Architect Tom Moerland wil
rijk geschakeerd sociaal
milieu aan Oostvest terug
Kostensysteem drukt alles in één hoek
Van oud
naar nieuw
Ir. van Veen: ontwerp Moerland wat spannender
Wensen Smurdiekse familie Doorsnee in bouwontwerp
Dertig huizen
Isolement
Mossellaan
Rommeltje
Huurprijs
E Nieuwjaarswensen 1989
■HMHBHHBMHNBHHWWBWaHHNMMHHMMMAaBBHinHannHMMMMMMM
wmniiiwMiM'iiiiiniiiMmiiiIIIIIMHHHPIHWIH MIHII—IWI—iHMMUMiiiww i—IIMIIMH—i—wwiwiwiw—IMTMIH
'Wonen 2001 is een afstudeerproject dat de sociale
woningbouw op het platteland in Zeeland behandeld.
Uit onvrede met het recente beeld, dat niet of nauwe
lijks aansluit bij datgene wat al bestaat, is in dit project
gezocht naar een antwoord op die onvrede. De bewo
ner als gebruiker speelt daarin een belangrijke rol.
Zo luidde de tekst op de uitnodi
ging om de slotzitting bij te wo
nen over het project van Tom
Moerland uit Tholen en Floor
van de Velde uit Hendrik Ido
Ambacht op de Akademie van
Bouwkunst in Rotterdam. Bei
den mochten zich op 1 5 decem
ber gediplomeerd architect noe
men, aangesloten bij de Bond
van Nederlandse Architecten
(BNA).
Wonen in het jaar 2001 lijkt ver
weg nu de publieke aandacht
vooral gericht is op het jaar
1992. Het platteland in Zeeland
is een wijds begrip maar toch
hoeven we voor het onderwerp
van de studie niet ver te zoeken.
Moerland en Van de Velde ko
zen de gemeente Tholen uit als
Zeeuws platteland. In Sint-
Maartensdijk troffen ze een plek
aan waar zij hun visie op de so
ciale woningbouw anno 2001
(maar wellicht veel eerder) op
kunnen botvieren: de Oostvest.
Nu nog een kaal stuk smalstad
tussen de Markt en de Oostsin
gel waar de afgelopen jaren de
ene (landbouw)schuur na de an
dere werd afgebroken om ruim
te te maken voor de toekomsti
ge huisvesting van Smurdie-
kenaars.
Volgens Tom Moerland is daar
ruimte voor een uniek project
van 30 woningen waarin plaats
is voor grote en kleine gezinnen,
alleenstaanden (van jong tot
oud), kamerbewoners en bejaar
den. Moerland: "De Oostvest
kan een straat worden waar ver
schillende woonsoorten bij el
kaar zijn gebracht. En dat is de
wens van de bewoners zelf ge
weest. Dat klinkt als muziek in
mijn oren."
Voor de eindstudie onderzoch
ten Van de Velde en Moerland
de opvattingen over wonen bij
een groep personen die de
Smurdiekse bevolking vertegen
woordigt: een klein gezin met 3
kinderen, een groot gezin met 7
kinderen, een alleenstaande jon
ge en een alleenstaande oude
dame, een bejaardenechtpaar en
een kamerzoekende jongeman.
Hierbij riepen ze de hulp in van
een marktonderzoeker. Deze
deskundige was nodig om het
onderzoek zo objectief mogelijk
te houden, om te voorkomen
dat de architecten en de bewo
ners elkaar teveel zouden beïn
vloeden. De marktonderzoeker
kreeg zodoende de rol van tus
senpersoon. Hij had ondermeer
de taak om de bedoelingen van
de architecten §an de bewo-
nersgroep uit te leggen.
Deze Smurdiekse familie Door
snee bleek eensgezind te kiezen
voor één straat waar ze alleptaal
bij elkaar kunnen wonen. Moer
land: "We hebben ze de vraag
voorgelegd of ze blokjes in de
straat voor bejaarden of al
leenstaanden 'en gezinnen wil
den. Uit hun antwoorden bleek
dat niemand zo'n scheiding
wil."
En dat raakt één van Moerlands'
kritiekpunten op de sociale wo
ningbouw in het algemeen en
die op Tholen in het bijzonder
(lees platteland). "Mensen wor
den ingedeeld in categorieën. Je
hebt jongeren en bejaarden of
gezinnen bijvoorbeeld. Wonin
gen voor deze groepen worden
op maat gesneden. Een eensge
zinswoning wordt ontworpen
voor een gemiddeld gezin, maar
op Tholen komen ook nogal wat
gezinnen voor met veel kinde
ren. Daar wordt geen rekening
mee gehouden." Bovendien
vindt de architect dat door de
huidige woningbouw de mensen
van elkaar geïsoleerd raken. Een
voorbeeld van sociaal isolement
noemt Moerland het bejaarden
tehuis De Schutse in Sint-
Annaland: "Aan één kant kijken
de bewoners pal op een gras
veld. Zoiets steekt me." Het
zelfde geldt voor gescheiden
wijkjes voor bejaarden. Voor
Moerland is het bouwen in blok
jes voor één woonsoort een ver
arming van het sociale leven.
Hoewel er vroeger barre armoe
werd geleden in de dorpen be
stond er volgens Moerland een
rijk geschakeerd sociaal milieu,
'waar mensen iets voor elkaar
over hadden'. Dit kenmerk van
het leven op het platteland
wordt in de sociale woningbouw
tenietgedaan, zo stelt Moerland.
"De wet- en regelgeving voor de
volkshuisvesting op het platte
land wordt bedacht vanuit een
stadse cultuur, door ambtenaren
op het ministerie van volkshuis
vesting. Stad en platteland bot
sen. In de stad is een mens ano
niem, in een dorp is hij dat niet.
De regels worden echter wel
voor iedereen van toepassing
verklaard, of je nou in Groningen
woont of in Zeeland. Dat komt
door de centrale planning. Het
rijk geeft subsidie aan de wo
ningbouwverenigingen die zo
goedkoop mogelijk gaan bou
wen. Ze bouwen nieuwe wijken
die niet of nauwelijks aansluiten
bij wat er al bestaat en zo krijg je
dat het Groningse huis hetzelfde
is geworden als het Zeeuwse.
Het is de economie die regeert
en het is de bouwkraan die de
afmetingen van de woning be
paalt." Met andere woorden: de
bewoner heeft bij de totstand
koming van zijn woning weinig
tot niets in de melk te brokkelen
of in Moerlands woorden: 'hij is
slechts te herkennen aan zijn
huisnummer'. "Hoe komen ze er
toch bij om een straat in een
dorp te maken met 178 huis
nummers als in de Bloemenlaan
in Smurdiek?", merkt de archi
tect in dit verband bijna terloops
op.
Het eigen karakter van een huur
woning of wijk is in de nieuw
bouw moeilijk te vinden. "De ar
chitectuur en de bewoner lijken
uit de sociale woningbouw ver
dwenen," stellen Van de Velde
en Moerland. De laatste geeft
hiervan een persoonlijk voor
beeld: "Ik ben hier in Tholen
zelfs eens verdwaald in de buurt
van de Mossellaan. Ik wist niet
hoe ik uit de wijk moest komen
omdat je je nergens op kan
oriënteren." Voor Moerland was
dit één van de redenen om naar
alternatieven te zoeken. De ar
chitect, geboren en getogen in
Sint Annaland, jarenlang in de
smalstad residerend en sinds en
kele jaren woonachtig in Tholen,
/-A/4
cOrj J a-
betoogt dat de huizen en de
straten teveel op elkaar lijken,
dat er voor een 'eigen handteke
ning' van de maker of bewoner
geen plaats is: "Als je het oude
gedeelte van de Hoenderweg in
St. Annaland bekijkt, dan zie je
dat bijna alle huisjes verschillend
zijn. Kinderen kunnen ook mak
kelijk uitleggen in welk huis ze
wonen."
Van de Velde (wiens schoonou
ders in St. Maartensdijk wonen)
en Moerland stelden zich de
vraag of ze een ontwerp konden
bedenken voor sociale woning
bouw op Tholen dat gebruik zou
kunnen maken van 'plaatselijke
vormen, tradities en gebruiken'.
"Als je naar de huizen in het vis
sersstadje Tholen kijkt, dan zie
je dat de huizen groter zijn dan in
de andere dorpen. Bekijk je de
dorpen met een agrarische cul
tuur, dan zie je dat de mensen
schuurtjes aan de achterkant
hebben gebouwd om hun land
bouwgereedschap in op te ber
gen." Zulke verschijnselen wijst
Moerland ook aan in een stad als
Den Haag. In de Schilderswijk
staan op vele daken duivenhok
ken die kenmerkend voor die
wijk zijn. Deze typische plaats
gebonden zaken zouden in een
ontwerp een plaatsje moeten
krijgen. In de visie van Moerland
en Van de Velde wordt namelijk
uitgegaan van de bewoner als
gebruiker en de architect ^ls ma
ker. Beiden kunnen ze hun stem
pel drukken op de manier waar
op de woning gebouwd wordt.
Bij de plattelandsbewoners uit
de studie van de architecten
blijkt dat er een duidelijke me
ning bestaat over hoe een huis
er voor en achter uit moet zien.
"Bijvoorbeeld trouwen en rou
wen doe je via de voordeur. De
voorkant is formeel, dat is de
zondagse stropdas. Aan de ach
terkant ziet de bewoner graag
ruimte voor uitbreidingen en een
schuurtje. Daar mag het bij de
meeste een lekker rommeltje
zijn. Dat is de informele kant."
Tussen de voor- en achterkant
zou, naar de mening van Moer
land, de bewoner zelf moeten
kunnen bepalen hoe groot of
hoe klein hij zijn kamer(s) wil. De
Smurdiekse familie Doorsnee
werd ook gevraagd naar de
wensen wat betreft de indeling
van de woning en hoe ze aan-
Gevel aan de Oostvest.
kijkt tegen het gebruik van privé
en openbare ruimtes. De bewo
ners uit de onderzoeksgroep
maakten tekeningetjes van de
indeling van hun huis. Een en
ander werd door Moerland en
Van de Velde verwerkt in een
ontwerp voor de Oostvest.
Daarbij zijn de architecten uitge
gaan van de historische struc
tuur van de smalstad. "Het blijkt
namelijk dat de voorkant van de
Oostsingel en de Markt gericht
is op het centrum. Dit hebben
we gehandhaafd. In de plannen
van de gemeente is het net an
dersom."
Het ontwerp voorziet in een rij
bomen op de Oostvest die het
zicht op de schuren achter de
huizen aan de Markt enigszins
moet ontnemen. "Kies je voor
achterkant tegen achterkant dan
bouwen de mensen hun tuin
dicht en is de sociale controle
weg," zegt Moerland. De wo
ningen komen 35 centimeter on
der het niveau van de verharding
van de Oostvest te staan (het
hoogteverschil tussen de Oost-,
vest en de Oostsingel bedraagt
70 centimeter).
Verder is een fietspad in het ont
werp opgenomen dat voorlangs
van de Molenstraat naar de Dr.
Tazelaarstraat loopt. Tussen het
fietspad en de voorgevel is
plaats voor een openbare wan-
del/speelgedeelte geprojecteerd.
De woningen bestaan in het plan
van Moerland uit een basistype
(64 m2) waaraan 1 of 2 zijbeu
ken kunnen worden gebouwd,
al naar gelang de wensen van de
bewoners. Alle verschillende
woonsoorten zijn in het ontwerp
vertegenwoordigd. "De laatste
avond dat we met de groep bij
elkaar waren, hebben we ons
ontwerp laten zien. Vooral de
huurprijs viel de mensen mee."
De goedkoopste kwam op 26J
gulden, een bejaardenwoning op
346 gulden, een eensgezinswo
ning op 462 en de grootste wo
ning (met vijf slaapkamers) op
582 gulden. De grondprijs werd
berekend op 18.000 gulden (in-
cl. BTW) waardoor de prijs van
een woning gemiddeld uitkomt
op 98.300 gulden.
Het plan van Moerland en Van
de Velde zal volgend jaar voor
het publiek te zien zijn. Moerland
wil er een tentoonstelling van
maken die alle kernen op Tholen
aandoet. Moerland: "Het ont
werp is tot stand gekomen door
een dialoog aan te gaan met be
woners. Het gaat er om de be
woner en de architect tot zijn
recht te laten komen. Wethou
der Koopman van openbare
werken heeft ooit eens gezegd
dat er op de Oostvest mooie wo
ningen moeten komen. Ik heb
ze."
H.Th.W. van Veen, hoofd ge
meentelijke ontwikkeling die het
openbare eindexamen in Rotter
dam bijwoonde vraagt zich af of
zo'n marktdeskundige -die tus
sen architect en bewoners staat-
voor Tholen bruikbaar is.
"Op zich is het een leuke ge
dachte. Zo'n marktdeskundige
kan een verhelderende uitwer
king hebben op het project van
bewoners en architect maar ik
denk dat de schaal op Tholen
daarvoor te klein is. Het aantal
woningen dat per keer gebouwd
wordt, is gering. Wordt er ge
bouwd, dan is het voor kleine
groepjes. Als je hier tien huisjes
per jaar bouwt dan zijn de bewo
ners met hun wensen al bekend.
Ik twijfel eraan of je bij zulke
kleine groepen een marktdes
kundige op moet dringen". Van
Veen vindt overigens wel dat
het aantrekken van zo iemand
zijn vruchten af kan werpen bij
grootschalige uitbreidingen van
een stad als Breda of Roosen
daal. Verder wordt volgens Van
Veen de architect gedwongen
vantevoren zijn zaakjes goed op
een rijtje te zetten als zo'n des
kundige wordt ingeschakeld.
"Dat is een hele vooruitgang ten
opzichte van de jaren 70 toen de
bewoners eerst werd gevraagd
hoe ze het wilden hebben waar
door de vormgeving helemaal op
de achtergrond verdween". In
de manier waarop Van de Velde
en Moerland het aanpakken ziet
Van Veen de inbreng van de ma
ker in het uiteindelijke ontwerp
terug. "Vooral bij Van deVelde.
Moerland blijft dicht bij het tradi
tionele, daar had ik wat meer ex
perimenten van verwacht".
Van Veen deelt de mening van
de architecten dat er in de socia
le woningbouw weinig ruimte is
voor een eigen inbreng van de
architect. "De meeste huizen
die gebouwd worden volgens
het normkostensysteem kun je
overal vinden, of het nou in Tiet-
jerksteradeel is of in Schin op
Geul. Het normkostensysteem
drukt alles in één hoek. Je moet
als architect behoorlijk creatief
zijn om daaronder uit te komen.
En dan moet ook de woning
bouwvereniging bereid zijn daar
aan mee'te werken". 'Ook een
gemeente zou er zijn nek voor
uit moeten steken. Maar dat is
volgens de hoofdambtenaar
vaak niet het geval. "De archi-
tekt moet wel een erg grote
idealist zijn om dwars te blijven
zitten".
De schetsen van de gemeente
voor de nieuwbouw aan de
Oostvest zijn inmiddels zo'n tien
jaar oud. In het plan is plaats
voor ongeveer 25 woningen.
"Maar als je kijkt naar wat er in
de laatste 5 jaar in de sociale
woningbouw wordt gebouwd,
dan zal het plan niet precies
meer zo worden uitgevoerd. We
zijn nu pas bezig om de laatste
stukken aan te kopen". Over
het geheel genomen vindt Van
Veen het ontwerp van Moerland
'wat spannender' dan het ge
meentelijke ontwerp.
-T-
In de stadskern van Tholen vol
trekken zich ingrijpende verande
ringen. De voormalige garage
Vos, later nog gebruikt door ver
schillende huurders, moest het
veld ruimen voor een nieuwe su
permarkt aan de Eendrachtsweg.
Architect J. Boelhouwers maakte
het ontwerp, dat werd uitgevoerd
door bouwbedrijf gebr. Van den
Bergh. De fam. M. v.d. Velde, nu
exploitant van de Mikromarkt
aan de Botermarkt, gaat er vol
gend jaar onder de nieuwe formu
le C1000 in werken. De huidige
supermarkt krijgt een andere be
stemming: juwelier Mireille, nu
nog in de Stoofstraat gevestigd,
gaat er in en tijdelijk ook de Ra
bobank, waarvoor het kantoor in
de Brugstraat uitgebreid wordt.
Veel veranderingen dus op de
drempel van 1988 naar 1989: van
oud naar nieuw.
