'Ein herrliches
unberührtes Gebiet'
Slechts beperkt
geld voor herstel
Bloemenpracht oogst bewondering
archiefstukken
Handhaving wetten wordt gecoördineerd
Zeven wandelroutes op Thoien voor toeristen en eilanders
Het 7-dorpenlied
Veel belangstelling voor initiatief zaadteeltstudieclub
Opengestelde gebouwen
Burgemeester: je gaat soms aan veel dingen voorbij
Musea willen
meedoen aan
Cultuurmaand
Donderdag 23 juli 1992
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
9
(wijze: He's got the whole world)
Sein Gesicht wird gepragt von Natur
Lichte daling bezoekersaantal Thools archief
'Thoien ist ein herrliches, unberührtes Gebiet', zo
staat in de rubriek 'Für unseren Deutschen Gaste' van
de Zeeland Recreatiekrant te lezen. Het lijkt een tekst
uit vervlogen jaren, wanneer men de Thoolse brug
passeert en de met industrie volgebouwde Slabbe-
coornpolder aanschouwt. Maar dat is nog een eldora
do in vergelijking met het Ruhrgebied, moet men
maar denken.
Vorig jaar is voor bijna 20.000 gulden restauratiewerk
verricht aan Thoolse archieven. Met hetzelfde bedrag
voor dit en volgend jaar kunnen slechts de meest ur
gente gevallen worden aangepakt, schrijft archivaris
J.P.B. Zuurdeeg in zijn jaarverslag.
Lijst raadsleden
Om de handhaving van milieuwetten in het Ooster-
scheldegebied te coördineren, is de Lokale Kontakt-
groep Milieu (LKM) Oosterschelde geïnstalleerd.
Afspraken
Naar schatting een paar honderd mensen kwamen za
terdag naar Sint-Annaland en de Weihoek om er de
opengestelde tuinen en het proefveld van de zaad
teeltstudieclub te bekijken. "We zijn volop tevree, een
bijzonder geslaagde middag," reageert L. Hage van de
studieclub.
Bloemenvelden
Op de fiets zie je al meer dan in de auto en al lopend
ontdek je nog veel beter wat voor schoons er in de ze
ven Thoolse kernen allemaal te zien is. "Want je gaat
soms aan veel dingen voorbij", zei burgemeester H.A.
van der Munnik woensdagavond in dorpshuis de Stove
te Stavenisse bij de presentatie van een VVV-map met
wandelroutes door de zeven Thoolse kernen.
Actief zijn
Zak vol ideëen
Refrein:
Je schoenen aan, je veters vast.
We gaan weer stappen, dus opgepast.
Naar zeven dorpen, we komen eraan
en langs de kant zien wij u staan.
Al vele jaren zijn wij sportief.
Nu niet gaan grijnzen, toe alsjeblieft.
Want wind en regen, het deert ons niet
en daarbij klinkt ons vrolijk lied.
Langs zeven dorpen, een mooie tocht,
want alle kernen, worden bezocht.
En overal staat er dan een post,
problemen worden daar opgelost.
En dan aan het einde, het resultaat,
medaille en bloemen, da's waar 't om gaat.
Het eiland rond, zo zijn we al klaar.
We zien U weer het volgend jaar!!!!!!
bloei moet nog komen. Een struik
die vrijdag nog vol bloemen
stond, was na de regenbui van
vrijdag volledig verpest. "Zater
dagmorgen was ik al om half ze
ven bezig om de zaak toonbaar te
maken." De tuin van mevrouw
Van Lammeren ligt open en bloot
langs de Krabbenkreek. "Een ho
ge haag er omheen kan niet, want
ik moet rekening houden met de
bezoekers van het restaurant die
juist een uniek uitzicht op het wa
ter hebben." Tijdens de open dag
is er ook veel belangstelling voor
Addy Bliek uit Haamstede, die
bloemen aquarelleert. De beelden
van Paula Schillemans uit Halste
ren trekken eveneens belang
stelling.
De familie Koppenhol in De Wei-
hoek zat nog te eten, toen de eer
ste bezoekers zich al meldden.
"De toeloop was eigenlijk te
druk, er waren veel vragen," aldus
de heer Koppenhol. Niettemin is
ook de gepensioneerde tuinbouw-
leraar tevreden over deze open
dag. Hij kreeg vooral vragen over
de soortnamen van planten, over
ziektebestrijding en bemesting.
"Dat laatste vergeet men nogal
eens. Er was verwondering over de
sterke groei van mijn rozen, maar
ik bemest vier keer per jaar."
Toen Koppenhol elf jaar geleden
uit Dalfsen naar zijn geboor
testreek terugkeerde, stond er
niets bij de woning aan de Bram
Groenewegeweg. Hij plantte eerst
hagen aan, want bescherming te
gen de wind en een goede tempe
ratuur zorgen voor een rijkere
plantengroei. Er werden fruitbo
men geplant, maar die sneuvelden
grotendeels tijdens de strenge
winter van 1985/1986. Het restant
staat nu tussen de heesters en
bloemen. In Engeland zag Kop
penhol een rozenpergola en met
behulp van de overbodig gewor
den boompalen realiseerde hij die
in zijn eigen tuin. Nadat het be
weiden met een schaap van een
weitje geen succes bleek, werd
ook deze grond bij de tuin getrok
ken. "Zo is mijn hobby m'n werk
geworden."
De Tholenaar wil Thoien graag
promoten via de bloemenvelden,
die een prachtig gezicht vormen.
"Daar kan zo'n dag aan bijdra
gen. Bovendien is tuinliefhebberij
een rage geworden." Als de studie
club de open dag herhaalt, moet
in de ogen van Koppenhol de
openstelling een hele dag zijn om
het bezoekersaanbod te spreiden.
De lyrische teksten over Thoien
vervolgen met:
'Sein Gesicht wird gepragt von
Natur, alten Bauernhöfen und ei-
ner herrlichen Fernsicht. Typisch
für Thoien is sein Gartenbau und
in immer starkeren Masse, seine
Blumensamenzucht.'
Voor Duitsers is er een ander cen
trum dan het gemeentebestuur
veelal aangeeft: 'Mittelpunkt der
Insel ist die Stadt Thoien, die ih-
ren Namen dem berühmten grafli-
chen Zoll zu danken hat. Thoien
war im Mittelalter sehr wohlha-
vend. Aus dieser Zeit stammen die
Renaissance Bauwerke, wie das
Rathaus mit seinem schlanken,
sechtseckigen Turm und ein aus
dem 17 Jahrhundert stammendes
Glockenspiel. Gross ist auch die
Liebe Vrouwe Kirche aus dem 13
Jahrhundert, im brabantgoti-
schen Stil erbaut.
In Sint Maartensdijk stand früher
das Schloss von Frank van Bors-
sele und Jacoba van Beieren. Das
Schloss ist abgebrochen, aber die
Portrats im Sitzungssaal des Rat-
hauses erinnern noch an diese
Epoche. Eindrucksvoll is auch die
spatgotische Pseudo-Basilika.
Im aussersten Westen der Insel
liegt Stavenisse, welches im 12
Jahrhundert der geistliche Mittel
punkt der Insel gewesen sein
muss.'
D.L. Koppenhol (tweede van rechts) beantwoordt vragen van geïnteresseerde tuinbezoekers.
Een aantal bevolkingsregisters,
delen van het weeskamerarchief
van stad Thoien en enkele andere
archiefbescheiden zijn vorig jaar
gerestaureerd bij het gemeentear
chief Helmond en De Tiend
schuur te Tilburg. Op Vrederust is
een aantal jaargangen van tijd
schriften ingebonden.
De provinciale archiefinspectie
heeft de zuurgraad onderzocht
van 42 bevolkingsregisters. Drie
waren er neutraal, de anderen min
of meer zuur. Door het meerdere
keren vouwen van een hoek van
het papier werd de kwaliteit van
het papier bepaald. Bij twee re
gisters kon zes keer of minder ge-
vouwd worden, een aanduiding
dat op korte termijn restauratie en
conservering nodig is. In drie ge
vallen trad bij tien keer vouwen
een breuk op. Overigens voldoet
de archiefbewaarplaats goed.
Temperatuur en luchtvochtigheid
kunnen zonder speciale voorzie
ningen binnen aanvaardbare gren
zen gehouden worden. Studenten
onderzochten de schimmel op ar
chiefbescheiden van de voormali
ge gemeente Stavenisse, die in een
vochtige kluis zijn bewaard. Deze
schimmel bleek niet schadelijk
voor de gezondheid. De verble
king van inkt van akten van
Thoolse notarissen wordt nader
onderzocht door het Centraal La
boratorium te Amsterdam.
De kadastrale leggers van 1832 tot
1964 verkeren door veelvuldig ge
bruik in een zorgelijke toestand.
Om ze veilig te stellen, zouden de
ze op microfilm gezet moeten
worden.
In het verslagjaar werd de inventa
risatie van het archief van de
voormalige gemeente Scherpenis-
se vervolgd. De Gereformeerde
Kerk te Thoien gaf een belangrij
ke aanvulling op het archief in be
waring; daarop is de inventaris
hiervan vernieuwd. Voorlopige
lijsten werden gemaakt van de
burgemeesters, wethouders en
raadsleden van de zeven voormali
ge gemeenten van 1811 tot 1971.
Uit de bevolkingsregisters is een
voorlopig overzicht gemaakt van
emigranten. Verder werd gewerkt
aan het toegankelijk maken van
het weeskamerarchief van Sint-
Annaland, de 17de eeuwse trans-
portregisters van Sint-
Maartensdijk de repertoria op ak
ten van notarissen.
De verzamelingen van het archief
werden uitgebreid, ondermeer met
boeken, foto's en negatieven. De
rooms-katholieke kerk van Oud-
Vossemeer gaf een aanvulling op
het al in bewaring gegeven archief.
Ook werden stukken uit de vorige
en deze eeuw ontvangen betref
fende de diaconie en de kerkvoog
dij van de N.H. gemeente
Sint-Maartensdijk. Het algemeen
rijksarchief verschafte op micro
film de rekeningen van de rent
meesters van de Oranje's van
Sint-Maartensdijk en Scherpenis-
se (1575-1673) en die van de
geestelijke goederen in beide heer
lijkheden (1585/86-1621).
In 1991 brachten 147 personen to
taal 375 bezoeken aan het archief,
een lichte daling ten opzichte van
1990. Van de bezoekers kwamen
er 20 van Thoien en drie uit het
buitenland. De correspondentie
nam met 11% toe tot 224 brieven.
Het merendeel van de bezoeken
en brieven heeft betrekking op fa
milieonderzoek. Het tarief voor
het laten doen van onderzoek in
de archieven werd vorig jaar ver
dubbeld van 20 naar 40 gulden
per uur.
De Federatie van Zeeuwse musea
en oudheidkamers wil jaarlijks
meewerken aan de Zeeland Cul
tuurmaand in september. Een pro
ject 'Kijk op dorpen in Zeeland'
kan dit jaar echter niet meer wor
den gerealiseerd en wordt daarom
verschoven naar 1993. De federa
tie kon met name de financiering
niet tijdig rond krijgen. De kosten
van het project worden op onge
veer 43.000 gulden geschat.
Een verzoek om voor 1993 alvast
20.000 gulden provinciale subsidie
te reserveren, is door gedeputeer
de staten niet in behandeling ge
nomen. G.s. laten de
museumvereniging weten, dat de
activiteiten van Zeeland Cultuur
maand in een afzonderlijke stich
ting zullen worden ondergebracht.
Die stichting moet dan gaan advi
seren over subsidie-aanvragen.
Het dorpenproject zal door g.s.
aan de stichting in oprichting
worden doorgespeeld.
Dat gebeurde in navolging van een
groot aantal LKM's die er al zijn
op het land (ondermeer voor Tho-
len/Sint-Philipsland). In het alge
meen zijn de ervaringen daarmee
positief. In de contactgroep voor
de Oosterschelde zijn instanties
vertegenwoordigd die een taak
hebben ten aanzien van handha
ving, toezicht en controle op de
vele wetten en verordeningen op
het gebied van natuur en milieu.
Het gaat om de rijkspolitie te wa
ter, rijkswaterstaat, het consulent
schap natuur, bos, landschap en
fauna, de provincie Zeeland, de
waterschappen, de algemene in
spectiedienst, gemeenten rondom
de Oosterschelde, de directie vis
serijen, de rijkspolitie (waaronder
de veldpolitie), het openbaar mi
nisterie en de door de stuurgroep
Oosterschelde aangestelde coördi
nator/voorlichter.
De deelnemers komen maande
lijks bij elkaar om onderling in
formatie uit te wisselen over
handhavingszaken in het Ooster-
scheldegebied. Ook worden af
spraken gemaakt over het
gecoördineerd optreden bij over
tredingen, kunnen vergunningen
zonodig bekeken worden op hun
handhaafbaarheid en kunnen het
bestuur en het openbaar ministe
rie geïnformeerd worden over
knelpunten op het gebied van
handhaving.
Tot nu toe maakten de diensten
onderling wel bepaalde afspraken
over handhavingsprojecten, maar
het ontbrak nog aan onderlinge
afstemming en informatie-
uitwisseling. De installatie van de
LKM Oosterschelde zorgt ervoor
dat meer informatie bij een grote
re groep handhavers in het
Oosterscheldegebied bekend
wordt. De LMK heeft verder als
voordeel, dat het dubbel uitvoeren
van werkzaamheden of onderzoe
ken kan worden voorkomen,
waardoor meer tijd vrij komt voor
zaken waar men nu minder aan
toe komt.
Met het instellen van de LKM
Oosterschelde wordt een belang
rijke bijdrage geleverd aan de uit
voering van het coördinatieplan
dat in 1988 door de Stuurgroep
Oosterschelde is vastgesteld.
manier wat kunnen laten zien,"
vindt Hage.
Het merendeel van de bezoekers
bestaat uit tuinliefhebbers. Ze
krijgen een kaartje van het weste
lijke deel van Thoien, waarop be
halve de drie opengestelde tuinen
ook de bloemenvelden rondom
Sint-Annaland zijn aangegeven.
Hage krijgt leuke reacties van
mensen die daar langs zijn gere
den. Op het proefveld kan hij, bij
gestaan door anderen van de
studieclub, de meeste bezoekers
een antwoord op hun vragen ge
ven. Hage: "Er waren er nogal die
wilden weten hoe je aan de zaden
kunt komen. Ze staan gewoon in
een zaadcatalogus of zijn bij een
tuincentrum te koop."
Mevrouw M. van Lammeren heeft
'een fantastische dag' gehad.
"Het was erg gezellig, er kwamen
meer mensen dan gedacht. En dat
terwijl mijn tuin nog niet eens af
is." Bezoekers kregen een stencil
met enige informatie over de aan
leg. Rondom het restaurant van de
familie - De Lagune - bevindt zich
het oudste gedeelte van de tuin. Er
staan een kleine zestig rozensoor-
ten, waaronder de oudere, geuren
de. Verder bijzondere planten
zoals een groene roos, vijgeboom
en verschillende kruiden. Voorbij
het terras is een jaar geleden een
nieuw stuk aangelegd. Daar staan
inmiddels al weer zo'n tien soor
ten rozen.
"Ik heb alles zelf aangelegd, er is
geen architect aan te pas geko
men." Voor de rozen komt de
open dag eigenlijk niet op een
goed tijdstip: de eerste bloei is
grotendeels voorbij en de tweede
Mevr. Hovestadt, VVV-voorzitter Meloen en de heren Benou,
Bakker en Muller wandelen langs het voormalige gemeentehuis
van Stavenisse, waarin nu de bibliotheek, peuterspeelzaal en be-
jaardensoos is gehuisvest.
Vorig jaar trok een openstelling
van het proefveld maar tien be
langstellenden. "Dat was te
leurstellend. We concludeerden
dat het een fout was in de aan
pak," vertelt D.L. Koppenhol.
"Dit jaar hebben we er daarom
mijn tuin bijgepakt en ik heb me
vrouw Van Lammeren gevraagd
ook haar tuin open te willen stel
len." Vervolgens werd er behoor
lijk publiciteit gemaakt en dat
resulteerde in bezoekers uit alle
delen van Zeeland, Goeree-
Overflakkee en West-Brabant,
maar ook uit Breda en Den
Bosch. "Tuinen zijn in," verklaar
de een Zierikzeeënaar zijn komst.
"Op een gegeven moment liepen
hier wel vijftig mensen in groepjes
rond. Daar was niet op gerekend,
het heeft ons wat overrompeld,"
stelt Hage.
Dat het proefveld aan de Lange-
weg na de regen van vrijdag wat
modderig is, deert de meeste men
sen niet. Belangstellend lopen ze
langs de verschillende veldjes met
eenjarige zaaibloemen op het 1,4
hectare grote perceel. Lezen de
wetenschappelijke namen op de
bordjes. Soms staat de Neder
landse naam erbij. De studieclub
underzoekt aan de hand van proe
ven wat de veiligste middelen zijn
op het gebied van onkruidbestrij-
ding. Zo'n zestien soorten of ras
sen worden - over een periode van
drie jaar, elk jaar op een ander
stuk grond - gevolgd. Dat gebeurt
in samenwerking met de proef-
boerderij Westmaas en het
proefstation voor de akkerbouw
in de volle grond. Het proefveld is
duidelijk voor de handel bedoeld.
"Maar het is leuk dat we als stu
dieclub ook de bevolking op deze
Hij had zelf zes jaar geleden met
gids H.J.J. Elenbaas in Thoien
een rondwandeling gemaakt.
"Met het hoofd in de wind en
toen ging er een klein wereldje
voor me open", vertelde de burge
meester. Onlangs had hij ook al
weer voor de vierde keer de Zeven
dorpentocht zonder schade vol
bracht. "Dat is schitterend, of het
nu regent of de zon schijnt, elk
jaar opnieuw is het weer een an
dere kennismaking met het bui
tengebied van Thoien."
Voorzitter T.C. Benou van de pro
motiecommissie van de streek
VVV eiland Thoien was dus bij de
burgemeester aan het goede adres
met de wandelroutes.
VVV-voorzitter A.A. Meloen
sprak van een unieke presentie.
"Deze wandelroutes, die door
iedereen gelopen zouden moeten
worden, vormen een stapje in de
goede richting. Zowel voor toe
risten als voor eilandbewoners is
het echt de moeite waard."
Benou bracht naar voren, dat zon,
zee en strand het imago van Zee
land vormen, maar in het be
leidsplan van de VVV wordt
seizoensverlenging gepropageerd.
"Eigenlijk is dat niets nieuws
voor Thoien, waar we inmiddels
al onze tiende fietsdag achter de
rug hebben. Er zijn al langer fiets
routes en plattegronden van Tho
ien en St. Maartensdijk. De
provincie komt eigenlijk ontzet
tend laat met een plan om de
mensen van de campings te halen
om ze actief bezig te laten zijn."
De voorzitter van de promotie
commissie stelde vast, dat er op
Thoien goede mogelijkheden zijn
voor recreanten om iets leuks te
doen. "De wandelroutes geven
aan, dat alle zeven kernen best de
moeite waard zijn, ook de kleine
kernen, waar eveneens een ge
bouw is opengesteld tijdens de
wandelroute. Zo loont ook een be
zoek aan Stavenisse."
Burgemeester behoort
tot kleine minderheid
die 7 kernen goed kent
Benou sprak over een 'kiem mijl
paaltje.' "Maar we zijn er nog
lang niet, al hebben we dan ook
pas drie cultuur-historische routes
gekregen. Een goed bewegwijzer-
de fietsroute via het veer
Gorishoek-Yerseke staat ook nog
op onze wensenlijst. Met deze ze
ven wandelroutes hebben we een
stap in de goede richting gezet, 't
Is heel leuk geworden. Dank aan
gemeente-archivaris Zuurdeeg
voor de cultuur-historische gege
vens, mevr. Steketee-Bijl voor de
hele leuke verhalen en mevr. Frig-
ge voor de eindredactie, naast de
medewerking van onze eigen
VVV-medewerkers. We hopen dat
recreanten en Tholenaren er inte
ressante wandeltochten mee kun
nen maken. Ook streekbewoners
want heel veel Tholenaren kennen
hun eigen eiland niet. De burge
meester behoort tot een kleine
minderheid die de kernen wel
goed kent", zei Benou, die hoopte
dat de map een goed onthaal zou
krijgen.
De burgemeester vond het bijzon
der fijn om als eerste kennis te
kunnen nemen van de wandelrou
tes. "De grote waarde van deze
map is, dat de wandelroutes pas
sen in een stuk recreatieve ontwik
keling van Thoien, waarin de
VVV een grote rol speelt. In het
najaar komt de gemeentelijke no
ta recreatieve verkenningen in de
inspraak. Het is een zak vol
ideëen - haalbaar en niet haalbaar
- voor de komende tien jaar."
Van der Munnik wenste de VVV
van harte geluk met de presenta
tie. "Dat er velen goed en dank
baar gebruik van de wandelroutes
mogen maken."
Daarna maakte het gezelschap
een rondwandeling door Stavenis
se, waarbij onder meer de molen
en karakteristieke panden in de
Voorstraat bekeken werden. Mevr.
Frigge, die haar opleiding als pro
vinciaal VVV-gids bijna heeft vol
tooid, gaf op verschillende
plaatsen een toelichting.
Verschillende gebouwen zijn tij
dens de wandelroutes te bezichti
gen, maar de openstelling is veelal
beperkt tot één morgen of
middag.
Op maandag kan men alleen in de
N.H. Kerk te Stavenisse terecht,
van 10.00 tot 11.00 uur.
Dinsdag is er meer keus: 10-11 ur
stadhuis Thoien, 10.30-11.30 u
R.K. Kerk Thoien, 11-12 u Gast
huiskapel Thoien, 14.30-15.30 u
N.H. Kerk Poortvliet, 15-16 u mo
len de Korenaar Poortvliet.
Donderdag is alleen de N.H. Kerk
te Oud-Vossemeer opengesteld.
Vrijdag zijn in St. Maartensdijk
zowel de N.H. Kerk(14-15 u) als de
molen de Nijverheid voor het pu
bliek te bezichtigen.
In St. Annaland is van dinsdag tot
en met zaterdag van 15-17 u
streekmuseum de Meestoof ge
opend. Alleen in Scherpenisse
heeft de VVV geen openstelling
van een karakteristiek gebouw
kunnen regelen dat tijdens de
wandelroute geopend is.
Voorzitter T.C. Benou van de promotiecommissie van de streek VVV eiland Thoien overhandigt de zeven wandelroutes aan burge
meester H.A. van der Munnik.
7
