Het tiendrecht van de Levieten tot aan de Ambachtsheerlijkheid
Kees Slager doet Vossemeerse
Ambachtsheerlijkheid herleven
Vraag naar ervaren
Thoolse grondwerkers
"ALS ER EEN
VERENIGING IS DIE
OVER U WAAKT,
ZOU
Oneerlijke last en belemmering
landbouw in 1907 afgekocht
YVONNE VAN GENNIP:
Donderdag 17 november 1988DE EENDRACHTBODEJ[5
"Het tiendrecht werd ontdoken, zoals vandaag ook de
wet op de tweeverdieners. Mensen zijn mensen", zegt
mr. C.H. Slager, die een uitgebreide studie heeft ge
maakt van het tiendrecht bij de Ambachtsheerlijkheid
Oud- en Nieuw-Vossemeer en Vrijberghe N.V.
Tolvrij
Onzuiverheden
Mazen
Kapittel
ZLM opgericht
Scriptie van Leidse student belastingrecht in boekvorm
Het Ambachtsherenhuis neemt in Oud-Vossemeer naast dorpshuis de Vossenkuil
een bekende plaats in, maar over de Ambachtsheerlijkheid zelf tasten de meeste
streekbewoners nog in het duister. De uit Oud-Vossemeer afkomstige mr. Kees Sla
ger Lzn. gaat daar verandering in brengen. Ter afronding van zijn studie belasting
recht aan de Rijksuniversiteit in Leiden heeft hij een boek geschreven over de Am
bachtsheerlijkheid van Oud- en Nieuw-Vossemeer en het tiendrecht.
Uniek
Akte van 1410
Stichting Promotie
Vermogenspositie
Aanbod van monteurs en lassers
Het Ambachtsherenhuis aan de Raadhuisstraat te OudrVossemeer bij het bezoek van leden van het Ameri
kaanse Rooseveltcomité in oktober 1982. Commissaris der koningin dr. C. Boerden opent de rij met het echt
paar Rooseveltop weg om tulpebollen te planten.
De aandeelhoudersvergadering van de N.V. Beleggingsmaatschappij Ambachtsheerlijkheid Oud- en Nieuw-
Vossemeer en Vrijberghe in het Ambachtsherenhuis te Oud-Vossemeer. Midden voor de schoorsteenfderde van
rechts) de voorzitter van de Raad van Beheer, jhr.mr. D. van Doorn uit Koudekerke. Aan de zijkant, derde
van links, ir. D. van Doorn, de secretaris-rentmeester van de Ambachtsheerlijkheid.
Tiendrecht is al bekend in het
Oude Testament. In Genesis 14:20
wordt beschreven, hoe Abraham
aan Melchizédek een tiende van
de buit geeft. Zo kregen de Levie
ten geen land, maar tiendrecht
voor het tempelonderhoud, e.d.
"Vrome Joden betaalden hun be
lastingen met graagte", vertelt
Kees Slager. "Karei de Grote zei
later zelfs: wie het tiendrecht niet
betaalt, komt niet in de hemel.
spraak uitoefenen met uitzonde
ring van enige voorbehouden
zaken zoals doorslag binnen vre
de, zoenen, moord, zeeroof en
verkrachting. De baljuw zal over
zijn ambt rekening afleggen aan
de grafelijke rentmeester van ter
Tholen.
In 1410 werd de Ambachtsheer
lijkheid gesticht door Willem van
Beieren, paltsgraaf op de Rijn,
graaf van Holland en Zeeland:
"Zij die dit land bedijken, of er
grond verkrijgen door koop, zul
len er de gehele ambachtsheerlijk
heid uitoefenen met de tienden,
vogelarij, visserij, wind, brand,
accijns, veren, kerkrecht en alle
andere lasten en profijten. Zij
moeten er een baljuw, schout of
dijkgraaf, schepenen en andere
officieren aanstellen; keuren en
geboden uitvaardigen, de recht
De bewoners van het nieuwe land
zullen tolvrijheid genieten op alle
grafelijke tollen. Zij mogen in
Tholen laten malen; die van Tho
len eveneens in Vossemeer. Na het
eerste koren zullen zij zeven jaren
vrij zijn van alle beden en scho
ten, doch daartegenover het derde
deel betalen van wat andere pol
ders in Zeeland door de grafelijk
heid opbrengen.
Mocht een der bedijkers iets tegen
de graaf misdrijven, dan kan hij
zijn goed in het nieuwe land 'vrij
en' met een som van 20 pond toer-
noois.
Tevens verklaart de graaf, dat hij
als koopsom 2000 gouden Gelder
se guldens ontvangen heeft, waar
van hij kwijting geeft. Als de
landen bedijkt zijn, zal hij de am
bachtsheerlijkheid verlenen als
een onsterfelijk leen met een paar
witte handschoenen. Het aange
worven land zal voor de bedijkers
vrij eigen goed zijn", aldus de
brief uit 1410, waarvan zes gelijk
luidende exemplaren geschreven
en bezegeld aan de zes eerste am
bachtsheren werd uitgereikt.
In plaats van inkomensplaatje en
draagkrachtbeginsel ging het in de
15de eeuw om tiendrecht en bier
accijns in Vossemeer. Voor de
Ambachtsheerlijkheid was het
tiendrecht één van de belangrijk
ste inkomsten, vergelijkbaar met
de huidige onroerend goedbe-
lasting voor de gemeenten. Het
was een last die drukte op de
grond. "In de loop van de tijd
kwamen er echter onzuiverheden
in voor", vertelt Kees Slager.
"Dan ontstond er gewoonterecht.
Van lammeren, kalfjes en biggen
moest nog wel het tiende dier als
tiendrecht afgestaan worden,
maar van graan ging 't om de elf
de in plaats van de tiende schoof.
i Bij meekrap werd het tiendrecht
weer in geld uitgedrukt.
De tiendplichtigen wisten nogal
eens mazen te vinden, want het
tiendrecht was enorm fraude- en
procesgevoelig. Veel advocaten in
de 19de eeuw verdienden er hun
brood mee. Als je buurman be-
lastingheffer is, ontstaat er altijd
ruzie. Men probeerde er onderuit
te komen. Wie bijvoorbeeld 40
lammetjes had, zei dat er 6 van
kind A waren, 4 van de buurman,
enz. Veel schapen graasden op de
schorren, want daar was geen
tiendrecht verschuldigd in ver
band met de moeilijke controle.
Je zag ook een voortdurende ver
huizing naar niet-tiendplichtige
stukken land.
Al hetr ffiëu\té""Viel automatisch
onder het'gezag van de heerlijk
heid.
De betaaldata van het tiendrecht
waren 1 mei en 1 oktober, maar 't
werd wel eens kwijt gescholden."
Het was niet zo, dat de Ambachts
heerlijkheid met schoven graan,
lammetjes en biggen kwam te zit
ten. "Tienden werden geschat en
vooruit verpacht aan plaatselijke
inwoners", aldus Kees Slager.
"Het Algemeen Burger Gasthuis
uit Bergen op Zoom had via lega
ten bijvoorbeeld ook tiendrecht in
Tholen en Oud-Vossemeer. Tien
drecht was een soort belegging."
Willem van Beieren, de vader van
Jacoba van Beieren, had het gezag
en daarmee ook het tiendrecht in
Vossemeer overgedragen aan de
Ambachtsheerlijkheid. "Het ka
pittel uit Tholen protesteerde te- Maaltijd
gen deze gang van zaken. De Paus
had in de 14de eeuw immers ver
klaard, dat leken geen tiendrecht
mochten bezitten, maar voor dat
bericht op de schorren van Vosse
meer was aangekomen
hoge heerlijkheid, waarbij de
rechtspraak en de benoeming van
de pastoor tot de bevoegdheden
behoorden. De pastoor was in een
soort loondienst van de Am
bachtsheerlijkheid. In ruil voor
betaling aan het kapittel in Tho
len - als een erkenning van het
tiendrecht - mochten ze in Vosse
meer een kerk bouwen en een
pastoor benoemen.
Van 1410 tot 1492 is er erg weinig
bekend in het archief. Het ver
moeden bestaat, dat het toen
moeilijk ging met het tiendrecht.
Voor bestrijding van misbruik was
er een keur, een algemene politie
verordening. Rond 1560 begint
het te rommelen, wat tot het
Twaalfjarig Bestand zo duurde."
De Ambachtsheerlijkheid was een
Tijdens zijn onderzoek kwam
Kees Slager te weten, dat er in per
centage, manier van heffen en in
vordering in Nederland nogal
verschil in het tiendrecht zat. In
Gelderland bijvoorbeeld moest de
tiendgerechtigde aan de tiend-
plichtige elk jaar een maaltijd
aanbieden.
Kerken die tiengerechtigd waren,
hadden gescheiden vermogens:
een soort holding met BV's.
Het in de 8ste eeuw ingevoerde
tiendrecht werd in 1907 via een
wetswijziging afgeschaft. De Vos-
semeerse Ambachtsheerlijkheid
had bijna alle tiendrechten nog en
ontving een afkoopsom van
87.000 gulden. Daaraan moest de
tiendplichtige ook meebetalen,
want hij verloor een last.
Voor de afkoopsom moest de
Ambachtsheerlijkheid over de af
gelopen 25 jaar wel 50 formulie
ren invullen. Tholen en
Zuid-Beveland waren erg tiend-
plichtig en om een front te maken,
besloten de boeren een belangen
organisatie op te richten. Dit had
het ontstaan van de ZLM tot ge
volg. Het tiendrecht betekende
een oneerlijke last, een belemme
ring voor de landbouw", aldus
mr. Kees Slager.
Na J. Ermerins(1784) en
gemeente-archivaris A. Dela-
haye(1969) is Kees Slager de derde
die de geschiedenis van de Am
bachtsheerlijkheid in boekvorm
vastlegt. Hij hoopt, gezien de po
pulaire prijs van 17,50, in tegen
stelling tot zijn voorgangers een
breed publiek te bereiken. Mensen
die geïnteresseerd zijn in de histo
rie van Oud-Vossemeer, de land
bouw en de geschiedenis in het
algemeen.
"Ik vond het erg leuk om te doen
omdat het zo dichtbij je staat",
vertelt de 25-jarige meester in de
rechten. Hij ging in Oud-
Vossemeer naar de lagere school
en vervolgens naar de rijksscho
lengemeenschap in Bergen op
Zoom. In Leiden studeerde hij be
lastingrecht, wat 28 augustus 1987
werd afgerond. Toen moest Slager
nog in militaire dienst, waar hij
chauffeur op een pantserrups
voertuig in Harderwijk werd.
Dat lijkt spannender dan in het
archief van een hoogbejaarde in
stelling als de Ambachtsheerlijk
heid rondneuzen, maar Kees
Slager heeft er toch van genoten.
"Het unieke is, dat de Ambachts
heerlijkheid er nog is met met een
Ambachtsherenhuis en een ar
chief. De huidige aandeelhouders
hebben duidelijke banden met de
vroegere ambachtsheren. Het
Ambachtsherenhuis, officieel aan
de Raadhuisstraat gevestigd, maar
zonder huisnummer en brieven
bus, heeft wel een telefoonnum
mer. Uniek is eveneens, dat het
archief zo compleet is. Er waren
geen stukken in Middelburg, toen
het Rijksarchief tijdens de Tweede
Wereldoorlog werd gebombar
deerd en in 1953 is er tijdens de
watersnood in Oud-Vossemeer
niets van weggespoeld. De Am
bachtsheerlijkheid had het alle
maal goed geregeld."
Het gebeurt niet zo veel meer, dat
een student belastingrecht een
rechtshistorische scriptie maakt.
Prof. F.H.M. Grapperhaus, hoog
leraar belastingrecht in Leiden,
heeft echter zelf voor dit onder
deel nogal belangstelling. Hij
schreef ook 'Alva en de tiende
penning'.
Via zijn zwager ir. D. van Doorn,
die rentmeester is van de Am
bachtsheerlijkheid, had Kees Sla
ger gemakkelijk toegang tot de
archieven. Hij moest wel eerst een
cursus 16e eeuws handschrift vol
gen om de oude stukken goed te
kunnen lezen.
Na in Leiden veel vooronderzoek
te hebben gepleegd, werkte Kees
Slager twee maanden in Oud-
Vossemeer. Zo werkte hij met een
origineel stuk uit 1410 voor de eer
ste zes ambachtsheren, onder wie
Guy en Johan van Blois uit Tho
len, twee onechte kinderen van
Jan van Blois en Sophia van Da
lem. De Ambachtsheerlijkheid
heeft alle oude aktes laten restau
reren in een klooster te Ooster
hout.
Bij het maken van zijn scriptie
besloot Kees Slager een boek over
zijn afstudeerproject te maken.
Hij vond in de Walburg Pers een
geïnteresseerde uitgever en zocht
vervolgens naar bronnen die de
uitgave financieel mogelijk maak
ten. "Ik heb wel 35 instanties be
naderd en dat was op zich ook een
leuke ervaring." Het Anjerfonds
Zeeland verleende subsidie, even
als de stichting Scholten-
Cordesfonds uit Den Haag, een
studiefonds voor getalenteerde
jonge lieden. Daarnaast geeft de
Ambachtsheerlijkheid zelf een
bijdrage. Ook de stichting Promo
tie Oud-Vossemeer geeft een fi
nanciële bijdrage.
In het boek zijn zeventien illustra
ties opgenomen, o.a. een bele
ningsakte met een zegel van Karei
V en kunstvoorwerpen, waaron
der een schilderij dat de Zeeuwse
welvaart voorstelt. In de tekst we
melt het van de voetnoten, want
het is en blijft een wetenschappe
lijke publicatie, zo benadrukt Sla
ger.
Het boek bestaat uit negen hoofd
stukken. 'Eén hele openbaring'
noemt de schrijver het feit, dat in
het eerste hoofdstuk de volledige
opbouw en vermogenspositie van
de Ambachtsheerlijkheid uit de
doeken wordt gedaan. De Am
bachtsheerlijkheid bestaat nu uit
1 Naamloze Vennootschap en 2
Besloten Vennootschappen.
In het tweede hoofdstuk komt het
ontstaan van Oud-Vossemeer aan
bod, in het derde en de volgende
hoofdstukken de oorsprong en
De uit Oud-Vossemeerse afkomstige mr. Kees Slager Lzn.
ontwikkeling van het tiendrecht in
het algemeen en Vossemeer in het
bijzonder. Het achtste hoofdstuk
gaat o.a. over de ambachtsheren
in de Tachtigjarige Oorlog, hun
problemen en meevallers. In het
negende en laatste hoofdstuk
wordt de afschaffing van het
tiendrecht behandeld. Het tiend
recht werd als een oneerlijke last
en een belemmering voor de land
bouw ervaren.
Het door C.H. Slager geschreven
boek is vanaf 2 december ver
krijgbaar in de boekhandel.
De werkloosheid van mannen is gestegen van 252 tot 268 mannen. De
toename van het aanbod deed zich o.m. voor bij de beroepsgroepen
bouw, grondwerken, landbouw, handel en kantoorpersoneel. Een aan
tal mensen dat in deze sectoren werkzaam was werd ontslagen i.v.m.
einde werk. Ten opzichte van oktober 1987 zijn er nu 60 mannen min
der ingeschreven.
De werkloosheid van vrouwen nam met 8 toe en steeg tot 221. De stij
ging was o.m. te zien bij de sectoren handel, kantoor, sociale- en ge
neeskundige zorg. Deze stijging kan gedeeltelijk worden toegeschreven
aan het inschrijven van herintredende vrouwen. Nu zijn er 26 vrouwen
meer ingeschreven dan een jaar geleden.
De vraag naar arbeidskrachten bedroeg op het eind van oktober 22,
eind september 17 en eind oktober vorig jaar 40.
Onderstaand overzicht geeft een juist inzicht in de ontwikkeling van de
werkloosheid per beroepsgroep in vergelijking met de vorige maand en
de overeenkomstige maanden van het vorige jaar.
VROUWEN
Verkoopsters
46
42
29
31
Serveersters
10
8
12
13
Niet varend verk.pers.
5
4
5
5
Kantoor- en onderw.pers.
42
47
51
56
Sociale- en geneesk. zorg
68
17
33
36
Huishoudelijk personeel
32
27
22
21
Los arbeidsters
33
35
45
45
Overige beroepsgroepen
13
15
16
14
Totaal werkloze vrouwen
199
195
213
221
Totaal aanvragen M/V
64
40
17
22
PLAATS VAN INWONING
MANNEN
VROUWEN
Gemeente Sint-Philipsland
34
15
Gemeente Tholen
234
206
268
221
Ingeschreven jeugdigen (schoolverlaters en overigen)
Beroepsgroepen
1987
1987
1988
1988
sept.
sept.
okt.
okt.
MANNEN
Bouwnijverheid
27
27
34
37
Grondwerken
33
35
26
29
Metaal
38
38
30
29
Land
17
25
13
15
Handel
18
20
12
16
Horeca
6
6
5
4
Scheepvaart
10
10
8
7
Niet varend verk.pers.
27
27
9
10
Kantoor en onderw.pers.
28
27
24
27
Los arbeiders enz.
78
76
67
67
Overige beroepsgroepen
37
37
24
27
Totaal werkloze mannen
319
328
252
268
I
H
JEUGDIGEN
MANNEN
VROUWEN
schoolver
Overigen
schoolver
Overigen
laters
laters
Jonger dan 17 jr
7 7)
2 2)
5 6)
- -)
17 jaar
6 7)
2 2)
9 8)
3 3)
18 jaar
2 3)
2 3)
10 (12)
8 6)
19 jaar
- -)
5 7)
7 (11)
6( 5)
20 jaar
1 1)
5 6)
4 4)
7 6)
21 jaar
- -)
7 5)
3 3)
5 5)
22 jaar
1 1)
6 5)
1 -)
7 9)
23-24 jaar
1 O
13 (11)
2 1)
20 (17)
25-29 jaar
1 1)
24 (20)
2 1)
31 (30)
Totaal
19 (21)
66 (61)
43 (46)
87 (81)
De tussen haakjes geplaatste cijfers zijn van de vorige maand. Uit deze
cijfers blijkt duidelijk dat het aanbod van vrouwen zeer ongunstig af
steekt t.o.v. het aantal mannen.
WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE
MANNEN V ROUWEN TOTAAL
Rayon Tholen 6,-% 15,8% 8,4%
Provincie Zeeland 7,5% 15,9% 9,7%
Nederland 12,-% 18,4% 13,9%
I
Rayon Goes 6,3% 16,6% 8,9%
Rayon Zierikzee 8,9% 18,-% 11,1%
Gewest Goes (Tholen, Goes,
Zierikzee 6,8% 16,7% 9,3%
Bouwnijverheid
Door vermindering van de werkgelegenheid in de bouw werd een aan
tal vaklieden, m.n. timmerlieden en metselaars ontslagen. Dit betekent
dat het aanbod van dit personeel is gestegen. In vergelijking met vorig
jaar ligt het aanbod nu hoger. Hieruit zou geconcludeerd kunnen wor
den dat de werkgelegenheid is gedaald. Het ligt niet in de verwachting
dat het aanbod in deze sector de komende maand zal dalen.
Grondwerken
Ook bij deze beroepsgroep nam het aantal werklozen iets toe. Ten op
zichte van vorig jaar ligt het aanbod nu lager. Er is enige vraag naar
ervaren grondwerkers.
Metaal
In het totaal aantal ingeschrevenen deed zich geen verandering voor.
Er is aanbod van machinebankwerkers, automonteurs, elec. lassers en
electro monteurs. Nu ligt het aanbod beduidend lager La.v. oktober
1987.
Landbouw en aanverwante bedrijven
Het seizoen in de landbouw duurt nog voort. Door vermindering van
werkzaamheden in de plantsoenen (elders) werd een aantal pendelaars
ontslagen. In vergelijking met oktober 1987 ligt het aanbod nu lager.
Handels- en kantoor- en onderwijzend personetl
Bij de mannen en bij de vrouwen nam het aanbod in deze sectoren ver
der toe.
Sociale en geneeskundige zorg
Dit aantal nam bij de vrouwen verder toe.
Huishoudelijk personeel
Er deden zich vrijwel geen veranderingen voor.
Los arbeiders enz.
Bij de mannen bleef dit'aanbod onveranderd. Bij de vrouwen was een
lichte stijging te constateren, aldus directeur J.P.M. v.d. Male van het
Arbeidsbureau Tholen.
v- v V
