JANNES VAN DE LUYSTER
Wegvak Oesterdam
vooruitgeschoven
DRIE- IN-ÉÉN PUZZEL
Veel problemen
in augustus
Bij verhuizing
een praktische
f ototip voor u
Donderdag 10 december 1981
EENDRACHTBODE
15
WEDVLUCHTEN
a.u.b. tijdig een adreswij
ziging sturen aan Een-
drachtbode, Postbus 5,
St. Annaland of aan uw
bezorger.
Autowrakkenplan
VIJFTIEN PRIJZEN VOOR DE JEUGD
O
Luisteren helpt
lil
i
1
(Dit artikel van dhr. J. A. Klompe uit
Anna Jacobapolder verscheen in het
Zeeuws Tijdschrift. Hij heeft ook een
boekje geschreven over de geschie
denis van Anna Jacobapolder en is
verder vice-voorzitter van het streek
museum de Meestoot).
Jannes van de Luyster, geboren in 1789
te Hoofdplaat en overleden in 1862 in
Zeeland, staat Michigan in de U.S.A.,
wordt beschouwd als de stichter van het
Amerikaanse dorp, met de naam van on
ze provincie.
Hij was een telg uit een Fliplands ge
slacht dat waarschijnlijk kort na de twee
de bedijking in 1645 vanuit Biezelinge
zich daar gevestigd had. De geslachts
naam was oorspronkelijk Eggebeen,
maar in Flipland werd dit spoedig van de
Luyster, naar de kreek van die naam. De
familie zal dus in eerste aanleg op een
boerderij aan de Luyster gewoond heb
ben. Uit gevonden gegevens blijkt dat dit
de Hollands Hoeve geweest is. Ruim een
halve eeuw neemt het geslacht een be
langrijke plaats in op het eiland, maar
dan verdwijnt de naam. De laatst ver
melde is een Willem, die na zijn eerste
vrouw op Flipland verloren te hebben
omstreeks 1735 verhuist naar Schoon-
dijke. Hij is dan een vQorvader van Jan
nes waar het hier om gaat. (zie bijge
voegde stamreeks aan het eind van dit
artikel).
Jannes dan werd in 1789 te Cadzand ge
boren en trouwde met Dina Naeye uit
Biervliet. Hij begon als landbouwer op
pachtland onder Cadzand, maar reeds in
1817 kocht hij onder Borssele een bedrijf
van ruim 137 gemet voor 34.585,59
waarvan de koopacte in de familie geble
ven is. Op deze hoeve boerde hij dertig
jaar, waarna hij ze voor 66.000,- ver
kocht en naar Amerika emigreerde.
Godsdienstige redenen waren de aanlei
ding voor zijn vertrek. Hij was een zeer
godsdienstig man. Zo was hij reeds een
jaar na zijn komst in Borssele ouderling
der Hervormde of Staatskerk. 1)
Godsdienstvrijheid en afscheiding
Onze bijzonder actieve 6^n stimulerende
Koning-Koopman Willem I heeft aan het
einde van zijn, toch wel dienende leven,
vele telerustellingen moeten ervaren. Zo
ook op godsdienstig gebied. Hij, die bij
de troonsaanvaarding de godsdienst
vrijheid hoog in zijn vaandel had staan,
ervoer het als een bittere teleurstelling
dat in België de machtige Katholieke Fa
lanx haar machtsmiddelen had gebruikt
om hem daar zijn troon te doen verlie
zen. Deze gebeurtenis heeft grote in
vloed gehad op de Hervormde Kerk in
ons land.
In deze kerk waren rechtzinnige stromin
gen, die door de Synode en de vorst niet
gewaardeerd werden en deze groepen
werden moeilijkheden in de weg gelegd,
hetgeen betekende een aantasting van
de godsdienstvrijheid. Zoals dwang
maatregelen altijd tegenacties uit lokken
Was dat ook ditmaal het geval en zo ont
stonden er op vel# plaatsen in feite ver
boden rechtszinnige groepen. Tegelijk
met dit proces bereikte ook de economi
sche inzinking uit die tijd haar diepte
punt en deze twee oorzaken tesamen zijn
aanleiding geworden tot grootscheepse
emigratie naar Amerika. Voor de gelovi
gen werd dominee A. C. van Raalte, de
stichter van Holland, de grote voortrek
ker. Velen zullen de geschiedenis wel
kennen, zij is heel goed te volgen in P. J.
Risseeuw's roman: Landverhuizers. 2)
Nu terug naar Jannes van de Luyster.
Ook hij voelde zich aangetrokken tot de
rechtsen. In zijn gemeente is hij de initia
tiefnemer tot het oprichten van een afge
scheiden gemeente en in 1837 zien we
zijn naam bij de nieuwe kerkeraad. In het
algemeen behoren niet de bemiddelden
tot de nieuwe kerk. Johannes is dat wel.
Dit zal er zeker ook nog toe hebben bijge
dragen dat hij een man wordt waar te
gen opgezien wordt, niet alleen in zijn
eigen gemeente, maar in heel onze pro
vincie. Ja op den duur is hij bekend in het
gehele land.
Toentertijd werd het de gelovigen buiten
de Staatskerk buitengewoon moeilijk
gemaakt om samen te komen. Men deed
dit via een oud Napoleontisch besluit
waarbij samenscholingen van meer dan
negentien personen verboden waren.
Kort weergegeven vermeld zijn dagboek
o.a.:
Den 21 Juni 1840. C. van der Meulen,
Dominee te Middelharnis bij mij, Jannes
v.d. Luyster in de schuur op Zondag ge
predikt met mooi weer en wel duizend
mensen, verdeeld over drie diensten.
Voor de armen is 68,- gegeven. Even
wel door Dirk Wisse, smitsbaas en bur
gemeester proces-verbaal getekend.
Den 20 Juli met mijn broeder diacon Jan
Steketee voor de Rechtbank in Goes ge
weest. De eis luidt voor de dominee, Jan
Steketee en voor mezelf ieder honderd
gulden boete en dit alles zonder dat de
misdaad behoorlijk bewezen is. De uit
spraak van het vonnis wordt uitgesteld
tot 15 Augustus, maar luidt dan conform
de eis met daarboven nog zes gulden
kosten. In September volgt de verant
woording van dit bedrag en blijkt dat
hijzelf 116,~ voor zijn rekening neemt,
de familie Steketee, vader met zoons
127,- en de rest wordt betaald door de
families Karelse en Smallegange.
Nu volgt woordelijk een stuk uit 's mans
dagboek.
De Heere spreekt uit zyn woord, Psalm
77-15, eerste deel. Gy zyt die God die
wonderen doet. Dat woord wonderlyk
aan my, Jannes van de Luyster, ouder
ling van de afgescheiden gemeente
Borssele en aan myn vrouw Dina Naeye
en onze zeven kinderen en zes kleinkin
deren. Willem v.d. Luyster, onze oudste
zoon, is geboren op de Hoofdplaat in het
land van Cadzand de overige zes kinders
zyn te Borssele geboren. Door een by-
zondere voorzieninge regeeringe God's
zyn wy met ons ene kind Willem verhuist
naar de gemeente Borssele, Eiland
Goes, en daar dertig jaar op een schoon
bebouwde hofstede van 137 gemeten
gewoond en den Heere in voorspoed en
tegenspoed ontmoet, evenwel in veel
eere en staat geweest in de gemeente, ja
in heel het land. Maar nadat het Neder
lands volk algemeen, en de overheid Dy-
zohder, des Heeren wetten en inzettin
gen verlaten hebben, zoo zond Hij de
oordeelen van een drukkinge des Lands
en eene drukkende duurte van alle le
vensmiddelen, zoodat niemand in den
burgelyken stand met vrouw en kinde
ren meer bestaan kon, zoodat er velen
tot de Heere uit ellende beginnen te roe
pen, en de Heere begint het geroép te
hooren tot verlossing.
Ik heb die wondere wegen Gods in het
openbaren van die weg naar Noord
Amerika opgemerkt.
Emigreren
In deze gedachtengang besluit Jannes
van de Luyster dan bij de jaarwisseling
van 1846 op 47 om de grote stap te doen.
Zijn voornemen om te emigreren heeft
grote invloed op zijn omgeving en velen
willen onzer zijn leiding meereizen. Be
halve zijn vrouw staan ook al zijn kinde
ren achter zijn besluit. Zijn oudste zoon
is getrouwd met Maatje Daane en heeft
ook reeds kinderen. Zijn oudste dochter
is getrouwd met Jan den Herder. Zij
heeft vier kinderen, twee van haarzelf en
twee van Jan die weduwnaar was, toen
ze met hem trouwde. De tweede zoon,
Jan, was op studie voor dominee in Arn
hem waar de nieuwe leer onderwezen
werd door de heer van Veenhuizen en de
dominees van Raalte en Brummelkamp.
Aangezien de eerste twee emigreerden
viel er voor Jan niet,veel te studeren en
zo trok hij ook mee. De andere kinderen
waren nog jonger en gingen vanzelf
mee.
De geschiedenis vermeldt dat het besluit
van Jannes van de Luyster, de rijke boer
uit Borssele om naar Amerika te emigre
ren een schok gaf door geheel Zeeland,
ja door het ganse vaderland.
De voornemens werden met spoed in
daden omgezet. Bezittingen werden van
de hand gedaan en de reis geregeld. Uit
Borssele waren 77 gegadigden, waarvan
velen op kosten van van de Luyster mee
gingen. Verder waren er uit het Goesche
land en velen uit het land van Axel en
Cadzand. Totaal precies drie honderd
personen, waaronder ouden van dagen,
weduwen, zwangere vrouwen en vele
kinderen. De overtocht zou gemaakt
worden met drie zeilschepen, waarvan
er twee vanuit Antwerpen vertrokken.
Eén onder leiding van Jannes zelf en één
onder Jan Steketee. Het derde vertrok
onder leiding van Johannes Kaboord
met aan boord dominee van der Meulen,
vanuit Hellevoetsluis. In blind vertrou
wen, zonder enig idee wat men te wach
ten kon staan vertrok men.
Achteraf bezien is het voor velen, ja wel
haast voor allen een groot drama gewor
den.
Overtocht en vestiging
De overtocht over de oceaan vergde
reeds vele slachtoffers. Voor de rede van
Vlissingen gepasseerd was, waren reeds
de eerste kinderen gestorven en deze
vonden hun zeemansgraf op de Noord
zee. De reis van New-York naar Michi
gan, waar dominee van Raalte hen op
wachtte telde ook nog z'n slachtoffers en
toen begon pas het ware leed. Toen de
emigranten eindelijk voet aan wal zet
ten, want ze arriveerden via de Grote
Meren, kwamen ze in een volslagen wil
dernis. Een eindje stroomopwaarts van
een riviertje, de Blackriver, had ds van
Raalte een stukje bos laten kappen en
een blokhut gebouwd. Deze nederzet
ting kreeg de wijdse naam van Holland.
Van de Luyster trok verder het bos in om
een plaats voor de zijnen te zoeken. En
kele kilometers verder vond hij wat naar
zijn gading. Als Zeeeuwse boer zocht hij
laag gelegen grond met water er bij. Wat
hoger gelegen zanderige grond stond
hem niet aan. Deze keuze heeft in eerste
aanleg veel slachtoffers gevraagd daar
de malaria, cholera en andere ziektes
hier zeer hard toesloegen, omdat ze in
dit vochtige klimaat zeer gedijden.
Johannes kocht hier 1680 acres voor
5.000,- en dit werd de basis voor Zee
land. Met dit land heeft hij velen aan een
eigen stukje grond geholpen. Trouwens
uit zijn rekenboek bleek dat hij ook met
geld verwonderlijk velen hielp. Het land
moest met de bijl en de spade opge
schoond worden. Men zal begrijpen dat
daarvan, met de heersende ziekten, niet
al te veel terecht kwam. Verder was er
haast geen eten. Wat meel en bonen
konden in Grand-Rapids, een veertig ki
lometer verwijderd, voor te veel geld
verkregen worden. Hoe de toestand was
kan het beste gememoreerd worden
door de woorden van dominee van Raal
te te herhalen die deze sprak bij het vijf
entwintigjarig bestaan van de nederzet
ting:
"In het laatste gedeelte van de eerste
zomer stegen onze beproevingen ten
hoogste toppunt daar de gehele neder
zetting één ziekbed werd en er zeer ve
len, ofschoon er op de algemene kosten
geneesheren ingeroepen waren, stier
ven, vooral aan goede behuizing was ge
brek maar ook wel toegemaakte en pas
sende spijzen ontbraken. De toestand
was hartbrekend en ontmoedigend en
vorderde tegenover het gevoelige van 's
mensen natuur een pijnlijk geweld. Nim-
mers was ik nader bij het zinken, dan
toen ik bij die opeengepakte loodsen tus
sen een mengeling van huiselijke bezig
heden, ziek zijn, sterven en doden toe-
schikken zag. Geen wonder dat men in
dat hete uur van beproeving sporen van
wanhopige onverschilligheid zag veld
winnen. Maar God gaf verandering. Dé
zieken werden gezond, het najaar was
allerliefst en de winter buitengewoon
zacht en zo konden de herstelden weer
aan de arbeid."
Ds van der Meulen begroef twee van zijn
kinderen tegelijk in een hevige sneeuw
storm. Van hem wordt verteld dat toen
de doodgraver het grafje nog wat wilde
ophogen, de oude dominee hem toe
voegde: "Laat maat begaan, Wisseker-
ke, God zal ze wel vinden."
Met vallen en opstaan is de kolonie tot
ontwikkeling gekomen en van de Luys
ter heeft hierbij gedaan wat in zijn ver
mogen lag. Zijn fortuin is hierbij geheel
weggeslonken. Ook op moreel en
geestelijk terrein heeft hij gedaan naar
zijn vermogen en hij gaf leiding zolang
hij daartoe in staat was.
Oorsprong en relatie tot St. Philipsland
Daar ik van Flipland geen veldboeken
heb kunnen vinden heb ik me terzake
gebaseerd op een kaart van Hattinga uit
1744 en gevonden verpachtingen van
dijkettingen, ook uit vroeger jaren. Zelf
heb ik vijf kavels ingetekend, waarvan de
eerste A toebedeeld zou zijn aan Jacob
Jacobsen met anderen tesamen met de
Vrouwe van Maasdam en familie. De
laatsten zullen de boerderij genummerd
één aan de Luyster gebouwd hebben.
Deze kreeg de naam Gemene Hoeve wat
op gemeenschappelijk bezit wijst. Van
dit bezit is een kaartje uit 1653 en hierop
staan elf eigenaren vermeld met een ge
zamenlijk bezit van 175 gemet. Later
kreeg deze boerderij de naam Hollands-
Hoeve, wat dan weer terug wijst naar de
Hollandse familie.
De andere boerderij in deze kavel zal
door Jacobs gebouwd zijn. Het Oude Ba
ken genoemd.
Kavel B was van Jacob van Baarlant,
Heer van Dirkslancf
Kavel C was toebedeeld aan Gerart van
der Nisse.
Kavel D werd een gemeenschappelijk
bezit van Joncker Dirck van de Werve,
Heer van Westkerke (bij het oude Scher-
penisse) met dijkgraaf Johan Liens en
Marcus van Dijcke. Beide laatsten ook uit
Westkerke.
Tenslotte kavel E. Hierin verkreeg Com
mandeur Aert van Serooskerke 130 ge
met waarop de boerderij nummer twee
aan de Luyster werd gebouwd. Deze ver
kreeg later de naam Hoge Bomen. Voor
de rest kwam deze kavel aan President
Johan de Knuyt tesamen met de rent
meester van de geestelijke goederen te
Tholen.
Volgens' de huwelijksregisters trouwde
in 1665 een Marinus Knuyt uit Biezelinge
met Maatje Jans. Dit bracht mij op de
gedachte dat dit een familielid van Jo
han de Knuyt zou zijn die misschien op
dit Fliplandse bezit geboerd heeft.
Het wegvak van de Oesterdam zal in
verband met de beperkte financiële
middelen later dan gepland worden
Postduivententoonstelling 'de Zwaluw', Sint
Maartensdijk 28 november 1981.
Klasse 1 Oude Doffers: 1L.Lindhout, 2, 4 en
6. J.Guequière. 3. P.Potappel(Stavenisse), 5
en E.V. C.Andriesse, Z.E.V. D. de Wilde.
Klasse 2 Jarige Doffers: 1, Z.E.V. beste doffer
J.Guequière. 2. P.Bijl, 3. L.Riedijk, 4 en E.V.
P.Potappel(Stavenisse), 5. L.Lindhout.
Klasse 3 Jarige Doffers: 1. P.Bijl, 2 en 11.
L.Lindhout, 3, 4, 6 en 8. J.Guequière, 5 en
E.V. A.Zwagemaker, 7 en Z.E.V. J.Moerland
(Stavenisse), 9, 10 en 12. P. van Beveren.
Klasse 4Oude Duivinnen: 1Beste duivin, 3,4
en Z.E.V. J.Guequière, 2. P.Bijl, 5. L.Lind
hout, 6. A. van de Ree, E.V. A.Scherpenisse.
Klasse 5 Jarige Duivinnen: 1, 2, 3 en E.V.
J.Guequière, Z.E.V. A.Bijl.
Klasse 6 Jonge Duivinnen: 1, 6, 9. J.Gue
quière, 2. A. van de Ree, 3. C.Andriesse, 4, 11
en E.V. A.Bijl, 5. M.Oostdijk, 7. A. van Gor-
sel, 8. A.Scherpenisse, 10. L.Riedijk, Z.E.V.
A.Zwagemaker.
Klasse 7 Late Doffers: 1. P. Bijl, Z.E.V.A.
van Gorsel, E.V. M.Oostdijk.
Klasse 8: 1. P.Potappel (Stavenisse), Z.E.V. L.
van de Berge, E.V. comb. Van Beveren.
Tentoonstelling 'de Trouwe Duif, 28 novem
ber 1981.
Oude Doffers: 1. L.Soomers, 2. P.Laban, 3.
A.Gebraad, 4 en 10. M.Moeliker, 5. Jac. van
Dijke. 6. Joh.Deurloo, 7 en 9. W.Beurkens en
zn„ 8. P.Noordijke, 11. L. de Kwak Koolaard,
Z.E.V. A.Korsman, E.V. J.Walpot.
Jarige Doffers: 1. J.Verwijs, 2. L.Soomers, 3.
C.Uijl, 4, 5, 7 en E.V. M.Moeliker, 8.
Joh.Deurloo, 6. S.A.M.Vermaas/Verwijs,
Z.E.V. W.Beurkens en zn.
Jarige Duivinnen: 1. P.Laban, 2. J.Kegge, 3.
C. van Luijk, 4. J.Walpot, 5. L.Soomers, 6.
Jan Quist, Z.E.V. M.Moeliker, E.V. A.Kors
man.
Oude Duivinnen: 1. Jan Quist, 3. M.J.Laban,
4. M.Moeliker, 5. L. de Kwak Koolaard,
Z.E.V. W.Beurkens en zn., E.V. C.Moeliker.
Jonge Doffers: I. H.Smits, 2. P.Laban, 3.
Joh.Deurloo. 4. J.Kegge, 5 en 13. W.Theu-
nisse en zn., 6 en 11. C. van Luijk, 7. M.Moe
liker, 8. A.Korsman. 9. C.Moeliker, 10.
M.J.Laban. 12. C.Uijl, 14. Jac. van Dijke, 15.
L.Soomers, 16. A.Gebraad, Z.E.V. C.Laban,
E.V. J.M. van Dijke.
Jonge Duivinnen: 1. P.Laban, 2, 4 en 8.
A.Korsman, 3. J.Kegge, 5 en 7. W.Theunisse
en zn. 6. C.Moeliker, 9. M.Moeliker, 10 en II
Jac. van Dijke, Z.E.V. J.Walpot, E.V.
J.C.Verwijs.
Late Duivinnen: 1. K.Lisseveld, 2. S.M.Quist,
Z.E.V. P.Noordijke, E.V. W.Theunisse en zn.
Late Doffers: 1. M.Meijer en zn., 2. J.Walpot,
Z.E.V. K.Lisseveld, E.V. J.Kegge. De mooiste
duif op de tentoonstelling was van L.Soom-
aangelegd. De (ca. 12,5 mlijoen) zullen
waarschijnlijk niet voor 1985 worden
uitgegeven. Dit blijkt uit de behandeling
van de nota 'Urgentieschema Wegen
projecten 1981' door de provinciale
commissie Waterstaat'
Dhr. ,De Jager (CDA) merkte net scne-
ma aan als een koersbepaling, dat met
een grote mate van flexibiliteit moet
worden gehanteerd. Daarbij moet aan
het aspect van de verkeersveiligheid en
het openhouden van mogelijkheden, in
dien dat nodig mocht blijken, ruime
aandacht zal moeten worden besteed.
Alles wat er over het schema wordt ge
zegd, dient volgens De Jager als voorlo
pig te worden beschouwd. Bij de koers
bepaling voor de komende jaren zijn
duidelijke factoren overwogen. De
vraag is, welke factor weegt het zwaarst.
Dhr. J.Roodenburg (PvdA) vroeg zich af
of bezuinigd kon worden op het cultive
ren van de schorren bij de Philipsdam.
Ir.. W. de Beijl achtte dit niet mogelijk,
omdat er al een procedure is gestart
m.b.t. de vaststelling van het tracé van
de Philipsdam. Men wil tevens com
penseren voor de landbouw.
Een voorstel tot 'afslanking' van de
Oesterdam-wegen werd verworpen. Van
de geplande secundaire weg zou dan een
tertiaire weg gemaakt moeten worden,
terwijl in het verleden is gebleken, dat
een deze weinig minder kost dan een
secundaire weg. De voorzitter wenste
hier niet meer op terug te komen. Dhr.
De Schipper (D'66) pleitte er voor, dat
de wqrken met betrekking tot de Oes
terdam vanwege de grote financiële be
lasting worden geblokkeerd i.v.m. de
reserves, die in zijn fractie bestaan tegen
de aanleg van wegen over en naar de
Oesterdam. De voorzitter wees hem op
de contactuele verplichtingen aan het
Rijk' waarop De Schipper opmerkte of
men niet onder deze" pTichtingen uit
kan.Dhr. De Beijl betoogde dat het ont
zettend moeilijk zou zijn om zoiets te
doen en dat de aanleg van de wegen toch
al op de lange baan is geschoven.
Deze zaak is onherroepelijk. Na een vrij
uitvoerige discussie concludeerde de
voorzitter, dat de commissie in grote lij
nen met het schema kan instemmen,
echter met dien verstande, dat bij de
uitvoering de nodige flexibiliteit zal
worden toegepast.
(Dit artikel van de uit Poortvliet af
komstige ir. M. A. Geuze - voorzitter
van het streekmuseum de Meestoof -
verscheen in het Zeeuws Tijdschrift.)
Odden m'n de vorige kèèr een aekelig ver-
tesseltje, noe óór t'een bitje een vuul
praetje.
De aanleiding daartoe was een aflevering
van de rubriek "Sprekend 'n Westbraban
der" van de dialectkundigedr. Jan Stroop
in 't Brabants Nieuwsblad.11 Recent han
delde hij over de betekenis van de woor
den moons en mosgat.
Nu ken ik uit mijn geboortedorp 2) zelf de
uitdrukkingen moos en monsgat, woor
den die ik destijds direct in de eerste druk
van 't Zeeuws Woordenboek naspeurde.
Het eerste woord moos, de moos is nog
niet te vinden, ook niet monsgat. wel
mosgat. Het Zeeuws Woordenboek geeft
voor mosgat: (lett. morsgat), gat onder in
de muur, of onder de drempel van bijkeu
ken, schuurhok enz.j waardoor het spoel
water naar buiten loopt. Het woord is be
kend in Zuid-Beveland, Tholen en St. Phi
lipsland en in Zeeuws-Vlaanderen in
Oostburg, Lamswaarde en Graauw.
Scherpenisse en St. Annaland spreken
van moosgat. Aansluitend opvolgend
vinden we in 't Zeeuws Woordenboek de
jnosgote, zijnde de goot waardoor het
vuile huishoudwater wordt wegge
spoeld. Dan komt de moskont, hetzelfde
als een vuulpoes, Nederlands morspot.
Daarop: de mospit, niet te verwarren met
de mispit. Het gaat namelijk om een zink
put of afvoerput voor vuil huishoudwater
en niet om de mestput! In mijn dorp is
echter geen sprake van mospit, maar van
stienkpit. Het Zeeuws Woordenboek gaat
verder met moslse) en dan zijn we van
ons chapiter af, want hier hebben we niet
meer te maken met vuil, maar met de
doodgewone huismus, in ons Zeeuws
weer terug te vinden in 't mossegilde en
de mosseklemme.
Nu terug naar dr. Stroop. Hij is het niet
eens met de samenhang van mosgat met
morsen, want in West-Brabant spreekt
men van mösse en dat sluit de mogelijk
heid van afleiding dan uit.3) Bovendien
wordt mosgat ook vaak als moosgat uit
gesproken en dat zegt Stroop maakt dui
delijk dat het hier om een ander woord
gaat. Moos is waarschijnlijk de oudste
vorm, de oudste betekenis daarvan is die
van "modder", "slijk", later uitgebreid
met afwaswateren afvalwater. Dat laatste
spreekt bij ons weer, omdat wij ook in de
stallen monsgaeten kennen, waardoor de
vloeibare drek wordt afgevoerd.
Ten slotte over de nog onopgehelderde
en in 't Zeeuws Woordenboek ontbreken
de moos, in West-Brabant moons. Het
was vroeger op enigé van de oudste mij
bekende boerderijen een heel typisch
apart vertrek, kamertje, voorhuis (zijhuis)
of bijkeuken (spoelkeuken).
Stroop die ook nog zo'n oude West-Bra
bantse boerderij heeft gevonden acht het
eenvoudige vertrek het best te betitelen
als bijkeuken. Hij zegt dat die overigens
nauwelijks te vergelijken is met wat wij
tegenwoordig onder keukens en bijkeu
kens verstaan. Er wordt b.v. niet gekookt.
Er is soms een soort gootsteen met een
watertoevoer en een eenvoudige stenen
goot die uitkomt bij een gat in de muur op
vloerhoogte, waar het vuile water door
naar buiten kan lopen. Daarom noemde ik
het begrip spoelkeuken en de Brabander
beaamt dit: het is bij uitstek de plaats
waar de vuile vaat afgespoeld werd en dat
afvalwater ging door 't moosgat. In dat
moosgat stak men bij niet-gebruik een
houten vierkante stop (of een baele 4)
proppe) om ongedierte (ratten, muizen)
buiten te houden. Naar wat ik mij flauw uit
mijn jeugd herinner en naar wat ouderen
mij verteld hebben, was het een nogal
donker vertrek aan de zijkant van het boe-
renwoonhuis met een direct van buiten in
het vertrek voerende zijdeur. Deze moos
was doorgang naar de grote of midden
gang, terwijl er tevens een deur was naar
het stalgedeelte van de schuur. Dit ver
klaart tevens dat er wel een slaapgelegen
heid (ev. verhoogde bedstede) voor een
inwonende knecht of 'meid' was. Naast
de deur was slechts één klein raampje,
met misschien soms nog een bovenlicht
boven de deur. Vuile klompen en vetle
ren werkschoenen en staessen 5) (later
ook laarzen) benevens vuil werk- en stal-
goed 6) bleven in de moos. Die zullen
immers vuul geweest zijn!
1)16 januari 1981
2) Poortvliet
3) Wij zeggen echter wel mosse voor morsen!
4) Jute (gedeelte van een zak)
5) Schaften
6) Werkkleding
De uitvoering van de Wet Chemische
Afvalstoffen door de Minister van
Volksgezondheid en Milieuhygiëne is
nog slechts ten dele op gang gekomen.
Dit is onder meer het gevolg van de
problematiek van de niet-verwerkbare
chemische afvalstoffen. Wanneer de
richtlijnen van dit ministerie inderdaad
zullen worden uitgevoerd via het pro
vinciale plan voor de verwijdering van
autowrakken, dan kan dit volgens het
orgaan van de Stichting Woonwagen-
werk Midden- en Noord-Zeeland
(waaronder ook het Thoolse woonwa
genkamp resorteert) zeer ernstige ge
volgen hebben voor de werkgelegenheid
van de autoslopende woonwagenbewo
ners.
Op welke wijze de doorstroming van de
autowrakken het beste gestimuleerd kan
worden, is in Zeeland nog niet uitput
tend onderzocht. Dat de autowrakken-
verwerking een belangrijke bedrijfstak
is. kan niet ontkend worden. Zij levert
DE eerste puzzel moet je oplossen
door in de rondjes van de jas van de
Sint de eerste letter te plaatsen van
het voorwerp waaraan het kaartje
met dat nummer hangt. Dus je begint
met 1 staf, 2 enz. Als je het goed ge
daan hebt staat er wat te lezen.
DE tweede puzzel vind je in de pakjes.
Zoek eerst het pakje met de 1 erop.
Daarop staat een naam, maar er staat
een fout in. Die foute letter moet je in
vullen in de hokjes op de zak. En zo
verder tot zeven.
DE derde puzzel vind je in de sterren.
Tel de punten van de sterren. Schrijf
dan eerst de letter van de ster met de
meeste punten op, dan die met één
punt minder enzovoort. Ook dan vind
je weer een woord.
De Eendrachtbode-sinterklaas is er weer
voor de jeugd. Als de jongens en meis
jes tot en met 12 jaar de "drie-in-één-
puzzel" goed weten op te lossen, maken
ze kans op één van onderstaande 1 5
aardige prijzen. Voor de kleine zusjes of
broertjes mag de oudere broer of zus
best meehelpen of als het nog enig kind
is, zal mama dat ook wel kunnen. De
oplossing uitsluitend op een briefkaart
(en een kinderpostzegel is heel aardig)
naar Eendrachtbode - Postbus 5 - Sint
Annaland, waar die uiterlijk 1 5 decem
ber binnen moet zijn. Nee, die hele te
kening meesturen kan niet op een breif-
kaart. Daarom alleen maar het goede
antwoord zetten achter 12.; 3.;
Ja, dat zijn maar enkele woorden. Ver
geet naam en adres en leeftijd niet. Veel
plezier yoor vele honderden Eendracht-
bode-jongeren. En nu de prijzen:
1Automatische film cassette vieuwer.
2. Een flipperspel.
3. een Ken-pop.
4. een family tennisset
5. een Chinese puzzel spaarpot
6. Een houten dagboekje.
7. een vulpen.
8. een fotoboek "De 32 jaren van Ju
liana".
9. een Holly Hobby opbergmap.
10. een Game spel
1 1een Fancy Flower ringbandje Lux.
1 2. een vrolijke spaarpot.
1 3. een computerboek.
14. een Fancy Flower verjaardagska-
lendertjes.
1 5. Een kinderboek-kalender.
Onder de kop 'gespreksbelasting' gingen
we nog maar enkele maanden geleden
terug in op het jaarverslag 1979 van de
Telefonische Hulpdienst. Dit jaar is er
harder gewerkt aan het jaarverslag 1980.
De opmerkelijkste verschuiving is die
betreffende het aantal gesprekken, wat
in 1979 in december het hoogst lag, en
vorig jaar in augustus zijn top bereikte.
Er waren die maand maar liefst 620 te
lefoontjes. De Hulpdienst kan ook al
leen maar gissen naar de oorzaak van
deze top in de vakantiemaand...'slecht
weer bijvoorbeeld
De minste problemen werden in juli
immers een belangrijke bijdrage aan het
hergebruik van onderdelen en schroot.
Kenmerkend voor Zeeland is het hoge
percentage van woonwagenbewoners,
dat werkzaam is in de autosloperij en de
handel in oude metalen. In onze pro
vincie bedraagt dit percentage (naar cij
fers van 1979 van het Nederlands Eco
nomisch Instituut) 50% tegenover een
landelijk percentage van 23%.
Het informatieblad van en voor de
Zeeuwse woonwagenbewoners,
'Nieuwsbrief, geeft in het november
nummer nuttige informatie. Allerlei as
pecten komen aan de orde: op Tholen
zijn de woonwagenbewoners welkom bij
diverse clubs, o.a. via mevr.B.Bayense,
tel. 2685 en dhr.P.v.d.Vlies van v.v.Tho-
lense Boys, tel. 3203, lees- en schrijfles-
sen zijn nog in voorbereiding, misschien
komen er in de nabije toekomst naailes
sen en met persoonlijke of gezinspro
blemen kunnen de wagenbewoners te
recht bij de Federatie Maatschappelijke
Dienstverlening, Hoogstraat 12, Tholen.
tel, 2350 (dhr.T.P. de Waal en me-
vr.N.Nuyten).
door de hoorn geseind. Een maand voor
de top. Er waren in 1980 maar liefst 1400
stille oproepen. Dat zijn telefoontjes
waarbij het nog niet tot een gesprek
komt. De kernproblemen waren zoals
gewoonlijk weer de eenzaamheid, de
huwelijks- en relatieproblemen. Er valt
hier weer een sterke stijging te constate
ren. De hulpdienst noemt het een teken
van de tijd. De toekomst voorziet wat
dat betreft in weinig goeds. De lengte
van de gesprekken hangt af van het het
probleem, maar de gemiddelde duur
van een gesprek ligt rond de 35 minuten.
Bijna 60% van de bellers bleef niet ano
niem. De verhouding mannen-,vrouwen
is van 50-50% in 1979 verschoven naar
40-60. Gescheiden mensen zijn sneller
geneigd om hun probleem te bespreken
dan gehuwden en ongehuwden. Meer
dan de helft van de gesprekken werd
gevoerd door mensen in de leeftijds
groep van 50 tot 64 jaar.
Het werk van de hulpverleners bestaat
voor het grootste deel uit luisteren, be
moedigen en samen praten. Overleggen
en bespreken komt op een tweede
plaats, verwijzen en adviseren komt het
minst voor.
Luisteren is een zeer actieve vorm van
helpen. Volgens de Hulpdienst ver
zuchten de kliënten nogal eens dat
mensen nog maar zo weinig echt kunnen
of willen luisteren en dat niemand meer
tijd heeft voor een ander. De telefoni
sche hulpverleners proberen zich dan
ook zo goed mogelijk voor te bereiden
op de gesprekken en de aan hen voor
gelegde problemen. Dat gebeurt d.m.v.
groepsavonden en trainingen. Het is en
blijft ontzettend belangrijk dat er men
sen zijn, die dit werk vrijwillig willen
doen. Het werk wordt begeleid door een
commissie van deskundigen.
kk. 4
^||Ëks
ili!
Wens in foto-vorm
Wenskaarten zijn er in alle soorten en maten. Ze zijn
vaak schitterend uitgevoerd en voorzien van afbeeldin
gen van de mooiste kunstwerken. Toch is er één soort
wenskaarten, dat door ieder mens het meeste wordt ge
waardeerd. Dat zijn de kaarten, die de afzender zélf
heeft gemaakt. Een vorm van zo'n zelfgemaakte kerst
en nieuwjaarsgroet is de z.g. fotowenskaart. Daarbij
wordt gebruik gemaakt van een foto van bijvoorbeeld
de kinderen, van een huisdier ofvan een zelfgemaakte,
erg geslaagde natuurfoto. Als u straks ook zo'n per
soonlijke wenskaart wilt versturen, stap dan nu met het
negatief van zo'n foto naar uw fotohandel. De vakman
kan u alles vertellen over de mogelijkheden. De prijs
zal u zeker meevallen!
