochten
langs de dijk. „Ik ben een fanatiek
jutter. Het is hier ooit aan de dijk
aangespoeld. Ik hoefde er niets
meer aan te veranderen."
De eetkeuken in de Schelphoeve
Het gebinte in de schuur is nog in tact.
verdwenen aanbouw en de goede
kamer. Langs de wand de bedste
den, toevlucht bij stormnachten.
Ook het appelzoldertje is bewaard
gebleven, net als de opkamer. In de
opkamer is de bedstede er ook nog,
met daaronder de overwelfde kel
der. Met veel liefde en aandacht
voor details hebben Arie en Ina van
der Zwan de oude boerderij in ere
hersteld. Gemakkelijk was dat niet.
„De boerderij ziet er nu weer uit,
alsof ze altijd in deze ongerepte
staat heeft verkeerd. Dat is niet zo.
Door de vorige bewoners is ze
soms nogal mishandeld. De pane
len van de bedsteden vonden we
deels terug in het kippenhok. Een
ander deel was gebruikt om een
nachthok voor de pauwen te ma
ken. Die aanbouw, met daarin de
keuken en een moderne badkamer,
was ons ook een doorn in het oog.
Het had natuurlijk veel erger kun
nen zijn. In de zeventiger jaren is
zoveel doorgebroken in huizen. Er
moest ruimte komen. Gelukkig is
dat hier niet gebeurd. De oorspron
kelijke indeling is bewaard geble
ven."
De Schelphoeve is lang een ge
mengd bedrijf geweest. Op de vloer
in de voormalige stallen herinnert
niet te verwijderen koeienstront
aan die tijd van toen. Her en der in
de muren zijn initialen gegrift van
boerenknechten van weleer.
Ina van der Zwan neemt elk jaar
deel aan open tuinen en bij die ge
legenheid ziet ze oude streekbewo-
ners soms hun naam terugzoeken.
Een in stijl opgetrokken tochtsluis
vormt de verbinding tussen het
woongedeelte en de schuur, een
noodzakelijke toevoeging om al te
veel trek in huis te voorkomen. De
schuur met haar aarden vloer impo
neert door het eeuwenoud gebinte
en de gordingen van het dakbe
schot. Diffuus licht en stofdeeltjes
stappenteller die je bij het lange af
stand wandelen gebruikt. Aan het
eind van de dag kwam ik aan tien
kilometer."
Ook een rondwandeling over het
erf en door de tuinen van de
Schelphoeve neemt de nodige me
ters in beslag. Wie over het buiten
dijkse fietspad aan komt fietsen,
ziet de op een hoogte in het land
schap gebouwde hofstede in al haar
glorie. Gestolde boerentijd, tegen
de achtergrond van een natuurge
bied in ontwikkeling. Een oprijlaan
met kastanjebomen die al naar
herfst kleuren. Voorbij het hek een
bronsgegoten boom van de heden
daagse kunstenaar Alphons Frey-
muth, een schepping die evenzeer
doet denken aan een totempaal en
die de spiritualiteit van de plek be
nadrukt. Voor Arie en Ina van der
Zwan is de Schelphoek een rust
punt in een leven dat zich deels ook
in Amsterdam afspeelt. Voor Ina is
de hoeve een terugkeer naar het
land van haar jeugd. Arie, die zijn
sporen heeft verdiend als adviseur
van overheid, politiek en bedrijfs
leven, is pas later van Zeeland gaan
houden. „Ik heb een zwak voor
deze streek gekregen. Andere luch
ten, ander licht, een ander gevoel.
Het is een pak dat lekker zit. De
Schelphoek is voor mij een verade
ming, even geen zorg. Ik ben ver
slingerd geraakt aan de stilte hier.
Soms hoor je in de verte een hond
blaffen. Juist dan realiseer je je hoe
stil het hier is."
Stilte op de Schelphoeve hoort ei
genlijk niet, weet het echtpaar Van
der Zwan. Op een boerderij en de
omringende velden moet het ge
ronk van tractoren klinken. Juist in
de Scherpenissepolder is echter de
bedrijvigheid verdwenen en krijgt
de natuur vrij baan. Het is een
schrikbeeld voor velen. Ook Arie
van der Zwan gruwt van het idee
dat het platteland verandert in één
groot natuurgebied. Een pasklare
oplossing heeft ook hij niet voor
handen. „Het marktdenken over
heerst overal, ook in de landbouw
politiek die vanuit Brussel en te
genwoordig zelfs steeds meer en
meer vanuit de Verenigde Staten
wordt aangestuurd. In mijn ogen is
het een fatale ontwikkeling. De
landbouw heeft met haar producti
viteitsontwikkeling de industrie en
alle andere sectoren naar de kroon
gestoken. Het gevolg zijn enorme
overschotten en boeren die slechts
een minimaal deel ontvangen van
de prijs die hun product op de we
reldmarkt oplevert. Ik geloof in een
bescherming voor de landbouw.
Het is absurd om alles aan de markt
over te laten. De gevolgen voor het
platteland zullen desastreus zijn.
Het is toch een schrikbeeld dat het
land niet meer bewerkt zou wor
den. Met allerlei kunstgrepen pro
beert de overheid de boeren een ne
veninkomen te bezorgen. Ik geloof
er niet in. Het toelaten van ander
soortige bedrijvigheid in het bui
tengebied leidt tot verpaupering
van gebouwen en een verkeersaan-
zuigende werking op nu'nog stille
binnenwegen. Toch is het fulltime
boeren voor weinigen meer wegge
legd. Boeren zullen een baan erbij
moeten nemen, maar zeker voor de
ouderen is dat niet meer haalbaar.
De enige oplossing is een eerlijke
prijs voor de boer en lastenverlich
ting, zowel op landelijke als plaat
selijke schaal. Alleen op die manier
kun je boeren stimuleren om, de
snoods als parttimer, door te gaan.
En hoewel de landbouwcrisis een
mondiaal probleem is, kan ook de
gemeente Tholen haar steentje bij
dragen. Door de boeren vrij te stel
len van onroerende zaak belasting
bijvoorbeeld. Daar moeten de an
dere inwoners desnoods wat extra
voor betalen. Het platteland is ten
slotte van ons allemaal."
Rond de Schelphoeve ademt nog
veel de tijd van voor Mansholt en
wat daarna kwam. Het erf bestaat
uit tijdens de restauratie tevoor
schijn gekomen Vilvoordse keien,
al eeuwen geleden uitgehakt en ge
bruikt voor dijkversterkingen. De
muur van het hoofdgebouw was bij
het hek nog lange tijd ontzet, een
gevolg van de paardenkarren die
vroeger met veel vaart van de dijk
kwamen afgereden en nog wel eens
een steentje meenamen. De zwarte
gepotdekselde planken van de
schuur contrasteren fraai met het
uitdovend blauw van de horten
sia's. Het randje rond het klienket,
het kleine staldeurtje, is wit zoals
het behoort. Een klimmende wijn
rank zorgt voor een fraai doorkijkje
naar de polder. Het uitzicht is door
het omzetten van weidegebied in
natuur veranderd. „Het lijnenspel
was altijd recht met de landwegge
tjes en afrasteringen. Nu is dat alle
maal weg en is het uitzicht rond ge
worden. We hebben er ook dingen
voor teruggekregen. Soms zien we
lepelaars overvliegen. We hebben
uilen, zangvogeltjes en hele troe
pen puttertjes."
In de hoek van het met essen om
zoomde erf trekken twee vazen van
de Zeeuws/Limburgse kunstenaar
Bert Frijns alle aandacht. Het met
elk honderd liter water gevulde
glaswerk speelt bedriegertje met de
ogen. Trompe l'oeil, heet dat in
kunstjargon. Daarachter, op de fun
damenten van de oude wagen
schuur, is een in authentieke stijl
opgetrokken atelier verrezen. In
deze ruimte is Ina in de weer met
haar juttersspullen. De drinkbakken
van de paarden zijn op de Schelp
hoeve bewaard gebleven en weer
spiegelen de hemel. De tuin met la
te rozen en siergrassen heeft al haar
herfstgezicht opgezet. Een beuk-
haag vormt de afscheiding met de
boomgaarden die de hoeve omrin
gen. Appels, peren, walnoten en
pruimenbomen, vaak met fruit dat
smaakt naar een voorbije tijd. En
kele jaren geleden kocht het echt
paar Van der Zwan rond de boerde
rij een hectare grond erbij, een
voortvloeisel van het omzetten van
de polder in natuurgebied. De voor
malige bietenakker is omgetoverd
in een huisweide met hoogstam-
fruitbomen, ooit bestemd voor een
bomenmuseum in de Betuwe dat er
nooit kwam. De robuuste bomen
behoren tot rassen die elders goed
deels uit het landschap verdwenen
zijn. Rond de Thoolse boerderij
hebben ze een nieuwe plek gekre
gen. De weide is ontworpen vol
gens een bedacht concept, met
zichtlijnen op de kerktoren van Sint
Maartensdijk. Alleen de geconcen
treerde beschouwer ziet dat de dia
gonaal niet helemaal klopt. „Op de
dag dat het pad moest worden ge
maakt, was het mistig. Pas later in
de ochtend trok de nevel op. We
hebben het maar zo gelaten. Het is
mooi zo."
De zoetwaterput in de huisweide
was er altijd al. De paarden van de
Schelphoeve moeten er nog uit ge
dronken hebben. In het voorjaar la
ten de kikkers zich er horen. Het
idyllische zitje met uitzicht op de
put is deels overwoekerd met gras
sen. Symbolisch. „We hebben hier
een paradijs gecreëerd, maar voor
je het weet. is het een woestenij.
Tussen die beide polen zit maar een
smal schilletje. Hier wonen, met al
die weidsheid, is een manier van
leven. Het onderhoud is een hele
klus. We zijn heel erg gebonden
aan deze boerderij, zowel emotio
neel als qua zorgen. Een beetje zo
als de boer vroeger, alleen op een
andere manier."
De oude schuur wordt weerspiegeld in twee moderne met water gevulde vazen.
