Van een oude boerderij
in 't Uuterst Nieuwland
ALLEEN GRATIS
IS GOEDKOPER
NEDERLANDS MEEST
SPECTACULAIRE
MEUBELSHOW
OOIT VERTOOND
vraag niet hoe dit kan,
maar profiteer hiervan!
ALLEEN OP DONDERDAG
17, VRIJDAG 18 EN
ZATERDAG 19 NOVEMBER
1499.
GRIJP DEZE KANS
LEATHERLOOK
LEATHERLOOK
LUX
RUNDLEDER
MET STOF
CHESTERFIELD
STOF
Bij aankoop van
ieder compleet
bankstel 26 inch.
MOUNTAINBIKE
t.w.v. 399.- geheel
RUNDLEDER
ANILINE
vlZ/ EUROPEAN FURNITURE MASTERS
Al onze modellen zijn leverbaar als 1-zits, interieur
2-zits en 3-zits in leatherlook, leder en
stof in 650 verschillende kleuren. waarborg
OOSTERHOUT
LOEVESTEINLAAN 165 - 173 TEL.: 01620-56666
BERGEN OP ZOOM
BREDASESTRAAT 84-96 TEL.: 01640-45535
Donderdag 17 november 1994
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
23
door D. Roozemond
Spinne
Schoolmeester
Koopdag
Paardeknechtje
Stilte
2 3-zits
normaal 1200.-
2 3-zits
normaal 1400.-
2 3-zits
normaal 2995.-^ m
2 3-zits
normaal 2000.-
2 3-zits
origineel Engels
3 2-zits
normaal 2995.-,
(of de helft in contanten)
3 2-zits
normaal 4995.-^ mm
En het leven ging verder. Geslachten verschenen, geslachten
verdwenen, alle eeuwen door. De nieuwe eigenaar/bewoner
boert verder op 't Groenewoud.
Gronden in de Uiterste Nieuwlandpolder en de Noordpol
der, die in 1816 bij 't Groenewoud behoorden. Zoals te
zien, lagen de gronden erg verspreid. In de gemeente
Poortvliet lag nog een perceel weiland, groot 3 gemeten
36 roeden, dat eveneens bij 't Groenewoud hoorde.
Izak van Oeveren jr. werd té
Sint-Maartensdijk gedoopt op
10 december 1747. Zijn eerste
huwelijk was met Neeltje
Curee, die echter in 1791 over
leed. Op 22 mei 1792 her
trouwde hij met Clasina Bed
denhout, die in Kloetinge was
geboren doch te Sint-Maar
tensdijk woonde. Ook zij over
leed. Vervolgens sloot Izak zijn
derde huwelijk te Sint-Maar
tensdijk in 1796 met Jacomyna
Elenbaas. Izak van Oeveren
werd tenslotte op 23 novem
ber 1807 te Sint-Maartensdijk
begraven.
In het vorige artikel schreef ik
dat Lena Tuck in de 'voorste
huijskamer' ging wonen. Haar
zoon Izak gebruikte kennelijk
de achterste huiskamer, gele
gen aan de schuurzijde. Na zijn
derde huwelijk met Jacomyna
Elenbaas liet hij in die achter-
later ook de bezitter van de
Rondom en het Kapoenhof,
In een akte van 9 februari 1816
van notaris Henricus Dirk ter
Braak te Tholen, lezen we dat
Jacomyna Elenbaas weduwe
van Izak van Oeveren, de
heren Jacob de Wit, particulier
zonder beroep) wonende te
Tholen en Izak Hage, grondei
genaar wonende te Sint-Maar
tensdijk, machtigt om de ver
koop van de hofstede en bijbe
horende grondeh te regelen.
Tevens worden dan de te ver
kopen hoeve en landerijen
nader omschreven. Er is spra
ke van: 'Eene hofstede
genaamd het Groenewoud
bestaande in een hegt sterk en
welbetimmert woonhuis,
schuur, keet en verder getim
merte met nummero twee
honderd zesendertig, staande
in den polder het Uiterste
Nieuwland in de gemeente
van St.Maartensdijk, met de
daaraan behorende en
gebruikt wordende zaai- en
ste kamer twee bedsteden en weilanden ter nombre van vier
een spinne (kelderkast) aan
brengen. Er werd dus hiervoor
een deel van de kamer in
gebruik genomen. Zo kon het
gebeuren, dat het schot tegen
de schuurzijde een deel van de
oud-Hollandse wandtegels uit
de kamer in de bedstede deed
belanden. Deze fraaien houten
wand, versierd met snijwerk, is
heden nog in de boerderij aan
wezig.
Op de spinnedeur werden de
initialen van Izak van Oeveren
en Jacomyna Elenbaas uitge
sneden: I.V.O. en I.E.B. Voor de
bedsteden, aan weerszijden
van de spinne, waren geen
deuren. Boven zowel de bed
steden als de spinnedeur was
een brede rand, waarop bor
den geplaatst werden.
De vloeren waren met rode en
blauwzwarte plavuizen ver
hard, en de wanden van oud-
Hollandse wandtegels voor
zien. Hierop waren diverse
motieven afgebeeld, die
gevormd werden door een
aantal tegels. Zoals onder
andere Prins Willem V te
paard, een klok, een vogelkooi,
een kat, een hond, een kolom.
Behalve deze tableaus waren
er ook diverse tegels met op
elk daarvan een complete
afbeelding. Bij de nieuwe
woning was, zoals gebruike
lijk, een zogenaamde bakkeet
gebouwd.
Na de dood van haar man blijft
Jacomyna - dochter van Witte
Elenbaas en Maatje Bogers (of
Boogaert) - nog tot 1816 op 't
Groenewoud boeren. Dan
wordt de boerderij verkocht en
gaat ze in Sint-Maartensdijk
wonen. Op 27 januari 1827
overlijdt ze, op 62-jarige leef
tijd, in de woning no. 146. Den
kelijk een huis in dé School
straat.
Blijkens de koopakte is de
nieuwe eigenaar Frangois
Was, schoolmeester te Sint-
Maartensdijk. Hij was ook
voorzanger. De schoolmeester
bekleedde in die dagen ook
veelal het ambt van voorlezer,
doodgraver en klokkeluider. Of
dat met Francois het geval
was, is me echter niet bekend.
Wel weten we, dat het loon
van een schoolmeester niet zó
hoog was dat daar boerderijen
van gekocht konden worden.
En toch deed Fran?ois dat. Hij
moest dus óf reeds over een
kapitaal beschikken, óf andere
inkomsten hebben. Het eerste
weet ik niet, maar het laatste
was wel zo. Was had zich op
de meekraphandel geworpen
en dat legde hem blijkbaar
geen windeieren. Want behal
ve het Groenewoud werd hij
en zeventig gemeten vijf en
zestig en een halve roeden
enz.' Om het niet te saai te
maken, laat ik de verdere
gedetailleerde beschrijving
weg.
Op 23 februari 1816 wordt dan
Frangois Was eigenaar van 't
Groenewoud voor een bedrag
van 72 gulden per gemet, of
totaal 5367 guldens, 12 stui
vers en 8 penningen.
Behalve de verkoop van de
hoeve met landerijen vond er
op 5 maart 1816 een boeren
koopdag plaats, waarbij de
inboedel, boereninspan en het
vee verkocht werden. De ver
koping vond op 't Groene
woud plaats en ving om 10 uur
's morgens aan.
Het trekt onze aandacht, dat
één schilderij 8 gulden
opbrengt, terwijl de prijs van
de overige zes schilderijtjes
slechts twee kwartjes
bedraagt, en twee andere
schilderijen samen 55 cent
opbrengen. Dit schilderij van 8
gulden - dat betaalden ze op
de verkoping ook voor een
ploeg en voor een gareel -
moet toch wel iets bijzonders
geweest zijn. De koper was
Frangois Was. Het komt me
daarom niet ondenkbeeldig
voor dat met dit schilderij de
op hout geschilderde afbeel
ding van 't Groenewoud
bedoeld wordt, wellicht kort na
de bouw in 1774 gemaakt.
Verder zien we uit de verkoop
van de inboedel, dat men zelf
brood bakte. Er is namelijk
sprake van een baktrog en een
broodpaal. Ook bereidde men
zelf boter, gezien het feit dat er
een kaarnpolstok, een room-
ton, een kaarn en kaarntuig
werd verkocht. Er werden ook
15 bijenkorven verkocht, bene
vens 6 paarden, 4 koeien, een
mestkalf, een varken, 6 hoen
ders en 2 hanen. De opbrengst
van de inboedel, boereninspan
en het vee was 2197 gulden,
een stuiver en 8 penningen.
Op 17 juli 1816, 's middags om
vier uur, werden de vruchten
te velde verkocht. De verko
ping vond plaats in de herberg
van Pieter Quakkelaar in Sint-
Maartensdijkl.
De landerijen bestonden uit 21
percelen, die samen een
bedrag van 4161 gulden, 4
stuivers en 8 penningen
opbrachten.
Het zou te ver voeren om alles
op te sommen, maar in grove
lijnen dan de opgave van de
verkochte vruchten, om een
indruk te geven van de in die
tijd verbouwde gewassen. Er
werd verkocht: 43 gemeten
232 roeden tarwe, waarvan 25
gemeten 14 roeden zoge
naamde 'braaklandsche tarwe'
en 4 gemeten 76 roeden 'vlas-
landsche tarwe'. Verder 6
gemeten 33 roeden zomer-
gerst, een gemet 240 roeden
rogge en 5 gemeten 66 roeden
meekrap.
Op 6 januari 1858 overleed
Frangois Was op 74-jarige leef
tijd. De erfgenamen verkoch
ten daarna het Groenewoud
aan Pieternella Cornelia van
Gorsel.
De boerderij werd door Was
verpacht aan Jan van Gorsel,
landman, zoon van Marinus
van Gorsel en Dina Polder
man. Hij was geboren op 13
september 1791, en op 11
maart 1813 te Sint-Maartens
dijk gehuwd met Willemina
Coomans, geboren 12 oktober
1790. Omdat in dit tijdvak in
Sint-Maartensdijk bevolkings
registers zijn aangelegd, is iets
meer te vertellen over de men
sen die op 't Groenewoud
woonden en leefden. In 1819
woonden behalve de boer en
Zo ongeveer was de situatie van 't Groenewoud om
streeks 1816. De hoofdvormen van huis, schuur, varkens
hok, mestput en de drinkput voor het vee zijn óf nu nog
aanwezig, óf nog duidelijk terug te vinden. De waterpartij
is thans aanmerkelijk ingekort, terwijl de bakkeet (waar
schijnlijk) rond 1890 of iets later is afgebroken. Bij graaf
werkzaamheden stuit men soms nog op de funderingsres-
ten.
de boerin op de hofstede nog 3
kinderen, 2 boerenknechts,
een paardeknechtje (van 13
jaar) en een dienstbode. Totaal
dus negen personen. In 1822
worden tien personen aange
troffen, en in 1830 weer negen.
De knechts en de meiden
waren inwonend. Hoeveel
arbeiders er op de boerderij
werkzaam waren, is niet
bekend. Op 2 oktober 1843
overleed Willemina Coomans,
oud 52 jaar. Haar dochter Pie
ternella Cornelia van Gorsel
trouwde 11 mei 1848 met Adri-
aan Scherpenisse, geboren
omstreeks 1806 en sinds 9 sep
tember 1843 weduwnaar van
Dina van Haaften. Adriaan
Scherpenisse was de zoon van
Andries Scherpenisse en
Adriana Laban, boer en boerin
op de Weelhoeve in de Noord
polder.
Na zijn huwelijk ging Adriaan
op 't Groenewoud boeren. Zijn
schoonvader Jan van Gorsel
bleef bij hem wonen. Lang
boerde Adriaan er niet, want al
op 13 mei 1855 overleed hij,
slechts 49 jaar oud. Zijn wedu
we zette het bedrijf voort.
Boerde haar man slechts
zeven jaar op 't Groenewoud,
zelf zou Pieternella Cornelia
van Gorsel acht jaar na haar
man overlijden. Bijzonder tra
gisch was, dat haar oude vader
Jan van Gorsel op 22 mei 1863
op 71-jarige leeftijd stierf en zij
één dag daarna op 43-jarige
leeftijd. Heerste er een
besmettelijke ziekte? Er bleven
vier jonge kinderen als wezen
achter.
Eén ding wil ik nog memore
ren over het leven in die tijd,
namelijk de stilte die er heer
ste. Mechanische geluiden
ontbraken (nagenoeg) geheel.
Slechts natuurgeluiden wer
den gehoord.
De wind in struik en boom, het
zingen van de vogels, geloei
van de koeien, het geblaat van
de schapen, hinniken van de
paarden, geblaf van de hof
honden, gekraai van een haan
enz. Dit soort geluiden zal
overheerst hebben. Wat moet
dit alles niet weldadig en
vreedzaam aangedaan heb
ben. Zelfs nu nog vind ik in 't
Uuterst Nieuwland vaak die
stilte. En wat de beplanting op
de dijken rondom de polder
aangaat het volgende. Van
Mattheusweg tot de Molen
weg stonden op de Derde Dijk
850 opgaande populieren; van
de hoeve Bouwmanslust tot
Santhil op de dijk 945 diverse
opgaande bomen en 234 kop-
bomen knotwilgen); en dan
verder op nog een stukje dijk
805 opgaande populieren en
190 kopbomen; totaal dus
2600 opgaande bomen en 424
kopbomen. En dat enkel óp
een gedeelte van de dijken die
't Uuterst Nieuwland omga
ven, zonder de beplanting die
in de polder op erven en langs
wegen en sloten voorkwam.
Wie zich dus met de gedachte
vleit dat we anno 1994 veel
beplanting hebben, krijgt nu
misschien toch wel een koude
douche! (Wordt vervolgd).
Bronnen:
Els Elenbaas, Mijn naam is
Elenbaas.
Genealogie Van Oeveren.
Gemeentearchief Tholen,
begraaflijsten; Lasonder nrs.
5306 en 5308; burgerlijke
stand; notarieel archief inv.nrs.
2890, 2892 en 2893; doos 1546;
bevolkingsregisters.
Kadastrale Atlas van Zeeland
1832. Serie Tholen, deel 1.
St. Maartensdijk/Scherpenisse
Stavenisse.
GRATIS
r/or/r/eWecs
Openingstijden:
maandag van 13.00 tot 17.00 uur zaterdag van 9.30 tot 17.00 uur
dinsdag t/m vrijdag van 09.30 tot 17.30 uur vrijdagavond koopavond