Internationale solidariteit op 1 mei
in Smurdiek; hoop op nieuw kabinet
Vliegtuigcrash op Molenplaat
eiste in 1942 zes slachtoffers
Grote Kerk in Tholen betaalt
grote tol voor stenen gewelf
Open dag
golfclub
Belangstelling Chili karavaan beneden verwachting
Twee Canadezen en vier Engelsen begraven in Bergen op Zoom
Scheuren in koorpartij door druk- en gewichtstoename
Woensdag 3 mei 1989
DE EENDRACHTBODE
11
Het verschil in belangstelling tussen de nationale
feestdag op Koninginnedag en een 1 mei-viering blijft
in Nederland groot. Dat ondervonden de organisato
ren van de Thoolse afdelingen van PvdA, VARA en
FNV maandag op de bijeenkomst in en buiten café
Smerdiek in Sint-Maartensdijk waar de 1 mei-viering
rond hèt thema 'Internationale Solidariteit' gestalte
werd gegeven.
Politiek gevangene
Brutaliteit
PvdA-CDA kabinet
Per boot
door A.G.A. Verswijveren
Ware zoon van
Wales
Europa na 1992
Geschrokken
Brabantse gothiek
Brand
Wijsheid
Orgel
v
Instorten
houden. De democratie dient
zichzelf steeds opnieuw waar te
maken en waardig te tonen". Van
der Munnik ziet tekenen van
hoop die het tij in het Zuid-
Amerikaanse land kunnen keren.
"Het massale nee tegen Pinochet
zal nieuwe impulsen geven aan de
democratisering in Chili. Ik hoop
dat deze avond er een wezenlijke
bijdrage aan mag leveren", zo
besloot Van der Munnik zijn wel
komstwoord.
De kleurrijk beschilderde bus van
het Chili-Komitee Nederland die
vanaf begin april door het land
trekt om aandacht te vragen voor
de situatie in Chili na de
volkstemming van oktober vorig
jaar, waarbij massaal tegen de
De publieke belangstelling aan
het begin van de bijeenkomst om
streeks 6 uur toen de 'Chili-
karavaan' werd opgewacht, was
minimaal. Het orkest 'Het Peper-
buske' uit Bergen op Zoom die al
menig deuntje door de smalstad
had laten klinken ten spijt. Burge
meester H.A. van der Munnik
heette de aanwezigen en de bus
met gasten -die nog moest
arriveren- welkom. Tijdens zijn
toespraakje kon hij zich overigens
wel richten tot de Chileense Miri
am Gallardo die later op de avond
als speciale gast het woord
voerde.
De burgemeester noemde Chili
'een schrijnend voorbeeld van een
land waar mensonterende
toestanden heersen'. "Brutaliteit
wordt boven argumenten gesteld,
de bevolking die voor democcrati-
sche rechten vecht, wordt onder
de duim gehouden". Van der
Munnik wees op de krachten van
de vele vuisten -die zich tegen de
machteloosheid ballen- om de
overwinning op de dictatuur te
behalen. Hij wees op het verband
tussen de actuele politieke situatie
in Chili en de periode die Neder
land onderging tijdens de bezet
ting door de Duitsers in de Twee
de Wereldoorlog. "De bevrijding
die erop volgde, moet ons wakker
De golfclub Reymerswael houdt
zaterdag een open dag. Tussen
tien en twaalf uur en van twee tot
vier uur zijn belangstellenden wel
kom op de 9 holesbaan onder
Rilland-Bath. De vereniging telt
ongeveer 340 leden en kent als één
van de weinige golfclubs nog geen
ledenstop. De jonge club hanteert
redelijke entreegelden en contri
buties en men kan een proeflid-
maatschap van een half jaar
nemen. Met de Ned. Golf Federa
tie wordt overlegd over het ver
krijgen van de B-status, waardoor
men binnenkorst op eigen baan
het NGF-examen zal kunnen af
leggen, ook wat slagvastheid be
treft. Reymerswael betrekt zijn
leden uit West-Brabant, Zeeland
en de provincie Antwerpen. Zater
dag liggen clubs, ballen en infor
matie klaar voor iedere
geïnteresseerde.
huidige machthebber Pinochet
werd gestemd, bracht drie Chi
leense ballingen naar Smurdiek.
De aangekondigde theatergroep
'La Tarima' was volgens een me
dewerker van het comité afge
haakt. De belangstelling voor de
karavaan is in heel Nederland be
neden de verwachting van de initi
atiefnemers, zo zei R. Klaarha
mer: "Waarschijnlijk omdat de
meeste mensen verwachten dat
het met de democratie in Chili na
de volkstemming wel goed zal ko
men". De Chilenen die op de 1
mei viering optraden, wonen al
zo'n 10 jaar in Nederland. Ze be
horen tot de Mapuche-indianen
van Zuid-Chili die lang stand heb
ben gehouden tegen de Spaanse
kolonisten. Van oudsher en no
madenvolk werden ze gedwongen
over te gaan op akkerbouw. Mo
menteel is het aantal Mapuche-
indianen nog een half miljoen,
maar hun cultuur raakt -door de
verschillende overheersers van de
laatste eeuwen- steeds verder in
verval. In en buiten het café
bespeelde één van hen verschillen
de instrumenten, waaronder een
mondharp en een trommel. Miri
am Gallardo kwam met haar
ouders 12 jaar geleden naar Ne
derland. Haar vader was een poli
tiek gevangene. De enige manier
om vrij te komen was in balling
schap te gaan. Haar ouders zijn 2
jaar geleden echter -na een
amnestie- naar Chili terugge
keerd. Miriam bleef in Nederland
om haar studie economie in Am
sterdam af te maken en voert re
gelmatig het woord op manifesta
ties die de situatie in haar geboor
teland belichten. Zij wees erop
dat, ondanks het feit dat een
meerderheid van het Chileense
volk nee heeft gezegd tegen Pino
chet en er in december vrije ver
kiezingen worden gehouden, de
economische situatie zorgwek
kend blijft, met een hoge inflatie:
"Vele Chileense bedrijven zijn
aan buitenlandse concerns ver
kocht en via de nationale veilig
heidsraad waarin militairen een
meerderheid behouden, kan Pi
nochet vanachter de schermen
blijven manipuleren". Op de
vraag van M.A.J. van de Linde
wat er vanuit Nederland onderno
men kan worden om iets te doen
aan de verbetering van het lot van
de Chilenen, antwoordde ze, dat
via de Nederlandse politieke par
tijen druk uitgeoefend kan wor
den op het regime om bijvoor
beeld de import van Chileens fruit
te boycotten.
De Chileense balling in Nederland, Mapuche-indiaan Railaff tijdens de 1 mei-viering op de Markt te Sint-
Maartensdijk. Hij bespeelt een van de traditionele instrumenten uit zijn geboortestreek in 'zuid Chili.
Jan Marinus Wiersma, interna
tionaal secretaris van de PvdA,
voorspelde maandagavond bin
nen 2 dagen de val van het kabi
net Lubbers ('ik kan niet om de
actualiteit heen'). Wiersma zei
heel blij te zijn met de val van het
CDA-VVD kabinet, maar be
treurde dat het ten koste van het
milieu moet gaan. "De VVD kiest
voor autobezitters en autorij
ders". Hij voorspelde dat zijn
partij een motie van wantrouwen
tegen dit kabinet zal ondersteu
nen. Valt het kabinet, dan volgen
in september verkiezingen waar
bij de kansen voor de PvdA toe-
Van een belangstellende Thole-
naar kreeg ik enkele foto's en
summiere inlichtingen omtrent
een neergestort vliegtuig op de
Molenplaat. Het tweemotorig
toestel met zes inzittenden aan
boord, kwam neer op een bij eb
droogvallende zandplaat. De in
zittenden werden ter plaatse ge
kist en via Tholen naar Bergen op
Zoom vervoerd.
De werkelijke toedracht van dit
voorval is als volgt: Op 30 mei
1942 maakten de geallieerden de
eerste aanval op Duitsland met
meer dan duizend bommenwer
pers (first 1000 bomber-raid). Het
doel was Keulen. Nabij Tholen
werd om half een in de nacht een
Wellington van het 156e squadron
neergeschoten en stortte met zijn
brandbommen op de Molenplaat
neer (1 1/2 uur later eveneens een
Wellington in Dinteloord).
Korte tijd nadien zijn de beman
ningsleden uit het wrak gehaald.
De staartschutter zat nog op z'n
plaats, een plaats die in geval van
De Canadese piloot van het verongelukte vliegtuig, de
21-jarige sergeant-majoor William Thomas Cor-
mackflinks) met vermoedelijk twee zusters en een
broer.
nood moeilijk is te verlaten. Weer
een ander lijk was zo goed als ver
koold. De stoffelijke resten wer
den ter plaatse gekist en per boot
naar Tholen vervoerd. Van daar
naar Bergen op Zoom op de geal
lieerde begraafplaats aan de
Wouwseweg begraven en nadien
herbegraven op de huidige be
graafplaatsen, eveneens aan de
Wouwseweg te Bergen op Zoom.
De registers en de gedenkstenen
bevatten de volgende gegevens:
Cormack, Fit. Sgt. (sergeant
majoor; pilot), William Thomas.
R/81453, RCAF, 31 May 1942.
Age 21 years. Son of Robert and
Isabella Cormack of New West
minster, British Columbia. Op
zijn steen staat tevens vermeld:
"There is a link death cannot se
ver, love and remembrance live for
ever".
Bain, Pilot Offr. (Pilot), John
Douglas Norman. J/6027, DFC
voorname onderscheiding vlie-
gerkruis), RCAF, 30 May 1942.
Deze twee liggen op de Canadese
begraafplaats, vak 12F resp. nr. 3
en 1.
Op de Engelse begraafplaats zijn
de gedenkstenen te vinden in vak
3D 6 t/m 9.
Evans, Pilot Offr. (Air/Gnr.), Em-
rys. 119172 RAF, 31 May 1942, age
25 years. Son of Gwilym and An
ne Evans of Johnstown, Carma-
then, B. Sc. (Welsh University;
Diploma of Welsh Board of Edu
cation). Op zijn grafsteen staat te
vens vermeld: "True son of Wales
the noble deeds live on. Mab ah-
ryddawn, gwrol a phur". (Had
kennelijk in zijn burgerleven met
universitair onderwijs te maken in
Wales. Het laatste grafsteenbij
schrift is Keltisch).
Newton, Pilot Offr. (tweede luite
nant; Observer), Leslie. 124001
RAF, 30 May 1942, age 31 years.
Son of Charles Henry and Lilian
Newton of Stockton-on-Tees, Co.
Durham. Op zijn grafsteen staat
bovendien vermeld: "Not all the
darkness in the world can dim the
light of one small candle".
Brunton, Sgt. (W. op./Air Gnr.
telegrafist-schutter), Andrew
Turnbull. 1056497, RAF, 31 May
1942, age 27 years. Son of David
and Catharina Brunton, of Leith,
Edinburgh, Scotland.
Normington, Sgt. (W. op./Air
Gnr.), Derek Harry. 920538, RAF,
30 May 1942. Son of Charles and
Florence May Normington, of
Richmond, Surrey.
De gehele bemanning was inge
deeld bij het 156e RAF squadron
en had als thuisbasis Alconbury,
Hunts., iets ten zuiden van Peter
borough ofwel 90 km ten noorden
van Londen. Opmerkelijk is dat
bij de een als sterfdatum 30 mei
en bij de ander 31 mei is vermeld.
Van verschillende Tholenaren heb
ik reacties en vragen ontvangen
omtrent deze vliegtuigcrash. De
ontvangen foto's gaven aanleiding
in m'n archief te duiken en aan te
vullen, zodanig dat ook dit oor-
logsgeval verder compleet is ge
maakt.
Is er iemand in het bezit van foto's
van het op 29 augustus 1941 in de
Ravensoordpolder neergestorte
vliegtuig (stonden in E.B. 3 mei
1973)? U kunt bellen naar de Een-
drachtbode, tel. 01665-2752.
hïr^"
De stoffelijke resten van de bemanning van het neer
gestorte vliegtuig werden per boot naar Tholen ge
bracht.
nemen, aldus Wiersma: "Wel
licht is het dan gemakkelijker een
coalitie te vormen met het CDA".
Op mondiaal terrein wil de PvdA
de afhankelijkheid van de arme
landen ten opzichte van de rijke
verminderen. Hiertoe dienen de
schulden verminderd te worden
en de regels van internationale fi
nanciële instituten (IMF, Wereld
bank) zodanig gewijzigd te wor
den, dat steun gericht wordt op de
noden Van de bevolking in het
derde-wereldland, dat een goede
prijs voor zijn produkten moet
krijgen en meer invloed op het be
leid van IMF- en Wereldbank. De
kernbegrippen in de internationa
le solidariteit zijn voor de PvdA
ontwikkeling, vrede en milieu.
"Er valt een wereld te winnen als
we eraan werken".
Henk Lentingg, bestuurder van
de Bouwbond FNV blikte 'niet
erg optimistisch' vooruit op het
Europa na 1992: "Ik geloof er
niets van dat er dan 4 miljoen ex
tra banen bijkomen, zoals wordt
voorspeld. Alle positieve ver
wachtingen worden gefixeerd op
de huidige economische ople
ving". In het Europa van 1992
zijn er 320 miljoen consumenten,
124 miljoen arbeidskrachten en
14 miljoen werklozen, zo rekende
Lensink het gehoor (dat inmid
dels was uitgegroeid naar ruim 30
belangstellenden) voor. Het op
heffen van de grenzen is volgens
hem louter gevoed door economi
sche motieven om te concurreren
met de VS en Japan'. "De gren
zen zijn straks weg, maar hoe
gaat de sociale wetgeving eruit
zien?", vroeg de bondsbestuurder
zich af. "Taak van de vakbewe
ging is om te streven naar meer
rechtvaardigheid: Nu het groot
kapitaal geen grenzen meer heeft,
zullen we als arbeiders in de hele
wereld samen de schouders eron
der moeten zetten. Een hele lange
weg".
Een zeer uitgebreid gezelschap
kreeg vrijdagmiddag in de Win
gerd bij monde van dhr. J. op 't
Hoog informatie over het monu
ment de Nederlands Hervormde
Kerk. De student aan de faculteit
Letteren, richting kunstgeschiede
nis en archeologie, van de Katho
lieke Universiteit te Nijmegen, wil
afstuderen op een onderzoek naar
de architectuur-geschiedenis van
de Ned. Herv. Kerk in Tholen.
Dhr. op 't Hoog vertelt de kerk te
hebben leren kennen via zijn
scriptie-begeleider dr. ds. P. Le-
blanc, die als onderwerp muur
schilderingen in kerken' heeft ge
kozen. De Ned. Herv. Kerk van
Tholen bezit naast muurschilde
ringen een uitgebreide
architectuur-geschiedenis. Reden
dus om deze keuze te maken.
Omdat de kerkvoogdij van de
Ned. Herv. Kerk op de hoogte
was van verschillende hoognodige
restauraties- men is daarvoor al
vanaf 1985 in voorbereiding-
dacht men dat het voor de betrok
kenen wel interessant zou zijn om
eens een verhandeling van een
deskundige te horen. President
kerkvoogd L. van Dijke verwel
komde het gezelschap, waarbij
o.a. burgemeester H.A. van der
Munnik, aanwezig was, leden van
de raadsfracties, de kerkvoogden
en notabelen, ds. H. Verheul en
enkele kerkeraadsleden. Verder
enkele heren van de stichting Huis
en Heem, de gemeente-archivaris
en betrokken ambtenaren van de
gemeente Tholen. De heer van
Dijke vertelde geschrokken te zijn
v^n de begroting die het architec
tenbureau Rothuizen 't Hooft
uit Goes aan de kerkvoogdij had
gestuurd: totaal een bedrag van
2.312.962,— gesplitst over
kerk, orgel, koororgel en toren.
Als men dan weet, dat de gemeen
te Tholen een bedrag van
240.000,— per jaar van het rijk
krijgt voor onderhond en restau
ratie van monumenten, weet men
meteen dat de gemeente eveneens
de schrik te pakken kreeg bij het
lezen van dit bedrag. "Onze
vraag was", aldus dhr. van Dijke,
'is er inderdaad totale restauratie
nodig? Want we gaan als kerk
voogdij wel tweemaal per zondag
naar de kerk, maar we weten ei
genlijk niet hoe het gebouw in el
kaar steekt. Daarom hebben we
dhr. op 't Hoog uitgenodigd zo
dat deze kan vertellen wat eigen
lijk de monumentale waarde van
het gebouw is.
Dhr. op 't Hoog vertelde over de
belangrijkheid van het gebouw in
de ogen van de kunsthistorici.
Het is namelijk een van de groot
ste kerken, uitgevoerd in Bra
bantse gothiek, gebouwd in de
14e, 15e en 16e eeuw. De kerk is
vergelijkbaar met kerken in Den
Bosch, Antwerpen en Mechelen.
Tholen is een zg. laat voorbeeld.
Funderingen wijzen op een voor
ganger in de 14e eeuw. De kerk in
Dordrecht zou men eventueel
kunnen bezoeken als men een
voorbeeld zou willen zien van de
juiste weergave van de stijl. Daar
staat het meest complete voor
beeld. Een dergelijke kerk werd
niet door een architect gebouwd,
een groep mensen maakte een
concept, dat werd uitbesteed aan
plaatselijke aannemers. De archi
tect kwam dan misschien eens in
het jaar een kijkje nemen. Er is
nog steeds geen duidelijke bron
welke architect voor deze kerk
aan het werk geweest is. Tijdens
de restauratie van 1945-1960 zijn
funderingen gevonden waaruit
blijkt dat de toren in het midden
van de 14e eeuw los van de kerk
stond. Dit is dikwijls het geval, in
verband met brandpreventie. De
kerk zal voor de 14e eeuw waar
schijnlijk een of meer kapellen ge
had hebben. In 1404 is de kerk
verheven tot collegiale of kapittel
kerk, door de bisschop van Luik.
Er wordt verteld dat de kerk tij
dens de vernietigende brand in
mei 1452 verwoest zou zijn. 'Dit
kom ik echter nergens tegen, al
dus de spreker. "Het lijkt me ook
sterk, want in 1458 komen er
restauraties ter sprake. In 1460
was de kerk zwaar vervallen. De
economische toestand van de stad
Tholen was toen ook miserabel.
Toen is de toren vastgemaakt aan
Vanaf 1570 worden er regelmatig
herstellingswerkzaamheden be
schreven, zelfs vrij grote. Vroeger
nam men het allemaal niet zo
nauw. De restauraties bleven ac
tueel en vergden ook toen veel
geld. Vlak na de voltooiing van de
laatste restauratie traden al weer
verzakkingen op. Door dat stenen
gewelf! Nu is er weer restauratie
actueel en hoe eerder hoe beter.
De kerk zal dan wel niet instorten
maar de uitgaven gaan onevenre
dig met de tijdsduur omhoog. We
«toeten hier eigenlijk denken aan
structurele restauratie. Dat bete
kent beginnen met de fundering.
Dit zal echter bedragen kosten,
waarbij het eerder genoemde be
drag in het niet valt!"
Na zijn toelichting ging het gezel
schap gezamenlijk de kerk door
waar in de koorkerk de scheuren
bewonderd werden. Dhr. Op 't
Hoog vertelde met voorbeelden
van verschillende decoratie waar
bv., de scheidslijn in bouwfasen
ligt. Naast het bekijken van de ge
breken bewonderde men uiter
aard ook de rijkdom van dit ge
bouw. Een rijkdom waarover
burgemeester Van der Munnik tij
dens de afsluitende bijeenkomst
in de Wingerd opmerkte: er is
wijsheid voor nodig om te kunnen
beslissen wat er aan rijkdom ge
handhaafd moet blijven en wat er
dus restauratie behoeft. Op 't
Hoog stelde tijdens de excursie
enkele maken uitdrukkelijk de
scheuren en andere gebreken niet
erger te laten worden. Deze kerk
zal vroeger ongelofelijk bont zijn
geweest met alle beelden en muur
schilderingen. Dit is nog te zien in
de zg. koorkerk. Op de zuilen zijn
nog muurschilderingen te zien,
met voorstellingen uit de Openba
ringen van Johannes. Aanvullend
aan de woorden van de student
kreeg men informatie van de he
ren H.J.J. Elenbaas (Huis en
Heem en de rondleider voor het
VVV Eiland Tholen) en van dhr.
J.P.B. Zuurdeeg, gemeente
archivaris. De heer op 't Hoog
vertelde zich slechts op de archi
tectuur te hebben toegelegd, daar
bij de inventaris van het gebouw
in het midden latend. Er zijn na
melijk ook zeer veel extra's te be-
I
wonderen, variërend van het be
roemde van Dam orgel tot de
grafzerken. Het orgel behoeft
eveneens restauratie en wel voor
zo'n kwart miljoen. De heren kre
gen de gelegenheid alles van het
gebouw te bezichtigen, dus na
men ze samen met dhr. Quist, or
ganist en notabel, een kijkje ach
ter de schermen van dit orgel.
Na het bezoek aan de kerk ging
het gezelschap weer terug naar de
Wingerd en tijdens een kopje kof
fie kreeg men de gelegenheid tot
het stellen van vragen. Dhr. van
Dijke bedankte allereerst de heer
op 't Hoog voor zijn uitleg en
sprak namens de aanwezigen toen
hij zei door deze explicatie het im
mense gebouw met andere ogen te
bekijken. De aanwezigen infor
meerden o.a. naar het zg. Rein-
hardtorgel dat uit 1720 dateert en
vele jaren geleden in de koorkerk
zou worden opgebouwd. Het
werd indertijd door de kerkvoog
dij bij het gemeentemuseum te
Den Haag gekocht om te gebrui
ken in de jeugd en trouwkerk. De
subsidie-aanvrage omtrent deze
bouw is indertijd alle fasen gepas
seerd, doch het orgel werd niet
opgebouwd. Er zijn de laatste tijd
stappen ondernomen om ook dit
orgel, dat deels bij een orgelbou
wer en deels op de galerij van de
koorkerk ligt, in ere te herstellen.
Doch* ook hieraan zijn weer
kosten verbonden: 193.124,
Al met al kregen de zeer geïnteres
seerde bezoekers tijdens deze
middag een uitgebreid inzicht in
het wel, maar vooral het wee, van
het trotse bezit van alle Tholena
ren. De heer op 't Hoog zal zijn
scriptie binnen niet al te lange tijd
afronden en gevraagd werd deze
in druk te laten verschijnen.
Daarover kon hij pas beslissen
wanneer het werkstuk totaal naar
zijn zin zou zijn, was zijn ant
woord. Hij kon in elk geval ter
plaatse de 'technici' informeren
over de architectuur, terwijl dege
nen die moeten zorgen dat de fi
nanciën rondkomen, meteen hun
bronnen konden aanboren. Na
deze middag zal het iedereen dui
delijk zijn, dat het een zeer brede
en langdurige spuitende bron
moet zijn.
de kerk. Het schip en de transep
ten zullen ongeveer in een periode
gebouwd zijn. Er is uit de archie
ven voldoende bewijs dat de litur
gische plechtigheden tijdens de
bouw gewoon doorgingen. De
kerk heeft een laat gewelf uit 1495
en het is ondenkbaar dat het mid
denschip eerder overdekt is ge
weest. Het gewelf maakt deze
kerk zo bijzonder. Nu komen we
bij de essentie. Dat bijzondere is
eigenlijk de reden van de telkens
terugkerende restauratie. Een
houten gewelf is praktisch, maar
een stenen gewelf zorgt voor een
geweldige druk- en gewichtstoe
name. Daar betalen we nu nog
steeds de tol voor. De problemen
liggen voornamelijk bij de koor
partij. De scheuren die daar zit
ten, mogen niet worden onder
schat: het koor scheurt, het trans
ept scheurt en al zijn dat maar en
kele centimeters in enkele eeu
wen: de kerk heeft daar de
neerslag van.
In 1577 gaat de kerk over naar de
Reformatie en er wordt een cen
trale kerkruimte van gemaakt.
Qua architectuur en historisch ge
zien is dat lelijk, maar het is wel
een praktische oplossing, bv. in
verband met verwarming e.d.
Dhr. J. op 't Hoog, student aan de faculteit Letteren, richting kunstgeschiedenis en archeologie, van de Katho
lieke Universiteit Nijmegen, geeft kerk- en gemeentebestuurders uitleg over het monument, dat hard toe is aan
restauratie.
