Vervangsmarkt in de landbouw is
groot en .nog meer bedrijfspoten
BBA wil elk half uur een bus naar St. Maartensdijk
Ellen van der Wal nieuwe
kandidaat Thoolse PvdA
eiland
bewoners
Prof.dr. Arie van der Zwan opent Overveld Mechanisatie
Opvolger J de Bres bij handhaving vijf zetels
Donderdag 28 december
EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
7
De vervangingsmarkt van trekkers en landbouwma
chines is op zich al groot en wanneer je daarnaast nog
uitbreiding krijgt, dan zit je op winst. Prof.dr. Arie
van der Zwan zei dat vrijdagmiddag bij de officiële
opening van Overveld Mechanisatie Tholen. Door de
verlichting van een reclamezuil bij het nieuwe bedrijf
aan de Nijverheidsweg in St. Maartensdijk te ontste
ken, was de opening een feit.
Eenzijdig
Veel opener
Netwerk
Wethouder Versluys tijdens slecht bezochte burgeravond
Met ingang van de nieuwe dienstregeling 1990 zal lijn 107 van Bergen op Zoom
naar Stavenisse tot Sint-Maartensdijk elk half uur gaan rijden (buiten de spitsuren
onderhoudt de vervoersmaatschappij BBA een uurdienst op deze lijn). Het ge
meentebestuur van Tholen en de BBA zijn dat onlangs overeengekomen.
Ellen van der Wal-Vermeulen(37) uit St. Annaland wordt bij een gelijkblijvend ze
teltal het nieuwe raadslid voor de PvdA in de gemeenteraad van Tholen. Zij volgt
Jan de Bres(71) St. Maartensdijk op, die zich niet meer herkiesbaar stelt.
Zinvol bestaan
Veegmachine
Toontje hoger
Broedende kip
Openingstijden
Zwembad
Bewondering
25 vrouwen
Op koers
Vier nieuwelingen
door j. van der slikke
Met een vloeroppervlak van 1500
m2 en een buitenterrein van ruim
2500 m2 kunnen de zeven perso
neelsleden goed uit de voeten. Er
is een optie van twee jaar op een
aangrenzend stuk bouwgrond van
4400 m2 en in die periode wil
Overveld groeien van zeven naar
vijftien medewerkers.
Van der Zwan noemde het ver
standig om naast de landbouw
mechanisatie andere poten in het
bedrijf op te nemen als de machi
nebouw en bandenhandel.
"Elk onderdeel moet omzet ha
len, maar dat kan alleen door on
verwoestbaar optimisme, heel
hard sjouwen en overtuigings
kracht naar de klant. Wie op die
peilers kan steunen en een goede
neus heeft voor waar handel zit,
redt het wel. Aan optimisme
schort het niet bij de eigenaren.
Er is al grond voor uitbreiding in
optie. Geen gebrek aan durf dus,
maar laten ze het hopelijk niet
overdrijven. Overigens heb ik
respect voor zulke initiatieven,
want daarvan moet de samenle
ving het hebben. De Thoolse ge
meenschap kan ik dan ook
feliciteren met deze aanwinst.
Overveld Mechanisatie Tholen,
behouden vaart toegewenst."
Gemeentevoorlichter F.A.P.M.
Bakx was door Overveld - in zijn
vrije tijd - gevraagd om als cere
moniemeester op te treden en hij
verwelkomde de sprekers en vele
gasten in Haestinge. Bakx intro
duceerde de drie eigenaren: J.C.
van Overveld van de gelijknamige
machinefabriek met 70 perso
neelsleden uit Hoogerheide, J.M.
Pasman van het landbouwmecha-
nisatiecentrum ZHE te Maasdam
en A.J. Slager, voormalig horeca
ondernemer, schapenhouder en
sinds maart 1985 mede-eigenaar
van het landbouwmechanisatie-
centrum Tholen in het bedrijfs
verzamelgebouw te St.
Maartensdijk. "De wonderlijke
carrière van Toon Slager", merkte
Bakx op.
Hij noemde Overveld Mechanisa
tie Tholen een 'min of meer nieuw
Thools bedrijf'. In het bedrijfs
verzamelgebouw was ook Pas
man, samen met Slager, al bij de
onderneming betrokken, zodat
Van Overveld er als nieuweling bij
kwam. "De kennis, visie en werk
lust van die drie staat borg voor
een succesformule", aldus de cere
moniemeester.
Van der Zwan, die het een grote
eer vond om het bedrijf van zijn
zwager Toon Slager te kunnen
openen, schetste in zijn toespraak
de gewijzigde economische om
standigheden in Zeeland. "Zo'n
25 jaar geleden moest Zeeland
nog opengelegd worden en sinds
die tijd is de provincie ziender
ogen veranderd. Voor de een was
het een schrikbeeld: aantasting
van de eigen aard en identiteit,
voor de ander betekende het delen
in welvaart en vooruitgang.
Zeeland was heel sterk georiën
teerd op de landbouw en dat was
een eenzijdige economische situa
tie. Er waren weinig bedrijven met
uitstraling naar buiten: de Schelde
in Vlissingen, Zeelandia in Zierik-
zee, de machine- en apparatenfa-
briek Goes en de kanaalzone in
Zeeuws-Vlaanderen. Dat was een
uitzondering met hoge investerin
gen in de industrie.
Het Sloegebied kwam erbij, maar
daar was nogal wat tegenstand.
De Zeeuwen waren er cynisch
over, maar het is nu een realiteit
en het draagt bij tot de geringe
werkloosheid in deze provincie.
Zeeland is 25 jaar later een tik
keltje minder anders dan de rest
van Nederland. Je hoort ook plat
Rotterdams naast Zeeuws. Deze
provincie is meegegaan met zijn
tijd en is veel opener en moderner
geworden.
De directe werkgelegenheid in de
landbouw is geweldig teruggelo
pen door rationalisatie en specia
lisatie. De arbeidsproduktiviteit is
echter geweldig gestegen. Het is
eigenlijk een klein wonder, dat de
uitstoot van personeel uit de land
bouw zo goed opgevangen is.
Toerisme en recreatie vormen nu
een heel belangrijke bron van
nieuwe werkgelegenheid. Naast de
projecten in het Sloegebied is de
dienstverlening heel sterk ge
groeid, maar een zeer belangrijk
deel van de werkgelegenheid is ge
schapen in bedrijven als Overveld
Mechanisatie Tholen."
Van der Zwan stelde, dat de land
bouw is verplaatst van het land
naar de fabriek. "De aan de land
bouw gebonden werkgelegenheid
is heel sterk toegenomen: loonbe
drijven, veilingen, handelsonder
nemingen. De landbouw is
fabrieksmatig geworden, geln-
dustialiseerd. Het is een bijzonder
uitgekiend en op elkaar inwerkend
geheel. Een netwerk van dienst
verlening, een bijzonder fijnma
zig geheel, zoals het landschap
van Zeeland.
Overveld Mechanisatie Tholen is
klein, maar qua investering en ge-
Aan de Nijverheidsweg in St. Maartensdijk werd met het ontsteken van de verlichting in een grote
reclamezuil het nieuwe landbouwmechanisatiebedrijf Overveld officieel geopend.
Prof.dr. Arie van der Zwan en zijn zwager Toon Slager met op de achtergrond gasten bij de opening van Overveld Mechanisatie Tho
len.
Dat deelde wethouder J. Versluijs
van welzijn mee tijdens de burger
avond voor inwoners van de ge
meente Tholen die zich in 1989 op
Tholen hebben gevestigd. De wet
houder hield nog wel een slag om
de arm omdat nog niet alle be
trokken partijen hun fiat aan de
halfuursdienst hebben gegeven
maar hij verwachtte dat de rege
ling begin volgend jaar van kracht
zou kunnen worden.
De wethouder beantwoordde hier
mee één van de vragen van de
nieuwe inwoners over het open
baar vervoer van en naar de ver
schillende kernen. Vooral in de
avonduren en op zondag is het
busvervoer beperkt, zo werd door
verschillende inwoners op
gemerkt.
Een van de aanwezigen vroeg of
het mogelijk zou zijn een avond
bus in te stellen om in Bergen op
Zoom uit te kunnen gaan. Deze
zou 1 keer per week op vrijdag- of
zaterdagavond Tholenaren van en
naar Bergen moeten vervoeren.
Burgemeester H.A. van der Mun-
nik erkende dat het niet eenvoudig
is om 's avonds met de bus uit te
gaan: "Het is bepalend voor alle
plattelandsgemeenten in ons land.
Het aanbod is zeer beperkt waar
door er minder bussen ingezet
worden. Het is vervelend voor
mensen zonder auto." Voor een
buurt- of belbus (die op afroep
rijdt) is volgens burgemeester
geen plaats: "Die rijdt alleen
door dorpen waar geen geregelde
busdiensten komen. Dat is hier
wel het geval."
De burgeravond vlak voor de
kerstdagen werd mhtig bezocht.
Van de ruim 200 uitnodigingen
ontving de gemeente zo'n 70 kaar
ten terug van inwoners die aan
kondigden de avond te bezoeken.
In totaal kwamen er slechts 32
bouw middelgroot. Het wordt ge
dragen door drie aandeelhouders:
Van Overveld, die hier een voor
uitgeschoven post heeft, Pasman
die op de Zuid-Hollandse eilan
den actief is en Toon Slager, die
voor het autenthiek Thools ele
ment zorgt. Drie ondernemers
hebben de handen ineen gesla
gen."
Van der Zwan schetste de onder
neming als een driehoek met de
klanten en gebruikers die over de
toekomst van het bedrijf beslis
sen, in de top en de werknemers,
eigenaren en ondernemer aan de
basis.
De professor noemde Overveld
Mechanisatie Tholen 'een regel
rechte aanwinst voor de klanten'.
"Een storing in het hoogseizoen
betekent voor landbouwers of
loonwerkers een regelrechte der
ving van inkomsten, dus is effec
tieve service vlakbij beschikbare
onderdelen van groot belang."
Van der Zwan stond ook stil bij de
rol van het personeel bij een klein
bedrijf. "Werk biedt mensen een
zinvol bestaan. In kleine bedrijven
wordt harder gewerkt en minder
rond gehangen dan bij grote on
dernemingen, waar allerlei vlucht-
mogelijkheden zijn. Medewerkers
in kleine bedrijven vormen meer
een onmisbare schakel en zij heb
ben ook een grotere verantwoor
delijkheid. Dat is dan ook de
drijfveer voor mensen om bij klei
ne bedrijven te gaan werken.
De directeur moet daar ook van
alle markten thuis zijn, maar met
name ook op de omzet letten. De
verkoop is belangrijk en als dat
allemaal goed gaat, is dat een
bron van voldoening. Je ziet de di
recteur dan zo trots als een pauw
door het bedrijf lopen. Soms is de
mensen naar het gemeentehuis in
Sint-Maartensdijk.
Een bewoner uit het stadje Tholen
vroeg of er 's maandagmorgens
iets aan de rommel kon worden
gedaan die in het weekend op de
markt wordt achtergelaten. De be
woner vroeg of er een veegmachi
ne ingezet kon worden of iemand
van de buitendienst die de rommel
aan zou kunnen vegen.
Wethouder L.J. Koopman noem
de de kwestie een zaak voor de be
trokken horecabedrijven. "Gaan
we dat op Tholen doen, dan moe
ten we ook naar Oud-Vossemeer.
We kunnen niet naar alle kernen
toe." Koopman herinnerde het
college eraan dat de dienst open
bare werken geen veegmachine
mocht aanschaffen omdat zo'n
apparaat te duur zou zijn.
onderneming echter ook een bron
van zorg.
Toon Slager zal zich nu moeten
bewijzen en om te slagen, is niet
in de eerste plaats kennis nodig.
Fantasten kunnen in deze wereld
nog een heel eind komen, maar
bij Overveld Mechanisatie Tholen
is goed gerekend en de verschillen
de poten van het bedrijf vormen
het zout in de pap", zei prof. Van
der Zwan.
Burgemeester H.A. van der Mun-
nik zei mede trots te zijn op dit
bedrijf. "Het gemeentebestuur
begroet uw onderneming, die pri
ma past op de Thoolse arbeids
markt." Hij vond het 'een goede
greep' van de drie aandeelhouders
om samen dit bedrijf op te zetten.
"De beslissing bij Toon Slager
was gauw genomen: vanaf nu
geen toontje lager, maar eentje
hoger, zei Toontje Slager", merkte
de burgemeester onder veel hilari
teit op.
Hij was 'zeer onder de indruk'
van het bedrijf van dhr. Van Over
veld in Hoogerheide. "De kracht
van de bedrijfsleiding bij Van
Overveld en de inbreng van Pas
man die zijn sporen in deze bran
che ruimschoots heeft verdiend
geven, met de plaatselijke inbreng
van Slager, goede garanties voor
een voorspoedige groei. Uw hob
by als schaapherder moet u opge
ven, maar uw kwaliteiten als
hoder wekken goede verwachtin
gen voor dit nieuwe bedrijf, dat
voor het welslagen in elk geval van
drie stevige fundamenten is voor
zien."
De burgemeester noemde de huis
vesting een fraaie, waardige invul
ling van het industrieterrein. "Het
Kritiek kwam er op de ope
ningstijden van het gemeentehuis.
Een van de aanwezigen zei dat de
ze te beperkt zijn. "Je moet er een
vrije dag voor nemen om er te
recht te kunnen." Burgemeester
Van der Munnik zei het volstrekt
niet eens te zijn met CNV-
voorman L. Phernambucq tijdens
de subdistrictsraadsvergadering in
Poortvliet. De districtsbestuurder
noemde de beperkte openstelling
van het gemeentehuis "ouder
wets". "In de middaguren moeten
er een heleboel zaken afgehandeld
worden. Als het echt noodzakelijk
is, kan er altijd een afspraak wor
den gemaakt."
Een bewoner uit Sint-
Maartensdijk pleitte voor een
overdekt zwembad op Tholen en
gaf de gemeentebestuurders een
hint om het tot verkiezingsinzet te
maken. Verder,stelde de spreker
vast dat er meer gedaan zou kun
nen worden om inwoners afkom
stig uit andere landen taalles te
laten volgen op Tholen in plaats
gemeentebestuur is met name ook
blij met vestiging van het bedrijf
in St. Maartensdijk, want daar is
versterking noodzakelijk."
Hij wees nog op het bedrijfsverza
melgebouw, waar Slager en Pas
man samen begonnen zijn. "Dat
bedrijvencentrum heeft een
broedkamerfunctie op de weg
naar eigen huisvesting. We zijn
nog met iemand in bespreking,
maar broedende kippen moet je
niet storen. In elk geval is dat een
verheugende ontwikkeling en het
bedrijvencentrum was een goede
greep, maar er zijn ook wolkenvel
den, met name op het platteland.
De werkloosheid op Tholen daal
de weliswaar van 25 naar 6.8%,
maar de regeringsmaatregelen
voor verkorting van het
woon/werkverkeer zien we met
enige zorg tegemoet. We zitten
echter niet bij de pakken neer.
Eerder dit jaar zei prof. Van der
van in Bergen op Zoom. Op de
burgeravond hadden meer inwo
ners met een andere nationaliteit
dan de Nederlandse aanwezig
kunnen zijn wanneer in de uitno
diging meer aandacht aan de taal
van de desbetreffende mensen zou
zijn besteed. Verder pleitte de
spreker voor een ontmoe
tingsplaats voor AOW'ers en
langdurig werklozen. Het ge
meentebestuur nodigde de spreker
uit om een en ander verder te
bespreken.
Eén van de twee Somalische asiel
zoekers uit Oud-Vossemeer richtte
zich tot het gemeentebestuur (in
het Engels). Hij wees ook op de
taalproblemen die zij ondervin
den in hun contacten met de Ne
derlandse samenleving. De
vluchteling stelde dat 1 dag per
week Nederlandse les volgen niet
voldoende is om goed Nederlands
te leren spreken. Hij vroeg het col
lege daar aandacht aan te willen
besteden. Burgemeester H. van
der Munnik wees erop dat de mo
gelijkheden van de gemeente in
deze beperkt zijn. "Ik kan niets
toezeggen maar we zullen zien of
er meer mogelijk is."
Zwan, dat zuidwest Nederland
een gunstige ontwikkeling tege
moet gaat. Je zou willen, dat Roo
sendaal en Bergen op Zoom hun
cultuurverschillen opzij zetten om
de boot niet te missen", zei de
Thoolse burgemeester.
Dhr. A.F. Kieft, directeur van Ce-
have in Veghel, zei Overveld te be
nijden. "Sinds 20 jaar loop ik om
Tholen heen als een hete brij. We
vonden het te kleinschalig, we za
gen er geen brood in. In een be
wonderenswaardige
samenwerking bent u er echter wel
in geslaagd."
Hij hield de drie eigenaren voor,
dat handel drijven eigenlijk oor
log voeren is. "Een offensieve ac
tie tegen de concurrentie, daar
waar ze zwak is. Alle sterke pun
ten zijn in uw onderneming vere
nigd en Fiat met een Fendt
agentschap leidt tot een leidingge
vende positie in de landbouw. In
de praktijk is gebleken, dat de ver
trouwensband tussen boeren en
hun leverancier groot en belang-
Op de concept-kandidatenlijst is
wethouder Piet van Schetsen weer
lijsttrekker met de zittende
raadsleden Chiel van der Linde
als tweede, Sjaak Moerland als
derde en Jannie Snoep als vierde.
De leden moeten de kandidaten
lijst in januari nog definitief vast
stellen, nadat ze 26 mannen en
vrouwen op de voordracht hadden
geplaatst. Daarvan stuurden er 7
geen bereidheidsverklaring in,
waardoor er 19 mensen overble
ven.
De vertrouwenscommissie, be
staande uit statenlid Harm Vene-
kamp(voorzitter), Jaap Kloet,
Joke v.d. Donker en afdelings
voorzitter Jac van Akkeren, stelde
de volgorde vast.
"De uitspraak van het PvdA-
congres om te streven naar mini
maal 25% vrouwen in de gemeen
teraad, brengen we met de
voordracht van Ellen van der Wal
op de vijfde plaats in de prak
tijk", zegt voorzitter Van Akke
ren. "Dan moet er natuurlijk wel
kwaliteit aanwezig zijn en dat is
zeker het geval."
Eigenlijk was Jaap Kloet voor
bestemd om de voetsporen van
zijn vader in de gemeenteraad te
volgen. Hij stond vier jaar gele
den zesde en zou een plaats opge
schoven zijn, als hij niet voor die
eer bedankt had. Kloet haakte af
omdat hij het raadslidmaatschap
niet verenigbaar achtte met zijn
functie als directeur van de wo
ningstichting Beter Wonen.
Daarmee viel ook de kandidaat
uit St. Maartensdijk weg, het
grootste PvdA-bolwerk op Tholen
met 892 stemmen in 1986. Daar-
rijk is. Uw sociale functie wordt
hoe langer hoe belangrijker."
Kieft bood Slager een beeldje aan
van twee boeren die met handje
klap de handel symboliseren.
Namens het personeel sprak Jaap
Hage, sinds 1985 in dienst bij Sla
ger. Hij merkte op, dat de vele ge
ruchten die in maart/april de
ronde deden, nu gestalte hebben
gekregen. "We hebben een mo
dern bedrijf gekregen en dat is
een grote vooruitgang. Het was
wel een race tegen de klok", aldus
Hage, die namens het personeel
een klok en een wandversiering
aanbood.
In zijn dankwoord zei directeur
Slager trots te zijn. "Zoiets kun je
niet alleen. Ik kreeg de steun van
Pasman, vriend van het eerste uur
en Van Overveld. De Rabobank,
mijn vrouw Ria, gemeente en pro
vincie. Beide overheden gaven ons
het volle vertrouwen en een rug
gesteun waarvan we dankbaar ge
bruik van hebben gemaakt. Ik
was wel eens jaloers, want de ge-
entegen staan er nu drie kandida
ten uit St. Annaland bij de eerste
vijf. "Er is echt wel naar ker
nenspreiding gekeken", zegt voor
zitter Van Akkeren, "maar zoveel
jaren na de herindeling hebben we
dat niet het zwaarste laten wegen.
Je mag verwachten, dat de
raadsleden verder kijken dan hun
eigen kern en de algemene belan
gen van de gehele gemeente die
nen."
De voorlopige kandidatenlijst van
de Thoolse PvdA telt drie nieuwe
lingen: Ellen v.d. Wal uit St. An
naland op de verkiesbare, vijfde
plaats, Adam de Haan uit St.
Maartensdijk op nummer negen
en twee mensen die de rij sluiten:
Dien v.d. Linden-v.d. Wal(secreta-
resse van de PvdA-afdeling) uit St.
Annaland' op de 18de en Tino
Brasz uit Poortvliet op de 19de en
laatste plaats.
Ten opzichte van 1986 zijn van de
kandidatenlijst verdwenen: J. de
Bres(2), J.J. Kloet(6), J.M. op den
meente heeft benijdenswaardig
goed personeel. Ook dank aan
mijn eigen medewerkers, want de
laatste maanden stond ik wel eens
kort in de kar. Dank ook aan Arie
van der Zwan, die aan deze ope
ning 'glamour en push' wilde ge
ven. Mijn liefhebberij, het
schapen houden, heb ik moeten
uitbesteden om me volledig aan
het bedrijf te kunnen wijden. Ik
hoop als kapitein het schip op
koers te houden", aldus Toon Sla
ger.
De gasten begaven zich vanuit
Haestinge vervolgens naar de Nij
verheidsweg voor de opening en
de bezichtiging van de enorme be
drijfshal. Het kantoor biedt een
prachtig uitzicht op Scherpenisse,
de geboorteplaats van Slager en
het industrieterrein. Aan de voor
kant is een showroom van 150 m2
kleinere gereedschappen en ma
chines. Achter de grote hal voor
de landbouwmachines en toekom
stige machinebouw ligt de spuit
cabine en de royale ruimte voor de
bandenhandel met een aütobrug.
Brouw(17) en J.P. de Graaf(20),
allen uit St. Maartensdijk, R.P.
van der Wal(ll) uit St. Annaland
en D.A. Lindhout(18) uit Oud-
Vossemeer.
Met zes afvallers en vier nieuwe
lingen heeft de Thoolse PvdA in
maart 1990 twee kandidaten min
der dan vier jaar geleden.
De voorlopige kandidatenlijst ziet
er als volgt uit met tussen haakjes
de plaats in 1986:
1(1) Piet van Schetsen(60), St. An
naland
2(3) Chiel van der Linde(46),
Tholen
3(4) Sjaak Moerland(41), Scher
penisse
4(5) Jannie Snoep(56), St. An
naland
5(-) Ellen van der Wal(37), St. An
naland
6(8)Bert Vermaas(51), Stavenisse
7(9) Piet van Meel(62), Oud-
Vossemeer
8(10) Henk Nieuwenhuis(46),
Tholen
9(-) Adam de Haan(61), St. Maar
tensdijk
10(7) Margreet v.d. Reydt(42),
Tholen
11(13) Dies Kaashoek(62), St.
Maartensdijk
12(19) Jack Westdorp(24), Tholen
13(12) Ad de Looze(54), Oud-
Vossemeer
14(15) Jan den Engelsman(55), St.
Annaland
15(14) Corrie van Dijke(43),
Tholen
16(21) Hans Roodenburg(44), St.
Annaland
17(16) Jelle Joosse(44), Tholen
18(-) Dien v.d. Linden(52), St. An
naland
19(-) Tino Brasz(24), Poortvliet
Hoofdstuk 8
In die jaren na de eerste wereldoorlog ging het met de landbouw aan
vankelijk goed. Vlak na de oorlag was er van alles nog schaarste en wa
ren de prijzen hoog, maar zo'n jaar of tien na de oorlag kwam de crisis.
Er waren overal overschotten van en de prijzen lagen rond 1930 op een
niveau dat er nauwelijks meer van rond te komen was. En dat kwam
zwaar aan in een gebied waar eigenlijk iedereen afhankelijk was van de
prijzen van de landbouwproducten. De landarbeidersionen die in verge
lijking met de lonen in andere bedrijfstakken toch altijd al laag waren,
gingen nog naar beneden, hoewel dit eigenlijk niet kon.
Er kwamen ook steeds meer werklozen. Die kregen een uitkering van
de gemeente. Daar moesten ze dan wel twee keer op een dag voor naar
het gemeentehuis om te stempelen. Als ze nog eens een kleinigheid bij
verdienden met wat los werk, dan moest dat opgegeven worden en dat
werd van de uitkering afgehouden. En dat was ook zo als ze nog een
klein stukje land hadden, daar werd ook voor afgehouden, hoewel daar
natuurlijk geen cent op verdiend werd.
Er waren wat werkverschaffingsobjecten, waar werklozen te werk
gesteld werden, dikwijls was dat grondwerk. Dat gebeurde met kruiwa
gens en schoppen. Zo werd er bijvoorbeeld wel eens een binnendijk af
gegraven, putten gedempt. Er waren ook wel wat grotere objecten, zoals
de ontginning van de Giethoornse polder, waar complete werkkampen
werden ingericht. De mannen moesten dan dikwijls ver van huis en
kwamen dan in weken niet thuis. De vrouwen bleven dan met de kinde
ren achter en dat gaf weer de nodige problemen met de opvoeding.
In de landbouw kwamen allerlei maatregelen tengevolge van de land
bouwcrisiswetgeving. Deze maatregelen hadden meestal de bedoeling
om producten aan de menselijke consumptie te onttrekken, door ze te
denatureren. Dat gebeurde bijvoorbeeld door er een kleurstof aan toe
te voegen. Consumptieaardappels werden met de bietenmolen vermoe-
zeld en dan aan het vee opgevoerd. Men kreeg er dan een kleine vergoe
ding voor en op die manier werd de overvoerde markt wat ontlast.
Zuivelprodukten, zoals boter, werd een merk opgeplakt en dan kon die
weer voor een gereduceerde prijs ingeleverd worden. En zo werden ook
biggen en kalveren gemerkt met een blikmerk in de oren, want alles
werd geregistreerd. Daar werden controleurs voor aangesteld. Dit waren
dikwijls boerenzoons, die ook niet aan de slag konden komen, soms
ook wel boeren die het hoofd niet meer boven water konden houden.
Veel van deze mensen waren niet erg populair bij de boeren. Dat kwam
omdat ze een controlerende taak hadden en opsporingsbevoegdheid en
bij overtredingen konden ze een procesverbaal opmaken, waarop dan
boete kon volgen. En dat in een situatie dat men toch al niet wist hoe
men de eindjes aan elkaar moest knopen. Het was natuurlijk erg afhan
kelijk van de instelling van zo'n controleur en dat was gauw genoeg be
kend, zodat men al gauw wist, die moet je voor uitkijken en dat is een
goeie. In het begin van de dertiger jaren bereikte deze crisis haar hoog
tepunt. Uit de verslagen van de landbouw citeren we de volgende prij
zen: in het jaar 1933, tarwe, richtprijs 8,54 per 100 kg., zomergerst
4,47, groene erwten 9,92, bruine bonen f 10,80, vlas 0,47 per
kg.lint, suikerbieten 10,25 per ton.
Op de Rotterdamse veemarkt waren de prijzen van slachtvee per kg. in
1933, runderen 0,57, kalveren 0,87, schapen 0,38, varkens 0,34.
De gemiddelde nettoprijs voor boter was in 1933 1,16 per kg. en de
nettoprijs van industrieel verwerkte melk met 3,2% vet bedroeg 4,5 ct.
Voljarige werkpaarden werden verhandeld van 300,- tot 400,-, an-
derhalfjarige paarden brachten 100,- tot 200,- op. Uit cijfers van een
landbouwboekhoudbureau bleek van de daarbij aangesloten bedrijven
dat de gevolgen van de crisis in 1931 het sterkst waren. Toen gaven alle
bedrijfsgroottes een verliesgevend resultaat aan namelijk van 10-20 ha.
-ƒ 34,- van 20-50 ha. -ƒ 51,- van 50-100 ha. -ƒ 30,-. In 1933 waren deze
cijfers: van 10-20 ha. 34,- van 20-50 ha. -t- f40,-, van 50-100 ha.
f44,-.
Hoewel de prijzen van de produkten in 1933 over 't algemeen lager wa
ren dan in 1931 waren de bedrijfsresultaten beter, waarschijnlijk omdat
lonen en prijzen in een langzamer tempo gedaald waren dan de prijzen
der produkten.
Juist in deze tijd kwamen Kees en Jaantje voor de keuze te staan, wat
hun oudste zoon na de lagere school moest gaan doen. Jan zelf vond
het maar moeilijk. Hij kon goed meekomen op school en voor de boer
derij had hij nu niet zo'n geweldige interesse. Aan de andere kant lokte
het hem ook niet zo aan om helemaal in de stad naar school te gaan.
Dat deed haast niemand en je werd dan zo gauw als een buitenbeentje
beschouwd en daar had hij helemaal een hekel aan. Maar zijn moeder
greep de slechte toestanden in de landbouw gretig aan om haar plannen
door te zetten.
Zij wees erop dat Jan toch altijd meer kansen had met een hogere
schoolopleiding, dan met een landbouwcursus. En dat moest Kees ook
wel toegeven. En dan, Gilles was er ook nog en die had ongetwijfeld
meer belangstelling voor het bedrijf dan Jan. Ook meester De Lange
drong er sterk op aan, dat Jan naar de HBS zou gaan. Het was één van
zijn beste leerlingen beweerde hij en met een beetje bijlessen zou hij ze
ker voor het toelatingsexamen slagen. Hij had toch al niet veel kansen
om leerlingen van zijn school naar een hogere school te krijgen. In de
eerste plaats waren er maar weinig ouders die er wat voor voelden. Het
was een behoorlijke afstand naar de stad. Het kostte dus vrij veel tijd
en moeite en als het slecht weer was, dan was de afstand ook te ver om
te fietsen. Dus moest er met het openbaar vervoer gereisd worden en
dat kostte ook weer geld en dat was zeer schaars én dat kon in veler
ogen in elk geval voor betere doeleinden gebruikt worden. Daar kwam
nog bij dat geleerdheid ook niet hoog aangeschreven stond, het maakte
maar opgeblazen mensen. En je hoeft maar rond je heen te kijken, dan
was het toch ook wel duidelijk dat die geleerde mensen dikwijls niet
veel van de kerk moesten hebben. Nu was dat in hun omgeving inder
daad ook waar, want van al wat een hogere schoolopleiding had was be
halve de dominee dan ook niemand kerkelijk meelevend. De veearts die
ging nog wel eens in de stad naar de één of andere bijeenkomst, maar
dat was te licht, daar kon je ook beter vandaan blijven.
WORDT VERVOLGD
