Kunstwerk verbeeldt eeuwenoude
verbondenheid gilde en dorp
Gildebroeder zal zich zo gedragen
als braaf en eerlijk man betaamt
Gilde kan in toekomst meer
betekenen voor Scherpenisse
Gilde beoefent
het boogschieten
In kostuum
Scherpenisse
op de film
Bierkan open laten staan....
Cloveniers Scherpenisse beginnen vierde eeuwfeest in stijl
Burgemeester zet leden Cloveniersgilde aan het denken:
Donderdag 2 juni 1994
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
13
Gekleed als schout van Tholen onthulde burgemeester
H.A. van der Munnik vrijdagavond het kunstwerk van
David van de Kop op het pleintje van de Spuidamstraat in
Scherpenisse. Hij verwijderde een paarse doek die over
het één meter hoge bronzen beeld hing.
Chauvinisme
In de Burg. Bouwensestraat is het een drukte van belang.
Tientallen inwoners van Scherpenisse, velen met fototoe
stel of videocamera in de aanslag, staan te wachten. In de
verte klinkt tromgeroffel. Het Cloveniersgilde is op weg
om twee nieuwe leden af te halen.
'Nieuwe durp'
Braaf en eerlijk
Stoofhof
Het Cloveniersgilde zou meer kunnen betekenen voor de
gemeenschap van Scherpenisse. Die gedachte opperde
burgemeester H.A. van der Munnik zaterdag bij de vie
ring van het 400-jarig bestaan. Hij noemde koninginne
dag, of een evenement om de twee of vijf jaar. Eventueel
in samenwerking met andere verenigingen of stichtingen
in het dorp. "Zodat het een gezelschap wordt dat meer
open is naar en zich gedragen weet door de dorpssamen
leving."
Verbondenheid
Overdeken
"Mn
Schutters uit Kloetinge, Leur en Bergen
Op het Pluimpotterrein in Scherpenisse waren zaterdag
middag verschillende facetten van het boogschieten te
zien. Schuttersgilden uit Leur en Bergen op Zoom, als
mede de schutterij Ravenstein uit Kloetinge kwamen er
in actie en gaven iedereen de gelegenheid om het ook
eens te proberen. De broeders van het 400 jaar oude Clo
veniersgilde maakten er op grote schaal gebruik van.
Kruisboog
Staande wip
Burgemeester H.A. van der Munnik onthult het kunstwerk van David van de Kop in Scherpenisse.
Op de Hoge Markt waren de mensen
door dorpsomroeper G. de Moed
opgeroepen naar de Spuidamstraat
te gaan.
Na de plechtigheid verdrongen zich
tientallen toeschouwers rond het
kunstwerk; leden van het Clove-
niersgildc, inwoners van het dorp,
het college van b. en w., vertegen
woordigers van de gemeentelijke
kunsteommissie zoals gemeentear
chivaris J.P.B. Zuurdeeg, ir. M.A.
Geuze en H. Koch. Ook leden van
Romantiek. Het koninklijk
Zccuwsch genootschap der weten
schappen bestaat 225 jaar. Ter gele
genheid daarvan wordt op 10 en II
juni een jubileumcongres over de
Romantiek georganiseerd in de
stadsschouwburg in Middelburg.
de burgercommissie sociaal cultu
reel werk dromden rond het beeldje
tussen de kinderen. De reacties
waren velerlei:"Ik ben blij dat het
hier staat en niet bij mij voor het
huis." En:"Wat is nou de voorkant
en wat is de achterkant?" Velen
voelden aan het beeldje om uit te
maken of het van brons of van beton
Van de Kop heeft zich door de attri
buten van het gilde laten inspireren:
de koningsvogel (voor een schutter
de hoogste onderscheiding) komt
terug in de vogel op de kogel van het
beeld. De drie balken uit het wapen
van het gilde zijn aan de achterzijde
verwerkt. Het beeld rust op de lopen
van kanonnen. De oorspronkelijke
functie van het gilde -het bescher
men van de bevolking- is nu in
brons gevat, zo zei de burgemeester.
"Het gilde is in het leven geroepen
om mensen te beschermen tegen
kwaadaardige aanvallen van buiten
af. Dat was nodig in een onstabiele
tijd, waarbij naast gevechten om
macht ook sprake was van ordinaire
rooftochten."
De bescherming van de bevolking is
nu volgens Van der Munnik een
'permanente taak' van de overheid,
'die zij beslist niet te licht mag
opvatten.'
Van der Munnik complimenteerde
de adviescommissie beeldende
kunst voor het voorbereidende
werk. En Zuurdeeg die het boek
werkje over het gilde heeft geschre
ven. Ook belichtte hij in het kort het
kunstbeleid van de gemeente.
Het is de bedoeling dat er in elke
kem een kunstwerk in de openlucht
komt te staan. In Poortvliet staat een
bronzen beeld van een paard met
ploeg, in Oud-Vossemeer alleen de
sokkel voor het kunstwerk De Vier
Vrijheden dat tot twee keer toe is
vernield. In Stavenisse stuitte het
kunstwerk Het Veer op bezwaren
van de bewoners. Het volgende
kunstwerk komt in Sint-Annaland.
Gildebroeder A. van den Hoek
bedankte namens de deken, de offi
cieren en zijn collega's de gemeente
voor het kunstwerk.
Hij zei dat ook namens de hele
gemeenschap van Scherpenisse te
doen. "David van de Kop heeft op
voortreffelijke wijze de eeuwenoude
verbondenheid tussen Scherpenisse
en het Cloveniersgilde uitgebeeld."
Van den Hoek zei ook zeer ingeno
men te zijn met het jubileumboekje
van Zuurdeeg. "Op deze plaats past
een gezond stukje chauvinisme. We
zijn trots op de plaatsing van dit
kunstwerk en de gemeente erkente
lijk voor het betrekken van het gilde
bij de voorbereiding."
Als blijk daarvan overhandigde
deken H. Suurland een pentekening
aan de burgemeester met daarop het
wapen van het gilde. Tot slot speel
de muziekvereniging Euterpe de gil-
demars.
Voorafgegaan door de elfjarige tam
boer Giovanni Geuze (die zijn pri
meur beleeft) en deken Hommert
Suurland trekken de gildebroeders
door de straten van het dorp. Veertig
in getal. Vele malen meer dan er de
laatste jaren kwamen opdagen bij
het inhalen van nieuwe leden. Maar
dit keer is het bijzonder, want het
gilde bestaat 400 jaar. De broeders
zijn feestelijk uitgedost: witte kou
sen, een zwarte kniebroek, wit over
hemd, rood vest en brede witte
kraag. Ongeveer de helft draagt een
fraaie hoed, sommigen met een veer
erop.
De tocht begint op de Spuidam
straat, bij het voormalige gemeente
huis waarin de gildekamer is. Over
de Hoge Markt, door de Weststraat
en de Westkerkseweg marcheert het
gilde richting het 'nieuwe durp'.
Onderweg staan overal groepjes
belangstellende Scherpenissenaren.
De jeugd rijdt op fietsjes mee, kruist
af en toe voorlangs de mannen.
Vaandrig Kees Zwagemaker draagt
de gildevlag nu nog opgerold. Het
gezelschap slaat de Beatrixlaan in,
passeert het naar hen genoemde
Cloveniersplantsoen en arriveert in
de Burg. Bouwensestraat. Bij de
woning van de familie Van Gorsel
staat de stoet stil.
Deken Suurland stapt naar de voor
deur, waar de vrouw van Jan van
Gorsel en de moeder van Berrie
Hage verschijnen. Zij antwoorden
bevestigend op Suurlands vraag of
hun man en zoon lid van het gilde
mogen worden. Dan komen beide
dames met een emmer melk naar de
straat en scheppen voor elke gilde
broeder een plastic bekertje vol.
Suurland gaat opnieuw naar de
voordeur en haalt er de twee adspi-
rant-broeders bij om op hun beurt
een beker melk achterover te slaan.
Zwagemaker rolt de gildevlag uit,
de nieuwe broeders nemen daaron
der plaats en het gilde marcheert af.
Giovanni Geuze roert de trom. Via
het Anna van Burenplein, de Scal-
disstraat, Platteweg, Molenstraat,
Kerkstraat en Hoge Markt keert het
Cloveniersgilde terug naar de gilde-
kamer.
Hier aangekomen leest deken Suur
land artikel 9 van het uit 1900 date
rende reglement voor. "Iedere nieuw
ingehaalde gildebroeder zal ver
plicht zijn de navolgende beloften in
tegenwoordigheid der confraires af
te leggen. Dat hij als gildebroeder
zich zal gedragen zoals een braaf en
eerlijk man betaamt; dat hij gehoor
zaamheid zal bewijzen aan zijn offi
cieren en hen nimmer kwalijk zal
bejegenen; dat hij ook niemand der
gildebroeders opzettelijk en met
moedwil enig nadeel, in welk
opzicht ook, zal toebrengen; en dat
hij zich overeenkomstig de wetten
en verordeningen die dit reglement
bevat, nu en altijd zal gedragen.
Deze beloften zal hij staven of
bekrachtigen door het uitreiken aan
elk der gildebroeders van een glas
bier, en met hen op hun en zijn
gezondheid en de gezamenlijke
broederschap te drinken." Ondertus
sen heeft de knaap, Leo Mayer, de
Een meerderheid van de leden
van het Cloveniersgilde is er
voorstander van, om de gilde-
kamer voortaan in kostuum te
bezoeken. Dat blijkt woensdag
tijdens de jaarlijkse bijeen
komst. Ook bij het inhalen van
nieuwe leden zou het kostuum
gedragen moeten worden. De
verplichting voor nieuwe
leden om een kostuum aan te
schaffen, brengt een discussie
op gang. Men komt er niet uit
en het bestuur wordt gevraagd
dit punt te bespreken en het
voor volgend jaar op de agen
da te zetten.
glazen bier gevuld. Berrie en Jan
delen ze rond; eerst aan de deken en
de officieren, daarna aan de gilde
broeders die aan twee lange tafels
plaats hebben genomen. "De rest
van het reglement wordt jullie wel
door de medebroeders bijgebracht",
krijgen ze van de deken te horen.
Het gilde is nu weer op volle sterkte:
60 leden. Eigenlijk had nog een der
de nieuweling ingehaald moeten
worden, maar Kees Jansen is door
Het Cloveniersgilde op weg naar de
gildekamer na het afhalen van de
nieuwe leden Jan van Gorsel (links)
en Berrie Hage. Zij lopen onder het
vaandel van het gilde.
zijn werk als vrachtwagenchauffeur
niet thuis.
Alleen mannen kunnen tot het gilde
toetreden. Ze moeten tussen de 18
en 60 jaar oud zijn en minimaal een
jaar in Scherpenisse wonen. Inmid
dels staan weer al twee inwoners te
trappelen om lid te worden. "Ze zul
len moeten wachten tot er broeders
afvallen", zegt Suurland. Berrie
Hage, wiens vader ook gildebroeder
is, is door de deken benaderd om lid
te worden. Jan van Gorsel meldde
zichzelf aan: "Als je al die verhallen
hoort, dan is het gewoon mooi om er
bij te zijn." Beiden vinden ze alle
drukte die hun toetreding heeft ver
oorzaakt maar niks.
Ondertussen heeft de knaap het druk
met het vullen van de bierkannen.
De vier tinnen kannen zijn in een
mum van tijd leeggeschonken. De
hardgekookte eieren vinden gretig
aftrek. In een uur tijd hebben de
veertig broeders er 120 verorberd.
De knakworsten daarentegen zijn
aanmerkelijk minder in trek.
Deken Suurland geeft tussendoor
een overzicht van de financiën. De
vier gildedagen hebben in 1993 aan
boeten en giften bijna 200 gulden
opgeleverd, de pacht van de Stoof
hof bracht bijna 250 gulden op. En
aan bier werd ruim 700 gulden uit
gegeven. Door de extra besprekin
gen in verband met de viering van
het 400-jarig bestaan is er een nade
lig saldo van een paar honderd gul
den, vertelt Suurland de aanwezi
gen, die tijdens de vergadering erg
rumoerig zijn. Zijn mededeling dat
de plaatselijke cafetaria een vat bier
heeft geschonken, wordt met
instemming begroet.
Het is aanmerkelijk drukker dan
andere jaren op de gildekamer, maar
toch ontbreekt ruim een kwart van
de leden van dit 400 jaar oude gezel
schap. Op 7 maart 1594 is de stich
tingsakte ervan in Delft ondertekend
door Maria van Nassau.
Tijdens de gildefeesten in Scherpe
nisse werd er druk gefilmd. Niet
alleen door belangstellende inwo
ners, maar ook door beroeps. J.
Claerhoudt uit Etten-Leur maakt
namelijk een film over het dorp, in
opdracht van de Oranjevereniging
Prins Willem-Alexander. Sinds
maart wordt er al gefilmd en dat gaat
nog door tot mei volgend jaar, wan
neer 50 jaar bevrijding wordt
gevierd. Activiteiten van verenigin
gen, maar ook gebouwen, ambach
ten e.d. worden vastgelegd. Naar
schatting 300 uren film, waarvan
uiteindelijk anderhalf uur overblijft.
Staande onder het vaandel spreekt burgemeester Van der Munnik de
belofte uit als overdeken van het Cloveniersgilde. Links deken H.
Suurland en rechts vaandrig C. Zwagemaker.
Van het op 24 mei 1900 vastgestelde
reglement van het Cloveniersgilde
bevat artikel 22 de meest vreemde
regels waaraan de leden zich moeten
houden:
1Men zal niemand, geen lid van het
gilde zijnde, op de kamer mogen
brengen op boete van 40 cent.
2. Niemand zal de deken of de offi
cieren kwade woorden mogen geven
of onbescheiden handelen, op een
boete van 40 cent. De deken en de
officieren zullen op hun woord van
eer geloofd worden.
3. Zo iemand bier morst, dat niet
met één hand bedekt kan worden,
verbeurt hij 40 cent.
4. Hij, die de bierkan laat open staan
als er nog bier in is, verbeurt 40 cent.
5. Die zijn pijp of sigaar aansteekt
aan de kaars, 40 cent.
6. Die met muilen, klompen, staat-
sen of slobkousen op de kamer
komt, 40 cent.
7. Losse goederen zullen ten voor
dele van het gilde worden verkocht.
8. Die uit de kamer gaat en de deur
niet sluit, 40 cent.
9. Die met zijn lichaam op tafel ligt,
zit of staat, 40 cent.
10. De tamboer, op zijn tijd de trom
niet slaande, zal verbeuren 40 cent.
11Ieder die vloekt, betaalt 40 cent.
12. Die vuile of onbetamelijke
woorden spreekt, verbeurt 40 cent.
13. Die op de trommel slaat, geen
tamboer zijnde, verbeurt 40 cent.
14. Die aan het touw trekt zodat de
klok klept, 40 cent.
15. Iemand onverdiend of zonder
bewijs een boete willende doen aan
schrijven, 40 cent.
16. Wanneer de ene gildebroeder de
andere slaat, stoot of uitscheldt, 40
cent.
17. Die meer dan vier boeten, door
vloeken, op één dag bekomt, zal de
volgende dag huisarrest hebben en
vermag op die dag niet op de gilde
kamer te komen, op een boete van
een gulden.
18. Een gildebroeder dronken op de
kamer verbeurt 40 cent. Hij zal
onmiddellijk naar huis gebracht
worden en mag die dag niet meer op
de kamer verschijnen.
Van der Munnik riep de gildebroe
ders op om ideeën te ontwikkelen.
Het gilde zou daardoor zowel in als
buiten Scherpenisse bekender wor
den en bovendien de inwoners een
goede dienst bewijzen, aldus de bur
gemeester. "Velen denken nog dat
het gilde iets geheimzinnigs is, een
soort besloten clubje met merkwaar
dige gebruiken."
Dat gilden wél degelijk een bredere
functie kunnen hebben, blijkt uit de
activiteiten van de schuttersgilden
St. Hubertus uit Leur en St. Sebasti-
aan uit Bergen op Zoom. Beide gil
den luisterden het feest in Scherpe
nisse op. Allebei werken ze op
koninginnedag mee aan de aubade
in hun vestigingsplaatsen. Het Leur-
se gilde vormt bovendien de ere
wacht bij de dodenherdenking op 4
mei en zet jaarlijks een actie op om
geld in te zamelen voor een goed
doel. In Bergen op Zoom kan geen
officiële ontvangst door het
gemeentebestuur voorbijgaan zón
der dat een afvaardiging van het gil
de daarbij aanwezig is. En het gilde
zal ook steeds meelopen in de Maria
Ommegang.
Dat de gezelligheidssociëteit die het
gilde in Scherpenisse is, in het eigen
dorp wat minder aanslaat, werd
zaterdag duidelijk. De jubileumacti
viteiten trokken - de gilden niet
meegerekend - slechts een honderd
tal belangstellenden. Dat neemt niet
weg dat deken H. Suurland zater
dagavond tevreden terugkeek op de
viering: "Het is een ontzettend
mooie dag geweest. Mijn compli
menten aan de gildebroeders voor
de buitengewoon eendrachtige
samenwerking."
Van der Munnik noemde het knap
dat de gildebroeders het gilde in
Scherpenisse door de jaren heen in
stand hebben weten te houden,
ondanks dat het geen officiële open
bare functie meer heeft. "Het
geheim van dat succes zal vermoe
delijk liggen in de goede afspraken
die zijn gemaakt, de goede keuzen
in de aanvulling op leeggevallen
plaatsen en in de vaste wil om het
eigene van het gilde te doen voortle
ven." Niet de rituelen zijn volgens
de burgemeester de hoofdelementen
van het gilde, maar begrippen als
vriendschap, vredelievendheid en
verbondenheid.
De burgemeester blikte terug op de
tijd - 1594 - waarin het gilde door
Maria van Nassau werd gesticht 'tot
betere versekeringhe ende bescher-
menisse van den ingesetenen ende
inwoonderen'. Het was middenin de
Tachtigjarige Oorlog, een onstabiele
periode. "Een goede zaak dat de
openbare orde en veiligheid gehand
haafd konden worden. Maar ook
was het nodig om zich te kunnen
verweren tegen rondtrekkende ben
den."
Van der Munnik trok een parallel
met het heden. "Ik zie dat in meerde
re gemeenten burgerwachten, sur
veillanten en parkeerwachten zijn
aangesteld. Ook wordt bij sommige
evenementen gebruik gemaakt van
de diensten van beveiligingsbedrij
ven. Het thema veiligheid en
bescherming van de burger is dus
van alle tijden." De burgemeester
zei dat zich goede en minder goede
veranderingen in de samenleving
voordoen. Criminaliteit en geweld
nemen toe. "Er is politie, maar kan
er voldoende tegen worden gedaan?
Moet er niet meer gebeuren om de
burger een relatief veilig bestaan te
waarborgen?" vroeg hij zich af.
De burgemeester en zijn vrouw
waren, evenals vrijdag, in zeven
tiende eeuws kostuum gestoken. Het
Cloveniersgilde, dat voor de gele
genheid hetzelfde had gedaan, was
daar bijzonder mee ingenomen.
Zodanig zelfs, dat deken Suurland
Van der Munnik meedeelde dat hij
tot overdeken was benoemd. Een
functie die door Maria van Nassau
destijds aan de baljuw van Sint-
Maartensdijk en Scherpenisse was
toebedeeld. Nadat Van der Munnik
de belofte had afgelegd, riepen de
gildebroeders hem een driewerf
hoera toe. De schuttersgilden uit
Bergen op Zoom en Leur hernieuw
den ten overstaan van de nieuwe
overdeken hun eed.
Aansluitend werd het vendelzwaai-
en gedemonstreerd. Door de beperk
te ruimte op de Hoge Markt - waar
de tafels al gedekt stonden voor de
maaltijd én alle gilden waren aange
treden - kwam er slechts één vaan
drig in actie. Voorafgegaan door de
Oud-Vossemeerse Muziekvereni
ging marcheerden de gilden vervol
gens af naar het Pluimpotterrein.
Deelnemers aan de gildemaaltijd op de Hoge Markt in de rij om zich de lekkernijen te laten serveren.
Er werd met handbogen en kruisbo
gen geschoten op doelen, met hand
bogen op de liggende wip en met
luchtbuksen op de staande wip. De
leden van de beide Brabantse gilden
beoefenen het boogschieten weke
lijks.
De twintig leden van het St. Sebasti-
aansgilde uit Bergen op Zoom
komen er elke woensdag voor bij
elkaar. In de wintermaanden binnen
en 's zomers buiten. Het gilde
dateert uit 1564, maar werd in 1985
heropgericht nadat het begin deze
eeuw slapend was geworden. Er
mogen dertig broeders lid zijn.
Doordat bij de jeugd weinig animo
bestaat om zich bij het gilde aan te
sluiten, wordt dit aantal niet
gehaald. Tradities kent dit gilde ook.
Zo wordt over de leden altijd met
witte en bruine bonen gestemd. Als
er een gildefeest is, begint dit met
een mis, want het gilde is met de
kerk verbonden.
Ook het St. Hubertusgilde uit Leur
raakte begin deze eeuw slapend, na
in 1752 te zijn gesticht. In 1980
werd het opnieuw opgericht. De 35
leden komen elke vrijdagavond bij
elkaar om te schieten met de kleine
kruisboog. Ook op zondagmorgen
treffen de gildebroeders elkaar in
het eigen clubgebouw, de voormali
ge mouterij van brouwerij De
Schenkkan. Het gilde is evenals dat
in Bergen op Zoom met de kerk ver
bonden. De naamdag van de schuts
patroon wordt in november gevierd
met een mis, een gezamenlijke
maaltijd, voordrachten en zang.
De leden van beide gilden gaan
steeds gekleed in folkloristische
kostuums. Evenals in Scherpenisse
kunnen er alleen mannen lid zijn.
Nieuwe leden zijn een jaar lang
adspirant en leggen pas dan de eed
van trouw af. Zowel St, Hubertus als
St. Sebastiaan doet mee aan de jaar
lijks kringdag van de kring Baro-
nie/Markiezaat. Er zijn dan wedstrij
den boogschieten (de winnaars krij
gen een zilveren schild), vendel-
zwaaien en trompet blazen.
St. Hubertus, oorspronkelijk een
cloveniersgilde, gaat dit jaar voor
het eerst met de luchtbuks schieten
op de staande wip. De bedoeling is,
om de twee jaar in juni het konings-
schieten te houden. Van een 25
meter hoge paal moet dan de vogel
worden geschoten.
Dit schieten op de staande wip, maar
dan met handbogen, is populair in
de Zak van Zuid-Beveland, Zeeuws-
Vlaanderen, België en Noord-
Frankrijk. Ook de schutterij Raven
stein uit Kloetinge beoefent het.
Deze club van veertig leden, die op
zaterdag en zondag schiet, heeft
afdelingen voor wipschieten en voor
doelschieten. Het wipschieten
gebeurt 's zomers buiten op de staan
de wip en 's winters binnen. De
staanders met veelkleurige pluimen
worden dan schuin opgesteld. Dat
was zaterdag ook in Scherpenisse te
zien. Daar kreeg de jeugd bovendien
de gelegenheid om op ballonnen te
schieten.
De schutterij is ontstaan omdat er in
Kloetinge méér mensen wilden
boogschieten dan in het daar
bestaande St. Sebastiaansgilde
mogelijk was. Het gilde, dat een jaar
of zes geleden weer met schieten is
begonnen, laat namelijk maar 24
leden toe. Dit gilde kent nog de tra
ditie dat het bij begrafenissen van
gildebroeders rouwmantels draagt
én de stoet voorafgaat.
De verschillende schutters deden
hun best de gildebroeders uit Scher
penisse voor het schieten te interes
seren. Wie weet wat daar in de toe
komst nog uit voortkomt.