Q
Q
q
1431
FÖ" Fn tfr9 Ij^
D
d
Ooi: 2,2 lammetjes per worp
in schaapskooi in Scherpenisse
Doe- en kijkdag
Staatsbosbeheer
Mis van Haydn
in Gertrudiskerk
Expositie over
vluchtelingen
uit België
Donderdag 1 april 1999
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
9
Met de Eendrachtbode in de hand, kunt
u ook deze paasdagen weer menig
uurtje puzzelend doorbrengen met deze
monsterpuzzel met spreuk.
Moeilijke bevallingen
Gullit
Taaspuzzet met spreng
P&P 0502
22
5
459
555
94
78
33
Ï261
79
18^
511
212
118
345
357
134
363
131
553
265
27Ï~
441
191
166
359
386
344
376
43
295
E
18
556
458
194
438
521
400
In de boswachterij Westerschouwen te
Burgh-Haamstede vindt op tweede
paasdag één van de landelijke doe- en
kijkdagen plaats rondom het 100-jarig
bestaan van Staatsbosbeheer. Centraal
staat het beleven van de natuur door
kijken en doen, en dat voor jong en
oud. Op Schouwen kunnen bezoekers
hun houtkennis testen en deelnemen
aan excursies. Natuurverenigingen en
zeenhondenopvang presenteren zich
In de Gertrudiskerk in Bergen op
Zoom luisteren de vocale en instru
mentale koren van Hortus Musicus
Religiosus (HMR) op paaszondag
de Latijnse hoogmis op. Onder lei
ding van Hans Smout wordt de
'Missa Sancti Nicolaï' van Joseph
Haydn uitgevoerd. De compositie
dateert uit 1772 en is geschreven
voor vierstemmig koor, soli en or-
In de Zeeuwse Bibliotheek in Mid
delburg is een tentoonstelling te zien
over de Belgische vluchtelingen tij
dens de Eerste Wereldoorlog. In au
gustus 1914 vielen de Duitsers Bel
gië binnen en in de eerste maanden
daarna namen een miljoen burgers en
400.000 Belgische militairen de wijk
naar ons land. De soldaten werden in
kampen geïnterneerd, de burgers op
alle denkbare plaatsen onderge
bracht. Zeeuws-Vlaanderen kreeg
een stroom van ruim 400.000 vluch
telingen te verwerken. Ook in Tholen
kwamen zuiderburen terecht (op 9
oktober was Antwerpen gevallen). In
de loop van november keerden de
eerste Belgen weer huiswaarts; op 1
mei 1915 waren er nog zo'n 105.000
en er zijn demonstraties met roofvo
gels en reddingshonden. Ook is te zien
hoe boomstammen met een paard uit
gesleept worden. Voor de kinderen is
er vanalles te beleven, zoals het ka
bouterpad (een route met opdrachten),
paaseieren beschilderen, schminken,
waterspel, houtschijfjes zagen en
brandmerken, bijlsteel hangen en po
nyrijden. Ook het Eerste Zeeuwse
Jachthoornkorps verleent medewer
king aan deze familiedag van Staats
bosbeheer. Vrijdag 2 april kan men
een expositie in Fort Rammekens te
Ritthem bekijken inhet kader van 100
jaar Staatsbosbeheer.
kest. De vreugdevolle mis - met het
kenmerkende Kyrie en Dona nobis
pacem - is bezet met strijkers,
hout- en koperblazers en pauken.
HMR is daartoe uitgebreid tot een
complete klassieke symfonische
bezetting. Verdere gezangen tij
dens deze viering, die om tien uur
's morgens begint, zijn de door de
schola cantorum gezongen gregori
aanse propriumgezangen van het
hoogfeest van Pasen en het beken
de Halleluia uit 'The Messiah' van
Handel.
in ons land over. In veel steden en
dorpen ontstonden 'comités tot hulp
verlening aan vluchtelingen', die al
les in het werk stelden om een goede
opvang mogelijk te maken. In Mid
delburg werd voor de Belgen een
provinciaal inlichtingenbureau inge
richt, een een speciale school voor de
kinderen. Toen de laatsten eind 1918
uit de Zeeuwse hoofdstad naar huis
vertrokken, werd voor hen een spe
ciale afscheidsavond georganiseerd
in de schouwburg.
Foto's, affiches, prentbriefkaarten,
brieven en telegrammen geven een
beeld van dit aspect. Ook over medi
sche en voedselhulp, opvang, ont
spanning en de grens is informatie te
vinden op de door het Zeeuws Docu
mentatiecentrum ingerichte exposi
tie. Deze is te vinden op de tweede
verdieping van het bibliotheekge
bouw en daar tot 13 juni te zien tij
dens de openingsuren (maandag
17.30-21 uur, dinsdag t/m vrijdag 10-
21 uur en zaterdag 10-13 uur).
Rond etenstijd is het lawaai oor
verdovend in de schaapskooi in
Scherpenisse. De schapen blaten
allemaal tegelijk en om het
hardst, zo lijkt het, terwijl de em
mers met voer langs de hekken
worden klaargezet Als de ooien
eenmaal aan het eten zijn, in rijen
dicht naast elkaar, is er ineens
veel loopruimte voor de lamme
tjes. Zij maken dankbaar gebruik
van de voedertijd voor de moe
ders en beginnen als een kleine
dartele kudde rondjes door het
stro te rennen.
Moeders en kroost mogen voor
het eerst in de uitloop bij de kooi
waar het eten wordt gebracht en
waar de lammetjes naar hartelust
ook al een stuk van de dijk kunnen
'berennen.' Bovendien zorgt het
ook wat voor frisse lucht in de
kooi waar de voorbije maanden
het ene jong na het andere werd
geboren.
Het is een drukke tijd voor scha
penhouders. Bij de maatschap Ha-
ge-Joppe aan de Westkerksedijk in
Scherpenisse zijn ruim een week
voor Pasen al 355 lammeren gebo
ren. Uit 162 ooien van de 185 die
dit jaar drachtig zijn. Arie Hage en
'Arie Joppe (neven) houden het al
lemaal keurig bij in een klapper.
Zo werd het eerste lam op 12 fe
bruari geboren. Het begon rustig.
Op 16 februari nog eens eentje, op
19 ook, maar op 20 februari ver
dubbelde het aantal en op 8 maart
gaven 23 ooien op één dag maar
liefst 57 lammeren. „Dat was een
druk weekje," weet Joppe nog. „In
zeven dagen hadden er 99 schapen
gelammerd. Toen hadden we 225
lammeren in één week tijd."
Uit het overzicht van de maat
schap blijkt dat een ooi uit hun
kudde gemiddeld 2,2 lammetjes
voortbrengt. „Levende wel te ver
staan. Op dit aantal drachtige ooi
en zit je rond de 8 a 10 procent
uitval. Er wordt wel eens een lam
dood geboren, of het sterft de vol
gende dag. Sommige gaan dood
aan longontsteking. Soms heeft
een moeder te weinig melk en dat
heb je wel eens te laat in de gaten.
Reken je deze mee, dan kom je op
gemiddeld 2,4 lam per ooi uit."
Hage en Joppe zijn dag en nacht in
touw om de ooien en de jonge
schaapjes in de gaten te houden. Ze
wisselen elkaar af. Joppe blijft
meestal tot twaalf uur 's nachts.
Rond 3 uur, half vier komt Hage
naar de kooi. „Je merkt al gauw als
het zover is. De schapen worden on
rustig en gaan krabben met hun po
ten. We hebben nog geen moeilijke
bevallingen gehad. De veearts heb
HORIZONTAAL: 1 winkelweek;
8 tandbeen; 12 tinne; 18 pl. in
Groningen; 22 dans; 30 vloer
kleed; 32 wier; 33 ver; 34 sluw;
36 lofdicht; 38 viool; 40 lang
speelplaat; 42 bijb. plaats; 43 har
de wind; 44 jaargetijde; 45 erw
tensoep; 47 graveren; 48 fam.lid;
49 ongeveer; 50 slee; 51 boom; 54
pl. in Portugal; 55 dor; 56 onder
werp; 59 dwarshout; 60 turfaarde;
62 gebogen; 64 beu; 66 vervoers-
mij.; 67 landbouwwerktuig; 68
handvat; 70 voorz.; 71 knaagdier;
73 steen; 75 volzin; 77 bederven;
81 surrogaat; 84 Ned. rivier; 86
raamscherm; 87 oosterlengte; 89
grappenmaker; 91 pers. vnw.; 92
kijken; 94 kier; 95 tegenover; 96
gezet; 97 de oudere; 98 trop. knol
gewas; 99 teer; 102 int. organisa
tie; 103 grafvaas; 104 rijdier; 107
koor; 108 legerafdeling; 109 wa
terdier; 111 gard; 112 schoon
maakmiddel; 114 Japanse gordel;
116 uniek; 119 vogel; 120 gevan
genis; 123 inhoudsmaat; 124 dro
mer; 127 tussen; 128 knijpbril;
131 litteken; 132 flink; 135 verta
ler; 137 voetpad; 139 karaat; 140
rund; 141 oude maat; 142 muziek-
schijfje; 143 wreed heerser; 144
rand; 146 familielid; 147 pers.
vnw.; 149 zangnoot; 150
zangstuk; 152 paardenkracht; 154
zangnoot; 156 plaats; 159 dreu
mes; 160 fijn zilver; 162 rubidi
um; 164 bij; 167 omdat; 169 on-
bep. vnw.; 171 afvoer; 173 Franse
kaas; 176 een zekere; 178 geest
drift; 179 regeringsreglement; 181
meer in N.-Holland; 182 buiten
dienst; 183 kachelzwart; 184 bijb.
maat; 186 boodschap; 188 groet;
189 ontvangtoestel; 192 heilige;
193 vogel; 194 nummer; 195 rust;
197 kloosterhoofd; 198 ontwerp;
199 Eur. parlement; 200 pl. in
Zeeland; 202 treurdicht; 204 getij;
206 de dato; 207 botte; 208 vogel
tje; 210 numero; 211 koning; 212
meisjesnaam; 214 land in Azië;
215 bijb. hogepriester; 216 om
draaien; 218 kunst; 220 mand;
222 maaltijd; 225 mak; 227
schrobnet; 229 gril; 230 onheils
godin; 232 bron; 234 voorzetsel;
236 paard; 238 metaal; 240 spil;
241 teug; 242 watering; 243
boom; 244 gestold vleesnat; 246
kreet; 247 modder; 248 pl. in
Overijssel; 250 briefaanhef; 251
dierengeluid; 252 gesteente; 254
heldendicht; 256 toespijs; 257
begleider; 260 nadenken; 263
baardje; 265 sprong; 266 vrg. ko
ningin; 267 niet even; 268 en der
gelijke; 269 feestgewaad; 270
wond; 272 vertragen 273 winter
sportartikel; 275 Noord-Holland;
277 naschrift; 278 woud; 279
weefsel; 280 titel; 281 boom; 282
bolgewas; 283 Gr. letter; 284 trek
gat; 287 insect; 289 met name;
290 laatstleden; 292 roem; 295
pijn; 297 palm; 299 scheepstouw;
300 voorz.; 303 aarzeling; 305
Ned. rivier; 307 pienter; 308 om
roep; 309 dakbedekking; 312 tuin
man; 315 opstootje; 317 parvenu;
319 pluk; 320 grondtoon; 321 aan
boord; 322 vrl. dier; 323 godheid;
326 kilovolt; 328 vrl. dier; 330
groet; 331 wilde haver; 333 steun;
334 pers. vnw.; 335 tegenslag;
337 persbureau; 338 via; 339
kous; 340 vrucht; 341 kruik; 342
aanw. vnw.; 344 onderwereld; 346
schrijfgerei; 348 visgerei; 350
vaatwerk; 352 grondverf; 354
zonneklaar; 359 hoofdtelw.; 365
pl. in Groningen; 367 vruchten
nat; 369 en volgende; 371 Turks
gerecht; 373 familielid; 375 in lo
co; 377 dat is; 378 toesteken; 380
lichtengel; 382 domina; 383 ge
meen; 385 gebogen been; 386
vaccineren; 387 reeds; 388 ieder;
390 dat is; 392 decemberfeest;
ben we nog niet nodig gehad, maar
je moet ze wel eens helpen. Sommi
gen lammetjes komen alleen met de
kop naar buiten. Dan duw je het lam
terug om er een of twee pootjes bij
te halen. Soms komen alleen de
pootjes en ligt het kopje naar achte
ren. Dan haal je het kopje erbij."
393 int. trein; 394 eenmaal; 396
bijb. priester; 397 herkenningsme
lodie; 398 ten laatste; 399 on
langs; 401 tantalium; 402 lust
oord; 404 knaagdier; 405 kijken;
406 pl. in Duitsland; 407 kruide
rij; 408 loven; 410 spijtige; 411
militair; 412 tijdelijk; 413 loco ci
tato; 414 kleur; 415 da capo; 417
meisjesnaam; 418 sneeuwhut; 419
riv. in Rusland; 421 sine loco; 422
voegw.; 424 eerlijk; 426 boks-
stoot; 428 Rijkswaterstaat; 429
voormiddag; 431 ten bedrage van;
432 soortelijk gewicht; 433 maat
staf; 436 jongen; 438 schaaldier;
441 wijde; 444 schertsen; 447 pl.
in Drenthe; 451 vogel; 454 in vo
ce; 456 gevel; 457 beschut; 458
hoekpilaar; 460 duivenhok; 461
pl. in Gelderland; 463 pensioenre
geling; 465 vliegende schotel; 466
Europacup; 467 speelgoed; 468
verdieping; 469 selderij; 471 ko
raaleiland; 473 waakzaam; 474
pausennaam; 475 Science Fiction;
476 insect; 478 Werkloosheids
wet; 480 klinknagel; 481 vaartuig;
482 Zijne Doorluchtigheid 484
aanwensel; 487 millimeter; 488
jong dier; 489 vrucht; 493 hoe
veelheid; 495 vrg. koning van Bo-
hemen; 497 bijbelvertaling; 501
jabot; 503 vogel; 505 weefsel; 506
vaarwater; 508 onder andere; 509
noordwest; 510 verhoogde toon;
512 Caribisch eiland; 514 vogel-
verblijf; 516 Centraal Examen;
517 feestdronk; 520 uitbouw; 523
gebergte in Z.-Amerika; 526 voor
uitgang; 528 onmeetb. getal; 529
Hare Doorluchtighied; 530 vogel;
531 biet; 533 entstof; 535 kle
dingstuk; 536 kers; 537 uitroep;
538 lidwoord; 539 kwart; 543
duin; 545 slimme streek; 546
knaagdier; 547 omroeporganisa
tie; 548 drukte; 552 muz. versie
ring; 553 slang; 554 vrg. rechts
college in Drenthe; 555
vrijgevige; 556 horen.
VERTICAAL: 2 godsdienst; 3
water in N.-Brabant; 4 grondsop;
5 heldendichtkunst; 6 zangnoot; 7
hetzelfde; 9 mengelwerk; 10
boom; 11 onroerend goed; 12 deel
v. Engeland; 13 alternatieve jon
gere; 14 weigering; 15 priem; 16
watervogel; 17 theorie; 19 om-
roepver.; 20 pl. o.d. Veluwe; 21
handelsterm; 23 voegwoord; 24
legerafdeling; 25 orgaan; 26 pl. in
N.-Holland; 27 bijvoorbeeld; 28
spoed; 29 vlammend; 31 kunst
werk; 33 dadelijk; 35 niezen; 37
afgelegen; 39 pl. in Limburg; 41
voor; 44 aansteekkoord; 46 souta
ne; 49 schreeuw; 51 slotwoord; 52
boerderijgrond; 53 vod; 56 geslo
ten; 57 leeg; 58 razernij; 61 maan
stand; 63 milliampère; 64 pers.
vnw.; 65 oplosmiddel; 68 wind
richting; 69 reeks; 70 dominee; 72
bijb. plaats; 74 dierengeluid; 76
knevel; 78 in orde; 79 vlak; 80
keurig; 81 voordat; 82 appel; 83
motorrace; 85 dierenverblijf; 86
huns inziens; 88 plank; 90 over
blijfsel; 93 Eur. taal; 94 bouwval;
96 maar; 97 droog; 99 schors; 100
vrl. dier; 101 vr. munt; 104 voor;
105 vis; 106 toegang; 109 beroep;
110 voorzetsel; 112 selenium; 113
stormwind; 115 bovengenoemde;
117 binnen; 118 bevel; 121 etage;
122 klodder; 124 blunder; 125
spil; 126 tot en met; 129 evenzo;
130 telwoord; 132 scheepsvloer;
133 compagnon; 134 trektuig; 136
voorzetsel; 138 edelmoedig; 143
pl. o.d. Veluwe; 145 let wel; 147
vrag. vnw.; 148 pl. in Drenthe;
150 planeet; 151 hetzelfde; 152
spreken; 153 pl. in Limburg; 155
aantekenboekje; 157 bijbeldeel;
158 pl. in Gelderland; 160 rijwiel;
161 schaakterm; 163 pakken; 165
maand; 166 griezel; 168 lokspijs;
De ooien met de pasgeboren lam
metjes staan apart. Soms met één
lam van een uurtje oud, soms met
twee, drie of zelfs vier lammetjes
van meerdere dagen.
De lammeren waarvan de moeder
te weinig melk geeft, staan bij el
kaar en drinken poedermelk met
169 berg op Kreta; 170 bosgang;
172 grondsoort; 173 vis; 174 edel
steen; 175 vuurmond; 177 drink-
kom; 180 pl. a.d. Oostzee; 182 ge
zichtskleur; 185 enthousiasteling;
187 gelijk; 190 indien; 191 na
kroost; 195 bevel; 196 autokeu
ring; 198 plantsoen; 201 gewezen;
203 emeritus; 205 dubbel; 206 dy
ne; 207 zangnoot; 209 bevesti
ging; 211 veerkracht; 213 openba
ring; 217 beuken; 219 voorzetsel;
220 vervoermiddel; 221 boom
stronk; 223 voorstelling; 224
strijdgewoel; 226 buitenwonende;
228 riviermonding; 229 vochtig;
230 jongensnaa; 231 maanstand;
232 westerlengte; 233 riv. in Bel
gië; 234 wasteil; 235 namiddags;
236 eerw. heer; 237 bedrukt; 239
voordeel; 241 weekdier; 245
grondsoort; 247 schrander; 248
rijstdrank; 249 ik; 252 deksel; 253
kleurling; 255 heilige; 256 uit
zicht; 258 pl. in de Noordoostpol
der; 259 riv. in Zwitserland; 261
hoofdtelw.; 262 godin; 264 vogel;
265 toneelstuk; 271 glad; 274 we
reldtaal; 276 vrl. vogel; 277 medi
cijn; 278 stier; 285 vissersplaats;
286 Eur. taal; 287 spek; 288 vers;
289 maand; 291 vr. munt; 293
brandstof; 294 tovergodin; 295
alg; 296 drank; 298 slaapziekte;
299 spant; 300 springstof; 301
marterachtige; 302 warboel; 304
afsluiting; 306 vulkaanmond; 307
bouwval; 310 brommen; 311
kwaad; 313 Oud-Griekse munt;
314 deel v.e. breuk; 316 bijl; 318
familielid; 324 vogel; 325 hevig;
327 oude lap; 329 parkeerverbod;
330 waterstand; 332 te koop; 333
stuurboord; 334 stuf; 336 vuur;
341 wenk; 343 dashond; 344 be
zitten; 345 dichtvorm; 346 broek;
347 veter; 348 veilig; 349 insect;
351 neon; 352 streek in Frankrijk;
353 tijdperk; 354 nobel; 355 hei-
demeer; 356 titel; 357 insula; 358
namelijk; 360 vogelproduct; 361
helpen; 362 ibidem; 363 boom;
364 luizenei; 365 kiel; 366 pl. in
Gelderland; 367 aansporing; 368
deegwaar; 370 ondergang; 372 on
dertrouwde vrouw; 374 wond-
vocht; 376 immer; 379 Atheens
wetgever; 381 al; 382 erfelijk
heidsdrager;" 384 sluw; 387
voorz.; 388 Europeaan; 389 lucht
vaartmaatschappij; 391 Europe
aan; 395 op zekere plaats; 397 te
zijner tijd; 399 afkijken; 400 hel
len; 403 speelkaart; 406 Buiten
landse Zaken; 409 Ned. Gezag;
411 schuifbak; 413 oorvijg; 416
hoofddeksel; 417 groet; 420 be
keuring; 423 thans; 424 flashlight;
425 snel; 426 lach; 427 vruchtbare
plek; 430 kerk. lied; 431 kaarten-
boek; 434 voedsel; 435 milliliter;
436 med. specialisme; 437 spoor-
voertuig; 439 Rijksuniversiteit;
440 orgaan; 441 achterkant; 442
bez. vnw.; 443 familielid; 444
inktvis; 445 titanium; 446 nim
mer; 448 pers. vnw.; 449 bijb.
vrouw; 450 niets; 452 schalk; 453
klaar; 455 vennootschap onder fir
ma; 457 gemeen; 459 voelspriet;
462 weerk. vnw.; 464 onderko
men; 466 water in Utrecht; 470
schil; 472 onderzoeksinstituut;
476 zintuig; 477 onder meer; 478
bijt; 479 waaraan; 482 zie aldaar;
483 spoedig; 485 inkomstenbelas
ting; 486 munt; 488 vr. maat; 489
fout; 490 zangstem; 491 bijbel-
deel; 492 ouderraad; 494 stuurs;
496 snater; 497 informatiesys
teem; 498 anno Christi; 499 strik;
50 alfabet; 502 ijzer; 504 slaap
plaats; 505 jonge koe; 507 dag
deel; 511 afgod; 513 boom; 515
boekhouddiploma; 518 kleiaarde;
519 titel; 521 Canadees meer; 522
kalmte; 523 woonboot; 524 Frans
kerstlied; 525 straat; 527 riv. in
Midden-Europa; 532 oude lap;
534 soort onderwijs; 535 vogel;
536 insecteneter; 539 van onde
ren; 540 in opdracht; 541 decili
ter; 542 en andere; 544 Frans lid
woord; 547 Vrije Universiteit; 548
uitroep; 549 daar; 550 in memo-
riam; 551 water in Friesland.
water uit een emmer. De spenen
zijn vernuftig in de emmer aange
bracht en gemakkelijk te bereiken
voor de kleine wollige dieren, die
wel de warmte van de moeder mis
sen, maar toch voldoende te drin
ken hebben.
Hage en Joppe houden sinds 1994
het schapenras Swifter, een kruising
tussen een Zeeuws melkschaap en
een Texels schaap (Swifter komt
van het dorp Swifterbant op Flevo
land waar het ras is ontwikkeld).
Het zijn volgens de schapenhouders
goede fokdieren. „Ze geven gemid
deld een lam meer per schaap dan
het ras dat we hiervoor hadden. We
verkopen de lammeren als fok-ooi-
en. Er is veel vraag naar."
Dit jaar waren er vijftien ooien die
vier lammetjes tegelijk ter wereld
brachten. Deze lammetjes zijn
klein van stuk. De dracht duurt 145
dagen. „Het kan wel eens 147 da
gen worden, maar dat gebeurt niet
veel. Op negen november hebben
we het ram er af gehaald. Het laat
ste lam verwachten we op 4 april."
Opvallend aan de kudde van de
maatschap is dat de schapen al ge
schoren zijn. Meestal gebeurt dat in
de zomer, maar Hage en Joppe doen
dat al in januari, als de dieren bin
nen gehouden worden. Omdat de
dikke vacht ontbreekt, moeten de
dieren het verlies aan warmte com
penseren door meer te eten. „Ze ne
men 20 procent voeding op en de
lammeren worden groter. Het werkt
heel goed, alleen kost het je meer
voer." Dat voer bestaat uit geplette
tarwe, grasbrokken en soja. Aan het
voer worden mineralen toegevoegd.
Een schaap valt door zijn bouw en
uiterlijk op. De vreemde eend in de
bijt is een Walesdaleschaap, een En
gels ras met een donkere kop. „Als
haar haar lang is, krijgt ze van die
rastakrulletjes. Ik noem haar altijd
maar Gullit."
Het duo nam de kudde in 1989 over
van A. Slager bij wie Joppe regel
matig hielp als de schapen moesten
lammeren. Slager had de kudde
overgenomen van Joh. Poot.
A. Joppe houdt een oogje in het zeil in en om de schaapskooi aan de Westkerkseweg in Scherpenisse waar de dieren vorige week voor het
eerst naar buiten mochten.
