Wereldvreemd huis van de
toekomst is werkelijkheid
Oesters, mossels en forellen
in veerhaven van Anna Jacoba
Protestantenbond
bijeen in Tholen
K.J. Bout: natuur moet uitmaken of het zal lukken
Chriet Titulaer voor ondernemers Metaalunie in de Wellevaete
Donderdag 16 november 1989 EENDRACHTBODE, DE THOOLSE COURANT
U bent op weg van uw werk naar huis. Via de autotele
foon belt u naar de badkamer om het bad voor drie
kwart te vullen met water van 24 graden. Thuis
gekomen, staat uw dampende bad te wachten. Daarna
gaat u naar de keuken om pannekoeken te bakken. U
hoort via de computer hoeveel ingrediënten u voor
tien exemplaren moet hebben. Ondertussen bakt de
oven volgens het computerprogramma een cake, zodat
u de avond goed kunt doorkomen.
Omwenteling
Opening Nijpels
300.000 mensen
Voor 1 ton kabel
Boeken
Ingenieursgroepen
Visser KJ. Bout uit Tholen heeft er een jaar voor uit
getrokken. Dan moet blijken of hij met het kweken
van mossels en oesters door middel van zogenaamde
hangcultures en met het mesten van regenboogforel
een goed belegde boterham kan verdienen.
De 125-ste algemene vergadering van de vereniging
Nederlandse Protestantenbond wordt in Tholen ge
houden. Op 25 november komen afgevaardigden van
alle afdelingen van de vrijzinnige geloofsgemeenschap
daarvoor naar Meulvliet.
Japanse
Krabbenkreek
Energiekosten
Na 33 jaar
Energiekosten
Nader onderzoek
Dat is geen onbereikbare toe
komst, maar praktijk in een aan
tal futuristische woningen die
dienen als experimenteerplat
form.
Zo'n 80 ondernemers van het ray
on Zeeland van de Metaalunie
luisterden vrijdagmiddag in de
Wellevaete te St. Annaland ge
boeid naar de enthousiaste direc
teur van de B.V. Huis van de
Toekomst, de van de ruimtevaart
programma's op de televisie be
kende Chriet Titulaer. Na het
huishoudelijke deel van de jaar
vergadering hingen de metaalon
dernemers gedurende anderhalf
uur aan zijn lippen, die bewogen
als een raket naar de maan. Volle
dig uit het hoofd en in snel tempo
verhaalde Titulaer over nieuwe
technische ontwikkelingen.
Hij was pas terug van een reis
naar Japan, Singepore en Hong
Kong. In januari 1990 komt er een
documentaire op de t.v. van het in
telligente huis, waarvoor in Japan
opnamen werden gemaakt.
Titulaer krijgt uitnodigingen voor
wel vier spreekbeurten per dag,
maar de Metaalunie heeft als
vaste klant voorrang. Verschillen
de ondernemers van Tholen en St.
Philipsland profiteerden daar
vrijdagmiddag van. De verhalen
klonken soms heel ongeloofwaar
dig, maar werden met zoveel en
thousiasme gebracht, dat bijna
iedereen zo'n toekomst dichterbij
zag komen.
Chriet Titulaer komt uit een tuin
dersgezin in Venlo en plukte
dichtbij de aarde tomaten en au
gurken. Zijn belangstelling lag
heel ver van de aarde, de ruimte
vaart en technologie. Toch blijft
hij met al zijn futuristische denk
beelden met beide benen op de
grond staan. "Ook in het huis van
de toekomst moet je lekker kun
nen eten en slapen. In het Japanse
huis van de toekomst zie je overal
beeldschermen, maar je kunt er
niet naar de w.c. In ons huis van
de toekomst in Rosmalen gaat het
gewoon om veilig en comfortabel
wonen. Er beginnen echter in zo'n
snel tempo dingen te veranderen,
dat het moeilijk is om alles bij te
benen. Er is sprake van een om
wenteling."
Het idee voor een huis van de toe
komst ontstond in november
1987, toen Titulaer een toespraak
hield voor grote institutionele be
leggers. Het Algemeen Burgerlijk
Pensioenfonds wilde na de nega
tieve publiciteit rond de ABP-
affaire een goodwillproject: een
ABP-huis van de toekomst. In
maart 1988 bracht Titulaer daar
rapport Over uit, maar Heerlen
moest de bouwplaats worden en
dat zag hij niet zo zitten. Het
Jaarsbeursplein in Utrecht en de
Efteling leken hem beter en
tenslotte werd het Rosmalen bij
het Autotron.
"Met Dirk Lips van het Autotron
was de samenwerking op 16 juni
1988 in een halfuur beklonken",
vertelde Titulaer. "Philips en PTT
werkten mee, bouwer Intervam uit
Rijswijk en architect Cees Dam.
Op 12 september 1988 werd de
maquette gepresenteerd en 12 par
tijen ondertekenden een contract,
dat ze 7 jaar lang het aller
nieuwste van hun produkten in
het huis van de toekomst zullen
aanbrengen. Er mag geen krasje
of barstje ergens in zitten. Het
huis moet perfect zijn", aldus Ti
tulaer.
Staatssecretaris Heerma sloeg de
eerste paal en minister Nijpels
verrichtte 20 juni van dit jaar de
officiële opening. Er was toen dag
en nacht gewerkt en dankzij de
staalbouw kon er snel gewerkt
worden. Op 21 juni was de eerste
verbouwing al aan de gang, want
steeds wordt het nieuwste van het
nieuwste aangebracht.
Er is milieuvriendelijk gebouwd
door recycling-materiaal te ge
bruiken. Waren de kosten in de
oorspronkelijke opzet 1 1/2 mil
joen gulden, later werden de
bouwkosten 4 1/2 miljoen en uit
eindelijk kwamen er 45 partici
panten, die 11 miljoen gulden
geïnvesteerd hebben.
Het huis van de toekomst in
Rosmalen blijkt een trekpleister te
zijn, want vanaf de opening in ju
ni trok dit futuristisch project al
300.000 bezoekers. Buiten de nor
male openingstijden om zijn er
nog groepsbezoeken.
"Van de slaapkamer tot de kelder,
overal is de innovatie bij ons te
zien", vertelde Titulaer. "In de
Verenigde Staten heb je soms hui
zen met een futuristische vormge
ving, maar daarom is het nog
geen intelligent huis. Wij hebben
30 computers onder de vloer, de
techniek is weggewerkt. Er zijn
geen knopjes zichtbaar, geen kra
nen. Dat is veel hygiënischer en je
hebt ook nooit geen lekkende kra
nen meer."
Het huis is 6 1/2 m hoog en 10 m
breed. Er is veel glas in verwerkt
A
en bij mooi weer kan het gehele
huis opengezet worden.
Vier punten stonden bij Titulaer
en zijn medewerkers voorop:
1. er moest een wisselwerking tus
sen open en gesloten zijn
2. het dak is verblijfsruimte 3. be
weegbare glasvakken
4. innovatie geïntegreerd in het
ontwerp
Dankzij de vele bedrijven die fi
nancieel meewerken, is het huis
van de toekomst een kostendek
kend project geworden. Ook het
ministerie van volkshuisvestiging
en ruimtelijke ordening verleende
grote medewerking.
Naarmate men met de bouw bezig
was, werd het project steeds luxer.
Het huis van de toekomst is al
twee keer geëerd met de meubel-
prijs en de bouwprijs.
Er is voor ruim 100.000 gulden
kabel in het huis weggewerkt.
Overal zijn infraroodpuntjes voor
afstandbediening. Bij brand belt
het huis zelf de brandweer en sluit
gas' en elektriciteit af. Er hangen
nog foeilelijke, volstrekt overbodi
ge brandslangen in het huis, maar
die gaan er nog wel uit.
Telewinkelen, telebankieren en
beeldtelefoon is normaal in het
huis van de toekomst. De Dikke
van Dale zit in de computer en als
er een brief gemaakt moet wor
den, haalt hij de spellingsfouten
eruit.
"Met alles zijn we aan de grenzen
van ons kunnen gegaan", liet Ti
tulaer weten. "Voor de bezoekers
het huis binnengaan, moeten ze
eerst een filmpje van 12 minuten
zien. We hebben iets te vertellen
over milieu, communicatie, e.d.
De hele dag door zijn we bezig
met vernieuwingen. In een schotel
met een doorsnede van 16 meter,
voortdurend vernieuwingen door
te voeren. "Iedereen probeert
hard te lopen en komt versneld
met prototypes", legt Titulaer uit.
"We werken nu aan één papierap
paraat voor de fax, copieermachi-
ne en computerprinter tegelijk.
Dankzij verschillende ingenieur
groepjes is de innovatie optimaal.
We hebben al een computer die re
cepten doorgeeft met hoeveelhe
den voor een bepaald aantal
personen. Met Kerstmis willen we
een computer in werking hebben
die de krant voorleest. We hebben
een badkamer van glas en dat
roept vragen op. Daarmee geven
we mede aan, dat de houding ten
opzichte van bloot in de loop der
jaren nogal gewijzigd is."
Het huis van de toekomst heeft
een open haard van 2 1/2 x 6 me
ter die bijna 24 uur aan is. De
spiegels kunnen niet beslaan
dankzij een folielaag. In de keu
ken zijn er draaiplateaus en een
gescheiden afvalverwerking. Het
huis heeft een goede isolatie en
een noodstroomvoorziening. Het
vuil hecht niet aan de ramen,
waardoor vier keer minder ramen
gewassen hoeven te worden dan
normaal. Als houtsoort is gelaagd
mahonie gebruikt in plaats van
tropisch hout. De deuren zweven
magnetisch en er zijn geen schroe
ven te zien.
"Het aantal innovaties is ontstel
lend groot", constateerde Titu
laer. "De Fransen betalen 20.000
gulden per jaar om ook mee te
mogen doen aan dit project en dat
is één van de grootste complimen
ten. Na Amsterdam begint nu ook
Rosmalen heel bekend te worden.
In Japan is men bezig met een ver-
taaltelefoon, zodat een Fransman
bijvoorbeeld een Engelsman di
rect in zijn eigen taal kan horen.
Dat zijn vergaande dingen en die
willen we in een heel vroeg sta
dium hebben. Daarom reis ik de
wereld rond om die overal op te
sporen", aldus Chriet Titulaer.
Na zijn lezing, die met dia's werd
toegelicht, beantwoordde hij nog
verschillende vragen. In de foyer
was een maquette van het huis van
de toekomst te zien, evenals ver
schillende materialen die daarin
toegepast zijn. Chriet Titulaer sig
neerde ook nog boeken over het
huis van de toekomst, die hij als
kleine ondernemer ook zelf afre
kende.
De vergadering werd geleid door
voorzitter C. den Exter uit 's Heer
Arendskerke van het gelijknamige
metaalbewerkings- en aanne
mingsbedrijf. Vice-voorzitter van
het rayon Zeeland van de Metaal
unie is M.A. van Beek van het ge
lijknamige constructiebedrijf uit
St. Annaland. Ook landbouwme-
chanisatiebedrijven, smederijen
en aluminiumondernemingen van
Tholen en St. Philipsland waren
present in de Wellevaete.
gemaakt door een Zwitsers be
drijf, vangen we het regenwater
op om het toilet door te spoelen.
Als eerste in de wereld is er bij de
bouw aramidevezel gebruikt. We
zijn nu bezig met de bouw van een
lift aan de buitenkant om bij
brand gehandicapten te kunnen
evacueren. De lift werkt op zwaar
tekracht via een schroefdraad. El
ke 5 seconden wordt het huis
doorgemeten voor de luchtbehan
deling."
Voor het huis van de toekomst De lezing van Chriet Titulaer in St. Annaland was één waterval
zijn acht werkgroepen bezig om en dat maakte dorstig.
Chriet Titulaer pauzeert even in de Wellevaete met rechts vice-voorzitter M.A. van Beek van het rayon Zeeland van de Metaalunie.
Visser Bout kweekt regenboogforellen in de voormalige veerhaven bij Anna Jacobapolder.
Plaats van het experiment is de
voormalige veerhaven in het Zijpe
bij Anna Jacobapolder op Sint-
Philipsland. Op de plaats waar tot
vorig jaar de veerboot aanlegde,
heeft Bout 9 bakken drijvende
waarin hij de schelpdieren en fo
rellen uitzet. Elke dag raapt hij
'wilde' mossels en oesters langs de
oever van de veerhaven. Met zijn
roeibootje brengt hij de bodem-
dieren naar zijn proefgebied om
ze te sorteren en uit te zetten op
netjes of in korven die hij in de
bakken onder water laat zakken.
De regenboogforel (van oor
sprong een zoetwatervis) lijkt
goed te gedijen in het zoute Zijpe
water: elke dag worden ze door
Bout gevoerd, maar toch is Bout
nog zeer onzeker over het slagen
van het experiment: "De natuur
moet gaan uitmaken of het zal
lukken," zegt de visser, "het is al
lemaal nog maar in een pril sta
dium."
De oesters die Bout gebruikt, zijn
Japanse dieren. De Hollandse zijn
op grote schaal het slachtoffer ge
worden van een parasiet - bona-
Visser Bout met een hangnetje
mossels.
mia ostrea -. De Japanse variant
heeft geen last van de ziekte die de
bonamia veroorzaakt, maar is
minder geliefd dan de Hollandse.
Bout: "De Japanse is niet zo plat
en heeft een zwarte rand in het
vlees, dat oogt niet zo smakelijk."
In de bakken van Bout groeien de
oesters al hangende en niet al lig
gende zoals dit bodemdier ge
woon is te doen. Het voordeel van
het hangen is volgens Bout dat de
dieren vrijgehouden kunnen wor
den van vijanden. Dat geldt in de
zelfde mate voor mossels. "Op
mosselzaad dat glad is, zetten zich
geen pokken vast. Een zeepok zet
zich altijd op iets ruigs. Als de
mossel geen last heeft van deze
mee-eters, hoe zal die zich dan
gaan ontwikkelen? Groeit hij
sneller, wordt hij groter? Dat is de
vraag."
De mossels hebben zich tegen de
hornetnetjes van Bout gesponnen.
"Ze maken zelf draden om zich
vast te hechten. Dat gebeurt vrij
snel en gemakkelijk." "Van mos-
selhangcultures in Spanje is be
kend dat er veel kilo's worden
geproduceerd, maar daardoor
neemt het aanbod af en wordt er
kwaliteitsverlies geleden," vertelt
Bout.
Hij denkt dat er voor de afzet van
zijn mossels mogelijkheden
bestaan: "Je kunt mossels op deze
manier sorteren; groot bij groot,
klein bij klein en die apart verko
pen. Nu is het zo dat mosselhan
delaren grotere en kleinere
mossels door elkaar verkopen."
Door de mossels van verschillende
afmetingen aan te bieden, hoopt
Bout tegemoet te komen aan spe
ciale wensen die op dit gebied
bestaan.
Hoewel Bout met zijn bakken in
vloed uitoefent op de groei van de
schelpdieren en de vis, is de visser
voor het overige afhankelijk van
de (natuurlijke) omstandigheden.
"Als het hard gaat vriezen, dan
kunnen de forellen wel onder het
ijs boezeneren, maar dan nemen
ze wel enorm in gewicht af. Blijft
het een open winter, dan kun je ze
blijven voeren."
De waterkwaliteit is een ander
aspect. Volgens onderzoekingen is
deze goed, maar het is voor Bout
maar de vraag of de veerhaven als
zodanig geschikt is. "Natuurlijk
heb je te maken met eb en vloed,
maar veel stroming heb je hier
tussen de strekdammen niet en uit
stromend water moeten mossels
en oesters wel hun voedsel betrek
ken."
Wil Bout de hangcultures tot een
rendabele onderneming maken,
dan is bovendien de veerhaven
niet voldoende. Bij de werkhaven
aan de Krabbenkreekdam bij St.
Philipsland zou dan ook een der
gelijk systeem in gebruik geno
men moeten worden, maar daar is
nu nog geen plaats voor. "En dan
nog. Daar zit je op het eind van de
Krabbenkreek. Al dat water is dan
al langs Sint-Annaland gekomen
en wat er aan voedsel in zit, is on
derweg voor een groot deel al
weggegeten."
De keuze voor beide haventjes is
ingegeven door het onderzoek van
het rijksinstituut voor visserij-
onderzoek (rivo) in Yerseke. Het
rivo bekeek de plaatsen met het
oog op de teelt van Hollandse
oesters. Voor dit schelpdier wér
den de omstandigheden in beide
haventjes gunstig geacht. Toen de
parasiet de oesterteelt aantastte,
was Bout genoodzaakt de Japanse
oester in zijn proefbakken uit te
zetten.
Bout is de hele dag in touw om de
negen bakken van 6 bij 6 meter te
'bevolken'. "Het is erg arbeidsin
tensief. Puur handwerk, dat is de
armoe. Met mooi weer gaat het
wel, maar als het straks gaat vrie
zen?" Een voordeel van de hang
cultures is dat Bout geen
energiekosten kent: het is onder
meer de temperatuur van water
die 'het productieproces' bepaalt.
Bout stapte dit voorjaar van zijn
visserschip Tholen 6. Na 33 jaar
liet hij het zeevissen over aan zijn
zoon die nu op de Tholen 6 vaart.
Bout zegt heel veel moeite te heb
ben met de vangstbeperkende
maatregelen die door de regering
zijn opgelegd. Als voorzitter van
de vissersvereniging Helpt Elkan
der in Tholen heeft hij daarover al
menigmaal zijn mond geroerd. De
Thoolse visser heeft het nu in de
veerhaven van het Zijpe prima
naar zijn zin. "Het is lekker
rustig. Er kan hooguit iemand
vanaf de kant op mijn handen
staan kijken."
B.W. Schot uit Zierikzee is al van
af 1981 bezig met de teelt van vis,
zalm, forel en oesters. Vanaf 1984
in het voormalige bouwdok van
de Neeltje Jans. Schot legt zich
meer en meer toe op de platte
oester die in zogenaamde Japanse
netten worden uitgezet en in het
water gehangen.
Volgens Schot is het in deze tijd
van het jaar geen probleem om vis
(zoals forel) te kweken. "Het is de
watertemperatuur in de zomer die
hier altijd boven de 16 graden
komt. Dat is te warm voor zalm
en forel. Dan moet alles eruit."
Zo'n temperatuur doet zich al
voor in juni. Schot: "Zo gauw je
kunt zwemmen."
De teelt van vis is volgens de
Schouwse visser niet 'hoopge
vend'. "De prijzen zijn enorm ge
kelderd. De kwekerijen nemen toe
in alle landen rond de oceaan die
met een watertemperatuur te ma
ken hebben die gunstig is voor de
teelt."
De kwekerijen in Nederland zijn
kwetsbaar omdat ze moeten con
curreren met landen die goedko
pere vis kunnen leveren. Het
kunstmatig kweken van vis stuit
in alle gevallen op energiekosten,
zegt Schot. "Gaat er iets mis met
één van de machines, dan kun je
ook al je vis kwijtraken, dan gaat
de hele kweek kapot."
Ook voor ing. R.W.A. Oorschot
De bijeenkomst begint om half elf
met een welkomstwoord, namens
de afdeling Tholen, door voorzit
ter J. Mabelis. Aansluitend
spreekt voorzitter prof. dr. P. Dul-
lemeijer van het hoofdbestuur
zijn jaarrede uit. Een groot aantal
huishoudelijke zaken komt aan de
orde, maar daarnaast spreekt dr.
D. de Zeeuw over het voedsel-
vraagstuk in de wereld. Dr. De
Zeeuw, hoogleraar radio-biologie,
milieuhygiëne en milieubeleid te
Nijmegen, is voorzitter van het
International Food Policy Re
search Institute en van de stich
ting Onderzoek
Wereldvoedselvoorziening. Eén
uit Goes, verbonden aan de vis-
kwekerij Neeltje Jans, valt er nog
weinig te zeggen over de plaats
waar Bout zijn hang- en kooicul-
tuur uitoefent. "Het behoeft na
der onderzoek, zeker voor die
plaats. Voor dat je begint met je
activiteiten, meet je de voedsel-
concentratie over een periode van
een jaar, maar dat zegt nog niets
over de draagkracht van het mi
lieu wanneer er oesters of mossels
in grote hoeveelheden worden uit
gezet."
Oorschot wijst in dit verband ook
op de situatie in Spanje. "Daar
liggen 3500 vlotten met mossels
aan touwen. Het milieu kan dat
niet aan. Het voedselaanbod is te
gering, dus willen ze 2500 vlotten
terug, ook al is er ruimte genoeg."
Over het algemeen hangen de
schelpdieren aan touwen van zo'n
5 tot 6 meter lengte. Volgens Oor
schot blijkt dat een geschikte
diepte, ook al gaat men in Spanje
nog wat verder het water in en in
dit verband noemt hij het havent
je bij Zijpe erg ondiep(4 meter).
Het kweken van zalmachtigen in
een kooicultuur vergt veel lagere
investeringen dan de kweek van
vis in zogenaamde recirculatie
systemen zoals bij Aqua Cultures
in Tholen. Oorschot: "Je hebt
dan wel alle milieuomstandighe
den in de hand, maar het is de
vraag of de investeringen opwegen
tegen het resultaat."
van zijn stellingen is, dat het rijke
noorden zich moet realiseren dat
de medeverantwoordelijkheid
voor duurzaamheid en gelijk
waardigheid niet kan zonder over
dracht van veel kennis en kapitaal
naar de arme landen.
Het is voor het eerst in het
102-jarig bestaan van de afdeling
Tholen van de NPB, dat ze de al
gemene vergadering krijgt toege
wezen. De kleine afdeling
(ongeveer 40 leden) is de enige in
deze regio, met 'naaste buren' in
Den Briel en Hardinxveld. Dins
dag hield men de eigen leden-
contactavond.
