Verstandig besluit
al valt 't niet mee
Concurrentie is zo erg, het zou
anders een faillissement worden
Primair via Gaastra
naar TopSails b.v.
Op hoogtepunt met
80 personeelsleden
All
eiland
bewoners
Het ging elk jaar
minder met surfmarkt
Directeur Peter Priem van surfzeilenfabriek TopSails:
Mooi Tholen op de kiek
Werving blijft
steeds nodig
Arbeidsbureau:
mogelijkheden
herplaatsing
vrij goed
Surfhistorie van 1976 tot 1990
Donderdag 26 juli 1990
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
5
TVouwste personeelslid Leen van Oeveren (50):
"Het is een verstandig besluit, al valt het niet mee",
zegt Leen van Oeveren (50) uit St. Maartensdijk over
de aangekondigde sluiting van TopSails.
Goede sfeer
"Het ging elk jaar minder met de surfmarkt, maar dat
het nu definitief gebeurd is, komt toch een beetje on
verwachts", zegt Wilma Overbeeke(28) uit St. Maar
tensdijk.
"De concurrentie is zo erg, dat we zo met de prijzen
zouden moeten zakken, dat het regelrecht op een fail
lissement uitloopt", zegt directeur P.J. Priem van de
surfzeilenfabriek Topsails uit St. Maartensdijk.
Grens bereikt
20.000 zeilen
Wethouder Versluijs:
UUM
In 1976 begon de surfhistorie in St. Maartensdijk. De
produktie kwam voort uit het toenmalige confectiebe
drijf Primair. Aanvankelijk werd geproduceerd voor
Nijverdal ten Cate, later in opdracht van alle bekende
merken zoals Gaastra, Mistral, Wayler, Klepper, Hi-
Fly, Simmer Style.
Grote ommekeer
Vliegers
1989 positief
75% vrouwen vanwie 1/3 in deeltijd
TopSails, dat nu voor de 42 medewerkers collectief
ontslag heeft aangevraagd, had op zijn hoogtepunt in
1986 inclusief vakantiewerkers ruim 80 personeelsle
den.
autobedrijf krebbekx
door j. van der slikke
Hij werkt 14 jaar in de surfzeilen,
sinds het begin in 1976, maar is al
29 jaar in dienst van de familie
Priem. In 1961 begon Van Oeve
ren bij de herenkledingfabriek
Mayfair, hij maakte vervolgens le
ren jassen voor Belgo Dutch en
weer herenkleding bij Primair.
Met Sjaak Dorst uit Stavenisse be
hoort Leen van Oeveren tot de
mensen van het eerste uur bij Top
Sails. "Zo stoppen is beter dan
het op een faillissement te laten
uitlopen, want dan zit je niet zo
goed. Nu is er voor het personeel
- als alles goed verloopt - een
mooie afvloeiingsregeling. Tij
dens de bekendmaking van het
collectieve ontslag is er geen on-
puntelijk woord gevallen. We had
den een goede directeur - evenals
zijn voorganger - en er is echt alles
gedaan wat ze konden, maar het is
mislukt. Het is een bepaalde on
macht. Je kunt niet tegen de con
currentie op. In Hongkong liggen
de prijzen 30 tot 40% lager."
Volgens Van Oeveren was het al
langer te zien, dat het minder
ging. "Geleidelijk aan minder
mensen, een paar klanten die fail
liet gingen, we hebben het eigen
lijk nog lang volgehouden.
Volledig stoppen komt echter al
tijd hard aan. De sfeer was name
lijk best goed bij TopSails. In elk
bedrijf heb je wel eens wat, dat is
thuis nog zo, maar het snijden van
zeilen was mooi werk. Je werd
niet vuil, tussen de middag kon je
thuis gaan eten en wanneer je om
Vijf uur klaar was, was je ook
thuis. Je hoefde niet met de auto
in de file te staan."
Van Oeveren verkeert nu nog in
onzekerheid wat hij na de vakan
tie kan gaan doen. "Eerst nog te
rug naar TopSails om werk af te
maken, maar wat dan? Je hoort
wel dat er werk genoeg is, maar
als je het moet hebben, is het wat
anders. Zeker wanneer je 50
bent."
Een beeld van de zeefdrukkerij bij TopSails waar de surfzeilen
van een opdruk werden voorzien, maart 1983.
Voorzitter ondernemingsraad Wilma Overbeeke (28):
Sinds kort is ze voorzitter van de
ondernemingsraad van TopSails,
waardoor ze als een van de eersten
van het collectieve ontslag op de
hoogte werd gesteld. Tien jaar
werkte ze in de surfzeilen: achter
de naaimachine en als inpakster.
"Ik vond het hardstikke leuk, lek
ker dicht bij huis."
De teruggang van de surfmarkt
ging ook aan de personeelsleden
bij TopSails niet voorbij. "Je zag
dat het minder werd en nieuwe
produkten als de vliegers en de ge
weven band konden de klappen
die we kregen door verlies aan op
drachten voor surfzeilen niet op
vangen.
Sluiting van het bedrijf
had ik echter niet verwacht, maar
als de bank geen geld meer wil ge
ven, dan houdt alles op. Leuk is
het echter niet", aldus de voorzit
ter van de ondernemingsraad Wil
ma Overbeeke uit St.
Maartensdijk.
.f-
De gebouwen van TopSails aan de Nijverheidsweg in St. Maartensdijk.
De jonge directeur, die in oktober
1988 de leiding overnam van zijn
zwager J.O. ten Cate - hij overleed
na een ernstige ziekte - moest
donderdag het vervelende nieuws
over de aanvraag van het collectie
ve ontslag aan zijn personeel mee
delen. Vanaf 1983 werkt hij bij de
surfzeilenfabriek, eerst in de zeef
drukkerij, later bij de produktie-
planning.
"Het was een uiterst sombere
boodschap diè ik moest brengen",
vertelt Priem. "Voor de medewer
kers was het een forse klap, want
tot op het laatste moment was het
druk. Met kleine marges is over
werk te kostbaar, zodat we dit
voorjaar via vier uitzendbureaus
en het arbeidsbureau nog tijdelijk
personeel hebben ingehuurd: 5 tot
7 mensen. We moesten nog op
drachten afmaken, maar voor het
nieuwe seizoen, dat 1 augustus be
gint, ontbraken de orders. We wa
ren niet in staat om contracten af
te sluiten voor het nieuwe seizoen.
We konden onvoldoende aantrek
kelijke offertes maken. Het is al
tijd een strijd geweest, maar nu
moesten we zoveel water bij de
wijn doen, dat we in plaats van op
het al bestaande prijsverschil van
20% ten opzichte van het Verre
Oosten, op .30 tot 40% zouden
uitkomen."
Topsails was de laatste jaren al 4
tot 5 relaties kwijt geraakt wegens
beëindiging van de verkoop van
surfzeilen of door faillissement.
Zo stopte vorig jaar ook de He-
ma, waarvoor in St. Maartensdijk
jarenlang surfzeilen zijn ver
vaardigd.
"Via natuurlijk verloop van het
personeel en door schaalverklei
ning hebben we op die nieuwe si
tuatie ingespeeld, maar de grens is
nu bereikt. Wij hebben hier te ma
ken met kostenstijgingen, waar
door het verschil met het Verre
Oosten steeds groter wordt. De
produktie van surfzeilen is onze
hoofdactiviteit, waarmee we de
laatste twee jaar hebben kunnen
doorgaan door kwaliteit en flexi
biliteit. Daarvoor accepteerde
men de hogere prijs. Wij konden
de klanten op korte termijn - vier
weken - zeilen leveren, die vanuit
het Verre Oosten drie maanden
onderweg zijn", aldus Priem.
Met de sluiting van Topsails ver
dwijnt de laatste surffabrikant in
Nederland en wat zelfstandige on
derneming betreft, ook uit Euro
pa. In Frankrijk zit er nog een
dochtermaatschappij van de bal-
penfabriek BIC die zeilen vervaar
digt. In Nederland zijn er de
laatste drie jaar al zeven bedrijven
met surfzeilen gestopt, o.a. in
Grouw, Waalwijk, Enkhuizen,
Heiloo en Zaandam. Van de
100.000 zeilen die in 1985 nog in
Nederland gemaakt werden, kwa
men er 20.000 uit St. Maartens
dijk. In 1990 zijn er tot nu toe bij
Topsails 18.000 surfzeilen gefabri
ceerd. Daarvan was 90% voor de
export: West-Duitsland, Frank
rijk, de Verenigde Staten, België,
Zweden, Griekenland en Spanje.
De produktie gebeurde in feite
voor de vervangingsmarkt, want
de groei was eruit. De jongste sur
fers begonnen met tweede hands
zeilen, waarvan ook voldoende
aanbod was. "Binnen Nederland
hebben wij een vrij actieve rol
gespeeld in stimulering van de
surfsport", concludeert Peter
Priem. "We hadden ook een test
team. De laatste twee maanden is
echter gebleken, dat er in de toe
komst hier geen bestaansrecht
voor de surfindustrie is."
"Sluiting van TopSails geeft aan,
dat we ons ondanks het lage werk
loosheidspercentage moeten blij
ven inzetten bij het werven van
nieuwe bedrijven", zegt wethou
der J. Versluijs.
"De argumenten die de directie
van TopSails aanvoert, geven dui
delijk aan, dat er voor de surfzei-
lenindustrie geen redding meer
mogelijk is. Het bedrijf heeft in
samenwerking met de financiers
zelf genoeg geprobeerd. De 42 van
TopSails en de 12 van Meijer in
Scherpenisse onderstrepen, dat we
wakker moeten blijven en ons
blijvend dienen in te spannen om
nieuwe arbeidsplaatsen te schep
pen. De 12 mensen die bij Meijer
in Scherpenisse werkten en naar
de hoofdvestiging in Kruiningen
zijn gegaan, beschouw ik ook als
een verlies voor Tholen. Dat geldt
ook bij de nutsbedrijven PZEM
en WMZ. Bij personeelsmutaties
vraagt men toch mensen die niet
de langere woon-/werkafstand
hoeven te overbruggen."
Hoewel het in sommige branches
heel moeilijk is om personeel te
krijgen(o.a. de metaalsector) kun
nen we moeilijk selectief te werk
gaan bij onze werving.
We moeten
wel het meeste zien te doen voor
de probleemgroepen op de ar
beidsmarkt: herintredende vrou
wen en 'ouderen'(boven de 40
jaar) met een lage opleiding. We
hebben nu contacten met bedrij
ven die goed passen bij dit aan
bod. Hopelijk krijgt daarvan wat
gestalte, maar we juichen pas als
er een handtekening is gezet", al
dus de wethouder.
De surfzeilenfabriek nog in vol bedrijf tijdens een bezoek van het
gemeentebestuur en het bestuur van het Overleg Orgaan In
dustrie Tholen in februari 1987.
Overtollige naaimachines had
TopSails de afgelopen twee jaar al
verkocht aan jachtzeilmakerijen.
Volgens Priem is het niet mogelijk
om in St. Maartensdijk over te
schakelen van surfzeilen op jacht-
zeilen. "Dat is toch een specifiek
proces. Onze produktie lijkt veel
meer op de kledingconfectie."
"De plaatsingsmogelijkheden
voor het personeel van TopSails
zijn vrij goed. Daar zijn we echt
niet zo bang voor", zegt dhr. Van
Baaien van het arbeidsbureau in
St. Maartensdijk. Hij heeft al
aanvragen gekregen van bedrijven
uit Poortvliet, St. Maartensdijk
en Bruinisse. "Ik zeg niet dat de
herplaatsing voor de volle hon
derd procent lukt, maar er is veel
werk op dit moment. Wie gemoti
veerd is, hoeft echt niet lang thuis
te lopen. De vraag geldt niet voor
alle branches, in de kantoorsector
zijn er weinig vacatures, maar
voor inpakwerk e.d. juist veel.
Overigens vergt de ontslagproce
dure zijn tijd. Opzegtermijn, leef
tijd, diensttijd, c.a.o. spelen
allemaal een rol, zodat het nog
wel even kan duren voordat alles
rond is. Wanneer de economische
trend echter zo aanhoudt, ver
wachten we bij de herplaatsing
van de 42 mensen van TopSails
geen problemen", aldus de
woordvoerder van het arbeidsbu
reau in St. Maartensdijk*.
Gaastra Zeeland, zoals het bedrijf
toen heette, was een volledig
zelfstandig bedrijf. In Sneek was
moeder Gaastra gevestigd, die in
Hongkong een hele vette dochter
had. Die slokte uiteindelijk de
moeder uit Sneek in 1985 op. Tus
sen de nieuwe moeder in Hong
kong en Gaastra Zeeland
ontstonden verschillen van in
zicht, waardoor het bedrijf in St.
Maartensdijk medio 1985 de
naam wijzigde in Topsails Zee
land. Topsails in Dordrecht was
een klant van Gaastra Zeeland en
toen het bij TopSails niet goed
ging, werd de handelsnaam ge
kocht. Voor opslag van gereed
produkt bleek de fabriek te zijn,
zodat er in 1986 ruimte in het be
drijfsverzamelgebouw werd ge
huurd. In 1988 werd de huur
opgezegd.
De grote ommekeer vond plaats in
het seizoen 1987. Marktverzadi-
ging en overproduktie in de surf-
branche waren de twee
voornaamste factoren voor een
felle prijzenoorlog. Algemeen
werd echter verwacht, dat de re
cessie van beperkte duur zou zijn.
Niets bleek minder waar en een
groot aantal surfproducenten en
handelaren was genoodzaakt de
activiteiten te stoppen. Alleen al
in Nederland verdwenen zeven
surfzeilmakerijen.
Die marktontwikkeling had de
nodige gevolgen voor TopSails.
Om de overlevingskansen te ver
groten, werd een ingrijpende reor
ganisatie in gang gezet:
schaalverkleining, drastische be
zuinigingen en ontwikkeling van
nieuwe produkten en markten.
De produktie van vliegers voor
sport- en Stuntvliegers was er één
van. Het was seizoenwerk voor de
top van de markt, de duurdere
produkten. Nederland en Duits
land waren de afnemers; TopSails
was bezig met België. Men bleef
voorzichtig om overschatting te
voorkomen.
Daarnaast begon dhr. Priem sr.
met de produktie van geweven
band, wat op dezelfde machines
als de surfzeilen kon gebeuren.
Het was vulling van lege uren. Van
het geweven band werden span- en
sjorbanden, halsters en kofferrie
men voor o.a. Martin Air ge
maakt. TopSails deed alleen de
produktie, de verkoop deed een
ander bedrijf. De artikelen waren
allemaal voor de binnenlandse
markt bestemd.
De reorganisatie leek succesvol.
Na twee forse verliesjaren kon
1989 weer positief worden af
gesloten. Bovendien leek de surf-
branche te stabiliseren, zodat 1990
vol optimisme werd ingeluid. De
vreugde bleef echter beperkt tot
dit voorjaar. De hele branche lijdt
opnieuw aan zelfoverschatting,
zodat de prijzenoorlog andermaal
in alle hevigheid is losgebarsten.
Het einde is nog niet in zicht,
want om hun concurrentiepositie
te verstevigen, vluchten de groot
ste producenten vanuit Hongkong
naar nog goedkopere produktie-
landen als China, Thailand en Sri
Lanka.
Aan de toekomst van TopSails
Zeeland als Europese surfzeilen-
producent komt daarmee defini
tief een einde. De prijsverschillen
hebben het bestaansrecht aan
TopSails volledig ontnomen. Me
de gezien het feit dat de overige
activiteiten(vliegers en geweven
band) onvoldoende mogelijkhe
den bieden om de teruggang in de
surfafdeling op te vangen, kan
aan een volledige stopzetting van
de bedrijfsactiviteiten volgens de
directie en aandeelhouders van
TopSails niet worden ontkomen.
In St. Maartensdijk werden tij
dens dat topjaar 40.000 surfzeilen
gemaakt. Toen de vraag terugliep,
verminderde het produktieperso-
neel via natuurlijke afvloeiing.
Voor een kantoorbediende moest
er op economische gronden een
ontslagvergunning worden ge
vraagd.
Bij het arbeidsbureau is nu voor
alle 42 medewerkers ontslag ge
vraagd. Zo'n 75% bestaat uit
vrouwen, vanwie éénderde in deel
tijd werk. De 25% mannen heb
ben een volledige baan. Onder de
laatste groep zijn twee medewer
kers die al 14 jaar in dienst zijn,
sinds het begin van de surfzeilen-
produktie in 1976.
De personeelsleden van TopSails
komen uit alle zeven woonkernen
op het eiland Tholen. Met be
staande orders is er na de vakantie
nog tot eind augustus werk. Di
recteur P.J. Priem hoopt, dat er
geen paniekreactie bij de klanten
ontstaat, anders zou het plan dat
is gemaakt voor sluiting van het
bedrijf en de afvloeiingsregeing
voor het personeel, in gevaar kun
nen komen.
PRINS REINIERSTRAAT 3 STEENBERGEN TELEFOON 01670-64561
Met als thema 'Mooi Tholen voor
uw vakantie' organiseert de streek
VVV Eiland Tholen een foto
wedstrijd. Iedereen (uitgezonderd
vakfotografen en zij die be
roepsmatig fotograferen) kan
daarvoor zwart/wit- of kleurenfo
to's en dia's insturen. Te winnen
zijn VVV-geschenkenbonnen ter
waarde van 150, 75 en 50 gulden.
De jury bestaat uit drie Thoolse
fotografen: C. Poot uit Sint-
Maartensdijk, A. Goedegebuure
uit Sint-Annaland en P. Kooien
uit Tholen.
De inzendingen moeten uiterlijk
30 september binnen zijn bij het
VVV-kantoor, Haven 10, 4695 CP
Sint-Maartensdijk. Het aantal in
zendingen per deelnemer is onbe
perkt; elke foto moet zijn
voorzien van naam en adres van
de inzender, alsmede van het aan
tal ingezonden exemplaren. Foto's
moeten onopgeplakt worden inge
leverd. Ingezonden foto's worden
eigendom van de VVV, die ze kan
gebruiken voor publicatie en pro
motiedoeleinden. De jury be
houdt zich het recht voor om -
wanneer de kwaliteit onvoldoende
is - niet alle prijzen toe te kennen.
Havenschap. Op de voordracht
voor de benoeming tot directeur
van het Havenschap Vlissingen
staat als eerste ir. A. de Best te Ka-
pelle, thans hoofd bureau water
beheer en project-coördinator
WOV bij provinciale waterstaat.
Tweede op de voordracht is drs.
M.E. van Berckel te Santpoort, nu
commercieel adjunct-directeur
van het gemeentelijk havenbedrijf
in Amsterdam. De raad van
bestuur benoemt de nieuwe direc
teur op 29 augustus.
Toen Kees die voormiddag naar zijn gewoonte aan het huis aan de Ach
terweg kwam vond hij alle deuren dicht en niemand thuis. Hij reed di-
recht naar het huis van Hendriens ouders, en daar hoorde hij het
verhaal dat zijn vader al vroeg vertrokken was naar zijn zeggen naar
zijn zwager. Kees zei ook maar zoiets van, nou dan zal dat wel onver
wachts opgekomen zijn, maar Hendrien vond het toch ook maar heel
vreemd dat zijn eigen zoon daar ook niets van wist. Kees dacht er in
middels wel het zijne van. Ze hadden al allerlei plannen onder ogen ge
had, maar ze vonden het toch veelte riskant om Gilles en Theo er op
af te laten gaan. Die jongens waren op een leeftijd dat je zeker niets
moest doen dat de Duitsers niet welgevallig was. Carla hadden ze al eer
der verboden om er zich actief mee te bemoeien, hoewel die inmiddels
wel contact gekregen had met verzetskringen in de regio waar Jan ge
pakt was. Maar ook mevr. Drijfhout had haar afgeraden daarheen te
komen, en zij had haar verzekerd dat er alles aan gedaan werd om de
jongens vrij te krijgen. Hoe het allemaal gegaan is, dat zal altijd een
geheim van een paar mensen blijven, maar een feit is dat drie dagen la
ter Jan van der Linde met de laatste bus weer op het dorp aankwam.
Hij was de enige passagier en dat vond hij wel goed, hij had geen be
hoefte aan gezelschap nog minder aan praten. Voordat hij naar bed
ging knielde hij voor zijn bed en stortte zijn uit hart uit voor Hem, die
hem op deze weg geleid en bewaard had, en smeekte om bewaring van
Hem, die hij op deze dag als het ware uit de dood had terug gekregen.
Tot het station in de stad had hij samengereisd met een jongeman met
een snor en een donkere bril op. Hij had een persoonsbewijs waarop als
beroep hulpprediker stond. Hij was aan 't station opgehaald door de
smid waar Theo nog altijd knecht was. Daar bleef hij die nacht. Wat
genoten de jongens dat ze na zo'n lange tijd elkaar weer ontmoetten,
maar toch het gesprek vlotte niet erg. Theo merkte wel aan Jan dat hij
de laatste weken eigenlijk te veel had meegemaakt en dat er ook te veel
was dat hij ook aan zijn beste vriend niet kon vertellen. Zij moesten bei
de nog weer denken aan die avond in de jeugdherberg en aan de woor
den van de vader van de jeugdherberg, die toen tegen hen zeide, denk
er wel om jongens als deze mensen het voor het zeggen krijgen dan is
het met je vrijheid gedaan, en hoe jong ze ook nog waren ze hadden
het al aan den lijve ervaren.
De volgende avond moest Koos Janse weer eens weg, maar beloofde
Mientje dat het niet laat zou worden. De politieagent die die avond op
de brug stond voor controle was een goed kerks man die er niet over
prakkezeerde om een hulpprediker een strobreed in de weg te leggen. In
middels had Jan van der Linde Kees en Jaantje op de thuiskomst van
hun zoon voorbereid. Wat een weerzien is dat geworden. Koos bracht
hem tot aan de achterdeur, die op het afgesproken klopteken geopend
werd. Hij trok zich toen maar vlug terug, dergelijke taferelen kon hij
maar moeilijk verwerken en hoe eerder hij terug was bij Mientje hoe
beter. Elke avond tijdens de afwezigheid van van der Linde ging Hen
drien even naar het huis om de luiken te sluiten en de volgende morgen
ging ze weer even en deed alles weer open. Dat ging nu al een paar da
gen zo en verwonderde haar eigenlijk toch dat hij zo lang weg
bleef.Maar de vierde morgen nadat hij vertrokken was vond zij hem
monter en wel in zijn stoel zitten. Het had allemaal wat langer geduurd
dan hij had gedacht, zei hij. Maar och het ging weer redelijk goed met
zijn zwager en hij was toch maar weer blij dat hij thuis was, want het
was toch maar niks dat reizen in deze tijd en dan nog in de winter. Hij
hoopte voorlopig maar niet meer van huis te moeten, 's Voormiddags
kwam Kees ook weer eens langs om eens poolshoogte te nemen of vader
nog niet terug was. Die kwam toen natuurlijk ook direct binnen en het
viel Hendrien op dat ze wel zo gewoon mogelijk deden, ze praatten ook
wat over die zwager, maar zij vond dat er toch een geheimzinnige sfeer
was en bij het weggaan hoorde zij van der Linde zeggen: "ik kom van
middag wel even naar de boerderij, het is lekker weer voor de tijd van
het jaar, dat is een mooi kuiertje", 's Middags wandelde hij naar de
boerderij en hij was weer volop op tijd terug voor het avondeten. Ook
Hendrien was blij dat hij weer terug was. Haar leven was er helemaal
op ingesteld om voor de oudere man te zorgen, en het was eigenlijk zo'n
dankbare man. Zoals nu ook, hij zat zo genoeglijk zijn pijp te roken
-hij had nog altijd goede pijptabak- en dan kon hij zo gezellig vertellen.
De volgende middag na het eten pakte hij zijn stok en zei tegen Hen
drien dat hij nog een eindje ging lopen. Hij stapte weer naar de boerde
rij. Toen hij na een poosje binnen was verscheen Jan ook en gaven
elkaar een hand, maar over wat de afgelopen dagen gebeurd was werd
met geen woord gesproken. Voordat opa weg ging zei hij tegen Jan: "Ik
zou nu hier het einde maar afwachten". Daar was natuurlijk in gezins
verband inmiddels ook al druk over beraadslaagd. Na de eerste blijd
schap over de behouden thuiskomst van Jan hadden ze overwogen hoe
het nu verder moest. De Gestapo zou natuurlijk met alle middelen pro
beren de ontsnapte gevangenen weer op te sporen, en hun methoden
waren niet mals dat was genoegzaam bekend. Maar men had van de on
dergrondse in de Wieringermeer wel begrepen dat de kans dat men Jan
thuis zou zoeken niet groot was. Hij was onder een andere naam opge
pakt en ondanks zware verhoren en mishandelingen hadden ze zijn wa
re naam niet te horen gekregen. Hij had nu weer een ander
persoonsbewijs en ook aan zijn gedaante was het nodige veranderd, zo
dat hij weinig risico liep ontdekt te worden en bovendien op een wat af
gelegen boerderij zoals hier hoefde je ook niet zo gauw ontdekt te
worden. Het nadeel was dat in zo'n kleine gemeenschap elke nieuweling
direct opvalt en dat betekende voor Jan dat hij zich overdag altijd schuil
moest houden. Alleen 's avonds ging hij wel eens een eindje lopen. Hij
wist ook niet hoe lang hij dit vol kon houden. Maar iedereen vond het
toch maar het beste dat hij voorlopig thuis zou blijven. Ze dachten ook
allemaal dat het nooit lang meer kon duren, wellicht kon hij dan toch
het einde van de oorlog thuis afwachten.
Toen dat allemaal net achter de rug was kwam er een nieuwe klap, die
heel hard aankwam. Op een middag in februari ging de omroeper met
de bel door het dorp. Op alle dorpen van het eiland was er nog iemand
die mededelingen, die voor de dorpsbewoners van belang waren, mon
deling bekend maakte. Hij had een bel bij zich en begaf zich lopend
naar het einde van het dorp en riep daar zijn boodschap uit nadat, hij
door de bel de mensen opgewekt had om te luisteren. Elke keer liep hij
dan weer een eindje verder en dan herhaalde de ceremonie zich. Het
was dikwijls dezelfde persoon die ook aanzegger was bij sterfgevallen.
WORDT VERVOLGD
