'Je wist dat je wegging, maar
niet of je terug zou komen'
specialist!
Kanonschot bij
onthulling van De verloren poort
H. Suurland, als 19-jarige 'oorlogsvrijwilliger' in Indië:
Schot en Walpot
tegen afbouw
tuinonderhoud
de Rozeboom
li-
Donderdag 23 mei 1996
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
3
Morgen (vrijdag) houden oud-militairen van het Zeeuw
se bataljon, de eerste en tweede compagnie van het 14de
regiment infanterie (1-2 14 R.I.) hun jaarlijkse reünie. Zij
vormden de eerste lichting militairen die na 1945 naar
het voormalige Nederlands-Indië werden gezonden om
de 'rust en orde' te herstellen. Al ongeveer dertig jaar
komen ze bijeen in de Generaal Majoor Berghuyskazer-
ne in Middelburg. Dit keer is het een bijzondere gebeur
tenis omdat het de laatste keer is dat de oud-Indiëgangers
hier samen komen; de kazerne gaat namelijk dicht.
Jungletraining
Op je keel
Grote weelde
c?a
Stijl herken je
En Bnrley heeft stijl!
De zomer! Ruikt u 'm al? Voelt u de
warme stralen alweer die alles en
iedereen in verrukking brengen?
Bij Quist kunt u nu alvast in de
stemming komen. De zomercol
lectie schoenen van topmerken is
n al binnen. Wanneer komt u?
Voorafgegaan door muziek van Concordia en een kanon
schot is dinsdagavond op het Bolwerk in Tholen het
kunstwerk 'De verloren poort' onthuld door gedeputeerde
drs. G.L.C.M. de Kok. Hij trok een lichtblauw doek van
het beeld waardoor het voor genodigden en toeschouwers
zichtbaar werd.
Moeilijk transport
Aanwinsten
Aan de haven
Het Zeeuws Dagblad publiceerde in januari 1948 de lijst met namen van de Zeeuwse passagiers aan boord van de Johan van Oldebarne-
velt op de terugreis van Indië naar Nederland, waaronder die van Hommert Suurland. Hij kocht een kopie van de lijst op een van de reü
nies van de oud-Indiëgangers.
Het reüniecomité zal naar een ande
re stek moeten uitzien want de
samenkomsten gaan door, al wordt
er volgens J.H.E. Woltering van het
comité niet of nauwelijks over de
jaren in de tropen gesproken. 'Het
gaat meer over de kinderen en klein
kinderen en soms over de politiek."
Gemiddeld komen er 125 oud-mili
tairen naar de Zeeuwse hoofdstad,
uit het bijgewerkte bestand van 250.
Het Zeeuwse bataljon telde zo'n 820
man, een kwart is inmiddels overle
den. En elk jaar wordt dat meer. De
leeftijd van de reünisten varieert van
70 tot 85, legt Woltering uit. De
commandant van 2-14 R.I. was J.J.
van Oort. Hij woont in Steenwijk, is
87 maar heeft vanwege een oogope
ratie afgezegd. Bij de jongeren in dit
gezelschap hoort Hommert Suur
land uit Scherpenisse thuis. Hij was
negentien jaar toen hij naar Indië
vertrok.
Suurland meldde zich in 1945 aan
als oorlogsvrijwilliger en verbleef 2
jaar en 3 maanden (tot 11 maart
1948) in de Indonesische archipel
waar hij bevorderd werd tot soldaat
eerste klas. Een OVW-getuigschrift
(oorlogsvrijwilliger) herinnert aan
de periode dat hij de wapenrok
droeg; Dienstopvatting: zeer goed.
IJver en gedrag: zeer goed. Optre
den: zeer goed. Initiatief: zeer goed.
Algemene indruk: zeer goed.' Maar
het document bevat ook een rijtje
namen van gesneuvelde kameraden
uit zijn compagnie: 20 in getal.
'Vergeet ze niet' staat er onder.
Vijftig jaar na dato kijkt Suurland
terug. "Je vraagt je wel eens af: waar
hebben we het voor gedaan? Over
de gehele linie genomen zijn er ont
zettend veel van ons gesneuveld."
De erevelden in Indonesië maken
dat zichtbaar. Suurland bezocht ze
in 1992, voor de eerste keer. Samen
met zijn vrouw en zijn dorpsgenoten
H. Verkerke en diens echtgenote.
"Ze liggen er prachtig bij. Net zo
mooi als de graven van de Canade
zen hier." Toch heeft Suurland geen
spijt van zijn beslissing om toen oor
logsvrijwilliger te worden. Hij zat al
bij de Thoolse Ordedienst (O.D.)
van de Binnenlandse Strijdkrachten.
Bewaakte samen met andere vrijwil
ligers de dijken langs de Ooster-
schelde. En ontsprong de dans toen
de bunker bij Stavenisse in de nacht
van 4 op 5 maart 1945 door Duitsers
vanuit Schouwen-Duiveland werd
overvallen. Zijn ploeg had net de
dienst overgedragen. Bij die overval
werden C. van der Werff uit Scher
penisse en C. Goudzwaard uit Sint-
Annaland meegenomen. Van der
Werff overleed in Noordgouwe.
De overstap van O.D. naar O.V.W.
was volgens Suurland een 'logische
stap'. Voordat Suurland zich bij de
O.D. had gemeld, werkte hij op het
land, zoals zovelen in die periode.
"Je was jong en dan wilde je wel wat
anders."
Ineens werd de wereld van de Scher-
penissenaar een stuk groter. De vrij
williger kreeg nu een heuse oplei
ding en vertrok daarvoor naar Four-
nes in Noord-Frankrijk. Vandaaruit
werd het bataljon onder Amerikaans
commando naar België gedirigeerd
om een kamp met Duitse gevange
nen te bewaken. Ook bewaakte
Suurland in het Duitse Emmerich
(bij Gelderland) een straat met 24
benzinepompen. "Op een gegeven
moment kon ik een lang-verband-
akte tekenen. Dan kon je naar Indië
gestuurd worden." Dat gebeurde. "Ik
schrok er wel van. Als ik het vante-
voren had geweten, dan weet ik niet
of ik het gedaan had." Suurland was
in Haarlem toen hij zich voor trans
port klaar moest maken. Via Oost
ende en Dover reisde hij in het
najaar van 1945 naar Wokingham
ten westen van Londen voor een
opleiding van negen weken. Met de
trein werd het bataljon vervolgens
naar Liverpool gebracht waar de
militairen zich inscheepten op de
Alcantare. In Batavia (het huidige
Jakarta) mocht het bataljon niet van
boord. "Er zaten nog veel Engelsen
en die lieten dat niet toe. We zijn
toen teruggevaren naar Malakka.
Daar hebben we negen weken een
jungletraining gehad. Toen we terug
in Batavia kwamen was er nog maar
in een omtrek van negen kilometer
gezuiverd, toen we er weg gingen
was dat negentig kilometer." Zuive
ren betekende in die tijd het uitkam
men van een gebied waar zich
'extremisten' bevonden.
Na Batavia werd de compagnie naar
Padang aan de westkust van Suma
tra overgebracht. "Het nadeel als
vrijwilligers was dat je overal naar
de rotte plekken werd gestuurd. Je
werd overal ingezet. Dat was niet zo
aangenaam." Suurland maakte dan
ook de eerste 'politionele actie' mee
op 21 juni 1947, een grootscheepse
militaire actie waarbij onder meer
gebouwen die in handen waren van
de republikeinen van Soekarno wer
den bezet, kampongs werden uitge
kamd en vliegvelden door de lucht
macht buiten gebruik werden ge
steld.
Vaak was het 's nachts van acht uur
's avonds tot 5 uur 's ochtends met
zes of zeven man patrouille lopen.
Of bruggen bewaken. Regelmatig
liepen de soldaten in een hinderlaag.
"Bij zo'n vuurdoop wil je de eerste
minuten wel in de grond kruipen,
maar dan red je het niet. Je schoot,
deed je het niet, dan ging je er zelf
aan." Tijdens zulke operaties werd
de groep volgens Suurland die bren-
schutter was, 'een hele grote familie
omdat de soldaten op elkaar aange
wezen waren'. "Jé kon nooit zeggen;
bekijk het maar." Suurland zat
samen met M. van de Berge en M.
Carol uit Sint-Maartensdijk in
dezelfde groep.
In midden Sumatra zaten volgens
Suurland nog achtergebleven Japan
ners die Indië hadden bezet in hun
streven een groot Aziatisch rijk te
stichten. "Ais die schoten dan richt
ten ze altijd op je keel of op je hart.
Nooit op je voeten. We hebben het
meegemaakt dat er binnen twee
minuten twee man werden doodge
schoten bij een actie in een kampong
in Tjileungsit." Volgens Suurland
werden de soldaten naarmate ze
vaker in gevechtshandelingen
terecht kwamen, harder. Maar de
verhalen van de laatste jaren dat de
Nederlandse soldaten zich schuldig
zouden hebben gemaakt aan misda
den tegen de plaatselijke bevolking,
zijn volgens Suurland niet waar.
"We kregen altijd het consigne:
"Vrouwen en kinderen mijden. De
verhalen dat de Nederlanders daar
zo te keer zijn gegaan, dat heb ik in
onze compagnie nooit meegemaakt.
Vrouwen en kinderen liet je lopen."
Op 15 februari 1948 kwam Suurland
met een deel van het Zeeuwse batal
jon terug naar Nederland op de
Johan van Oldebarnevelt. "Je was
drie jaar onder de pannen. Je wist
wel dat je wegging, maar niet of je
nog thuis zou komen. Niettegen
staande heb ik er nooit spijt van
gehad. Ik heb veel gezien en veel
geleerd. Ik was nog nooit verder dan
Bergen op Zoom geweest. Ik was
nog maar 22 toen had ik al in België,
Duitsland, Engeland en Indië geze
ten."
Pas thuis was Suurland nog verdacht
op geluiden. "Je was altijd op je hoe
de. Je zat zo rechtop als je wat hoor
de. Die spanning zat erin."
Suurland kon bij de veiling De Hou
wer in Scherpenisse terecht. Hij zou
er veertig jaar werken. Contact met
zijn maten had hij in het begin nau
welijks.
Wel was het voor hem en Van de
Berge een zware taak om de ouders
van C. van der Werff Pz. (een neef
van C. van der Werff die in Noord-
gouwe om was gekomen) te gaan
vertellen hoe hun zoon in Batavia
gestorven was aan buikvliesontste-
king. "Dat zijn dingen die moet je
doen. We zijn daar regelmatig langs
geweest. De ouders wilden precies
weten hoe het was gebeurd en hoe
hij was begraven. Dat vergeet je ook
nooit, maar voor de rest ben je met
je eigen leven bezig, je werk, je
gezin." De reünies volgden later.
Suurland is geen trouwe bezoeker;
door verhuizing of andere besognes
liet hij een paar jaar verstek gaan.
Hoewel hij morgen wel had gewild,
is hij verhinderd.
In 1992 bezocht hij een aantal plaat
sen in Indonesië waar hij als soldaat
had gediend. "Hoe langer geleden,
hoe meer je er aan denkt. Ik wilde
toch nog eens terug. Nu het nog kan,
gezien mijn leeftijd, weet je." Veel
is er volgens Suurland veranderd,
maar wat opvalt is de grote tegen
stelling tussen arm en rijk. "Er is
verschrikkelijk veel armoede, maar
ook een grote weelde. We zaten in
hotel Indonesia waar ook president
Soeharto komt eten. Voor mij had
het wat minder gekund. De koolbla
deren uit de keuken werden buiten
opgeraapt door de kinderen en mee
genomen naar de kampong om op te
eten."
En Padang had 50 jaar geleden vol
gens Suurland een vliegveldje zoals
Seppe. "Nu is dat een internationaal
vliegveld. Daar sla je steil van ach
terover." Suurland en zijn vrouw
hebben genoten van de geheel ver
zorgde reis naar de gordel van sma
ragd.
Ze passeerden er de evenaar en kre
gen er een certificaat voor, plus een
borreltje bij de bus. Ze legden alleen
al op Java 1586 kilometer af. Onver
getelijk. Maar Suurland zal ook niet
vergeten hoe blij hij was dat hij op
17 januari 1948 zich in Batavia kon
inschepen voor de reis naar IJmui-
den: "Ik was blij dat ik op de Olde
barnevelt zat. Voor hetzelfde geld
had ik dat niet meegemaakt. Maar
we deden het ook onszelf aan: we
waren vrijwilligers. Later besef je
dat. Toen had je daar geen erg in."
Recreatiekaart. De provinciale
VVV heeft een nieuwe editie uitge
bracht van de Zeeland recreatie-
kaart. De plattegrond is niet alleen
een uitgebreide wegenkaart, maar
geeft ook een overzicht van alle
recreatiemogelijkheden in de pro
vincie. De kaart is verkrijgbaar bij
de VVV.
0
CELEBESZEE
uftiMOPOTAJ
Ïhalmaheira
ahkpacany jg, sC'TSJ
5 .SULAWESI
Ban|armasin C V
SL/«tA-w5
JAVAZEE
GROTE
OCEAAN
'ÜUUfOOB §£,AX
AUOON
BAND*
BANDAZEE
W A Af.
£JL*(V S&A*0
O
0 500 km
1II1I1
A /V
LOMBOK KOMOOO ALOf
SUMBAWA
VVX /TIMOR
aL® tffcn timorzee
yf
O TAMMBAR
Jayapura
IRIAN
JAVA
v< tmj Xjm.,
Kwaliteitsschoenen
duurzaam materiaal
voor een perfecte
pasvorm.
Maten 3642.
THOLEN, BRUGSTRAAT 19-21,
TELEFOON (0166) 6023 21
SINT-MAARTENSDIJK, DS. DE BRESSTRAAT 10,
TELEFOON (0166) 66 21 67
(èn in Bruinisse, Halsteren, Numansdorp).
Advertentie LM.
AOV-raadslid mevr. M.H. Schot-de
Hoog en L. Walpot van de SGP
waren maandagmiddag gelijk
gezind in de Thoolse gemeenteraad.
Beiden moesten niets hebben van de
afbouw van het tuinonderhoud bij
het woonzorgcomplex de Roze
boom.
De overgrote meerderheid van de
raad trok echter één lijn. Voor de
Elenahof, noch Ten Anker, noch de
Schutse gebeurt het, dus moet ook
de Rozeboom zelf de tuin onderhou
den. "Het is een vorm van verkapte
subsidie die rustig in stappen afge
bouwd kan worden", zei P. van Bel-
zen. Over 1996 krijgt de exploitant
van de Rozeboom, de SVRZ, nog
4650 gulden subsidie en volgend
jaar 3225 gulden. De SVRZ had
voor een overgangstermijn van 5
jaar gepleit en een afkoopsom
ineens van 10.000 gulden. De raads-
meerderheid vond dat geen redelijke
termijn, want St. Philipsland hoort
al sinds 1 januari 1995 bij de
gemeente Tholen.
"En deze afbouw van het tuinonder
houd is een stuk gelijktrekking als
gevolg van de herindeling", zei wet
houder J. Versluys. "Er zijn wat dat
betreft vele positieve zaken voor St.
Philipsland te melden. Het stoppen
van de subsidie voor de tuin van de
Rozeboom vormt één van de nega
tieve gevolgen, die er slechts een
paar zijn.
Mevr. Schot noemde een over
gangstijd van 2 jaar 'een rigoureuze
ingreep.' "Daar heb ik grote moeite
mee, want de kosten komen op de
bewoners neer en het gaat hier om
mensen met een kleine beurs." Wet
houder Versluys wilde die bewering
zeker niet overnemen. "En of de
kosten doorberekend worden, dat is
aan de SVRZ. Maar de afbouw
gebeurt heel geleidelijk: voor 1996
subsidiëren we nog volledig en in
1997 de helft."
De subsidie wordt betaald uit de
ruimte die is ontstaan door het terug
vorderen van 17.489 gulden subsi
die van de stichting Welzijn voor
Ouderen.
Een kijkje op de monumentale kerk van Tholen via het kunstwerk De verloren poort van H. Voogt uit Steenbergen in het plantsoen aan het
Bolwerk. Maandag werd het bijna vijf meter hoge werk, met een gewicht van rond de 4000 kilo, geplaatst. Voogt (met ladder), zijn'zoon (op
trap) werken de oneffenheden weg die bij het transport en het plaatsen waren ontstaan.
Kunstenaar Har Voogt uit Steenber
gen heeft zich bij het maken van het
beeld laten inspireren door de ves
tingwerken van Tholen en meer in
het bijzonder door de Verbrande-
poort. De twee zuilen van gestraald
staal verwijzen naar die verdwenen
poort. Ze zijn bijna vijf meter hoog
en volgens de kunstenaar ongeveer
even hoog als de wal die er ooit lag.
Halverwege de kolommen herinne
ren blauwgroene golven aan het
water van de vest en de plaats van
het oude visserstadje aan open
water. Maar de golven staan ook
symbool voor de kracht die op die
plek speelde: de toegang tot de stad
ging niet vanzelf. Een hekwerk van
vijf zwarte stijlen verbeeldt de boeg
van een schip dat door de golven
klieft. En tussen de pilaren is de
monumentale kerktoren van Tholen
te zien om de band met het centrum
van het stadje aan te geven. Maar
een ieder kan er zijn of haar fantasie
op los laten.
Bij de installatie maandag vroegen
twee jongetjes van een jaar of tien
zich af wat het 'allemaal' moest
voorstellen.
De een zag in de vijf zwarte stijlen
een hark, de ander had vernomen dat
het met Zeeland van doen had, maar
voegde er meteen aan toe dat hij het
'in ieder geval verschrikkelijk lelijk'
vond. De reacties een dag later bij de
officiële onthulling waren positie
ver. Burgemeester H.A. van der
Munnik sloeg de spijker op zijn kop
door te stellen dat er over alle beel
den die tot nu toe in de open lucht op
Tholen zijn geplaatst 'gediscus
sieerd' wordt. Het zal nu niet anders
zijn.
Voogt werkte ongeveer drie maan
den aan zijn creatie. De kunstenaar
werkte de stalen kolommen open
door er figuurtjes in uit te snijden;
onder de golven visjes, boven de
golven vogels. Hoe hoger hoe meer
ze zijn opengewerkt, om als het
ware, een verbinding met de lucht te
maken. Het vervoeren en plaatsen
van De verloren poort eiste maan
dag veel werk. Het beeld dat bijna 4
ton weegt, kon vanwege de hoogte
niet in zijn geheel van het atelier
naar Tholen worden gebracht. Het
hekwerk met de golven op de beton
nen fundering werd losgemaakt van
de kolommen en met behulp van een
ijzeren balk gestut.
Toch raakte de constructie de brug
over het Schelde-Rijnkanaal waarbij
een van de golven een kleine
beschadiging opliep. Met behulp
van een kraan werd het beeld in een
gat in het plantsoen geplaatst en
werden de verticale zuilen met enig
duwwerk van een shovel op de juis
te plaats gezet waarna de elementen
aan elkaar konden worden
geschroefd.
Nieuw bij de onthulling was dat de
burgemeester een kanon afschoot.
Gemeentevoorlichter F.A.P.M. Bakx
legde uit waarom dat was: "Wanneer
vroeger het schip van de staten van
Zeeland langs de rede van Tholen
kwam. dan werd er uit respect voor
de hoogwaardigheidsbekleders een
schot gelost."
De omstanders hielden met recht
hun handen aan de oren want met
een daverende knal liet de burge
meester het kanon van de stichting
Arsenaal in Bergen op Zoom
afgaan, in de richting van de Vest.
"Als dat geen respect is," is memo
reerde Van der Munnik zijn daad
terwijl de rook langzaam optrok.
"Als we het andersom zouden doen,
zouden wij ons wat verbeelden,
alhoewel het kunstbeleid van Tho
len er mag zijn." Van der Munnik
was blij dat er nu vijf kunstwerken
zijn geplaatst van de negen. Vol
gend jaar is Anna Jacobapolder aan
de beurt dat dan 150 jaar bestaat. De
burgemeester bedankte De Kok
voor de financiële bijdrage en zei te
hopen op steun uit Middelburg te
blijven rekenen.
"We beginnen ons zo langzamer
hand trots te voelen op ons kunstbe
leid. Vele inwoners beschouwen het
als een bijzonderheid, al stelt niet
iedereen het op prijs. Er* wordt in
ieder geval veel over gediscus
sieerd."
Van der Munnik overhandigde De
Kok het boekje 'De verloren poort,
de vesting Tholen in de loop der
eeuwen' van gemeentearchivaris
J.P.B. Zuurdeeg dat in Tholen is
verspreid.
De gedeputeerde zei dat Tholen niet
langer alleen bekend is om zijn
molens en mooie landschappen.
Ook de kamermuziekconcerten en
nu de 'artistieke aanwinsten' in de
openlucht krijgen steeds meer aan
dacht. En volgens De Kok kan het
gemeentebestuur daar trots op zijn.
Wel vond de gedeputeerde dat er
voorzichtig omgesprongen moet
worden met de openbare ruimte.
"Iedereen beschouwt de openbare
ruimte van hem of haar en meent dat
men daar dan ook alles over te ver
tellen heeft."
In dit verband haalde hij de bespre
king aan in de staten van een beeld
kwaliteitsplan dat gebruikt zal wor
den in het streekplan. En bijvoor
beeld als leidraad kan dienen voor
het bepalen van de plaats voor wind
molens.
En om beeldende kunst te kunnen
waarderen is enige voorkennis no
dig. "In ieder geval een positieve,
enigszins nieuwsgierige houding.
Dat betekent niet dat kunst alleen
voorbehouden is aan een elite.
Neen, openstellen en voor jezelf
bepalen of een beeld je aanspreekt."
Volgens De Kok verdient het werk
van kunstenaars respect. "Het zijn
professionals die niet over een nacht
ijs gaan; ze maken voorstudies van
de omgeving, het thema en de te
gebruiken materialen."
Hij prees de aanpak van de gemeen
te Tholen omdat het bestuur kiest
voor 'artistieke kwaliteit, een ver
band legt tussen het kunstwerk en de
plaats waar het komt, ingebed in de
lokale geschiedenis en voor overleg
met de bewoners van de plaats' waar
het kunstwerk wordt verwezenlijkt.
Met dit laatste waren enkele bewo
ners van het Bolwerk het helemaal
niet eens. Zij lazen dat het kunst
werk in het plantsoen kwam te staan
en ontvingen een uitnodiging om bij
de onthulling te zijn.
De kunstcommissie kreeg overigens
tijdens de voorbereidingen wel reac
ties op de plaats voor het kunstwerk.
De werkgroep Tholen-stad-aktief
vond dat een beeld waarin ook de
visserij tot uitdrukking komt beter
aan de waterkant paste, in de buurt
van de haven. En J. Meerman-Otte-
vanger stelde de commissie voor
een beeld waarin de scheepvaart een
rol speelt, in het water van de Vest
op de hoek Molensingel/Ten Anker-
weg te plaatsen, in plaats van op de
wal.
De kunstenaar zelf bedankte de
gemeente Tholen voor de medewer
king tijdens de totstandkoming van
het werk.
Na de plechtigheid toog het gezel
schap naar de Gasthuiskapel, door
het poortje in de Kerkstraat dat niet
verloren is gegaan.
